დაბალი ანაზღაურება, გადატვირთული გრაფიკი, ემოციური გადაღლა, ფორმალური და არაფორმალური ვალდებულებები, სისტემური პრობლემები — ეს ის გამოწვევებია, რომლებსაც დღეს საქართველოში, სხვადასხვა სკოლაში დასაქმებული მასწავლებლები აწყდებიან.

მათი ყოველდღიური შრომა, როგორც წესი, რამდენიმე გაკვეთილის ჩატარებით არ შემოიფარგლება. ამ რუტინის მიღმა, უამრავი ფიზიკური და ემოციური დატვირთვაა, რომელიც ხშირად საზოგადოებისთვის შეუმჩნეველი რჩება. სწავლების გარდა, დღის განმავლობაში მათ პასუხისმგებლობებს ემატება ათობით ბავშვთან, მშობლებთან თუ კოლეგებთან კომუნიკაცია, რა დროსაც მრჩევლის, მედიატორისა თუ ფსიქოლოგის როლის მორგებაც უწევთ.

თუმცა ეს მხოლოდ დღის ერთი ნაწილია. ანაზღაურების სიმცირის გამო, მასწავლებელთა ნაწილის სამუშაო სახლშიც გრძელდება — ამჯერად კერძო გაკვეთილებით, დავალებების შემოწმებითა და მომდევნო დღის გეგმების შედგენით. არაერთი მათგანი, რეალურად, არასამუშაო საათებშიც ასრულებს პროფესიულ მოვალეობებს, რაც საბოლოოდ კიდევ უფრო ზრდის დატვირთვას და დამატებით ძალისხმევას მოითხოვს.

თუ გენდერულ გადანაწილებას შევხედავთ, საქართველოში მასწავლებელთა უმეტესობა ქალია. სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის 2022 წლის მონაცემებით, ქალი მასწავლებლების რაოდენობა 87.4%-ს შეადგენდა. მათ ყოველდღიურ საქმიანოებს ემატება უხილავი და აუნაზღაურებელი ნაწილი — შინ შრომა, რადგან, გენდერული როლების გამო საქართველოში ოჯახზე ზრუნვის, მოვლის, ყოველდღიური საოჯახო საქმეების შესრულების ტვირთი სწორედ ქალზეა.

► ამ თემაზე დეტალურად წაიკითხეთ: რა არის შინ შრომა და რა გამოცდილება აქვთ ქალებს

სტატიაში ორი რესპონდენტის გამოცდილებით ვეცდებით, ნათელი გავხადოთ, როგორია ქალი პედაგოგების შრომითი რეალობა საქართველოში — უფლებები საკანონმდებლო დონეზე, მათი აღსრულება პრაქტიკაში და საერთოდ, რა სტანდარტებით იზომება მასწავლებლის შრომის ფასი.

მაია — ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი

“15 საათზე საშუალო ხელფასი არის 1300 ლარი. ეს არ არის საქართველოში ის თანხა, რომლითაც მასწავლებელს შეუძლია იყიდოს წიგნი, კომპიუტერი”, — ამბობს მაია ეკალაძე, რომელიც თბილისის ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში ქართულ ენaსა და ლიტერატურას ასწავლის. 

მაიამ პროფესიული საქმიანობა 20 წლის ასაკიდან დაიწყო. დღეს მისი ყოველდღიურობა, სკოლაში მუშაობასთან ერთად, კერძო მოსწავლეების მომზადებასაც მოიცავს, რადგან, როგორც ამბობს, მხოლოდ სკოლის ანაზღაურებით თავის რჩენას ვერ შეძლებდა. 

“ყოველ თვე არ ყიდულობ კომპიუტერს, გასაგებია, მაგრამ წიგნი გჭირდება ყოველ დღე და თვეში რამდენჯერმეც. საკანცელარიო ნივთები გჭირდება, გარდა იმ სხვა ყოველდღიური გადასახადებისა თუ საჭიროებისა, რაც ყველა ადამიანს აქვს. მასწავლებელს კიდევ თავისი განვითარებისთვის სჭირდება რაღაც თანხა, რომელიც, ფაქტობრივად, შეუძლებელია, რომ გამოინახოს”. 

