შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების, მათ შორის, შშმ ქალების დასაქმება კომპლექსური პრობლემაა, რომელიც სახელმწიფო პოლიტიკასთან, სიღარიბესთან, განათლების სისტემის ხარვეზებთან, საზოგადოებრივ განწყობებთან, გენდერულ უთანასწორობასთან, მართლმსაჯულების პრობლემებთან, ჯანდაცვის სერვისების არათანაბარ ხელმისაწვდომობასთან თუ ინფორმაციაზე წვდომის ნაკლებობასთან არის გადაჯაჭვული. აუცილებელია თანმიმდევრული ნაბიჯების გადადგმა, რეკომენდაციებისა და საკანონმდებლო ჩანაწერების გათვალისწინება, ადამიანზე ორიენტირებული სისტემის შენება, რომელიც არ გამორიცხავს, დღის წესრიგის მიღმა არ ტოვებს არცერთ ადამიანს.
რა (არ) ვიცით
იმისთვის, რომ პრობლემების მოგვარებაზე მუშაობა დაიწყოს, მინიმუმ, უნდა იცოდე იმ ადამიანების რაოდენობა, ვისაც ეს პრობლემები ეხება. თუმცა, სტატიის მომზადებისას მედია აპრილმა აღმოაჩინა, რომ სხვადასხვა კვლევები განსხვავებულ მონაცემებს აჩვენებს, რაც მიანიშნებს, რომ უბრალოდ რაოდენობრივი დათვლის ნაწილშიც კი არაერთი ხარვეზია.
გენდერის ჭრილში სტატისტიკის გაუმართაობას ხაზს უსვამს გაეროს ქალთა ორგანიზაციის კვლევაც, რომლის მიხედვით, შეზღუდული შესაძლებლობისა და გენდერის მონაცემის გამოყენება ინკლუზიური განვითარებისთვის აუცილებელია, თუმცა ეს ასე არ ხდება. დოკუმენტში გამოკვეთილია ის ძირითადი მიზეზები, რომელთა გამოც გამართული მონაცემები ჯერაც არ გვაქვს, მათ შორის:
- არ არსებობს ინფორმაცია შეზღუდული შესაძლებლობის განვითარებადი ცნების შესახებ და ის არ იზომება სამედიცინო მოდელს მიღმა;
- მთავრობა არ ითხოვს სქესისა და შეზღუდული შესაძლებლობების სტატუსის მიხედვით ჩაშლილ მონაცემებს და არ გამოითხოვს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის, ინჩეონის სტრატეგიისა და მდგრადი განვითარების მიზნების შესახებ ანგარიშებს;
- ინფორმაცია არ გვაქვს შეზღუდული შესაძლებლობების შესახებ მონაცემების მართებულად შეგროვებისთვის საჭირო საერთაშორისო გაიდლაინებისა და პროტოკოლების შესახებ.
რა თქმა უნდა, მიუხედავად გარკვეული ხარვეზებისა, არსებობს სხვადასხვა სტატისტიკური მონაცემი, რომელიც ბუნდოვან სურათს მაინც ქმნის. მაგალითად, 2014 წლის საყოველთაო აღწერის მონაცემების მიხედვით, საქართველოში 100 113 შშმ პირი აღირიცხა. IDFI-ს მიერ დამუშავებული ინფორმაციით კი, 2015 წელს სოციალურ დახმარებას 118 651 შშმ პირი იღებდა, იგივე მაჩვენებელი 2017 წელს 125 104-ს შეადგენდა, ხოლო 2021 წელს — 128 144-ს.
ამასთან, გაეროს ქალთა ორგანიზაციის მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციით, 2014 წლის მონაცემებით, საქართველოში 184,958 ადამიანს ჰქონდა ფუნქციურად შეზღუდული შესაძლებლობები (მოსახლეობის 5.0%).
აღნიშნული მონაცემების მიხედვით, საქართველოში შშმ პირების რაოდენობა სრული პოპულაციის 3.43-5%-ს შეადგენს. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, შშმ პირები მსოფლიო მოსახლეობის 15%-ს შეადგენენ — ეს სხვაობა აჩენს ეჭვს, რომ საქართველოში შშმ პირის სტატუსის მინიჭება, რაოდენობის დათვლა და ამ მონაცემების მიხედვით შესაბამისი მხარდაჭერის პროგრამების დანერგვა პრობლემურია. შესაძლოა, საქართველოში მცხოვრები შშმ პირების უმრავლესობა სახელმწიფოსთვის უხილავია.
ალბათ, ნათელია, რომ როცა დასაქმებაზე ვსაუბრობთ, მათ შორის, სტატისტიკის წარმოება კიდევ უფრო ხარვეზიანია — ფაქტობრივად, არ ვიცით, რამდენი შშმ პირია დასაქმებული ან დასაქმების მაძიებელი და ბუნდოვანი წარმოდგენა თუ გვაქვს იმ გამოწვევების შესახებ, რასაც სხვადასხვა ფსიქო-სოციალური საჭიროების მქონე ადამიანები აწყდებიან.
მიუხედავად ხარვეზებისა, არსებობს გარკვეული მონაცემები, რაც მცირე წარმოდგენას მაინც შეგვიქმნის შშმ და არა-შშმ პირების უთანასწორო დასაქმებაზე — 2014 წლისთვის, დასაქმებული შშმ პირების 86.2% თვითდასაქმებული იყო, როცა დანარჩენ პოპულაციაში ეს მაჩვენებელი 53.6%-ს შეადგენს. ამასთან, 15 წელს ზემოთ შშმ პირების მხოლოდ 4.8% იყო დასაქმებული კონტრაქტით, რაც ევროკავშირის ქვეყნების მაჩვენებელზე (33.6%) დაახლოებით შვიდჯერ ნაკლებია.
შშმ ქალთა ეროვნული ქსელის დირექტორი, თამარ მაჭარაშვილი მედია აპრილთან საუბარში ამბობს, რომ ყველაზე დიდი გამოწვევა სტატისტიკის გაუმართაობაა, რადგან პროგრამების შემუშავება, მათ შორის, შშმ ქალთა დასაქმებისთვის ძალისხმევა ამ მონაცემების მიხედვით უნდა დაიგეგმოს.
