საკითხავი

ბავშვთა ქორწინება საქართველოში: “მამამ გადაწყვიტა, რომ მისი მეგობრის შვილს გავყოლოდი ცოლად”

ნანა
ნატალია ავალიანი/მედია აპრილი

2023 წლის 6 ოქტომბერს 14 წლის აითაჯი 27 წლის “ქმარმა” მოკლა. სიტყვა “ქმარი” კი ბრჭყალებში იმის გამოა, რომ 14 წლის ბავშვი არ შეიძლება იყოს “ცოლი” და მას არ შეიძლება ჰყავდეს “ქმარი” — ეს სისხლის სამართლის დანაშაულია. გამოძიების ვერსიით, 2023 წლის ზაფხულში გამტაცებელმა არასრულწლოვანს უკანონოდ აღუკვეთა თავისუფლება და საგარეჯოს რაიონის სოფელ ლამბალოში მიიყვანა, სადაც გოგოს შეზღუდული ჰქონდა თავისუფალი გადაადგილების უფლება. შსს-ში აცხადებენ, რომ არასრულწლოვანმა მოახერხა გაპარვა, უცხო პირის მობილური ტელეფონით დაუკავშირდა დედას და შეატყობინა გატაცების თაობაზე, რაც ცნობილი გახდა არასრულწლოვანის ბიძისთვისაც, თუმცა მათ ბავშვს გამტაცებელთან თანაცხოვრება აიძულეს. პოლიციამ მკვლელობაში ბრალდებულ ასიმ ასლანოვთან ერთად, ქორწინების იძულებისა და დანაშაულის შეუტყობინებლობისთვის დააკავა აითაჯის დედა და ბიძა, ასევე, ასლანოვის ბიძა და ბიძაშვილი.

Contents

ბავშვთა ქორწინება საქართველოში ამ დრომდე პრობლემაა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს სისხლის სამართლის დანაშაულია. ქალთა უფლებადამცველები საკანონმდებლო ხარვეზებზე, მეტწილად კი, არსებულ პრაქტიკაზე მიუთითებენ და სახელმწიფოსგან მყისიერ რეაგირებას ითხოვენ.

ადრეულ ქორწინებად მიიჩნევა ოფიციალური ან არაოფიციალური კავშირი ორ ადამიანს შორის, რომელთაგან ერთ-ერთს მაინც არ მიუღწევია 18 წლის ასაკისათვის. ვინაიდან 18 წელს მიუღწეველი პირი ჯერ კიდევ ბავშვია, ეს გულისხმობს, რომ მას ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღება არ შეუძლია და მისი თანხმობა ქორწინების თაობაზე გაუაზრებელია. ამის გათვალისწინებით, ბავშვობის ასაკში ქორწინება იძულებით ქორწინებად განიხილება. გარდა ამისა, ხშირია შემთხვევები, როცა ქორწინება გარიგებას ან საზიანო პრაქტიკებს უკავშირდება. გაეროს მოსახლეობის ფონდის თანახმად, ადრეული ქორწინება ადამიანისა და ბავშვის უფლებების დარღვევად უნდა განვიხილოთ.

“როცა სოფელში ხელის ბევრი მთხოვნელი გამომიჩნდა, მამაჩემმა გადაწყვიტა, რომ ჯობდა, თავისი მეგობრის შვილს გავყოლოდი ცოლად”, — თამამ აბულოვა

21 წლის თამამ აბულოვა გვიყვება, რომ 16 წლის იყო, როცა მამამ სამი წლით უფროსი საქმრო შეურჩია და ცოლად გაყოლას აიძულებდა. თამამი 7 წლამდე ბებიასთან და ბაბუასთან იზრდებოდა და იხსენებს, რომ ეს პერიოდი მის ცხოვრებაში ყველაზე ბედნიერი იყო. მშობლების სოფელში დაბრუნებიდან რამდენიმე წელში ბებია გარდაიცვალა, მშობლები თამამის ქორწინებას გეგმავდნენ, თუმცა მოზარდს სახლიდან წასვლა და ვითარებიდან თავის დაღწევა სურდა.

“როცა ბებიაჩემი გარდაიცვალა, იმ სახლში დიდად აღარავინ მაინტერესებდა. ერთადერთი ადამიანი, რომელთან ერთადაც ბედნიერად ვცხოვრობდი, ბებია იყო. ამ სახლიდან თავის დაღწევა მინდოდა, მაგრამ კრიზისული ცენტრებისა და თავშესაფრების შესახებ არაფერი ვიცოდი. კაცი, რომლის შვილზეც მათხოვებდნენ, მამაჩემის ახლო მეგობარი იყო. ის ბიჭი 19 წლის იყო. როცა სოფელში ხელის ბევრი მთხოვნელი გამომიჩნდა, მამაჩემმა გადაწყვიტა, რომ ჯობდა, თავისი მეგობრის შვილს გავყოლოდი ცოლად. წინააღმდეგობა რომ არ გამეწია, რა თქმა უნდა, გააკეთებდა კიდეც ამას”, — ამბობს თამამი.

მოზარდმა 112-ში დარეკა და პოლიციას შეატყობინა, რომ მისი იძულებით ქორწინება სურდათ. სახელმწიფოს ჩარევის შედეგად, თამამი თავშესაფარში მოხვდა და ბევრი ორგანიზაცია დაეხმარა იმაში, რომ სწავლა გაეგრძელებინა და მუშაობა დაეწყო.

თამამ აბულოვა ახლა მუშაობს და სწავლობს შავი ზღვის უნივერსიტეტში. ამბობს, რომ ცდილობს, ყველა გოგოს დაეხმაროს, რომელიც ადრეული ქორწინების რისკის ქვეშ იმყოფება. მისი მოსაზრებით, საჭიროა ადრეულ ქორწინების ზიანზე დისკუსიის დაწყება და მოსახლეობაში ცნობიერების ზრდის კამპანიების წამოწყება.