მისი დილა 07:00 საათზე, გაკვეთილების ჩატარებით იწყება. დღის ამ მონაკვეთში მოსწავლეებს ონლაინ რეჟიმში ამეცადინებს. სკოლაში დაახლოებით 11:00 საათზე მიდის. მისი მოსწავლეების ნაწილმა წელს სკოლა დაამთავრა, ამიტომაც ახლა ნაკლებად დატვირთულია.

ამბობს, რომ ეს პროფესია დამღლელი, თუმცა, ამავე დროს, ენერგიის მომცემია — სწავლების პროცესში გადაღლას ვერ გრძნობს, ამას მაშინ ამჩნევს, როცა ბოლო გაკვეთილს ასრულებს. გარდა იმისა, რომ დასვენების დრო სამუშაო დღეების განმავლობაში საერთოდ არ რჩება, ამას ვერც შაბათ-კვირას ახერხებს. მისი თქმით, ასეთია მისი სხვა კოლეგების ზოგადი გამოცდილებაც.

“მასწავლებელი ან სკოლაშია დაკავებული სადამრიგებლო საათებით და მსგავსი პრობლემებით ან სახლშია დაკავებული მოსწავლეებით. […] რომ მკითხოთ, მაგალითად, თქვენი ჰობი რა არისო, ვერაფერს გეტყვით, იმიტომ, რომ ამ ეტაპზე არაფერს ვაკეთებ გაკვეთილების გარდა”.

ფიზიკური დატვირთვა ამ საქმიანობის მხოლოდ ერთი ნაწილია. მას ხშირად ემოციური შრომა და სტრესი ახლავს თან.

“ძალიან დამთრგუნველია. შეიძლება მოისმინო ინფორმაცია, რომ ოჯახში კონფლიქტია ყოველდღიური და ბავშვი ხდება ამის მოწმე. შეიძლება ნახო ბავშვი, რომელსაც შია, ცუდად გახდა იმიტომ, რომ არ უჭამია, არ იკვებება სათანადოდ. ავადმყოფობებზე არ ვლაპარაკობ. ემოციურად ძალიან მძიმეა. ფაქტობრივად, ყველას ცხოვრებით ცხოვრობ”. 

მაიას გამოცდილებაზე დაყრდნობით, კიდევ ერთი გამოწვევა ჯანმრთელობაზე ზრუნვაა. გარდა იმისა, რომ დროის გამონახვა რთულია, პრობლემას შემცვლელი კოლეგის მოძებნაც ქმნის. პროცესის დაგეგმვა კი იმდენად ძნელია, ხშირად, ექიმთან ვიზიტზე უარის თქმა უწევთ.

“დირექტორზეც არის დამოკიდებული ნამდვილად, როგორ მოაგვარებს, მაგრამ ყოველთვის პრობლემაა. რთულია ისედაც, შენ დაგეგმილი გაქვს, რომ უნდა მიხვიდე სკოლაში და ჩაატარო 3-4 გაკვეთილი და გთხოვენ, ჩაატარო 6 ან 7 გაკვეთილი, არ არის მარტივი. ერთხელ გააკეთებ, მეორედ, მესამედ და ეს შენთვისაც რთულია. გარდა ამისა, გაკვეთილს წინასწარ სჭირდება გეგმა, მომზადება, იმისთვის, რომ სხვა კლასში შეხვიდე. აქედან გამომდინარე, ვცდილობთ ხოლმე, რომ თუ ძალიან ცუდად არ ვართ, არ გავაცდინოთ. თვითცენზურას ვუწესებთ ჩვენს თავს, თორემ რომ ვთქვათ, ვიღაც ცენზურას გვიწესებს — არა”, — აღნიშნავს მაია. 

მისივე თქმით, კიდევ ერთი ბარიერია ის, რომ სკოლას ბიულეტენის ანაზღაურება უჭირს: “თითქოს სინდისზე, ნამუსზეა დამოკიდებული, რომ მეც უნდა გადამიხადოს ბიულეტენის თანხა და იმ შემცვლელსაც და აი, მერე ყველას რაღაც პრობლემა ექმნება”. 

მაია საუბრობს პროფესიული განვითარების შესაძლებლობის მნიშვნელობაზეც, რომლის მიღწევაც არსებული ხელფასით ასევე შეუძლებელია.