“საქართველოს პარლამენტის თემატური მოკვლევა თავად ამახვილებს ყურადღებას, რომ საქართველოში შშმ ქალების რაოდენობა ზრდასრული ქალების მხოლოდ 3%-ს შეადგენს, ეს 9%-ით ჩამორჩება საერთაშორისო ტენდენციას. ეს ნიშნავს, რომ საქართველომ შშმ ქალების მხოლოდ ¼-ის შესახებ იცის. შშმ ქალების სრულ მოცულობაზე ორგანიზაციებს წვდომა არ გვაქვს, ამ ადამიანებამდე ვერ მივდივართ, არსად აღირიცხებიან. ერთადერთი სტატისტიკა, რაც გვაქვს, სოციალური პაკეტის მიმღებთა რაოდენობაა, რომელიც ზუსტად არ ასახავს ქვეყანაში შშმ პირთა, მათ შორის, შშმ ქალთა რაოდენობას. დიდ იმედებს ვამყარებთ მოსახლეობის საყოველთაო აღრიცხვაზე, რომელიც 2024 წელს ისევ უნდა შედგეს. ამ კითხვარში მეტი, ჩაღრმავებული კითხვები აისახა, რაც საშუალებას იძლევა, რომ რეალურ სტატისტიკასთან მიახლოებული მონაცემი მივიღოთ. ეს არ იქნება სიღრმისეული მონაცემი, მაგრამ რაღაც სურათს მაინც დაგვანახებს. ორგანიზაციები თოვლის გუნდის პრინციპით, ნაცნობობის საშუალებით ვამყარებთ კავშირებს, ვიკრებთ ახალ ადამიანებს”, — გვეუბნება მაჭარაშვილი.
აღნიშნავს იმასაც, რომ როგორც საერთაშორისო მხარდაჭერით ჩატარებული კვლევები ცხადყოფს, ქვეყანაში შშმ ქალებისა და გოგოების საჭიროებები სათანადოდ შეფასებული არ არის, არ არსებობს სახელმწიფო პოლიტიკა, რომელიც ზუსტად განსაზღვრავს, რა პროგრამები, რა ტიპის სერვისები სჭირდებათ შშმ ქალებსა და გოგოებს.
“ან, მაგალითად, რატომ აჩვენებს კვლევები, რომ შშმ გოგოებსა და ქალებს ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი განათლებაზე, ვიდრე შშმ კაცებსა და ბიჭებს — ეს ფაქტია, მაგრამ რა იწვევს ამას, არავის უკვლევია. თუ ეს ნაკვლევი არ იქნება და სათანადო ზომები არ იქნება, რომ თანაბარი სასტარტო პირობები შეიქმნას, დასაქმების პრობლემა ვერ გადაიჭრება”.
“შშმ ქალებს გვაქვს სპეციფიკური საჭიროებები და ამის დანახვა არის აუცილებელი” — დეა ერემაშვილი.
გაუმართავ სტატისტიკაზე და პროაქტიული მიდგომის არარსებობაზე გვესაუბრა პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის ადვოკატი, ანა თავხელიძეც. მისი თქმით, სტამბოლის კონვენცია, რომლის ხელმომწერი საქართველოც არის, პირდაპირ განსაზღვრავს სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო მონაცემებს უნდა ამუშავებდეს, რაც გენდერის, შეზღუდული შესაძლებლობის თუ სხვა კრიტერიუმების გათვალისწინებასაც გულისხმობს. თუმცა, ანა შსს-ის მიერ შემკავებელი ორდერების გაცემის სტატისტიკის მაგალითზე გვიხსნის, რამდენად ხარვეზიანია ოფიციალური უწყებების მიდგომა.
“მაგალითად, სამართლებრივი დავა დაგვჭირდა იმისთვის, რომ შსს-ს შემაკავებელ ორდერებში დაეთვალა გენდერის ნიშანი. ასევე, სასამართლოს წინააღმდეგ მოგვიწია დავა, რომ დამცავი ორდერის გაცემაზე ძალადობის ფორმები დაეთვალა და ჩაეშალა, რამდენი იყო ქალი და ბავშვი. პატარ-პატარა წინსვლები გვაქვს, მაგრამ შშმ პირებთან და შშმ ქალებთან დაკავშირებით ეს პრობლემები ისევ რჩება, განსაკუთრებით კი დასაქმების სფეროში”, — გვეუბნება ანა.
კანონმდებლობა
2014 წლიდან საქართველო გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის ხელმომწერია და შეთანხმებით ნაკისრ რიგ პასუხისმგებლობებთან ერთად, რომელიც შშმ პირების უფლებებისა და თავისუფლების სრული რეალიზებისთვის მრავალ თანმიმდევრულ ნაბიჯს მოიცავს, ცალკეა გაწერილი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალების მხარდაჭერის საკითხებიც.
კონვენციის მე-6 მუხლის მიხედვით,
- მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალები და გოგოები მრავალგვარი დისკრიმინაციის საფრთხის ქვეშ იმყოფებიან და, ამასთან დაკავშირებით, იღებენ ზომებს მათი უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა სრული და თანაბარი უზრუნველყოფისათვის.
- მონაწილე სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ყველა შესაბამისი ზომა ქალთა ყოველმხრივი განვითარების, წინსვლის, დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფისა და წინამდებარე კონვენციით მათთვის მინიჭებული უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა გარანტირებისათვის.
შშმ ქალების უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზების, საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში დისკრიმინაციისგან დაცვისა და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის დაცვის უფლებაზე ხელმისაწვდომობის საკითხებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ საქართველოს კანონშიც (აღნიშნული კანონი 2020 წლიდან გვაქვს) ცალკე თავი ეთმობა.
გარდა ამისა, შშმ პირთა უფლებების შესახებ გაეროს კონვენციაში საუბარია გონივრული მისადაგების პრინციპზე, რომელიც გულისხმობს “ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იმ აუცილებელი და შესაბამისი მოდიფიკაციებისა და კორექტივების განხორციელებას, რაც არ იწვევს დაუძლეველ და გაუმართლებელ სირთულეებს და უზრუნველყოფს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანაბარი უფლებებისა და თავისუფლების ფუნდამენტურ ღირებულებათა რეალიზებას”.
ამავე ნაწილში შემოდის უნივერსალური დიზაინის ცნებაც, რომელიც გულისხმობს “პროდუქტის, გარემოს, პროგრამებისა და მომსახურების ისეთ დიზაინს, რომელიც ყველა ადამიანის აძლევს მისი მაქსიმალური გამოყენების საშუალებას, ადაპტაციისა და სპეციალური დიზაინის გამოყენების აუცილებლობის გარეშე. უნივერსალური დიზაინი არ გამორიცხავს საჭიროების შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე კონკრეტული ჯგუფის მიერ დამხმარე საშუალებების გამოყენებას”.