“რაც არ უნდა მოხდეს, არ შეეშინდეთ გოგოებს. მნიშვნელობა არ აქვს, ვინ უპირისპირდებათ: დედა, მამა, ძმა თუ სხვა ვინმე. აუცილებელია, გოგოებმა თავიანთი ცხოვრება აირჩიონ. რადგან მშობლები ამბობენ, რომ ასე უნდა მოიქცნენ მათი შვილები, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ეს ნამდვილად სწორი და კარგი გადაწყვეტილებაა გოგოებისთვის”, — თამამ აბულოვა

16 წლის იყო ანა გამისონიაც, როცა თავისივე ასაკის ბიჭზე იქორწინა, იმ განსხვავებით, რომ ამ შემთხვევაში ოჯახის მხრიდან იძულება არ ყოფილა. იხსენებს, რომ მშობლები მაქსიმალურ თავისუფლებას აძლევდნენ და ასწავლიდნენ, რომ ნებისმიერ გადაწყვეტილებაზე, რომელსაც მიიღებდა, თავად იყო პასუხისმგებელი.

“არაჩვეულებრივი ბავშვობა მქონდა. ამიტომ, მეგონა, როცა “გავთხოვდებოდი”, ყველაფერი ისევე დარჩებოდა, როგორ გარემოსა და სიტუაციაშიც ვიყავი. 16 წლამდე ვარდისფერი სათვალეებით ვუყურებდი სამყაროს. ვიყავი მშვიდი, თბილი და ძალიან გაწონასწორებული, უკონფლიქტო ბავშვი. ცოტა ინტროვერტი ვიყავი და გასაკვირიც კი არის, იმდენი მეგობარი როგორ მყავდა. როგორც თაფლი იზიდავს ფუტკარს, ასე ვიზიდავდი ადამიანებს. ძალიან კარგ გარემოში ვცხოვრობდი, კარგი ოჯახი, მეგობრები, სოციუმი მყავდა და მეგონა, რომ ყველა ისე ცხოვრობდა, როგორც მე, რომ ყველანი თანაბრები, თანასწორუფლებიანები ვიყავით. ქორწინების მერე შევეჯახე რეალობას და დავინახე, რომ ეს ასე არ არის”, — ამბობს ანა.

17 წლის იყო, როცა შვილი გააჩინა, ხოლო 22 წლის ასაკში ცოლ-ქმარი ერთმანეთს დაშორდა.

“ერთი ასაკის ვიყავით, თუმცა მე უფრო მარტივად ავიღე პასუხისმგებლობები ოჯახზე. მას ცოტა გაუჭირდა. ბოლომდე, მგონი, გააზრებული თვითონაც არ ჰქონდა, რა ნაბიჯს დგამდა. ალბათ, მეც არ მქონდა ბოლომდე გააზრებული, მეგონა, რომ ყველაფერი ისეთ ვარდისფერ ფერებში იქნებოდა“, — იხსენებს ანა.

“ქმარმა კატეგორიული უარი მითხრა განათლების მიღებაზე. არ ვიცი რატომ, რა მიზეზი ჰქონდა ამ ყველაფერს. არ მოსწონდა, რომ ფსიქოლოგიაზე ჩავაბარე, ინსტიტუტში დავდიოდი და ყოველდღე ლექციები მქონდა”, — ანა გამისონია

მრავალსულიანი ოჯახის დიასახლისობა ანას გადააბარეს, ანუ 16 წლის მოზარდი ალაგებდა სახლს, ამზადებდა სადილებს და ასრულებდა ყველა იმ აქტივობას, რომლებსაც, ტრადიციულად და როლების არათანაბარი განაწილების შედეგად, დიასახლისები ასრულებენ. მოზარდის სხეულისთვის, რომელიც კვლავაც ჩამოყალიბების პერიოდში იყო, პირველი ორსულობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. მეორე ორსულობა დაგეგმილი იყო და წყვილი შედარებით მზად აღმოჩნდა ამისთვის.

“ისე ველოდებოდი ბავშვს, მეგონა, რომ ერთადერთი და განუმეორებელი ქალი ვიყავი, რომელსაც ბავშვი უნდა მოევლინა ამ სამყაროში. მთელი ორსულობისა და მშობიარობის პერიოდში მეან-გინეკოლოგი ფსიქოლოგიურად მამზადებდა, მიხსნიდა ყველაფერს, ძალიან დიდი როლი შეასრულა. მაგრამ მშობიარობის პროცესი საკმაოდ რთული გამოდგა”, — იხსენებს ანა.

შვილის დაბადების შემდეგაც როლები არაპროპორციულად გადანაწილდა და ზრუნვისა და პასუხისმგებლობის აღება თითქმის სრულად ანას მოუწია. ეს პერიოდი 90-იან წლებს დაემთხვა და როგორც საქართველოს დანარჩენი მოსახლეობისთვის, მისთვისაც დამატებით ბევრმა სიმძიმემ იჩინა თავი. ამას ემატებოდა ქმრის გულგრილობა, ხანაც ეჭვიანობა, შეზღუდვების დაწესება და ა.შ.

“ფარული აგრესია, თუნდაც ეჭვიანობა, გულგრილობა ან გულგრილობასთან ერთად ეჭვიანობა. უკვე ვეღარ ხვდები, რა დამოკიდებულება აქვს ადამიანს შენ მიმართ. თითქოს ხარ და თითქოს არც ხარ მის ცხოვრებაში. აფხაზეთიდან წამოსვლის შემდეგ, რუსეთში ვცხოვრობდი და იქიდან რომ დავბრუნდი, ჩემი კატეგორიული მოთხოვნა იყო, რომ უნდა მესწავლა, წინ წავსულიყავი, უკეთესი ცხოვრება შემექმნა ჩემი შვილისთვის და ჩემთვის. როცა ჩამოვედით, ქმარმა კატეგორიული უარი მითხრა განათლების მიღებაზე. არ ვიცი რატომ, რა მიზეზი ჰქონდა ამ ყველაფერს. არ მოსწონდა, რომ ფსიქოლოგიაზე ჩავაბარე, ინსტიტუტში დავდიოდი და ყოველდღე ლექციები მქონდა. დროის კონტროლი დამიწესა, ანუ რა დროს გავდიოდი, რა დროს შემოვდიოდი, რაც, ცოტა გასაკვირიც იყო, მისი გულგრილი დამოკიდებულებიდან გამომდინარე.