“ქვეყანაში უნდა გამოსწორდეს ცხოვრების პირობები, არა მარტო მასწავლებლის. ადამიანის უფლებების მიმართ მიდგომები უნდა შეიცვალოს. ევროპული ღირებულებები სწორედ აქეთ წაგვიყვანს”. 

მიუთითებს გამართული ინფრასტრუქტურისა და თანამედროვე ინვენტარზე ხელმისაწვდომის აუცილებლობაზეც — რომ ეს არა ფუფუნება, არამედ ელემენტარული საჭიროებებია, რასაც განვითარებულ ქვეყანაში საგანმანათლებლო სისტემა უნდა აკმაყოფილებდეს, თუ მიზანი ხარისხიანი განათლების მიღებაა.

კესო — სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი

“ალბათ, არ დავთანხმდებოდი ისეთ გარემოს, სადაც ჩემი შრომითი უფლებები არ იქნებოდა დაცული”, — გვეუბნება კესო გოგუა, რომელიც წელიწადზე მეტია, ერთ-ერთი კერძო სკოლაში სამოქალაქო განათლებას, დებატებსა და პიროვნულ განვითარებას ასწავლის. ეს საქმიანობა მისთვის ახალი არაა. იქამდე ამა თუ იმ ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით, არაფორმალურ განათლებაში იყო ჩართული. ახლაც სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში, ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის პროცესს უწყობს ხელს და ახალგაზრდებს სამცხე-ჯავახეთიდან და ქვემო ქართლიდან სამოქალაქო განათლების გაკვეთილებს უტარებს.

კვირაში რამდენიმე გაკვეთილი და საკუთარ თავზე მორგებული გრაფიკი აქვს. თუმცა, კოლეგების მსგავსად, უწევს სკოლის გარეთ, ოფიციალურ საათებს მიღმა მუშაობა და მომდევნო სასკოლო დღისთვის გეგმის შედგენა.

კერძო სკოლაში მუშაობის დაწყებამდე წინადადება საჯარო სკოლიდან ჰქონდა, თუმცა შრომითი პირობების გამო შეთავაზებაზე უარი თქვა: “არ წავედი იმ დათმობაზე, რომ შემზღუდვოდა გამოხატვის თავისუფლება, ან, ასე ვთქვათ, ფინანსური უზრუნველყოფა, შესაბამისად, ამ ეტაპზე ისე ავირჩიე, რომ კომფორტულად ვყოფილიყავი და ჩემი შრომითი უფლებები არ დარღვეულიყო”.

კესოსთვის მომავალი პროფესიის ინსპირაცია ბავშვობის გამოცდილება გახდა. მისი სიტყვებით, ყოველთვის ფიქრობდა, რომ სასკოლო სისტემა კლავს ადამიანის განათლებასა და პიროვნულ განვითარებას, სწორედ ამიტომ, სკოლის პერიოდში თავადაც ბევრი რამ დააკლდა.

“ჩარჩოებში ვიყავი მოქცეული. რაღაც მომენტში მომიწია ისეთ გარემოში მუშაობა, სადაც სრული თავისუფლება შემოვიდა ჩემში და მივხვდი, რამდენს ნიშნავს ეს. ეს იყო, ალბათ, მოტივაციის ერთ-ერთი წყარო, რატომაც გადავწყვიტე მასწავლებლობა”, — ამბობს კესო. 

ახლა მისთვის ამ პროფესიაში ყოფნის მთავარი მოტივატორი ბავშვებთან ურთიერთობა და ის ემოციებია, რომლებსაც მათგან ყოველდღიურად იღებს. თუმცა ამ საქმიანობის მეორე მხარეა პასუხისმგებლობა.

“უდიდესი პასუხისმგებლობაა. იაზრებ, რომ რაღაც უნდა გაუზიარო, ასწავლო და თან არ დააზიანო მათი შინაგანი სამყარო. რა თქმა უნდა, ნერვიულობაც ახლავს ამას, სტრესიც, რადგან მთელი დღის განმავლობაშიც ხარ ჩართული მათ განვითარებაში”.

ფიქრობს, რომ სკოლა მოსწავლეებს მხოლოდ საგნობრივ ცოდნას არ უნდა აძლევდეს, ამიტომ, ბავშვებთან ერთად დროს მის მიღმაც ატარებს და მათთან ერთად სხვადასხვა, მათ შორის, სპორტულ აქტივობებში მონაწილეობს.