აღნიშნული დათქმები ნიშნავს, რომ როგორც სახელმწიფო, ისე საზოგადოება და კერძო სექტორი გარემოს, ინფრასტრუქტურას პროდუქტებსა და სერვისებს არა კონკრეტულ ჯგუფს, ამ შემთხვევაში არა-შშმ მოქალაქეებს ვარგებთ, არამედ ვქმნით და ვავითარებთ ყველასთვის თანაბრად და მოქალაქეების ნაწილს არ ვუსპობთ შესაძლებლობასა და მოტივაციას, რომ თვითგანვითარებაზე, საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზებაზე იზრუნონ.
“ყველაზე პრობლემური დასაქმების ადგილზე თანასწორი მოპყრობის საკითხია. ჯერ კიდევ გავრცელებულია სტერეოტიპი, რომ რადგან პირს შეზღუდული შესაძლებლობა აქვს, დაკისრებული ვალდებულების ხარისხიანად შესრულება არ შეუძლია. ზოგჯერ შშმ დასაქმებულებს სათანადოდ არ ტვირთავენ ან დამამცირებელ პირობებს უქმნიან. გონივრული მისადაგების უზრუნველყოფა აუცილებელია. გათვალისწინებული უნდა იყოს გარემოს ადაპტირება, შესასრულებელი საქმის გონივრული გადანაწილება და შერჩევა”, — ანა თავხელიძე.
ამ პრინციპების ერთგულება კერძო სამართლის სუბიექტებს კანონით ევალებათ — მათ ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ დადგენილი სავალდებულო სტანდარტები/ნორმატივები უნდა დაიცვან და შეასრულონ, რისი ზედამხედველობაც სახელმწიფოს ვალდებულებაა.
გარდა ამისა, შშმ პირთა უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, სახელმწიფო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა კერძო და საჯარო სექტორებში დასაქმებას შესაბამისი სამოქმედო გეგმებისა და პროგრამების შემუშავებით უნდა უწყობდეს ხელს, რაც, სხვა ღონისძიებებთან ერთად, შეიძლება გულისხმობდეს დამსაქმებლისთვის საშეღავათო მექანიზმების დანერგვას, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სპეციალურ მომზადება-გადამზადებას, გარემოს ადაპტირებას, დამსაქმებლის მიერ ინიციირებული პროგრამის ფინანსურ ხელშეწყობასა და სხვა შეღავათებს.
რატომ არის მნიშვნელოვანი გენდერული სტატისტიკა და ანალიზი?
ხშირად ხდება ისე, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ჰომოგენურ ჯგუფად აღიქვამენ და არც კი იაზრებენ იმას, რომ შეზღუდული შესაძლებლობა სხვადასხვა ფორმით არის გამოხატული, ადამიანები სხვადასხვა გამოწვევას აწყდებიან და განსხვავებული მიდგომების ამუშავებაა საჭირო. სისტემის იმგვარად გამართვა, რომ ინდივიდუალურ შემთხვევებზე არ ვიყოთ დამოკიდებული და ამის მიხედვით არ ვრეაგირებდეთ, სიტუაციას გააიოლებდა, მაგრამ სახელმწიფო სრულად არის მორგებული არა-შშმ ადამიანებზე და სამწუხაროდ, იქმნება მდგომარეობა, როცა იმ მოქალაქეებზე ზრუნვა, მხარდაჭერა და თანაბარი სასტარტო პირობების შექმნა გამონაკლისის სახით არსებობს.
“ყოველთვის ვამბობ, ჩემი პირველი იდენტობა არის ქალი და ამას მოჰყვება შეზღუდული შესაძლებლობა. ჩემი უფლებადაცვითი საქმიანობის მანძილზე სულ ვამბობ, რომ საჭიროა ქალთა საკითხებში შშმ ქალთა საკითხების სათანადო ასახვა. წლების წინ შშმ თემშიც კი შეზღუდული შესაძლებლობისა და გენდერის ერთ კონტექსტში ხსენებაზე ღიმილი ადგებოდათ სახეზე, განსაკუთრებით შშმ უფლებადამცველ კაცებს. დღესაც არ გვაქვს ბევრად უკეთესი მდგომარეობა. მართალია საჯარო სივრცეში და მაღალი დონის შეხვედრებზე დღეს მეტად ისმის შშმ ქალების ხმა, მაგრამ ისეთ ტაბუდადებულ თემებზე, როგორიცაა გენდერი და შეზღუდული შესაძლებლობა , სექსუალობა და შეზღუდული შესაძლებლობა, ერთ კონტექსტში საუბრის დროს გარკვეულწილად დაძლეული ტაბუები ისევ ძლიერდება და უკან გვიბრუნდება ბუმერანგივით”, — თამარ მაჭარაშვილი.
როცა შშმ საკითხების განხილვისას გენდერის კომპონენტიც შემოდის და ორმაგი ან მრავალი მოწყვლადობის მდგომარეობამდე მივდივართ, კიდევ უფრო მეტი გაუმართაობა იჩენს თავს.
ორმაგი ან მრავალი მოწყვლადობა გულისხმობს, რომ ადამიანი ერთდროულად რამდენიმე მოწყვლად სოციალურ ჯგუფს მიეკუთვნება — მაგალითად, შეიძლება იყოს ქალი და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე, ამავდროულად ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი ან/და ქვიარ ადამიანი.
შშმ ქალების გენდერის უგულებელყოფაზე საუბრობს შშმ ქალთა ალიანსი აჭარის თავმჯდომარე, დეა ერემაშვილიც — “ხშირად, შშმ ქალები გენდერულ საჭიროებებს ვეღარ აღიქვამენ, თავს შშმ პირებად ხედავენ და არა ქალებად, რადგან საზოგადოებამ მათი გენდერი სრულიად უგულებელყო. შშმ ქალებს გვაქვს სპეციფიკური საჭიროებები და ამის დანახვა არის აუცილებელი. ბევრი ორგანიზაციაც კი ვერ ხედავს ჩვენს გენდერს”.
წესით, სახელმწიფო პროაქტიული უნდა იყოს, კანონითა და საერთაშორისო შეთანხმებებით ნაკისრ ვალდებულებებს მიჰყვებოდეს და გავრცელებულ სტერეოტიპებს, შშმ პირების მრავალფეროვნებას, მათ შორის, იმ გამოწვევებს ითვალისწინებდეს, რაც შშმ ქალებს აქვთ. თუმცა, თამარ მაჭარაშვილის თქმით, მაგალითად, ქალთა ეკონომიკური გაძლიერების სახელმწიფო კონცეფციის შემუშავებისას შშმ ქალების სპეციფიკური საჭიროებები სათანადოდ არ იყო გათვალისწინებული და შშმ ქალებს მხოლოდ ნაკლებად წარმოდგენილ ჯგუფად მოიხსენიებდნენ.
