სოციალური სამართლიანობის ცენტრმა საქართველოში 2023 წლის უფლებრივ მდგომარეობაზე ახალი ანგარიში გამოაქვეყნა, რომელშიც თემატურად განხილულია სხვადასხვა მიმართულებით არსებული მდგომარეობა, გამოწვევები, საზიანო თუ სასიკეთო ცვლილებები.
დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ წლის ბოლოს ევროკომისიის მიერ ქვეყნისთვის ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის მინიჭებაზე რეკომენდაცია ცალსახად პოზიტიურ შეფასებას იმსახურებს. თუმცა პოზიტიური ძვრების ფონზე, დოკუმენტში აისახა დემოკრატიული სივრცეებისა და უფლებრივი სტანდარტების მნიშვნელოვნად გაუარესების, სამოქალაქო ორგანიზაციებსა და მედიაზე გაზრდილი წნეხის, სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის სპეციფიკური გამოწვევებისა და სხვა რიგი საკითხები, რომლებიც საქართველოში ჯერაც მოუგვარებელია ან მდგომარეობა უარესდება.
ლგბტ(ქ)ი პირთა უფლებრივ მდგომარეობაზე საუბრისას ნათქვამია, რომ ლგბტქი უფლებების პოლიტიკური აღიარების სირთულე და პოლიტიკური ჰომოფობია უფლებრივი მდგომარეობის არსებით გაუმჯობესებას შეუძლებელს ხდის.
ანგარიშში ნახსენებია, რომ 2023 წელი მმართველი გუნდის რიტორიკა ღიად ჰომოფობიური იყო და მაგალითად, მარტის აქციების მონაწილეების “დემონიზებისთვის” იყენებდნენ. პროსამთავრობო მედიები კი ანტი-ლგბტქი და ანტიდასავლური შინაარსის სიუჟეტებს ავრცელებდნენ. იქვე ნახსენებია პრემიერ ღარიბაშვილის მონაწილეობა კონსერვატიულ კონფერენციაზე და მის მიერ წარმოთქმული სიტყვა, რომელიც ულტრაკონსერვატიულ და ანტიგენდერულ შინაარს ატარებდა.
განხილულია ჯერ 2023 წლის მარტში მიღებულ ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნულ სტრატეგიაზე და ოქტომბერში მიღებულ ეროვნულ სამოქმედო გეგმაზე, რომლებიც გამორიცხავს ლგბტქი ადამიანებს, “რაც წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებების და ევროკომისიის რეკომენდაციებთან”.
⇒ ასევე ნახეთ: როგორ გამოტოვეს ლგბტქია+ საკითხები ადამიანის უფლებათა სამოქმედო გეგმაში
ანგარიშში საუბარია საკანონმდებლო გაუმართაობებსა და ძვრებზეც:
- პროსამთავრობო პარტიამ — „ევროპელი სოციალისტები“ 2023 წლის მარტში საკანონმდებლო ინიციატივით, ე.წ. ლგბტ პროპაგანდის აკრძალვა მოითხოვა;
- პოლიტიკური პარტიის — „კონსერვატიული მოძრაობის“ და ტელეკომპანია „ალტ-ინფოს” მიერ წარდგენილი კანონპროექტთა პაკეტი პარლამენტში დარეგისტრირებულია. კანონპროექტების მიხედვით, შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონში დაგეგმილი შესწორებით, “სექსუალური ორიენტაციის პროპაგანდა“ იკრძალება;
- სახელმწიფოს კვლავ არ აქვს შემუშავებული სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების ეფექტიანი პრევენციისა და რეაგირების ერთიანი სტრატეგია;
- ძალადობის მსხვერპლებისთვის კრიტიკულად მწვავეა სათანადო ფსიქო-სოციალური და ჯანდაცვის სერვისების მიღება;
- სახელმწიფოს კვლავ არ აქვს ძალადობის მსხვერპლების სათანადო საცხოვრებლით უზრუნველყოფის პოლიტიკა;
- ხაზგასასმელია სერვისების მიღების დროს გამოვლენილი ინკლუზიურობის პრობლემა. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ლგბტ პირებისთვის თავშესაფარში მტრული გარემოა სხვა ბენეფიციარების მხრიდან.