“მინდოდა, მე თავად შემექმნა მოსწავლეებისთვსი გარემო, სადაც მათი ჰობიც იქნებოდა ჩართული და ცოდნას სხვადასხვა გზით გამოხატავდნენ”. 

კესოს აზრით, საქართველოში მასწავლებლის შრომა, რომელზეც, შეიძლება ითქვას, რომ მომავალი თაობის განვითარებაა დამოკიდებული, სათანადოდ არ არის დაფასებული, მათ შორის, არც ფინანსურად. ამას ნაწილობრივ იმ სტერეოტიპულ მიდგომას უკავშირებს, რომლის მიხედვით მასწავლებლობა კვლავ “ქალურ პროფესიადაა” აღქმული.

“წარსულში ასე იყო: მასწავლებელი უნდა გყოლოდა დედა და ასე ირჩევდი ამ პროფესიას. ასე, ძალაუნებურად, ტრადიციულად გამოვიდოდა, იმიტომ, რომ ქალების საქმიანობა იყო მასწავლებლობა, ქალების დაუფასებელი საქმიაობა”, — აღნიშნავს ის.

კესო ამბობს, რომ ანაზღაურება, რომელსაც მასწავლებლები შრომის სანაცვლოდ იღებენ — შრომის, რომელიც, ფაქტობრივად, მთელი დღე გრძელდება — ძალიან დაბალია.

“არ ჰყოფნით ცხოვრებისთვის, იმ ელემენტარული საჭიროებებისთვის, რაც კარგ მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს და უფასდებოდეს შრომა, რომელსაც გასწევს”, — ამბობს და ხელფასის სიმცირეს უკავშირებს იმასაც, რომ მასწავლებლები ვერ ახერხებენ რესურსის გამონახვას პროფესიული განვითარებისთვის. მისი თქმით, განათლების სექტორი დღეს ამაზე არ ზრუნავს.

“სხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ შემოთავაზებული კურსები რომ არ იყოს, მასწავლებლის განვითარება ძალიან გაჭირდებოდა საქართველოში იმ ფინანსური მხარდაჭერით, რაც სკოლიდან აქვთ მათ”, — გვითხრა კესომ.

მისი თქმით, იმისთვის, რომ ეს პროფესია ღირსეულად იყოს დაფასებული, საგანმანათლებლო სისტემის საფუძვლიანი და სისტემური ცვლილებაა საჭირო. ამბობს, რომ აქტიური მოსწავლის აღსაზრდელად, მასწავლებელი ჯერ თავად უნდა გახდეს აქტიური მოქალაქე — ადამიანი, რომელსაც გააზრებული ექნება საკუთარი შრომის ფასი და ის, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია უფლებების დაცვა.

“თანადგომის მომენტიც მაქვს, როგორც მასწავლებელს. ვიცი, რამხელა შრომაა ეს ყოველივე და როცა თავად ვერ იაზრებენ და ვიაზრებთ მასწავლებლები ამას, ძალიან რთულია, შედეგზე გახვიდე, იმიტომ, რომ შენ უნდა იცოდე, რას აკეთებ, რისთვის და რატომ უნდა მოითხოვო რაღაცები”, — გვითხრა კესომ. 

იმაში, რომ ამ პროფესიის წარმომადგენლებმა საკუთარ უფლებებზე ინფორმაცია მიიღონ, პროფკავშირების მნიშვნელოვან როლს ხედავს და მისი აქტიურობის გაზრდის აუცილებლობას უსვამს ხაზს.

“უნდა იყვნენ მაქსიმალურად ჩართულები, შესაბამისი კომუნიკაცია მუდმივად უნდა ხორციელდებოდეს, რისთვისაც საჭიროა რეგულარული შეხვედრები, კამპანია. დღეს ეს არ ხდება.

მე ვიცი, მაგრამ რამდენმა იცის ამის შესახებ?! არ იციან. იმიტომ, რომ ამის შესახებ ინფორმაცია არც საჯარო სტრუქტურების მხრიდან არ მიეწოდებათ და დღეს მით უმეტეს, მმართველი ძალა ყველაფერს აკეთებს, რომ აი, ის არასამთავრობო ორგანზიაციები და პროფკავშირები, რომლებიც ადამიანის უფლებების გაძლიერების მიმართულებით მუშაობენ, საგანმანათლებლო სისტემაში აღკვეთოს. რთულია, ამ შემთხვევაში, ვისაუბროთ პროფესიულ განვითარებაზე, მაგრამ ჩვენ თვითონ, მასწავლებლებმა, რომლებმაც შინაგანად ვიცით, რატომ გვინდა ეს პროფესია და რას გვაძლევს, ჩვენი რესურსებით უნდა მოვახერხოთ ეს ყველაფერი”, — ამბობს კესო. 