“შშმ ქალთა საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციებმა მნიშვნელოვანი ძალისხმევა გავწიეთ, რომ ქალთა ეკონომიკური გაძლიერების სახელმწიფო კონცეფციაში შშმ ქალების სპეციფიკური საჭიროებები სათანადოდ ასახულიყო. ამ პერიოდს დაემთხვა სახელმწიფოს მიერ გაეროს შშმ პირთა უფლებების დაცვის კონვენციის პირველი პერიოდული ანგარიშის წარდგენა, უფლებადაცვით ორგანიზაციებს კი შესაძლებლობა გვქონდა, რომ გაეროს შშმ პირთა უფლებების დაცვის კომიტეტისთვის ჩვენი მოსაზრებებიც გაგვეზიარებინა. სხვა გამოწვევებთან ერთად, შშმ ქალთა დასაქმებასა და ეკონომიკურ გაძლიერებასთან დაკავშირებულ გამოწვევებზე ვისაუბრეთ. აღნიშნული აისახა გაეროს შშმ პირთა უფლებების დაცვის კომიტეტის მიერ ქვეყნისთვის მომზადებულ რეკომენდაციებში. რაზეც სახელმწიფოს მყისიერი რეაგირება ჰქონდა და ქალთა ეკონომიკური გაძლიერების სახელმწიფო კონცეფციაში მცირედი შესწორება შევიდა — მას ახალი დებულება დაემატა, რომელიც აღსრულების ეტაპზე განსაკუთრებით ითვალისწინებს ეკონომიკურად მოწყვლად და შრომის ბაზარზე ნაკლებად წარმოდგენილ ქალებს. მათ შორის, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე, ახალგაზრდა, ხანდაზმული, მარტოხელა მშობლის სტატუსის მქონე, ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი, იძულებით გადაადგილებული ქალებისა და სხვათა საჭიროებებს”, — ამბობს თამარი.
თამარი აღნიშნავს იმასაც, რომ შშმ პირთა უფლებების შესახებ კანონის გენდერული შეფასების ანალიზიც არ გაკეთებულა, რაც შშმ პირთა პროგრამების გენდერულ ბიუჯეტირებასთან დაკავშირებით გარკვეულ ვალდებულებას არ აჩენს.
“შშმ ქალთა გენდერული თანასწორობა და ინკლუზია მხოლოდ საგანმანათლებლო ტრენინგებზე თანაბრად მონაწილეობას არ გულისხმობს. შშმ ქალთა უფლებადამცველებს დიდი ძალისხმევა გვიწევს, რომ სათანადოდ მოხდეს შშმ ქალთა საკითხების ასახვა, როგორც შშმ პირთა საკითხებზე მიმართულ პოლიტიკის დოკუმენტებში, ისე ქალთა საკითხებზე მიმართულ პოლიტიკის დოკუმენტებში. ნამდვილად გვაქვს გარკვეული წინგადადგმული ნაბიჯები შესაბამის სახელმწიფო ინსტიტუტებთან თანამშრომლობით, მაგრამ ისევ ვრჩებით მრავალი გამოწვევის პირისპირ, რომელთა დაძლევას კომპლექსური მიდგომა ესაჭიროება“.
შშმ პირების დასაქმება — როგორია პრაქტიკა?
UNDP-ის კვლევის — “საქართველოს მოსახლეობის დამოკიდებულება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ” მიხედვით, გამოკითხულთა თითქმის ნახევარი, 46.4% მიიჩნევს, რომ შშმ პირის სამსახურში აყვანა არამომგებიანია, რადგან ისინი სპეციალურ ინფრასტრუქტურას საჭიროებენ. სხვა დანარჩენზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, აღნიშნული კვლევით ისიც ჩანს, რომ შშმ პირების საჭიროებები ჯერ კიდევ ინფრასტრუქტურის ადაპტირებამდე დაიყვანება.
თსუ-ს შშმ პირთა საკითხების კვლევის ცენტრის მიერ მომზადებული კვლევა გამოყოფს შშმ პირების დასაქმებასთან დაკავშირებულ ძირითად ბარიერებს. ესენია:
- დამსაქმებელთა ეჭვები და ყოყმანი — ხშირად დამსაქმებლებს არ სჯერათ, რომ შშმ პირები შეიძლება კარგი მუშაკები იყვნენ, ეჭვი ეპარებათ მათ შრომისუნარიანობაში და ისინი მხოლოდ დაბალანაზღაურებად სამუშაოზე თუ წარმოუდგენიათ;
- საკმარისი განათლების უქონლობა — შშმ პირებს დღემდე განათლებისადმი შეზღუდული წვდომა აქვთ. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს არაინკლუზიური სასწავლო გარემო, მშობლების ჰიპერ-მზრუნველობა, საზოგადოებაში არსებული სტიგმა და სხვა;
- სიღარიბე — ხშირად, შშმ პირებს სიღარიბეში უწევთ ცხოვრება, ოჯახების მხრიდან გაწეული დიდი სამედიცინო ხარჯების გამო. ასევე, ხშირია შემთხვევები, როდესაც შშმ პირები სახელმწიფო ზრუნვის დაწესებულებებში იზრდებიან, რადგან ბავშვობაში მათზე მშობლებმა უარი თქვეს;
- სტიგმატიზაცია — საზოგადოების მხრიდან უგულებელყოფა და გარიყვა შშმ პირებისთვის კვლავ მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს – მათთვის, ვისი შეზღუდული შესაძლებლობა ხილულია; სტიგმატიზაციის განსაკუთრებულ სამიზნეს წარმოადგენენ ფსიქო-სოციალური საჭიროების მქონე პირები;
- არაადაპტირებული სამუშაო გარემო და სამუშაოზე მისასვლელი გზა — ხშირად არაადაპტირებული სამუშო გარემოს, არაადაპტირებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტისა და ინფრასტრუქტურის გამო, შშმ პირებს რთულად მოპოვებული სამსახურიდან წამოსვლა უწევთ;
- სოციალური და პროფესიული რეაბილიტაციისთვის საჭირო მომსახურებების ნაკლებობა — შშმ პირებს კვლავ შეზღუდული აქვთ ხელმისაწვდომობა იმ მომსახურებებისადმი, რომელიც აუცილებელია მათი სოციალური ინკლუზიისთვის.
2022 წელს მთავრობამ დასაქმების ხელშეწყობის პროგრამა დაამტკიცა, რომლის სამიზნე ჯგუფი სოციალურად მოწყვლადი სამუშაოს მაძიებელი ადამიანები, მათ შორის, შშმ პირები არიან. გათვალისწინებულია მოწყვლადი, დაბალკონკურენტუნარიანი ჯგუფების დასაქმების ხელშემწყობი მექანიზმების შემუშავება და შრომის ანაზღაურების სუბსიდირება.