ძალიან ბევრი მძიმე დღე გადავიტანეთ ჩემი ყოფილი მეუღლის გულგრილობიდან გამომდინარე. სულ რაღაც ცვლილებას ითხოვდა — მე უნდა შევცვლილიყავი. აი, ამ ცვლილება-ცვლილებაში ჩავვარდით დეპრესიაში და სადღაც ექვს წელიწად-ნახევარი ვიცხოვრეთ ერთად. მერე თვითონვე დაიწყო ამაზე საუბარი, რომ ოჯახი არ გამოგვდიოდა და წავიდოდა. მაშინ ვუთხარი, ამ კარებში თუ გახვალ, უკან აღარასდროს მობრუნდები-მეთქი“.

ამბობს, რომ სახლიდან ქმრის წასვლის შემდეგ თითქოს გაიღვიძა, როგორც ფსიქოლოგიურად, ისე ფიზიკურად. 22 წლის იყო და ცხოვრება თავიდან დაიწყო.

“თავიდან ვისწავლე კომუნიკაცია ადამიანებთან, როგორ უნდა ჩამეცვა, როგორ უნდა მოვქცეულიყავი საზოგადოებაში. სიმართლე გითხრათ, მისი წასვლა ჩემთვის ერთგვარი დიდი ბიძგი იყო, რომ წინ წავსულიყავი, მესწავლა, განათლება მიმეღო, შვილისთვის მიმეხედა და ა.შ. ძალიან გრძელი გზა გამოვიარე იმისთვის, რომ დღეს ის ვყოფილიყავი, ვინც ვარ”.

ნატალია ავალიანი/მედია აპრილი

ანას მთავარი მხარდამჭერები ოჯახის წევრები და მეგობრები იყვნენ. ახალი ცხოვრების დაწყებაში სწორედ ისინი დაეხმარნენ არამხოლოდ ფინანსურად, არამედ — ემოციურადაც.

“ადრეული ქორწინება ზედმეტი პასუხისმგებლობებისა და, ასე ვთქვათ, ძლიერი ემოციური ფონის მეტს არაფერს გაძლევს. პირიქით, ძალიან ბევრ რაღაცაზე უარის თქმა მომიწია. თავი უნდა აარიდონ ამ ასაკში ქორწინებას, მოზარდი გოგოები ამ მდგომარეობაში არ უნდა ჩავარდნენ და უარის თქმა არ უნდა უწევდეთ თავიანთ სურვილებზე, მისწრაფებებზე, მიზნებზე, ოცნებებზე.

გოგოებო, არასდროს თქვათ უარი თქვენს სურვილებზე! არასდროს დაჰყვეთ სხვის სურვილებს! არასდროს გაჩერდეთ მოძალადე ადამიანთან, ტოქსიკურ ურთიერთობაში! როგორც კი შეატყობთ, რომ გაქვთ ჩარჩოები, შეზღუდვები, გამოტრიალდით და გამოდით, იმიტომ, რომ თქვენი ცხოვრება გეკუთვნით თქვენ. ქალები ძალიან ძლიერები ვართ, ძალიან ბევრი რამ შეგვიძლია. არ მინდა ცუდად გაიგოთ, მაგრამ კაცებზე მეტი შეგვიძლია და ამაში ყოველ დღე ვრწმუნდები”.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის 2022 წლის მონაცემების თანახმად, 16-19 წლამდე ქორწინებაში მყოფი ქალების რაოდენობა 1 571-ია, ხოლო იმავე ასაკობრივ კატეგორიაში დაქორწინებული კაცების რიცხვი 258 ბიჭს მოიცავს.

გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) ბოლო კვლევის თანახმად, რომელიც 2018 წლის მონაცემებს გვაწვდის, იმ 20-დან 24 წლამდე ასაკის ქალების ხვედრითი წილი, რომლებიც 18 წლამდე დაქორწინდნენ ან არარეგისტრირებული კავშირში იმყოფებოდნენ, 13.9%-ია, ხოლო, ვინც 15 წლამდე — 0.3%. აღსანიშნავია, რომ გოგოებთან შედარებით, ეს მონაცემები მკვეთრად დაბალია ბიჭებში და ორივე შემთხვევაში, 18 და 15 წლამდე ქორწინების ან არარეგისტრირებულ კავშირში შესვლის ხვედრითი წილი 0.5%-ია. ამ სტატისტიკას თუ დავეყრდნობით, საქართველოში არასრულწლოვანთა ქორწინების პროცენტული მაჩვენებელი წლების განმავლობაში თითქმის უცვლელია. 

ბავშვთა ქორწინების სტატისტიკაზე საუბრისას უნდა აღინიშნოს, რომ შემთხვევების დიდი ნაწილი რეგისტრირებული არ არის, შესაბამისად, სტატისტიკა ზუსტი ვერ იქნება.

რა შეიძლება იყოს ადრეული ქორწინების გამომწვევი მიზეზი?

ორგანიზაცია საფარის აღმასრულებელი დირექტორის მოადგილე, ნათია გვრიტიშვილი, საკითხის კომპლექსურობიდან გამომდინარე, ადრეული ქორწინების გამომწვევ არაერთ მიზეზს ასახელებს. მათ შორისაა, სიღარიბე და უპერსპექტივობაც, განსაკუთრებით რეგიონებში მცხოვრები ბავშვებისთვის.