შრომით უფლებების დარღვევის მაგალითად მოჰყავს პედაგოგებზე პოლიტიკური ზეწოლის საკითხიც.

“დღეს მმართველი პარტია სკოლის და ბაღის მასწავლებლებს იარაღად იყენებს. უამრავი შემთხვევა გვაქვს, რომ გამოჰყავთ აქციებზე.

საიდან მოდის ეს — ჯერ ერთი, გვყავს საგანმანათლებლო სექტორში ისეთი მასწავლებლები, რომლებიც რეალურად არ ემსახურებიან განვითარებას. არ თანხმდება ის ადამიანი ამ პროფესიას, ვისაც ნამდვილად სურს, რომ განვითარდეს. ან თანხმდება და მეც ვიცი და მათაც იციან, რის ფასად უჯდება ეს ყველაფერი. რამდენი ადამიანი, ჩემი ჯგუფელები, დარჩენილები არიან სკოლის მიღმა, იმიტომ, რომ არ სთავაზობს სკოლა იმ შესაძლებლობას, რაც მას რეალურად სჭირდება. შედეგად მოდიან ისეთი კადრები, ვისგანაც უმეტესობას, ყველაზე არ ვსაუბრობ რა თქმა უნდა, არ აქვს პიროვნული ღირებულებები ჩამოყალიბებული, ან ფინანსურად ძალიან  უჭირს და მარტივად სამართავები არიან”.

ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების პოლიტიზებასა და ადმინისტრაციული რესურსის პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენებაზე მასწავლებლები და არასამთავრობო ორგანიზაციები წლებია საუბრობენ. შანტაჟისა და იძულების პრაქტიკა განსაკუთრებით თვალშისაცემი წინასაარჩევნო პერიოდში ხდება.

მაგალითად, 2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების დროს ზეწოლის ბერკეტად საჯარო სკოლებში არაგეგმიური ინსპექტირებები გამოიყენებოდა. ამ კონტექსტში სამართლიანი არჩევნების ანგარიშში ია კერზაიას საქმეზეა საუბარი. ის ზუგდიდის მე-6 საჯარო სკოლის დირექტორი იყო. ეს სკოლა ერთ-ერთია მათ შორის, რომელიც არაგეგმიური ინსპექტირების სიაში აღმოჩნდა. მომხდარიდან მალევე ია კერზაია ინსულტის დიაგნოზით საავადმყოფოში გადაიყვანეს — მისი გადარჩენა ვერ მოხერხდა.

მანამდე ის ჰყვებოდა, რომ მას შემდეგ, რაც არჩევნებში პედაგოგების ჩართვაზე უარი თქვა, ანონიმური წერილის საფუძველზე სკოლაში გენერალური ინსპექციის ორი თანამშრომელი ჩავიდა და შეამოწმა. გარდაცვლილის ოჯახის წევრები და ოპოზიცია სკოლის დირექტორზე ზეწოლაზე საუბრობდნენ. 2019 წლის 23 აგვისტოს პროკურატურამ ია კერზაიას გარდაცვალების საქმეზე გამოძიება შეწყვიტა — მიზეზად “დანაშაულის არარსებობა” დაასახელეს.

მასწავლებლებსა და დირექტორებზე ზეწოლის შემთხვევები განხილულია უფლებები საქართველოსთვის 2021 წლის ანგარიშში, სადაც აღნიშნული იყო, რომ 2020 წელს, წინასაარჩევნო პერიოდში, რამდენიმე დირექტორს, რომლებსაც უფლებამოსილების 6-წლიანი ვადა დაუმთავრდათ, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ ხელშეკრულება არ გაუგრძელა, მაშინ, როცა ზოგიერთი დირექტორი მოვალეობის შემსრულებლად დატოვა.