სოციალური სამართლიანობის ცენტრი ქალთა უფლებრივი მდგომარეობის განხილვას ფემიციდზე, იძულებით ქორწინებასა და ქალთა მიმართ ძალადობაზე სახელმწიფოს რეაგირებისა და პოლიტიკის კრიტიკით იწყებს. აღნიშნულია ისიც, რომ განსაკუთრებით სუსტია მიდგომა ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში და ნახსენებია ფემიციდის რამდენიმე შემთხვევა.
⇒ ასევე ნახეთ: ბავშვთა ქორწინება საქართველოში: “მამამ გადაწყვიტა, რომ მისი მეგობრის შვილს გავყოლოდი ცოლად”
“არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფებით დასახლებულ რეგიონებში სუსტია პოლიციის მუშაობა, რომელიც ადგილზე ნდობის შენებას რთულად ახერხებს. სოციალური ზრუნვის სამსახურებისა და შესაბამისი მხარდაჭერის ინსტრუმენტები კი, რომელიც ქალთა მიმართ ძალადობის პოლიტიკაში ისედაც არასათანადოდ არის დანახული და განვითარებული, ორმაგად სუსტი და არაეფექტიანია ეთნიკური უმცირესობების თემში მათი მუშაობის პროცესში”.
ანგარიშში ხაზგასმულია ქალთა რეპროდუქციული უფლებებისა და საჭიროებების მიმართულებით 2023 წელს გამოკვეთილი მწვავე პრობლემები. ნათქვამია, რომ სერვისების საყოველთაო ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით ნაკისრი ვალდებულების მიუხედავად, მთიან რეგიონებში მდგომარეობა მწვავეა.
“2023 წლის ივლისის მდგომარეობით, ხულოში, სადაც 23 000-ზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს, არ არსებობდა სამშობიარო განყოფილება და მუნიციპალიტეტს აღარ ჰყავდა არცერთი გინეკოლოგი”.
გარდა ამისა, რეპროდუქციულ უფლებებზე საუბრისას ნახსენებია 2023 წლის ოქტომბრის ბრძანება, რომლითაც ქალებს, რომლებიც აბორტის გაკეთებას გადაწყვეტენ, დამატებითი ბარიერები ექმნებათ.
ასევე, ანგარიში ეხმიანება პოლიტიკოსი ქალების მიმართ სექსისტური ენის გამოყენებას და ნათქვამია, რომ “ქალთა დაბალი პოლიტიკური წარმომადგენლობის გარემოში, მტრულ გარემოს ქმნის ქალი პოლიტიკოსებისთვის. სექსისტური სიძულვილის ენის გამოყენება ხელს უწყობს ქალი პოლიტიკოსების ობიექტივიზებას მედიასა და საჯარო დისკურსში”.
არადომინანტური ეთნიკური ჯგუფების უფლებრივი მდგომარეობის ნაწილში ბილინგვური განათლების პროგრამებზე საუბრისას, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი წერს, რომ უმცირესობების ენებზე მოქმედი სკოლამდელი და სასკოლო განათლების დაწესებულებების მოცვის მიზანი მნიშვნელოვანია. თუმცა, როცა “რეფორმის იდეა, სამოქმედო გეგმა არ არის გაწერილი და არც საკმარისი ადამიანური და სასწავლო რესურსები არსებობს ქვეყანაში, ჩნდება შიში, რომ ამბიციური რეფორმის ეს იდეა შეიძლება ნაკლოვანად წარიმართოს”. გარდა ამისა, ანგარიშში ნახსენებია, რომ დაპირება უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში საბავშვო ბაღებისა და სკოლების მშენებლობის შესახებ და ნათქვამია, რომ სამოქმედო გეგმის მონაცემები ძალისხმევის მასშტაბის გაზომვისა და პროგნოზირების შესაძლებლობას არ იძლევა. ამასთან, უმცირესობების ენაზე სერვისებისა და საკომუნიკაციო არხების თარგმნა არ არის სისტემური.