“როდესაც ოჯახი არის ღარიბი, თავად გოგომ შეიძლება აირჩიოს ქმრის ოჯახში გადასვლა ან, შეიძლება, გოგოს ოჯახს ურჩევნია, რომ შვილი, რომელსაც საჭიროებებით ვერ უზრუნველყოფს, “გაათხოვოს”. გარდა ამისა, რეგიონებში ახალგაზრდებისთვის არ არსებობს არანაირი გასართობი აქტივობა. თუ ისინი არ აგრძელებენ სწავლას უნივერსიტეტში და თბილისში ან დიდ ქალაქში არ გადადიან საცხოვრებლად, ქორწინება შეიძლება მათთვის ერთგვარი გასართობის, წვეულების ფუნქციას ასრულებდეს”.

“ძალიან გრძელი გზა გამოვიარე იმისთვის, რომ დღეს ის ვყოფილიყავი, ვინც ვარ”, — ანა გამისონია

ნათია გვრიტიშვილი ასევე აღნიშნავს, რომ ერთ-ერთი მიზეზია სახელმწიფო სტრუქტურების უმოქმედობაც. ის საუბრობს განათლების სამინისტროს როლზე, სკოლებისა და მასწავლებლების მიერ ბავშვთა ქორწინების შესახებ ინფორმაციის შესაბამისი უწყებებისთვის მიწოდების ვალდებულებაზეც, რაც, არსებული პრაქტიკით, ხშირად პრობლემაა.

გარდა ამისა, გვრიტიშვილი საუბრობს სამართალდამცავ სისტემაში არსებულ ხარვეზებზე, მათ შორის, არაოპერატიულ რეაგირებაზე, ასევე, იმაზე, რომ არსებობს შემთხვევები, როცა ადრეული ქორწინების შედეგად კანონთან წარმოქმნილი პრობლემები საპროცესო შეთანხმებით ან ჯარიმით “გვარდება”.

“ზოგჯერ პოლიციამ იცის, რომ საუბარია ქორწინებასა ან ნიშნობაზე, მაგრამ ოჯახის ახლობელია ან ნაცნობი და თვალს ხუჭავს დანაშაულზე, ზოგჯერ თვითონ ფიქრობს, რომ ადრეული ქორწინება დანაშაული არ არის. ეს ჩვენთვის საკმაოდ დიდი გამოწვევაა, თუმცა, ასეთ დროს ვრთავთ ადამიანის უფლებათა დეპარტამენტს და უფრო სწრაფად ვახერხებთ რეაგირებას”, — ამბობს ის.

ნათია გვრიტიშვილი ყურადღებას ამახვილებს სექსუალური განათლების არქონაზეც, ტაბუირებულ სექსუალურ ურთიერთობებზე.

“არ აქვთ ინფორმაცია იმ ზიანზე, რომელიც ბავშვს ორსულობამ და მშობიარობამ შეიძლება მოუტანოს. 15-19 წლის გოგოების გარდაცვალების ყველაზე ხშირი მიზეზი არის მშობიარობა და ორსულობა. ამას ჯანდაცვის საერთაშორისო ორგანიზაცია აცხადებს. გარდა ამისა, ტაბუირებულია ასევე სექსუალური ურთიერთობები და ცოლის ან საცოლის სტატუსის გარეშე სექსუალური ურთიერთობა დაუშვებლად მიიჩნევა”.

ადრეული ქორწინების გამომწვევ ერთ-ერთ მიზეზად მოზარდებში ინფორმაციის არ ქონას მიიჩნევს მეან-გინეკოლოგი, ანუკა ჭონიშვილიც. ის ამბობს, რომ სკოლაში, სადაც ფუნდამენტურად უნდა ისწავლებოდეს რეპროდუქციული სისტემა, რეპროდუქციული ჯანმრთელობა, კონტრაცეფცია, ეს არ ხდება, ახალგაზრდებისთვის კი ინფორმაციის ძირითადი წყარო ინტერნეტი და სოციალური ქსელებია, სადაც, ხშირად არასწორი ინფორმაციაა გავრცელებული, ხოლო სანდო ინფორმაცია ქართულ ენაზე იშვიათადაა.

“ვფიქრობ ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი განათლებაა. თუ გადავჭრით პრობლემას, რომ მოზარდებს უფრო გახსნილად, თავისუფლად ვესაუბროთ თავიანთ ორგანიზმზე, მენსტრუაციაზე, კონტრაცეფციაზე და ა.შ., მივიღებთ უფრო განათლებულ თაობას. მნიშვნელოვანია მოზარდობის პერიოდში ექიმთან კონსულტაციის დროს დაიფაროს  და გავლილი იყოს ეს თემები და გოგოებმა ინფორმაცია სანდო წყაროებისგან მიიღონ”, — აცხადებს ჭონიშვილი.

გაეროს ბავშვთა ფონდის (Unicef) კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელის, მაია ქურციკიძის განცხადებით, ადრეულ ასაკში ქორწინება საზოგადოებაში გაბატონებულ გენდერულ და სოციალურ ნორმებსაც უკავშირდება. მისი თქმით, მოსაზრება, რომელიც გოგოებს ცოლებად და დედებად აქცევს, უნდა შეიცვალოს.

“ჩვენს საზოგადოებაში შესაცვლელია ბავშვების აღქმა. მათ ოჯახისა და მშობლების საკუთრებად აღიქვამენ. ამ აღქმის მიხედვით, თითქოს მშობლებმა იციან ყველაზე კარგად, რა არის უკეთესი მათი შვილისთვის და ისინი წყვეტენ, რა უნდა წაიკითხონ, რა ისწავლონ, ვისთან იმეგობრონ მათმა შვილებმა. როდესაც მშობლებსა და საზოგადოებაში იქნება იმის აღქმა, რომ ბავშვი არის დამოუკიდებელი ადამიანი და არა მშობლების საკუთრება, რომლის მოსაზრებები, შესაძლოა, განსხვავდებოდეს მშობლების მოსაზრებებისაგან, შემდგომ ბევრი მანკიერი და მავნე ნორმა დაირღვევა”, — ამბობს ქურციკიძე.