მასწავლებლების შრომით უფლებებსა და პოლიტიკურ ზეწოლაზე საუბრისას, გვერდს ვერ ავუვლით 2021 წელს, სავარაუდოდ, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ყოფილი უფროსის ყოფილი მოადგილის, სოსოს გოგაშვილის მიერ გავრცელებულ ფაილებს. ამ დოკუმენტების შესწავლის შედეგად, ორგანიზაციებმა საერთაშორისო გამჭვირვალობა — საქართველო და სამართლიანი არჩევნები გამოავლინეს სხვადასხვა საჯარო უწყების, მათ შორის, საჯარო სკოლების თანამშრომლებზე სავარაუდო ზეწოლის ფაქტები და მმართველი პარტიის სასარგებლოდ არაკანონიერი გზებით ამომრჩევლის ხმების მობილიზების მასშტაბური სქემა.

დოკუმენტები საჯარო სკოლების დირექტორების, საგანმანათლებლო რესურს-ცენტრების ხელმძღვანელების და სხვადასხვა საბიუჯეტო ორგანიზაციის თანამშრომლების პოლიტიკური დახასიათებებსა და რეკომენდაციებსაც შეიცავდა.

“ამის ტიპურ მაგალითად საჯარო სკოლების დირექტორების პოლიტიკური ნიშნით დისკრიმინაცია შეიძლება მივიჩნიოთ. 2020 წლის შემოდგომიდან 2021 წლის აგვისტომდე, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ მინიმუმ 112 საჯარო სკოლის დირექტორი უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგ დირექტორის მოვალეობის შემსრულებლად აღარ დანიშნა. 112 პირიდან მამხილებლის მიერ მოწოდებულ დოკუმენტებში 95 დირექტორი იყო შეფასებული. საგანმანათლებლო რესურს-ცენტრებს მათგან 29 გათავისუფლებული დირექტორი ჰყავდა უარყოფითად შეფასებული, მმართველ პარტიას — 80 დირექტორი, ხოლო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს — 89. ამ მონაცემებიდან ჩანს, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისა და მმართველი პარტიის შეფასებებს დირექტორების გასათავისუფლებლად გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა, რაც დადასტურების შემთხვევაში უკანონო და სრულიად მიუღებელი პრაქტიკაა”, — ნათქვამი იყო კვლევაში.

მსგავს საკითხებზე მასწავლებლებს საჯაროდ საუბარი ზეწოლის და შანტაჟის გამო უჭირთ და სამსახურის დაკარგვის ეშინიათ. კესო ყურადღებას ამახვილებს სოლიდარობის მნიშვნელობაზე — იმაზე, თუ რამხელა ძალა აქვს მასწავლებელთა ერთიანობას საერთო მიზნების, მათ შორის, უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესების კუთხით.

“მასწავლებლებს მინდა მივმართო, რომლებიც ჯერ დარწმუნებულნი არ არიან საკუთარ თავში — იცოდეთ, რომ ჩვენ ერთმანეთის ძალა ვართ. თუ, მაგალითად, დღეს შენ ვიღაც ზემოდან გკარნახობს და გეუბნება, რომ ასე “უნდა” მოიქცე, გამოხატო აზრი არა საკუთარი შინაგანი “მე”-დან გამომდინარე, არამედ, რასაც ჩაგძახებენ — იცოდე, რომ ეს ისევ შენ დაგაზარალებს და ისიც იცოდე, რომ სოლიდარობას აქვს ძალიან დიდი ძალა”. 

სკოლა და შრომითი უფლებები — კანონი და პრაქტიკა

საქართველოში მასწავლებელთა შრომით უფლებებს შრომის კოდექსი, განათლების სამინისტროს დადგენილებები და მასწავლებლების პროფესიული განვითარების სქემა არეგულირებს. თუმცა მასწავლებლები ამბობენ, რომ ის, რაც დოკუმენტებშია მოცემული, პრაქტიკაში ხშირად არ სრულდება.

ამ საკითხზე წარმოდგენა რომ შეგვექმნას, რამდენიმე ძირითადი რამ უნდა ვიცოდეთ: მასწავლებელი უნდა იყოს დასაქმებული წერილობითი ხელშეკრულებით; უნდა მიიღოს ანაზღაურება დროულად, რომელიც ამ დოკუმენტითაა განსაზღვრული; უნდა სარგებლობდეს ანაზღაურებადი შვებულებით. ამასთან, დამსაქმებელი ვალდებულია, უზრუნველყოს მასწავლებლისთვის უსაფრთხო და ჯანსაღი გარემო; აუცილებელია დისკრიმინაციისგან დაცვა; მასწავლებლების უფლებებს შორისაა კვალიფიკაციის ამაღლების შესაძლებლობაც.