თუმცა, აქვე უნდა ითქვას, რომ ამ პროგრამის ერთ-ერთი ქვეპროგრამა, რომელიც საზოგადოებრივ სამუშაოებზე დასაქმების ხელშეწყობას გულისხმობს, შრომისუნარიანად არ მოიაზრებს:
- სარეცელს მიჯაჭვულ/ლოგინად ჩავარდნილ პირს [აღნიშნული ფორმულირება შეურაცხმყოფელია და სრულ წინააღმდეგობაში მოდის, მათ შორის, გაეროს კონვენციასთან];
- პირს, რომელსაც დაუხმარებლად გადაადგილება არ შეუძლია და/ან საჭიროებს მომვლელს;
- მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს (I ჯგუფი);
- მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს (II ჯგუფი);
- ფსიქო-სოციალური საჭიროების მქონე პირს;
- ასევე, პირს, რომელიც მზრუნველობას უწევს საკუთარი ოჯახის არასრულწლოვან წევრ(ებ)ს, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირ(ებ)ს და/ან ხანდაზმულ(ებ)ს.
ჯანდაცვის მინისტრის მოადგილის განმარტებით, საზოგადოებრივი სამუშაოების “ძირითადი აქტივობები არის სკვერების, არხების, გზების, შენობების დალაგება, განახლება, მცირედი სარეაბილიტაციო სამუშაოები”.
“ინფორმაცია მორგებული უნდა იყოს ყველა ტიპის ადამიანზე, თუ სერვისების შესახებ ინფორმაციაზე ხელი არ მიმიწვდება, როგორ უნდა ვისარგებლო პროგრამით ან უნდა მქონდეს მოლოდინი, რომ ამ საბაზო გაუმართაობის გათვალისწინებით სამუშაო ადგილზე მისულს გამართული გარემო დამხვდება?!” — დეა ერემაშვილი
პროგრამა, შშმ პირების დიდ ნაწილსა და მათზე მზრუნველ პირებს აღნიშნული ტიპის სამუშაოს შესრულების უუნაროდ აცხადებს და ამგვარად სახიფათო მიდგომას ამკვიდრებს, დისკრიმინაციულ მოპყრობას უწყობს ხელს, შშმ პირებს დამატებითი საზღაურის მიღების მცირე შესაძლებლობასაც უსპობს.
დეა ერემაშვილი აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო პროგრამით დასაქმებული შშმ პირების ნაწილს მიზერული ანაზღაურება აქვს და სამსახური განვითარების შესაძლებლობასაც არ იძლევა.
“სახელმწიფო სამსახურებში შშმ პირებიც დაასაქმეს, სადაც 300-ლარიანი ხელფასებს უხდიან და ამ გზით ღირსეული დასაქმების შესაძლებლობის ვალდებულების გადაფარვას ცდილობენ. ეს მიდგომა მაფიქრებინებს, რომ მუნიციპალიტეტები აღნიშნულს ელექტორატის ზრდისთვის აკეთებენ და რეალურად არ ზრუნავენ ადამიანებზე, მათი განვითარება არ ადარდებთ”.
სახალხო დამცველის აპარატის 2022 წლის ანგარიშში ასახულია, რომ დასაქმების ხელშეწყობის დეპარტამენტის ელექტრონულ პორტალზე 2021 წლის ბოლოსთვის 350 009 სამუშაოს მაძიებელი იყო რეგისტრირებული, მათ შორის 12 292 შშმ პირი. აღნიშნული მაჩვენებელი წინა წლებთან შედარებით მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი — 2016 წელს 2 465 შშმ პირი იყო რეგისტრირებული, 2017 წელს კი — 3 535.
“სამუშაოს როცა ვეძებდი, ყველგან უმაღლესი განათლება იყო საჭირო და მე არ მქონდა, ეს ძალიან ხელის შემშლელი იყო, მაგრამ ხომ ხვდებით, ეს ჩემს შშმ პირობას პირდაპირ არა, მაგრამ მაინც უკავშირდება; ამის გამო სკოლის მეტი მაშინ ვერ დავასრულე. ვაკანსია რომ დაიდო, ამის გამო ვერ ვაკმაყოფილებდი; აი ეს მინდა ჩაინიშნოთ, რომ დიდი ბარიერია ძალიან” — სახალხო დამცველის კვლევაში მონაწილე შშმ ქალი.
მიუხედავად იმისა, რომ დასაქმების მაძიებელი შშმ პირების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა, დასაქმებული შშმ პირების დინამიკა მზარდი არ არის (არა-შშმ პირების დინამიკისგან განსხვავებით):
- 2017 წელი — 103 შშმ პირი;
- 2018 წელი — 99 შშმ პირი;
- 2019 წელი — 98 შშმ პირი;
- 2020 წელი — 37 შშმ პირი [სავარაუდოდ, აღნიშნული ვარდნა პანდემიის პერიოდს უკავშირდება];
- 2021 წელი — 115 შშმ პირი.
ანგარიშის შეფასებით, მნიშვნელოვანია, გაირკვეს, რა არის ამის მიზეზი.
ანა თავხელიძის თქმით, სახელმწიფო პროგრამების შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობა მნიშვნელოვანი გამოწვევაა და ამასთან, გეოგრაფიული დაფარვაც არ არის სათანადო.
“ასევე, პრობლემაა ინფორმაციის ნაკლებობა, მაგალითად, სახელმწიფო პროგრამებზე, ვაკანსიებზე, რომლებიც ქვეყნდება, განსაკუთრებით რეგიონებში. გეოგრაფიულ არეალს თუ შევხედავთ, დასაქმების პროგრამა არ ფარავს მთელი ქვეყნის მასშტაბს. განსაკუთრებით რეგიონში მცხოვრები პირებისთვის, კიდევ უფრო ქალებისთვის რთულია ინფორმაციაზე წვდომა. შესაბამისად, დასაქმების უფლება ინფორმაციის ფლობის უფლებასთან არის კავშირში და ამის აღმოფხვრის ვალდებულება სახელმწიფოს აქვს”.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, ერთი კალენდარული წლის განმავლობაში, საშემოსავლო გადასახადით არ იბეგრება 6 ათას ლარამდე შემოსავალი, რომელიც მიღებულია:
- ბავშვობიდან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიერ;
- მკვეთრად და მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიერ.
ასევე, შშმ პირი შეღავათით სარგებლობს:
- თუ ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას;
- თუ მუშაობს დაქირავებით და შემოსავალს იღებს ხელფასის სახით;
- თუ მის მიერ გაწეული მომსახურების ანაზღაურება დაიბეგრა გადახდის წყაროსთან.