“მოზარდი ორსულები უფრო დიდი რისკის ქვეშ არიან, განუვითარდეთ პრეეკლამფსია, ნაადრევი მშობიარობა, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია და ა.შ. საფრთხე ემუქრება ნაყოფსაც”, — ანუკა ჭონიშვილი

 

მარიკა ბანძელაძე კი მომდევნო პრობლემურ საკითხად განათლების ხელმისაწვდომობას ასახელებს და აღნიშნავს, რომ სახელმწიფოს ვალდებულებაა, უზრუნველყოს, რომ არსებობდეს სკოლები, რომლებშიც თორმეტი წლის განმავლობაში ბავშვები განათლების მიღებას შეძლებენ. ამასთან, საჭიროა, უზრუნველყოფილი იყოს უსაფრთხო  ტრანსპორტირება, რომელიც ბავშვებს ახლომდებარე სოფლებში გადაიყვანს.

“სასურველია, რომ სკოლები ტერიტორიულად ბავშვების საცხოვრებლიდან გაცილებით ახლოს იყოს და ბავშვს არ უწევდეს გადაადგილება დიდ მანძილზე. ეს დიდი პრობლემაა და შეგვიძლია განიხილოთ განათლებისადმი ხელმისაწვდომის ჭრილში. ბავშვებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, ისწავლონ. ეს კონსტიტუციაშია გაწერილი”, — ხსნის ბანძელაძე.

განახლება: სტატიის თავდაპირველ ვერსიაში აღნიშნული ციტატის ავტორად, ტექნიკური შეცდომის გამო, მაია ქურციკიძე იყო მითითებული. ჩასწორების შემდეგ, ციტატას ნამდვილი ავტორი, მარიკა ბანძელაძე მიეთითა. მედია აპრილი ბოდიშს იხდის ამ უზუსტობისთვის.

ადრეული ქორწინების შედეგები

შედეგებსა და ზეგავლენაზე საუბრისას, უპირველესად, ადრეული ქორწინება გენდერული ჭრილში  უნდა განვიხილოთ. ბავშვთა ქორწინება, ძირითადად, გოგოებზე ვრცელდება და ბევრად უფრო ნაკლებად, თუმცა, მაინც ეხება და აზიანებს ბიჭებსაც. ადრეულ ქორწინებაში მყოფი მოზარდი გოგოები ბევრად მოწყვლადები არიან ძალადობის სხვადასხვა ტიპის მიმართ, მათ შორის, ეკონომიკური, სექსუალური, ფიზიკური, ფსიქოლოგიური და ა.შ. ახალ ოჯახში გადასვლის შემდეგ, ისინი ხშირად იზოლირებულნი ხდებიან და იმ ახლობელ ადამიანებთან კონტაქტს კარგავენ, რომლებიც დაქორწინებამდე მათ ცხოვრებაში არსებობდნენ.

მაია ქურციკიძე აღნიშნავს, რომ ეს ტრავმები, მათ შორის, სექსუალური ძალადობა, ძალიან მძიმე გავლენას ახდენს ბავშვებზე. გარდა ამისა, მისი თქმით, ადრეულ ასაკში ქორწინებისას, ბავშვები სკოლას ტოვებენ, რაც მათ ართმევს უფლებას, რომ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზება მოახდინონ, ფინანსურად დამოუკიდებლები გახდნენ და საკუთარი თავის რწმენა მოიპოვონ, რათა შემდგომ თავად მიიღონ გადაწყვეტილებები თავიან ცხოვრებაზე. Unicef-ის კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელი ყურადღებას ამახვილებს იმ პრობლემებზე, რომლებიც განათლებასთან ჩამოშორებას თან სდევს და გოგოებს თავიანთი ცხოვრების მართვის საშუალებას ართმევს.

“როდესაც მცირე ასაკში ქორწინდებიან, მათ მაგივრად გადაწყვეტილებებს ოჯახის წევრები იღებენ. ეს იქნება ქმარი, დედამთილი, მამამთილი, დედა, მამა თუ სხვა. ბავშვებს ნაკლებად აქვთ ხოლმე საშუალება, რომ თავად მიიღონ გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, ვთქვათ, სურთ თუ არა განათლების გაგრძელება ან ბავშვის ყოლა. ყველა უკვე მოელის მათგან, რომ “გათხოვდება” და ბავშვი უნდა ჰყავდეს. ხშირად ხდებიან  ძალადობის მსხვერპლები ოჯახის წევრების მხრიდან და არ შეუძლიათ თავის დაცვა ან არ იციან, ვის მიმართონ. ამის გამო ისინი იძულებულნი არიან, ხშირად აიტანონ ის ძალადობა, რომელიც მათ მიმართ ხდება ოჯახში”, — ამბობს მაია ქურციკიძე.