ჩვენი რესპონდენტები შრომითი უფლებების იმ დარღვევებზე საუბრობენ, რომლებსაც საქართველოში ამა თუ იმ სკოლაში დასაქმებული მასწავლებლები აწყდებიან. ერთ-ერთი ასეთია ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება. კესოს თქმით, პედაგოგთა უმეტესობისთვის ეს “ჩვეულებრივ მოვლენადაა” აღქმული.

“რომ გავიზარდე და უკვე ჩემი შრომის ფასი ვიცი, არ ვთანხმდები მსგავს პოზიციებს, მაგრამ მქონია გამოცდილება, მათ შორის, საჯარო სამსახურში, სასამართლოში ვმუშაობდი და ჩემი ზეგანაკვეთური მუშაობა არათუ ფასდებოდა, მადლობასაც კი არ იხდიდნენ და ბოლოს იმ დონეზე მივედი, რომ გამოქცევა მომინდა იქიდან. მასწავლებლების შემთვევაშიც ასეა. მასწავლებლები მუშაობენ ძირითადად ზეგანაკვეთურად, ისე, რომ ვერც კი ხვდებიან”. 

მაია ეკალაძე კი ზეგანაკვეთურად მუშაობის კიდევ ერთ ნაკლოვანებაზე საუბრობს — რამდენად უარყოფითად აისახება ის სწავლებისა და, შესაბამისად, განათლების ხარისხზე. როგორც აღნიშნავს, ამის მიუხედავად, დამატებითი ანაზღაურების გამო, მასწავლებლები ზეგანაკვეთურად მუშაობაზე უარს ვერ ან არ ამბობენ.

“ხელფასის თვალსაზრისით, ეს, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია და ხშირად ეძებენ მასწავლებელი საათებს. […] ზეგანაკვეთური შრომა არ არის მომგებიანი არც ბავშვისთვის და არც სკოლის განვითარებისთვის. სკოლებს ის პრობლემაც აქვთ, რომ ძალიან გაიზარდა მოსწავლეების რაოდენობა და საკმარისი აღარ არის არც შენობები, მაწავლებლები არ იქნებიან ცოტა ხანში და გვინდა თუ არა, მოგვიწევს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურება”. 

როცა პედაგოგთა შრომით უფლებებზე ვსაუბრობთ, მნიშვნელოვანია, აღვნიშნოთ, რომ 2023 წლის პირველ იანვრამდე მასწავლებლები ანაზღაურებადი დეკრეტული შვებულებით ვერ სარგებლობდნენ. ღირსეული დედობის პირობებისთვის ბრძოლა პედაგოგმა, თამარ ცანავამ კოლეგებთან ერთად, 2022 წლის იანვარში დაიწყო, საბოლოოდ, გამარჯვებას მიაღწიეს, თუმცა, მიუხედავად ამ უფლების მოპოვებისა, რამდენიმე თვის წინ გამოცემა Edu.aris.ge-სთვის მიცემულ ინტერვიუში, თამარი აღნიშნავს, რომ პრობლემა კანონის პრაქტიკაში აღსრულებაა. გთავაზობთ ამონარიდებს:

“მიუხედავად იმისა, რომ კანონში გარკვევით წერია, რამდენი დღე ეკუთვნის მასწავლებელს დეკრეტული ანაზღაურება და ყველა სკოლას დაეგზავნა ცვლილება, მაინც არის შემთხვევები, როდესაც ბუღალტრები უარს ეუბნებიან მასწავლებლებს თანხის გაცემაზე. მიზეზად კი მოჰყავთ არგუმენტი, რომ არ აქვთ საკმარისი ბიუჯეტი. არადა, ამ შემთხვევაშიც გარკვევით წერია კანონში, რომ სკოლამ უნდა მოითხოვოს თანხა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსგან ის ჩარიცხავს დეკრეტის თანხას”

---

“უხილავი ხელები, ოჯახში დასაქმების ფორმალიზაცია საქართველოში” — ასე ჰქვია კვლევას, რომლის თანახმადაც, ოჯახში დასაქმებულთა (პირი, რომელიც შინამეურნეობაში ან შინამეურნეობისთვის ასრულებს სამუშაოს შრომითი ურთიერთობების ფარგლებში) 99% ქალია.