საუბარია, სხვა რიგ გამოწვევებზეც:
- პარლამენტის დონეზე ისევ არ არსებობს ეთნიკური უმცირესობებისთვის მუდმივმოქმედი საკონსულტაციო პლატფორმები;
- მოსალოდნელი არჩევნებისა და პარლამენტში ეთნიკური უმცირესობების რეპრეზენტაციის გაუარესების პირობებშიც არ დამდგარა სპეციალური მიდგომების და მექანიზმების (მაგალითად, პარტიების ფინანსური მხარდაჭერის მიდგომა, კვოტირება ან სხვა) შემუშავების საკითხი;
- სოფლის მეურნეობის პროგრამები ეთნიკური უმცირესობების ფერმერების დიდი ნაწილისთვის არსებითად ხელმიუწვდომელი რჩება. ამ ასიმეტრიის მიუხედავად, სამოქალაქო თანასწორობისა და ინტეგრაციის არსებული სახელმწიფო პოლიტიკის დოკუმენტები არ ითვალისწინებს ისეთ ღონისძიებებს, რომელიც ამ ჯგუფების სოციალურ ინკლუზიას და თანასწორობას გაზრდიდა;
- ეთნიკურად უდიების, ავარების და აზერბაიჯანელების საჭიროებები ხშირად ადგილობრივი თვითმმართველობის ყურადღების მიღმა რჩება და ამ სოფლებში მნიშვნელოვანი სოციალური გამოწვევები დგას. ამავდროულად, მუნიციპალურ დონეზე არ არსებობს მულტიკულტურული პოლიტიკა, რომელიც სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის თანამშრომლობასა და დიალოგს გააძლიერებდა;
- ეთნიკური უმცირესობების თემში შშმ პირების მდგომარეობა ორმაგად რთულია. საერთაშორისო სტანდარტების ცალსახა მოთხოვნებისა, სახელმწიფო შშმ პირთა სტატისტიკურ მონაცემებს ეთნიკური კუთვნილების მიხედვით არ აწარმოებს;
- საინტერესოა, რომ საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე მცხოვრებ აფხაზებსა და ოსებს ასევე აქვთ მნიშვნელოვანი გამოწვევები, რომელსაც სათანადოდ არ ხედავს სახელმწიფო.
გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ თემირლან მაჩალიკაშვილზე ევროპული სასამართლოს მიერ პროცედურული დარღვევის დადგენის მიუხედავად, სახელმწიფო ხელახალ გამოძიებას უსაფუძვლოდ აჭიანურებს.
აღნიშნულია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების მიმართულებით განსაკუთრებულ გამოწვევებად რჩება:
- სუსტი და მყიფე სოციალური პოლიტიკა, რაც შშმ თემის ღირსეული ცხოვრების შესაძლებლობებს მნიშვნელოვნად ამცირებს;
- ინსტიტუციონალიზაციის უმძიმესი პრაქტიკა, რის გამოც ფსიქიკური და ინტელექტუალური ნიშნით ასობით შშმ პირს საზოგადოებისგან იზოლირებულად, დამოუკიდებელი ცხოვრებისა და სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების უგულებელყოფის პირობებში უწევს ცხოვრება;
- შეფასების, სტატუსის მინიჭებისა და თემის წევრთა მიმართ პოლიტიკის განხორციელება მხოლოდ სამედიცინო დიაგნოზზე დაყრდნობით;
- შშმ პირებთან დაკავშირებით სტატისტიკური ინფორმაციის არარსებობა, რაც მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკის დაგეგმვისა და განხორციელების მნიშვნელოვანი ხელშემშლელი ფაქტორია;
- ქმედუნარიანობის რეფორმის არასათანადო განხორციელება, რის გამოც ათასობით შშმ პირს საკუთარ ცხოვრებაზე ფაქტობრივი კონტროლი დაკარგული აქვს;
- ენის პოლიტიკის გამო, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი შშმ პირების მიერ ცენტრალურ დონეზე არსებულ სერვისებსა და ინფორმაციაზე წვდომის მნიშვნელოვანი ბარიერები;
- გადაწყვეტილების მიღების პროცესში შშმ პირებისა და მათი წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების ჩართულობის სისუსტე და უსისტემო ხასიათი.