თუმცა, 2022 წლის მონაცემებით, საგადასახადო შეღავათით მოსარგებლე შშმ პირების რაოდენობა სულ რაღაც 5 117-ია, რაც დასაქმების დაბალი დონით და ისევ და ისევ ინფორმაციაზე ნაკლები ხელმისაწვდომობით, საკუთარი უფლებების რეალიზების სირთულეებით შეიძლება იყოს გამოწვეული.
სხვადასხვა კვლევა ააშკარავებს, რომ სამსახურამდე მისვლაც კი პრობლემაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ დასაქმებაზე, რაც შშმ პირების იზოლირებას იწვევს.
“ჩემი და ჩემი შვილის მსგავსად ბევრი ადამიანია შინაპატიმრობაში. მუნიციპალური ტრანსპორტი შშმ პირებისთვის არ არსებობს. ამ ბარიერების გამო, ბავშვი, რომელიც ძალიან აქტიური იყო, ახლა თავის ნაჭუჭში იკეტება და აღარ უნდა გარე სამყაროსთან კომუნიკაცია”, — ამბობს შშმ პირის მშობელი თელავიდან, რომელიც სახალხო დამცველის შეფასების დოკუმენტში მონაწილეობდა.
რა ხდება საჯარო სამსახურში?
საჯარო სამსახურის ბიუროს 2022 წლის სტატისტიკის მიხედვით:
- საქართველოში საჯარო სამსახურში (შსს-ს ჩათვლით) სულ 38 104 ადამიანია დასაქმებული;
- დასაქმებული ქალების რაოდენობა სულ დასაქმებულთა 31.3%-ს შეადგენს;
- საჯარო სამსახურში სულ 240 შშმ პირია დასაქმებული (მათგან 78 საჯარო მოხელეა, ხოლო 162 შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირი), რაც საერთო რაოდენობის 0.6%-ია;
- საჯარო სამსახურში დასაქმებული შშმ პირებიდან 141 კაცია, ქალი კი — 99.
სახელმწიფოს დეკლარირებული აქვს ნება, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმებას უზრუნველყოფს და რიგი დასაქმების პროგრამებიც არსებობს, თუმცა სახალხო დამცველის ჯერ კიდევ 2017 წლის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმების ხელშემწყობი სახელმწიფო პროგრამების მონიტორინგის ანგარიშში აღნიშნული იყო, რომ “სათანადო სამართლებრივი გარანტიების, პრაქტიკული ხელშეწყობისა და აღსრულების ეფექტური მექანიზმების ნაკლებობის გამო, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა შრომის უფლების რეალიზება სათანადოდ არ ხდება”.
“გენდერული სტერეოტიპები ჩვენთან კვლავაც მყარად ფესვგადგმულია — ქალები აღიქმებიან ძირითადად ოჯახზე მზრუნველებად, ბავშვების მომვლელებად, საოჯახო საქმეების მომგვარებლებად. სათემო შეხვედრაზე დამისვამს კითხვა, რატომ ხდება, რომ შშმ კაცები უფრო ახერხებენ დაოჯახებას, ვიდრე ქალები. პრობლემა სწორედ ისაა, რომ კაცებს ნაკლებ მოთხოვნებს უყენებენ. შშმ ქალებს კი აწებებენ იარლიყს, რომ მათ არ შეუძლიათ მათი გენდერისთვის შესაბამისი საქმის კეთება” — თამარ მაჭარაშვილი.
2022 წელს სახალხო დამცველის აპარატმა კიდევ ერთი ანგარიში გამოაქვეყნა — შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა შრომისა და დასაქმების უფლება, რომელშიც იმავე პრობლემებზეა ყურადღება გამახვილებული, რაც წინა, 2017 წლის ანგარიშში გამოიკვეთა. დოკუმენტში მითითებულია, რომ შემუშავებული კანონმდებლობისა და განხორციელებული პროგრამების მიუხედავად, შშმ პირთა დასაქმების მდგომარეობა მნიშვნელოვნად არ იცვლება.
“ის ნაბიჯები, რაც დღემდე ტარდება დასაქმების კუთხით სახელმწიფოს, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სხვათა მხრიდან, არ არის საკმარისი. მეტიც, ისინი არასისტემური და დროებითია. ფაქტია, რომ ქვეყანაში ვერ შეიქმნა ღირსეული დასაქმების პოლიტიკები. შედეგად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სამსახური ხშირად არასტაბილური და არასაიმედოა”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
ანა თავხელიძე გვეუბნება, რომ იმის შეფასებისთვის, გვაქვს თუ არა ღირსეული დასაქმების მდგომარეობა, მხოლოდ დასაქმების დონე არ გამოდგება — მნიშვნელოვანია ყურადღების მიმართვა თანასწორ გარემოზე, ანაზღაურებაზე, დისკრიმინაციულ მოპყრობასა და სხვა რიგ მახასიათებლებზე.
მაგალითად, საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში აღნიშნულია, რომ “პირი მოხელედ არ მიიღება, თუ იგი სასამართლომ მხარდაჭერის მიმღებად ცნო”, ამასთან მხარდაჭერის მიმღებად ცნობა საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლების სავალდებულო საფუძვლად არის მოხსენიებული.
საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში არსებული ეს ჩანაწერი დისკრიმინაციულია და წინააღმდეგობაში მოდის სახელმწიფოს კანონით ნაკისრ ვალდებულებებთან. უნდა აღინიშნოს, რომ იგივე დათქმა კერძო სექტორზე არ ვრცელდება, რაც საჯარო სამსახურში დასაქმებულ ფსიქო-სოციალური საჭიროებების მქონე პირებს უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს.
2023 წელს, გაეროს შშმ პირთა კომიტეტის საქართველოს მთავრობისადმი წარდგენილ დასკვნით რეკომენდაციებშიც ნათქვამია, რომ ხელისუფლებამ სწორება თანასწორობაზე უნდა გააკეთოს და გააუქმოს შეზღუდვები, რომლებიც შშმ პირებს დასაქმებისას დისკრიმინაციულ გარემოს უქმნის.
სახალხო დამცველის დოკუმენტში ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების გენდერული პოლიტიკის შეფასება, ერთ-ერთი მონაწილე შშმ ქალი აღნიშნავს:
“შშმ ქალებზე საუბარი ზედმეტია. ეს ქალები საერთოდ არ განიხილებიან როგორც რესურსი, საჯარო სამსახურებში მით უფრო. შშმ ქალებს თავიანთი მდგომარეობის გამო არ აქვთ შესაძლებლობა, მიიღონ განათლება, დააგროვონ მუშაობის გამოცდილება და შემდეგ დასაქმდნენ”.
რა ხდება კერძო სექტორში?