კვლევაში განმარტებულია, რომ ოჯახში დასაქმება ქალთა უფლებების საკითხია — არა მხოლოდ იმიტომ, რომ რაოდენობრივად მათი დიდი უმრავლესობა ქალია, არამედ იმიტომ, რომ ისინი ანაზღაურების სანაცვლოდ ასრულებენ იმ საოჯახო ზრუნვის შრომას, რომელსაც, ჩვეულებრივ, ქალები ასრულებენ ანაზღაურების გარეშე.

“ოჯახ­ში და­საქ­მე­ბა უხი­ლა­ვი და არა­ფორ­მა­ლუ­რი და­საქ­მე­ბის ფორ­მაა, რაც, შრო­მის საერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ციის მი­ხედ­ვით, და­ქი­რა­ვე­ბულს დაუცველ მდგო­მა­რეო­ბა­ში აყე­ნებს. არა­ფორ­მა­ლუ­რად და­საქ­მე­ბუ­ლე­ბად, ზო­გა­დი აზ­რით, მიიჩ­ნე­ვიან ისი­ნი, ვის შრო­მით საქ­მია­ნო­ბა­საც ვერ ხე­დავს და ვერ იცავს შრო­მი­სა და სო­ცია­ლუ­რი უსაფ­რთხოე­ბის კა­ნო­ნე­ბი”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში.

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ 2011 წელს ამ საკითხზე კონვენცია მიიღო. მისი მიზანი ყველასთვის ღირსეული შრომის უზრუნველყოფა და ფუნდამენტური უფლებების დაცვაა. თუმცა საქართველოს ეს კონვენცია რატიფიცირებული არ აქვს. ოჯახში დასაქმებას არც საქართველოს შრომის კოდექსი განმარტავს. კვლევის ავტორთა აზრით, საოჯახო შრომაში ჩართული ადამიანების, მათ შორის, მასწავლებლებისთვის ღირსეული პირობების შესაქმნელად, მნიშვნელოვანია, სახელმწიფომ ის ანაზღაურებად დასაქმების ფორმად აღიაროს და კანონმდებლობით არსებული შრომითი უფლებები ასეთ შრომაში ჩაბმულებზეც გაავრცელოს.

ამისთვის კვლევაში რამდენიმე რეკომენდაციაა თავმოყრილი, კერძოდ:

• ოჯახ­ში და­საქ­მე­ბის შე­სა­ხებ ახალი კა­ნო­ნის მი­ღე­ბა;
• შრო­მის კო­დექ­სში ცვლილე­ბე­ბის გან­ხორ­ციე­ლე­ბა;
• შრო­მის ინ­სპექ­ციის მიერ შრო­მი­თი ურ­თიერ­თო­ბის ახ­ლე­ბუ­რი განმარ­ტე­ბა;
• შრო­მის ინ­სპექ­ციის მან­და­ტი უნ­და გავ­რცელდეს ოჯახ­ში და­საქ­მე­ბის სფე­რო­ზე და შრო­მის ინ­სპექ­ციის სამ­სა­ხურ­მა უნ­და უზ­რუნ­ველ­ყოს ოჯახ­ში და­საქ­მე­ბულ­თა სა­ჩივ­რე­ბის გან­ხილ­ვა და შრო­მი­თი ურ­თიერ­თო­ბის მო­ნა­წი­ლე­თა ინფორ­მი­რე­ბა უფ­ლე­ბე­ბსა და ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბზე;
• გარდა ამისა, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ისეთი სოციალური სქემები, როგორიცაა დაგროვებითი პენსია, ჯანმრთელობის სახელმწიფო დაზღვევა.

სკოლაში, შემდეგ კი ანაზღაურებად საოჯახო შრომაში ჩართული მასწავლებლის შრომას დღის ბოლოს, როგორც წესი, აუნაზღაურებელი შინ შრომა და ოჯახზე ზრუნვის პასუხისმგებლობები ემატება — ძალისხმევა, რომელსაც ქალები ამ კუთხით სწევენ, უხილავი და დაუფასებელია.