დაქორწინების შედეგად, სწავლის შეწყვეტა და ოჯახურ ცხოვრებაში ჩართვა როგორც გოგოებს, ასევე, ბიჭებსაც აზიანებს, თუმცა არა — იდენტურად. მიუხედავად იმისა, რომ ბიჭებიც, გოგოების მსგავსად, რიგ შემთხვევაში, სწავლას თავს ანებებენ, უფრო გავრცელებულია გოგოების სასკოლო ცხოვრებიდან ჩამოცილება და შინ შრომაში ჩართვა. აუნაზღაურებელი შინ შრომა განსაკუთრებით მწვავეა არასრულწლოვანი გოგოებისათვის. ისინი იძულებულნი არიან, მოერგონ ცხოვრების ახალ რიტმსა და რუტინას, რაც თავისთავად უკვე რთულია, თუმცა ამას ამძიმებს შინ შრომა, რომელიც არამხოლოდ ფიზიკური, არამედ ემოციურიცაა. გარდა იმისა, რომ გოგოებს უწევთ სახლის სისუფთავეზე, წესრიგში ყოფნასა და საკვების მომზადებაზე ფიქრი, მათ აწევთ ოჯახის ემოციურ კეთილდღეობაზე ზრუნვის ტვირთი.

გარდა ამისა, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ორსულობისა და მშობიარობის, როგორც მცირეწლოვანი გოგოს რეპროდუქციული ჯანმრთელობის უფლების შელახვად აღიარება. დაქორწინებულ გოგოებში ხშირია გართულებები ორსულობისა და მშობიარობის დროს, ვინაიდან მათი სხეულები არ არის ჩამოყალიბებული და მზად ორსულობისთვის.

რეპროდუქციული ჯანმრთელობა მხოლოდ ორსულობას არ მოიცავს, არამედ, უსაფრთხოების ზომების დაცვას სქესობრივი ცხოვრების დაწყებისას და ასევე, ინფორმირებული გადაწყვეტილების მიღებას ორსულობის დაგეგმვის თაობაზე. ადრეული ქორწინების შედეგად დაწყებულ სქესობრივ ცხოვრებას, შესაძლოა, თან სდევდეს ფსიქოლოგიური ასპექტები, რომელიც გოგოსა და ბიჭის მზაობასა და ინფორმირებულობას უკავშირდება. ამის არარსებობის შემთხვევაში, შეიძლება ჩამოყალიბდეს სრულიად არასწორი ხედვა სექსის შესახებ და სექსუალური ურთიერთობა მხოლოდ ტრავმულ გამოცდილებად იქცეს. ორსულობის წინასწარ დაგეგმვასთან ერთად, მნიშვნელოვანია სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებებისგან პრევენციული ზომების მიღება და ორსულობის თავიდან არიდება, სურვილის შემთხვევაში. ამასთან, ადრეულ ასაკში დაწყებული სქესობრივი ცხოვრება შესაძლოა, გახდეს სიმსივნური დაავადებების წარმოქმნის მიზეზიც.

რეპროდუქციული ჯანმრთელობის კვლევის თანახმად, 15-დან 19 წლამდე დაქორწინებული ქალების 76.6% არ იყენებს კონტრაცეფციის არც ერთ თანამედროვე მეთოდს. მათ მიერ დასახელებული ძირითადი მიზეზები დაფეხმძიმების სურვილს, შობადობასა და სქესობრივ აქტივობას უკავშირდება.

“მნიშვნელოვანია, შეთანხმება მოხდეს საზოგადოებაში, რომ ძალადობა ცუდია, ადრეულ ასაკში ქორწინება ცუდია და ეს ზიანს აყენებს ბავშვის განვითარებას”, — მაია ქურციკიძე

მეან-გინეკოლოგი, ანუკა ჭონიშვილი მიუთითებს ჯანდაცვის ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებზე, რომლის მიხედვით, 2019 წელს 15-19 წლის გოგოების ასაკობრივ ჯგუფში დაბალ და საშუალო განვითარებულ ქვეყნებში 21 მილიონი ორსულობა აღირიცხა, მათი 50% არასასურველი იყო. ამ მონაცემებზე დაყრდნობით, WHO აცხადებს, რომ შემთხვევათა ნახევარში ორსულობა აბორტით დასრულდა. ამ აბორტების უმეტესობა კი გოგოების ჯანმრთელობისთვის უსაფრთხო არ იყო.

“მოზარდობის პერიოდში ორსულობას თან ახლავს რისკები, როგორც დედის ორგანიზმისთვის, ასევე ნაყოფისთვისაც. მოზარდი ორსულები უფრო დიდი რისკის ქვეშ არიან, განუვითარდეთ პრეეკლამფსია, ნაადრევი მშობიარობა, მშობიარობის შემდგომი დეპრესია და ა.შ. საფრთხე ემუქრება ნაყოფსაც — ახალშობილების შემთხვევაში, ხშირია მცირე წონა, განვითარების თანდაყოლილი ანომალიები და სხვა”, — ამბობს ჭონიშვილი.

რა შეიძლება გავაკეთოთ პრევენციისა და რეაგირებისთვის?

მაია ქურციკიძე აქცენტებს, პირველ ყოვლისა, კანონის უზენაესობასა და აღსრულებაზე სვამს, ვინაიდან, ადრეული ქორწინება ძალადობის ერთ-ერთი ფორმაა, რომელიც უნდა ისჯებოდეს. მისი განცხადებით, პირველ რიგში, სახელმწიფომ უნდა დაიცვას უფლებები. მეორე მხრივ, Unicef-ის წარმომადგენელი საუბრობს საზოგადოების პასუხისმგებლობაზეც, რომ ყველამ ამოიღოს ხმა.

“სახელმწიფოში უნდა სრულდებოდეს კანონი, რომელიც კრძალავს ადრეულ ასაკში ქორწინებას 18 წლამდე. არსებობს საქართველოში ბავშვზე ძალადობისაგან დაცვის მიმართვიანობის პროცედურები. ეს არის სახელმწიფო მექანიზმი, რომელიც ავალდებულებს ყველა პროფესიონალს, რომელსაც რაიმე შეხება აქვს ბავშვებთან (მასწავლებელი, სამართალდამცავი, ექიმი, სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულების ხელმძღვანელი თუ მუნიციპალიტეტის თანამშრომელი), რომ შეატყობინოს შესაბამის სამსახურებს. ძალიან ხშირად, სამწუხაროდ, ეს არ ხდება, იმიტომ, რომ ეს ადამიანებიც საზოგადოების წევრები არიან და მოდიან იმ სოფლებიდან და ქალაქებიდან, რომლებშიც ასევე მოქმედებს ქვეყანაში არსებული მავნე სოციალური ნორმები. მოსაზრება, რომ თუ ძალადობის ფაქტს შესაბამის უწყებას შეატყობინებენ, ამის გამო გარემოცვა მათ გაკიცხავს ან შეარცხვენს, ხელს უშლის და აბრკოლებს პროფესიონალებს, რომელთა ვალდებულებაც არის შეტყობინება”.