დეა ერემაშვილი დასაქმების მენტორიც არის და აღნიშნავს, რომ რთულია შშმ ქალებისთვის თვითრწმენის დაბრუნებაც კი, ამიტომ როცა დასაქმების კონსულტაციებს იწყებენ, ცდილობენ, გაარკვიონ, რა უნარები აქვთ, რისი კეთება მოსწონთ, უნდათ და საჭიროების მიხედვით, კოლეჯში სწავლის დაწყებაში ეხმარებიან, ცდილობენ უფასო პროფესიული განვითარების სერვისები სრულად აითვისონ.
“ვამონიტორინგებთ ვაკანსიებს, მივდივართ, ვესაუბრებით და ვრთავთ ბენეფიციარებს. ზოგჯერ სტაჟირებით იწყებენ, რათა შეეგუონ გარემოს. თუმცა, ხშირად პირდაპირ არ ვუშვებთ დასაქმების ადგილზე და ვცდილობთ, მათთან გავისაუბროთ, შევისწავლოთ ადგილზე არსებული სიტუაცია. ჩვენთან დისკრიმინაციული დამოკიდებულების ფაქტები ნაკლებად არის, რადგან იციან, რომ არასამთავრობო ორგანიზაცია ვართ და აუცილებლად სამართლებრივი გზების ძიებას დავიწყებთ, შესაბამისად სხვანაირი დამოკიდებულება აქვთ ჩვენ მიმართ”, — აღნიშნავს დეა, თუმცა იხსენებს შემთხვევებს, როცა დამსაქმებლისგან ღირსების შემლახავი შეთავაზება ჰქონიათ — “იყო შემთხვევა, როცა საკმაოდ მაღალშემოსავლიანმა კომპანიამ შშმ პირის დასაქმებისთვის შემომთავაზა ვაკანსია 400-ლარიანი ანაზღაურებით, რაზეც მძაფრი რეაქცია მქონდა — კვირაში 6 დღე 8-საათიან სამსახურში 400 ლარად უნდოდათ კადრი. იმ ფაქტს, რომ შშმ პირებს ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ, ბოროტად იყენებენ. ვიცი შემთხვევა, როცა ერთ პოზიციაზე დასაქმებულ შშმ პირს და არა-შშმ პირს განსხვავებული ანაზღაურება ჰქონდაT, რასაც ჩვენგან რეაგირება მოჰყვა. საქმე სასამართლომდე არ მისულა, კომპანიამ სიტუაცია გამოასწორა”.
გარდა ამისა, როგორც აქტივისტი, დეა ცდილობს, რომ შშმ ქალებს მეწარმეობის მიმართულებით განვითარებაში დაეხმაროს.
“ახლა ვიწყებთ სოფელში ბიზნეს ტრენინგებს, რათა საკუთარი საქმე წამოიწყონ, მეურნეობა განავითარონ. წელს აჭარის სოფელში მცხოვრებ გოგოს გრანტის პროექტის დაწერაში დავეხმარეთ, რათა საქსოვი აპარატები ეყიდა, ბიზნესი განევითარებინა. ამასთან, გვაქვს დიდი პროექტი, რომლის ფარგლებში ხელსაქმის მცოდნე შშმ ქალების ბაზას ვქმნით და შემდეგ რეალიზებაში დავეხმარებით”.
ანა თავხელიძის თქმით, PHR-თან მიმართვიანობით იკვეთება, რომ ხშირად დასაქმებულებს არ აქვთ შშმ პირის სტატუსი, მიუხედავად იმისა, რომ თავს აიდენტიფიცირებენ, არ სურთ დამატებითი ბარიერები შეექმნათ, რაც შეეხება უფლებების დარღვევის საქმეებს, მოიცავს დისკრიმინაციულ მოპყრობას, შევიწროებას.
“გარდა ამისა, არის მტრული და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ფაქტები — რამდენიმე შემთხვევა გვქონდა, როცა ანაზღაურება არ გადაუხადეს შშმ პირს, ეს კონკრეტულ საქმეში კონსულტაციით შემოიფარგლა და სასამართლომდე არ მივიდა. ხშირია შემთხვევები, როცა სამუშაოს შესასრულებლად ქირაობენ და ანაზღაურებას არ უხდიან, მიზეზად კი სამუშაოს არაკეთილსინდისიერად შესრულებას ასახელებენ. ხშირად აქვს დამსაქმებელს განცდა, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანი ვერ დაიცავს თავს და ვერ დაიწყებს სასამართლო დავას, რადგან სოციო-ეკონომიკური მდგომარეობა მძიმე აქვთ და შეიძლება ამით მანიპულირება ხდებოდეს”.
დეა გვეუბნება, რომ გრძელი ჯაჭვია — ჯერ შშმ ქალმა უნდა გაითავისოს, რომ სრულფასოვანი მოქალაქეა, შრომა შეუძლია, მაგრამ აქვე შემოდის კერძო სექტორის პრობლემა, რომელსაც არ აქვს მგრძნობელობა, არ არის მზად და ხშირ შემთხვევაში მიიჩნევს, რომ მუშახელი კი არა, ტვირთი ემატება.
“ბიზნესის ცნობიერება არის ძალიან დაბალი, როცა უყურებენ მხოლოდ შენს შეზღუდულ შესაძლებლობას და კომპეტენციის შეფასებამდე არც კი მიდიან. იყო შემთხვევა, როცა ჩემთვის უთქვამთ, რატომ არ დაწერე CV-ში, რომ შშმ პირი იყავიო. არადა, არავითარ თანაკვეთაში არ იყო სამსახურის შინაარსთან. ამასთან დაკავშირებით, რა თქმა უნდა, მქონდა პროტესტი, მაგრამ არიან ადამიანები, რომლებსაც წინააღმდეგობის გაწევა ნაკლებად შეუძლიათ და ითრგუნებიან” — დეა ერემაშვილი.
რა შეიძლება იყოს გამოსავალი?
როგორც თამარ მაჭარაშვილი აღნიშნავს, იმისთვის, რომ ადამიანი შრომით ბაზარზე კონკურენტუნარიანი იყოს, უნდა მიიღოს სათანადო განათლება, რისთვისაც ხელშეწყობაა საჭირო, რომ, მინიმუმ, საგანმანათლებლო სივრცემდე შეუფერხებლად მივიდეს. გარდა ამისა, შშმ ქალთა ეროვნული ქსელის დირექტორი ამბობს იმასაც, რომ საჭიროა მუშაობა მშობელთა ცნობიერების გაზრდაზე და გაძლიერებაზე.