⇒ ასევე ნახეთ: რა ბარიერებს აწყდებიან შშმ ქალები დასაქმებისას და რას ამბობს კანონი
რიგ მიმართულებებთან ერთად, ანგარიშში გაკრიტიკებულია ფსიქიკური ჯანმრთელობის პროგრამების ფუნქციონირება მიმდინარე წელს. ასახულია, რომ პროგრამით გათვალისწინებული სერვისების დაფინანსებაზე გამოყოფილია 49 მილიონზე მეტი, საიდანაც თითქმის ნახევარი სტაციონარულ მომსახურებაზეა გათვლილი, ფსიქოსოციალური რეაბილიტაციის სერვისზე კი სულ რაღაც 0.27%.
რელიგიის თავისუფლებისა და რელიგიური თანასწორობის მდგომარეობის შესახებ თავში საუბარია ე.წ. სუს-ის კრებსების საქმის მიმდინარე გამოძიებაზე და ნათქვამია, რომ პროკურატურა არ უზრუნველყოფს დანაშაულის ჩამდენი პირების იდენტიფიცირებასა და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებას, მთელი რიგი საგამოძიებო მოქმედებები კი დაგვიანებით ჩატარდა, როცა მტკიცებულებებზე გარეშე ზემოქმედება უკვე შესაძლებელი იყო. ნახსენებია ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონის აღსაზრდელთა უფლების სისტემური დარღვევის ფაქტების გაჭიანურებულ გამოძიება და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების აუცილებლობა.
გარდა ამისა, გაკრიტიკებულია უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები:
- ბათუმში მეჩეთის მშენებლობის ნებართვაზე მერიის უარი სააპელაციო სასამართლომ უკანონოდ და დისკრიმინაციულად მიიჩნია — უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ მუსლიმების მიმართ დისკრიმინაციას ადგილი არ ჰქონია და საქმე სააპელაციოში ხელახლა დააბრუნა;
- ბოლნისის სასამართლომ 2022 წელს პრეცედენტული გადაწყვეტილება მიიღო და ბათილად ცნო მარნეულის საკრებულოს დადგენილების ის ნორმა, რომელიც ბიუჯეტიდან გამოყოფილ თანხას სრულად გადასცემდა მარნეულისა და ჰუჯაბის ეპარქიას — სააპელაციომ ეს გადაწყვეტილება 1 განხილვით გააუქმა, უზენაესმა კი საჩივარი დაუშვებლად გამოაცხადა.
ცალკე თავი ეთმობა პოლიტიზებული სამართალდამცავი სისტემისა და მოწყვლადი ჯგუფების დასაცავად უმოქმედობის მიმოხილვას. საუბარია მარტის აქციების დროს დემონსტრანტების დაკავების, მშვიდობიანი მოქალაქეების დაშინებისა და დასჯის მცდელობაზე და გამოყოფილია ლაზარე გრიგორიადისის საქმე.
“განსაკუთრებით პრობლემურია ლაზარე გრიგორიადისის მიმართ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნა — რომლის მიმართაც ხელისუფლების წარმომადგენლები სისტემატურად აკეთებდნენ არაეთიკურ და პირადი ცხოვრების უფლების შემლახავ განცხადებებს და ამ გზით ახდენდნენ მიმდინარე სასამართლო განხილვების კიდევ უფრო მეტად პოლიტიზებას”.
აქვე ნახსენებია რუსეთთან პირდაპირი ფრენების აკრძალვის მოთხოვნით გამართულ აქციაზე უფლებადამცველების დაკავება ცარიელი საპროტესტო ფურცლების გამო. ასევე, ბათუმში რუსული საკრუიზო გემის შემოსვლასთან დაკავშირებული პროტესტისას და რაჭის ტყეების დაცვის აქციებზე აქტივისტების დაკავების შემთხვევებზე და ნათქვამია, რომ “პოლიციის მიერ აქციებში მონაწილე პირთა ადმინისტრაციული დაკავება, უმრავლეს შემთხვევაში, არ ემსახურებოდა საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის, ან სამართალდარღვევის აღკვეთის მიზანს, არამედ, წარმოადგენდა პროტესტის ხელშეშლისა და მასში მონაწილე პირებზე წნეხის განხორციელების მცდელობას”.
ამასთან, ანგარიშში განხილულია შეკრებისა და მანიფესტაციების შესახებ საქართველოს კანონში შემზღუდავი ცვლილებების დაჩქარებული წესით შეტანის ფაქტი, როგორც გამოხატვის თავისუფლების ევროპულ სტანდარტთან შეუსაბამო.
სოციალური სამართლიანობის ცენტრი წერს, რომ თბილისი პრაიდის დახურული ღონისძიების უსაფრთხოდ ჩატარება პოლიტიკური ნების არქონით აიხსნება, შსს-მ არაგონივრულად მცირე რაოდენობის საპოლიციო ძალები გამოიყვანა, ინციდენტის აღკვეთისას კი არაეფექტიანად იმოქმედა.
დემოკრატიის უკუსვლასა და ევროინტეგრაციის პროცესზე საუბრისას სოციალური სამართლიანობის ცენტრი “უცხოური გავლენების შესახებ” კანონპროექტის განხილვით იწყებს და ნათქვამია, რომ “ამ გზით ქართული ოცნება ცდილობდა დამოუკიდებელი სამოქალაქო ორგანიზაციების მარგინალიზებასა და მათ მტრებად და “უცხოებად” მონიშვნას”.
“ამ მოვლენების შემდეგ, სამართლებრივი დევნა დაიწყო აქციის მონაწილეების მიმართ, თუმცა ამ დრომდე იგნორირებულია ის გარემოება, რომ თავდაპირველად სწორედ პოლიციამ გამოიყენა უკანონო და არაპროპორციული ძალა მშვიდობიანი სამოქალაქო პროტესტის წინააღმდეგ”, — აღნიშნულია ანგარიშში და საუბარია 2023 წელს სამოქალაქო ორგანიზაციებისა და კრიტიკული მედიის მიმართ ხელისუფლების ჭარბი აგრესიული რიტორიკაზეც — “კვლავაც კრიტიკულ გამოწვევად რჩება ხელისუფლების მხრიდან კრიტიკული აზრის მიღება და დამოუკიდებელი სამოქალაქო აქტორების პატივისცემა”.
პარლამენტის შენობაში უსაფრთხოების დაცვის ახალ წესთან დაკავშირებით, სოციალური სამართლიანობის ცენტრი წერს, რომ პარლამენტის სასახლეში ტრანსპარანტის გამოფენის, საინფორმაციო მასალის დარიგებისა და სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის განთავსების შეზღუდვა “არაპროპორციულად ზღუდავს პარლამენტის ვიზიტორების გამოხატვის თავისუფლებას და აბრკოლებს მოქალაქეთა ჩართულობას საპარლამენტო საქმიანობაში”. ასევე აღნიშნულია, რომ საჯარო ინფორმაციის გაცემისა და სტატისტიკური მონაცემების წარმოების პრაქტიკა არსებითად გაუარესებულია.
ანგარიში ასახავს სათანადო საცხოვრებლის უფლებისა და უსახლკარობასთან ბრძოლის მიმართულებით არსებულ გამოწვევებსაც.
“მიუხედავად არაერთი რეკომენდაციისა, საცხოვრისის პოლიტიკა - საერთაშორისო სტანდარტებთან ჰარმონიზებული კანონმდებლობა, ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა, არ შემუშავებულა, შესაბამისად, ჯერ კიდევ არ არსებობს ხედვა უსახლკარობასთან ბრძოლისა და საცხოვრისის გარანტირების მიმართულებით, რაც ქვეყანაში ამ კუთხით არსებულ მდგომარეობას წლიდან წლამდე უფრო ამწვავებს”.