გაეროს მოსახლეობის ფონდის გენდერის პროგრამის ანალიტიკოსი, მარიკა ბანძელაძე აღნიშნავს, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები და კანონის გამკაცრება ძალიან მნიშვნელოვანი და საჭიროა, თუმცა ეს ვერ იქნება ერთადერთი მექანიზმი, რომელიც შედეგებს შეცვლის. მისი რეკომენდაციით, კანონის გამკაცრებასთან ერთად, საჭიროა, საკითხთან მიმართებით მოსახლეობის ცნობიერებაზე უფრო ძლიერად და სიღრმისეულად მუშაობა. ბანძელაძე ასევე საუბრობს ბავშვებისა და ახალგაზრდებისთვის გარკვეული შესაძლებლობების შექმნის საჭიროებაზე, რომელიც მათთვის ალტერნატიულ გამოსავალს შექმნის.

“ზოგიერთ შემთხვევაში ისე ჩანს, რომ ქორწინება თითქოს ბავშვის არჩევანია, თუმცა ეს არჩევანი განპირობებულია იმით, რომ მათ არ აქვთ მეტი გამოსავალი, ალტერნატივა და განვითარების სხვა საშუალება არ გააჩნიათ. ერთადერთ გამოსავალს რეალურად ოჯახის შექმნასა და ქორწინებაში ხედავენ”, — აცხადებს ბანძელაძე.

“სახელმწიფომ, საზოგადოებამ, ყველამ ყველაფერი უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ თავიდან ავიცილოთ ბავშვობის ასაკში ქორწინება”, — მაია ქურციკიძე

მაია ქურციკიძე სამოქალაქო საზოგადოების როლზეც ამახვილებს ყურადღებას და იმ სტრატეგიებსა და მიდგომებზე საუბრობს, რომლებიც დადებითად იმოქმედებდა პრობლემის მოგვარების პროცესში. მისი თქმით, სამოქალაქო საზოგადოების მთავარი არსი სწორედ ადამიანების საჭიროებების ადვოკატირება და მათი ხმის გადაწყვეტილების მიმღებამდე მიტანაა. ის, ასევე, მიუთითებს ბავშვთა ინფორმირებულობის დონის ზრდის მნიშვნელობაზე. Uniсef-ის წარმომადგენლის თქმით, ეს იმიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ, საჭიროების შემთხვევაში, ბავშვებმა შეძლონ და თავი დააღწიონ იმ ძალადობრივ სიტუაციებს, რომლებშიც აღმოჩნდნენ. 

“როცა საუბარი ეხება სოციალურ, მათ შორის, გენდერულ ნორმებს, ერთი და ორი ადამიანი დამოუკიდებლად ვერ გადაწყვეტს და ვერ შეცვლის სიტუაციას. მნიშვნელოვანია, შეთანხმება მოხდეს საზოგადოებაში, რომ ძალადობა ცუდია, ადრეულ ასაკში ქორწინება ცუდია და ეს ზიანს აყენებს ბავშვის განვითარებას. მნიშვნელოვანია კოორდინირებული მოქმედება, კოორდინირებული მიდგომები და ერთიანი გააზრებული სტრატეგიის არსებობა, იმიტომ, რომ, როგორც წესი, დაფანტული და დაუგეგმავი მოქმედებები ვერაფერს ცვლის”, — აცხადებს ქურციკიძე.

კოორდინირებულ მუშაობის საჭიროებაზე საუბრობს UNFPA-ს წარმომადგენელიც და აცხადებს, რომ მნიშვნელოვანია პრობლემისადმი მულტისექტორული მიდგომა. ის ამ საჭიროებას იმით ხსნის, რომ, მისი თქმით, როგორც ადრეული ქორწინების ბოლოდროინდელმა შემთხვევებმა აჩვენა, სახელმწიფო სტრუქტურებმა ვერ მოახერხეს ინფორმაციის ერთმანეთთან სწრაფი გაცვლა, იდენტიფიცირება და შესაბამისი რეაგირება.

“თუ ყველა სტრუქტურა ერთდროულად, სწრაფად და მყისიერად არ იქნება ჩართული მსგავსი შემთხვევების მართვაში, სამწუხაროდ, დადგება ძალიან ბევრი მსგავსი შემთხვევა. საჭიროა, რა თქმა უნდა, ერთი მხრივ, სტანდარტული ოპერაციული პროცედურები, რაც უზრუნველყოფს, რომ ეს კავშირი არსებობდეს სახელმწიფო სტრუქტურებს შორის და, მეორე მხრივ, თითოეულმა მათგანმა თავისი კომპეტენციის ფარგლებში უნდა იცოდეს რა, როგორ და რანაირად განახორციელოს”, — ამბობს მარიკა ბანძელაძე.

მარიკა ბანძელაძის თქმით, UNFPA-მა გააკეთა სისხლის სამართლის საქმეების ანალიზი და იქაც ერთ-ერთ ყველაზე დიდ პრობლემად მულტისექტორული მიდგომის ნაკლებობა დასახელდა.