“მშობლები ჯერ კიდევ მეტად ზრუნავენ ბიჭების განათლებაზე და გოგო შვილების განათლებაზე ნაკლებად, შშმ ქალებსაც მეტად ჩქმალავენ, შშმ გოგოები ოჯახებსაც ნაკლებად ქმნიან — ეს უკვე ნაკვლევია, ვიცით, რომ ასეა, მაგრამ ამას ეფექტური ნაბიჯები ხომ უნდა მოჰყვეს, ისე რა აზრი აქვს”, — გვეუბნება ის.
მედია აპრილის რესპონდენტებს არსებული სიტუაციიდან გამოსავლად განათლების ხელმისაწვდომობა, სოციალური ფონის გაუმჯობესება, გენდერული თანასწორობა, შშმ უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციების გაძლიერება, გადაწყვეტილების მიმღებ დონეზე შშმ ქალების ჩართვა და საზოგადოებაში ცნობიერების გაზრდა მიაჩნიათ.
დეა ერემაშვილი გვიყვება, რომ თვითონ განათლების გაგრძელება 34 წლის ასაკში გადაწყვიტა — სურდა ამით მაგალითი მიეცა სხვა გოგოებისთვის.
“მინდოდა, სხვა გოგოებისთვის მიმეცა სტიმული, იმიტომ, რომ იყვნენ 24-25 წლის გოგოები, რომლებისგანაც მომისმენია, რომ აზრს ვერ ხედავდნენ ჩაბარებაში, ამიტომ 34 წლის ასაკში გადავწყვიტე ჩაბარება და მაგალითის მიცემა. სივრცე იდეალურად ადაპტირებული არ არის, მაგრამ მცდელობები არის, რომ გამიმარტივონ სწავლა, მეკითხებიან, რა მჭირდება. ეს ცოდნა არ არის თანმიმდევრული, თვითონ უნდა ასწავლო და როცა შშმ ქალებმაც არ იციან ბოლომდე, რა საჭიროებები აქვთ რეალურად, ეს მდგომარეობას ართულებს. თავისით ვერ ფიქრობენ, თუ არ უთხარი, რა გჭირდება”.
დეა ასევე აღნიშნავს, რომ ბევრი ქალი შშმ პირის სტატუსის მინიჭებაზეც კი უარს ამბობს, რადგან ეს მრავალ სტიგმას, გამოწვევას უკავშირდება, არადა სტატუსზე არაერთი სერვისია მიბმული და ეს დამატებით პრობლემებს უქმნით, განსაკუთრებით კი ქვიარ შშმ ქალებს.
“ქალი ხარ, ქვიარი ხარ, ამას კიდევ ემატება ის, რომ შშმ სტატუსი გაქვს და მთელი რიგი პრობლემები იჩენს თავს. ჩემ გარშემო არცერთ ქვიარ შშმ ქალს არ აქვს სტატუსი და არ უნდათ მიღება”.
“პანდემიის პერიოდში გვქონდა დახმარების სერვისები და ერთი შშმ კაცის ზარიც კი არ შემოსულა, მხოლოდ მარტოხელა შშმ ქალები რეკავდნენ. ესეც ააშკარავებს, რამდენად რთულია საქართველოში შშმ ქალებისა და გოგოების ყოველდღიური ცხოვრება” — თამარ მაჭარაშვილი.
აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოში, მათ შორის, გაეროს კონვენციის მითითების მიუხედავად, შშმ პირის სტატუსის მინიჭებისთვის ისევ სამედიცინო მოდელი გამოიყენება. საერთაშორისოდ აღიარებული, მიღებული პრაქტიკა კი ბიოფსიქოსოციალურ მოდელს გულისხმობს, რომელიც ადამიანის შესაძლებლობასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართულობის შემაფერხებელ ბარიერებს ითვალისწინებს. მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობები ფუნქციონალობის, შეზღუდული შესაძლებლობისა და ჯანმრთელობის საერთაშორისო კლასიფიკაციის მიხედვით ფასდებოდეს.
არადა, შშმ პირთა უფლებების შესახებ კანონში ჩანაწერიც კი გვაქვს, რომ “პირისთვის შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენა ეფუძნება ბიოფსიქოსოციალურ მოდელს”.
ის, რომ შშმ ქალებს განათლებასა და დასაქმებაზე ხელი ნაკლებად მიუწვდებათ, მათ ოჯახზე დამოკიდებულს ხდის. თამარ მაჭარაშვილის თქმით, ხშირად ისინი სოციალურ შემწეობასაც კი ვერ განკარგავენ დამოუკიდებლად.
თამარ მაჭარაშვილი ასევე აღნიშნავს, რომ ხშირად შშმ ქალებს ქალთა უფლებადაცვითი ორგანიზაციებისგანაც არ აქვთ სათანადო მხარდაჭერა.
“შშმ ქალებს ქალთა უფლებადამცველები დღეს უფრო ბენეფიციარებად მოიაზრებენ, ვიდრე პარტნიორებად. ქალთა უფლებადამცველების მაგიდასთან ჩვენი ადგილი არ არის. ყოველივე კი ლამაზად შეფუთული უფროა, ვიდრე არსებითი. ამაზე საუბარს აღარ ვერიდები, რადგან მოპყრობა უსამართლოა. მხოლოდ თითზე ჩამოსათვლელი, ერთეული ქალთა ორგანიზაციები აკეთებენ ინკლუზიურ პროექტებს, რომლებშიც სიტყვა გვეთქმის, თანასწორად, პარტნიორად აღგვიქვამენ”.
პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობა, გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე ქალების ჩართულობა ზოგადად არასათანადოა, მაგრამ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გამოწვევაა შშმ პირების შემთხვევაში, ხოლო შშმ ქალების შემთხვევაში — საერთოდ სავალალო. მაგალითად, არცერთი შშმ ქალი არ ყოფილა საქართველოს პარლამენტის წევრი. არადა, თუნდაც არჩევნებში მონაწილეობის სტატისტიკის მიხედვით, შშმ ქალები უფრო აქტიურობენ, ვიდრე კაცები, თანაც მაშინ, როცა შშმ სტატუსის მქონე კაცების რაოდენობა მეტია.
“გადაწყვეტილების მიმღების როლში შშმ ადამიანების, მათ შორის, შშმ ქალების წინ წამოწევა იმიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ რეალურად შენზე უკეთ შენი საჭიროება არავინ იცის. თანაც, ემპათია, თანაგანცდა ბევრად აქვთ შშმ ქალებს მათივე გამოცდილების ადამიანებთან. ამას ემატება ის, რომ ახლა ფაქტობრივად არ გააჩნიათ ხედვა შშმ ადამიანების საკითხებზე და თანამონაწილეობა შესაძლებელს გახდიდა დღის წესრიგში მნიშვნელოვანი საკითხების დაყენებას”, — ამბობს დეა ერემაშვილი.