“ხარვეზებია გამოძიების ნაწილშიც. მიუხედავად იმისა, რომ შემთხვევების 70%-ში გამოძიება მართლაც მყისიერად იწყება, რაც ნამდვილად დადებითი ტენდენციაა, პრობლემურია, როგორ მიმდინარეობს დაკითხვა, რამდენად არის ბავშვის საუკეთესო ინტერესი გათვალისწინებული ამ პროცესში. ასევე, შეიძლება პროკურატურა მიდიოდეს სწორი მუხლით, მაგრამ სასამართლო ეტაპზე უკვე ამ მუხლის კვალიფიკაცია იცვლება და რეალურად სხვა მუხლით ხდება განხილვა, რაც კიდევ უფრო აკნინებს ამ საკითხს”, — ამბობს ბანძელაძე.

ადრეულ ქორწინებასთან ბრძოლის პროცესში ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული სტრატეგიად ბავშვების ინფორმირება მიაჩნია ნათია გვრიტიშვილს. მისი თქმით, ყველაზე ეფექტური ბავშვების გაძლიერება და მათთვის ინფორმაციის მიწოდება აღმოჩნდა.

“ჩატარებული შეხვედრების შემდეგ, საფარში შემოსული ყველა საქმე, რომელიც ბავშვთა ქორწინებას ეხებოდა, შემოიტანეს ბავშვებმა. არასდროს შემოსულა ზარი ზრდასრულისგან”.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, ქვეყანაში ქორწინება 18 წლის ასაკიდანაა დაშვებული. თუმცა ქორწინებაში შესვლის იურიდიულ ასაკად 18 წლის მონიშვნა ბევრ წელს არ ითვლის და სათავეს იღებს 2016 წლის იანვარში, როდესაც, გაეროს ქალთა დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტის რეკომენდაციით, გაუქმდა წესი, რომლის თანახმადაც, 16 წელს მიღწეულ ადამიანთა ქორწინება შესაძლებელი იყო იმ დათქმით, რომ მსგავს ქორწინებებში საჭირო იყო მშობლის ან მეურვის თანხმობა.

ადრეული ქორწინების პრაქტიკა, რომელიც არამხოლოდ საქართველოშია გავრცელებული, შემაშფოთებელია საერთაშორისო ორგანიზაციებისთვის. საერთაშორისო კონვენციები სხვადასხვა ინსტრუმენტის გამოყენებით ცდილობენ დაიცვან ბავშვების უფლებები, როცა საქმე ადრეულ ქორწინების პრევენციას ეხება. კერძოდ, ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენცია (1979), ბავშვის უფლებათა კონვენცია (1989) და პეკინის პლატფორმის სამოქმედო გეგმა (1995), რომელიც ერთვის გაეროს ქალთა მეოთხე საერთაშორისო კონფერენციას. მოცემული დოკუმენტები ფოკუსირდება, როგორც ადრეულ ქორწინებაზე, ისე ქალთა მიმართ ძალადობაზე, ქორწინებაზე თანხმობაზე და მინიმალურ საქორწინო ასაკზე.

25 ნოემბერი ქალთა მიმართ ძალადობასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეა. თარიღი 1981 წელს დაფუძნდა და აქტივისტ ქალებს, დებ მირაბალებს უკავშირდება. ეს დღეც სწორედ მათ პატივსაცემადაა შერჩეული, რადგან ქალები რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლას შეეწირნენ. ქალთა მიმართ ძალადობასთან ბრძოლის დღეს, საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ერთად, ადგილობრივებიც უერთდებიან. გენდერული ნიშნით ძალადობის წინააღმდეგ მიმართულ კამპანია ყოველწლიურად კონკრეტული თემისკენაა მიმართული. მიმდინარე წლის 25 ნოემბრის თემა კი ბავშვთა ქორწინების წინააღმდეგ ბრძოლაა.

ქალთა მოძრაობისა და ორგანიზაცია საფარის აქცია მიმდინარე წლის 25 ნოემბერს პარლამენტთან გაიმართება, რომლის მთავარი მოთხოვნა ბავშვთა ნიშნობისა და ქორწინებისა აკრძალვაა.

საფარის კომუნიკაციების მენეჯერის, ნინა აგლაძის განცხადებით, პარლამენტთან იქნება პერფორმანსი, რომელიც ბავშვთა ქორწინებისა და ნიშნობის პრობლემასთან ბრძოლაში სახელმწიფოს ჩართულობის მნიშვნელობისკენ მიმართავს ყურადღებას. ასევე, ექსპერტები და აქტივისტები ისაუბრებენ ამ პრობლემაზე და მისი  გადაჭრის გზებზე.

“საქართველოში 18 წლამდე ბავშვების ქორწინება კანონით იკრძალება, თუმცა, ეს არ არის საკმარისი პრობლემის გადაჭრისთვის. ბავშვთა ქორწინება ხდება შემოვლითი ხერხებით და ერთ-ერთი ასეთი ხერხია ბავშვთა ნიშნობა, როდესაც, მაგალითად, გოგო ინიშნება კაცზე და გადადის მასთან საცხოვრებლად. ჩვენი მოთხოვნაა, რომ მსგავსი ნიშნობებიც იყოს კანონით აკრძალული და ითვლებოდეს ბავშვებზე ძალადობად, რომ შესაბამის უწყებებს ამაზე მკაცრად რეაგირება შეეძლოთ. ბავშვთა ქორწინებამ შეიწირა აითაჯ შახმაროვას სიცოცხლე და ჩვენი ვალდებულებაა, შევცვალოთ ეს მწარე რეალობა ბავშვებისთვის, რადგან ბავშვები თავს ვერ დაიცავენ”, — განმარტავს ნინა.

ადრეული/ბავშვთა ქორწინება დანაშაულია. თუ ხართ არასრულწოლვანი და გაიძულებენ ქორწინებას ან გაქვთ ინფორმაცია სხვა არასრუწლოვანზე ძალადობის შესახებ, შეგიძლიათ მიმართოთ პოლიციას.

TAGGED: