ადამიანების გენდერული ნიშნით დაყოფა და დისკრიმინაცია, სამწუხაროდ, ახალი არ არის, თუმცა ამ უთანასწორო და მჩაგვრელი მოპყრობის სოციალური აღიარება და მისი სექსიზმად კვალიფიცირება, შედარებით ახალია.
ამ სტატიაში სწორედ სექსიზმის შესახებ ვისაუბრებთ. გავიგებთ, სექსიზმის რა ტიპები არსებობს; რა გავლენა აქვს მას საზოგადოებაზე და როგორ გავუმკლავდეთ.
არავინ უნდა იყოს სექსიზმის სამიზნე და ადამიანის შრომა, წარმატებები თუ წარუმატებლობები ფასდებოდეს არა მათი გენდერის, არამედ – შინაარსის მიხედვით.
რა არის სექსიზმი?
ქალებს სამუშაო გასაუბრებისას ხშირად ოჯახურ მდგომარეობაზე, შვილებსა და სამომავლო გეგმების შესახებ ეკითხებიან; არ დაგვავიწყდეს კონკრეტულ ასაკობრივ კატეგორიაში ყოფნის აუცილებლობა, პრეზენტაბელური გარეგნობა, ჩაცმულობა და კომპანიისა თუ დაწესებულებისთვის შესაბამისი მაკიაჟიც. მეორე მხრივ, კაცებს დასაქმების პროცესში არ ეკითხებიან, ჰყავთ თუ არა შვილები, ან ხომ არ გეგმავენ მათ ყოლას უახლოეს მომავალში. ეს სექსიზმია და რაოდენ ირონიულიც არ უნდა იყოს, სათავეს იმ სექსისტური დაშვებიდან იღებს, რომ შინ შრომის ვალდებულება მხოლოდ ქალებს ეკისრებათ, რამაც მათ, შესაძლოა, ხელი შეუშალოთ მუშაობაში.
სექსიზმია, როდესაც სამუშაო შეხვედრაზე ქალი კონკრეტულ იდეას წამოჭრის და მას აჩუმებენ ან გადაფარავენ მის საუბარს, ხოლო იმავე იდეის კაცის მიერ წამოჭრის შემთხვევაში, დიდი შანსია, რომ კაცი არც ლაპარაკს შეწყვეტს, როცა მის გადაფარვას ცდილობენ და თავდაჯერებით განაგრძობს თავის იდეაზე საუბარს. ცხადია, ბოლოს შექებასაც დაიმსახურებს. ესეც სექსიზმია.
ალბათ, ერთხელ მაინც გაგიგონიათ ფრაზა, რომელიც იმ მძღოლს მიემართება, რომელმაც მოძრაობის წესები დაარღვია: “ქალი იქნება!” ეს ფრაზა გამოკვეთს, რომ მისი მთქმელი მხოლოდ ვარაუდს აკეთებს მძღოლის გენდერზე, თუმცა ვერაფრით ადასტურებს ამას. ეს გენდერულ სტერეოტიპებზე დაფუძნებული წინასწარგანწყობებია, რომელთა თანახმადაც, ქალებს მანქანის მართვა სათანადოდ არ შეუძლიათ. ცხადია, ესეც სექსიზმია.
სექსიზმია, როცა მამები შვილებს თავიანთი დროის თუნდაც უმნიშვნელო ნაწილს უთმობენ და როცა მინიმალურად მონაწილეობენ შვილის აღზრდაში, მათ “გამორჩეულ” და “სამაგალითო” მამას უწოდებენ, ხოლო დედებისგან იმთავითვე მოელიან, რომ ისინი შვილებისთვის ცხოვრებას დააპაუზებენ და მათ მთავარ საზრუნავად დედობას აქცევენ, რადგან ეს “ასეც უნდა იყოს”. ამ შემთხვევაში ქალებს არავინ აქებს და სამაგალითოსა და გამორჩეულსაც არავინ უწოდებს.
კაცებს აქებენ შინ შრომაში არა სტაბილურად, არამედ ერთჯერადად ჩართვისთვისაც და ამბობენ, რომ ძალიან “ეხმარებიან ცოლებს”, როცა, სინამდვილეში, კაცები არა ცოლებს ეხმარებიან, არამედ — სახლისთვის საჭირო შრომას ეწევიან. საზოგადოება ქალებისგან მუდმივად მოელის, რომ შვილების მოვლა, სახლის სისუფთავის შენარჩუნება, საკვებზე ზრუნვა და სხვა შინ შრომასთან ასოცირებული სამუშაოები სრულად მათი გასაწევია, ხოლო როცა ამას კაცის აკეთებს, დახმარებად მიიჩნევა. ესეც სექსიზმია.
► წაიკითხეთ მეტი: რა არის შინ შრომა და რა გამოცდილება აქვთ ქალებს
სექსიზმია, როცა სამსახურებში მუდმივად აქცენტირდებიან ქალების გარეგნობაზე და ყურადღებას ამახვილებენ, მაგალითად, როგორ შეიცვალა კონკრეტული ქალის წონა ბოლო რამდენიმე ხანში. ხშირად სამსახურთან დაკავშირებული საკითხები მეორეხარისხოვანი ხდება, ხოლო კაცების შემთხვევაში, არავინ აკონტროლებს მათ წონას, არავინ ახდენს მათ სექსუალიზებას.
გენდერული უთანასწორობის სოციალურ პრობლემად აღიარებამდე, ფემინისტები: კრისტინ დე პიზანი ჯერ კიდევ მე-15 საუკუნის საფრანგეთში, მერი უოლსტონკრაფტი მე-17 საუკუნის ბრიტანეთში, ხოლო უფრო მოგვიანებით, მე-20 საუკუნის საფრანგეთში, სიმონ დე ბოვუარი, საზოგადოების გენდერული ნიშნით იერარქიული ორგანიზების არალეგიტიმურობასა და უთანასწორობაზე ლაპარაკობდნენ.
თუმცა, სექსიზმის, როგორც ტერმინი, პირველად 1965 წელს, აშშ-ში პოლინ მ. ლიტმა გამოიყენა, რამაც აკადემიურ საზოგადოებაში დებატები გამოიწვია. ლიტმა სექსიზმის ცნება საუბარში რასიზმთან პარალელის გავლებით შემოიტანა, რადგან 60-იანების აშშ-ში რასიზმის მანკიერი კონსტრუქტი საზოგადოებისთვის უკვე ნაცნობი იყო.
დღეისთვის სექსიზმის მრავალგვარი განმარტება არსებობს, თუმცა მათი ფუნდამენტი ერთია და შესაბამისად, განსაზღვრებებიც ამ ნიშნის მიხედვით ერთიანდება. კერძოდ, სექსიზმი ადამიანთა გენდერისა თუ სქესის საფუძველზე დისკრიმინაციაა. სწორედ სექსიზმია გენდერული უთანასწორობის მთავარი გამომწვევი მიზეზი.
გენდერული ნიშნით დისკრიმინაციული ქცევები კი ცრურწმენებითა და წინასწარგანწყობებითაა მოტივირებული და სწორედ გენდერულ ნიადაგზე აღმოცენდება. აუცილებელია აღინიშნოს, რომ მიზოგინიურ (ქალების მიმართ უნდობლობით, სიძულვილითა და უარყოფითად წინასწარგანწყობილ) საზოგადოებაში, რომელშიც კაცები დომინირებენ, ხოლო ქალები სძულთ, ლოგიკურია, რომ სექსიზმით ტიპურად ქალები და გოგოები ზარალდებიან, ხოლო მისით ყველაზე მეტად კაცები სარგებლობენ.
სექსიზმით არაბინარული და ტრანსგენდერი ადამიანებიც ზარალდებიან, როდესაც, მაგალითად, მათ დაბადებისას მინიჭებული სქესის მიხედვით უწყვეტენ იდენტობას.
კონკრეტულად ტრანს* ადამიანების მიმართ მიმართული სექსიზმი შესაძლოა, ასევე, მოიცავდეს ტრანსმიზოგინიას. მიზოგინიისა და ტრანსფობიის ეს ერთმანეთთან გადაფარვა გულისხმობს ადამიანის კრიტიკასა და დაგმობას იმის გამო, რომ თავისი ქცევითა და გამოხატვით იმ გენდერულ ნორმებს არ შეესაბამება, რომლებიც დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან ან გენდერთანაა კავშირში.
სექსიზმი ემყარება რწმენას, რომლის თანახმადაც, ვინაიდან კაცსა და ქალს შორის არსებობს ფიზიკურად გამოხატული თანდაყოლილი განსხვავებები, ამ განსხვავებებმა უნდა განაპირობონ განსხვავებული მოქცევა თითოეული გენდერის წარმომადგენლისათვის. ტიპურად, ეს განსხვავებულობა კაცების პრივილეგირებასა და ქალებისთვის შესაძლებლობებთან წვდომის შეზღუდვასა და აკრძალვაში გამოიხატება.
მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერება, რომ უკლებლივ ყველა ადამიანი, რომელიც სექსისტურ იდეოლოგიას იზიარებს, სექსისტია. სექსისტები, სხვადასხვა სიტუაციაში გენდერული ნიშნით იღებენ გადაწყვეტილებებს, მიუხედავად იმისა, მათ მიერ სრულად გაცნობიერებული და განზრახულია ეს ქმედება თუ — არა.
სექსისტურია ნებისმიერი ტიპის ქმედება, რომელიც ერთ გენდერს ან სქესს მეორეზე ნაკლებად და არასრულფასოვნად, ან პირიქით — უზენაესად და უპირატესად მიიჩნევს.
მნიშვნელოვანია სექსიზმზე საუბრისას მისი ინტერსექციური პერსპექტივის დანახვაც. კერძოდ, სექსიზმს ზოგიერთი ადამიანისთვის კიდევ უფრო დამაზიანებელი შედეგი მოაქვს ისეთი ფაქტორების გამო, როგორებიცაა: სექსუალობა, გენდერული იდენტობა, ეთნიკური წარმომავლობა, ასაკი, სოციალური წარმომავლობა, რელიგია, შეზღუდული შესაძლებლობა და სხვა.
სექსიზმის ტიპები
ადამიანები სექსიზმს რამდენიმე ტიპად ანაწილებენ. სექსიზმი შეიძლება იყოს:
- მტრული;
- კეთილგანწყობილი;
- ამბივალენტური.
ეს ტერმინები სექსიზმის შედეგების გასაგებად საჭირო საზომიდან, Ambivalent Sexism Inventory (ASI) მომდინარეობს, რომელსაც მკვლევრები იყენებენ.
მტრული სექსიზმი
სექსიზმის ეს ფორმა ერთ-ერთი ყველაზე მარტივად იდენტიფიცირებადია, ვინაიდან ის ადამიანთა ჯგუფის მიმართ, მათი გენდერული ნიშნის საფუძველზე, ღიად მტრული და ანტაგონისტურია. მიზოგინია და ქალთა სიძულვილი მტრული სექსიზმის გამოვლინების მაგალითია. სექსიზმის ამ ფორმის ძირითადი მიზანი კაცების მიერ ქალებისა და სხვა მარგინალიზებული გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანების ჩაგვრა და მათზე დომინირების შენარჩუნებაა.
ადამიანები, რომლებსაც მტრულად სექსისტური შეხედულებები აქვთ, ქალებს, ფემინურ და ფემინური ექსპრესიის ადამიანებს მატყუარებად, მანიპულატორებად და მაცდუნებლებად განიხილავენ და არ ერიდებიან მათ ღიად შეურაცხყოფას. ისინი ეწინააღმდეგებიან გენდერულ თანასწორობასა და ქვიარ უფლებებს, ვინაიდან მიიჩნევენ, რომ ეს ერთგვარი საფრთხეა იმ სისტემისათვის, რომელიც კაცებს პრივილეგირებულ პოზიციაში ამყოფებს.
მტრულად განწყობილი სექსისტები შესაძლოა შემდეგი მოსაზრებების მატარებლები იყვნენ:
- ფიქრობდნენ, რომ კაცები ქალებზე უპირატესები არიან;
- ეჭვობენ, რომ ქალები კაცების კონტროლს ცდუნებისა და მანიპულაციის გზით ცდილობენ;
- სჯეროდეთ, რომ ქალები, ტრანსგენდერი და არაბინარული ადამიანები (ადამიანები, რომლებიც უარყოფენ ტრადიციულ გენდერულ როლებს), თავს ესხმიან ტრადიციულ ღირებულებებს და საფრთხეს უქმნიან კაცის სტატუსსა და პოზიციას.
მტრული სექსიზმის გამოვლინების მაგალითებს შორისაა:
- მსხვერპლის დადანაშაულება (ინგლ. Victim blaming) და იმაზე აქცენტირება, რომ სექსუალური შევიწროების მიზეზი ქალის სამოსი იყო ან ის თავად “იწვევდა” დამნაშავეს და ამას “ითხოვდა”;
- სექსისტური ენის ღიად გამოყენება;
- სექსუალურ შევიწროებაში ან ძალადობრივ ქმედებებში ჩართულობა ან მონაწილეობის სურვილის ქონა. აღსანიშნავია, რომ ამ ტიპის ქმედებებში ჩართულობა კანონმდებლობით დასჯადია და მხოლოდ სექსიზმის დეფინიციას სცდება;
- იმ გოგოებისა და ქალების დამცირება და კრიტიკა, რომლებიც კარიერას ტრადიციულად კაცების მიერ დომინირებულ სფეროებში განაგრძობენ;
- იმ ადამიანთა შეურაცხყოფა ფიზიკურ და ონლაინ სივრცეებში, რომელთა თვითგამოხატვა საზოგადოებაში არსებულ გენდერულ ნორმებს არ შეესაბამება;
- დაცინვა და საყვედური გოგოებისადმი, რომელიც ბიჭებისთვის “განკუთვნილი” სათამაშოებით თამაშობენ, ან პირიქით — ბიჭებისადმი, რომლებსაც “გოგოების” სათამაშოები მოსწონთ;
- გაბრაზებული ქალებისთვის “ისტერიკულის” დაძახება;
- თავდაჯერებული, მტკიცე ქალებისთვის “მბრძანებლურის” დაძახება.
ის, რომ სექსიზმის ამ ფორმას საზოგადოებაზე ცუდი გავლენა აქვს, კვლევებითაც დასტურდება. კერძოდ, 2019 ჩატარებული კვლევის თანახმად, სექსიზმის მტრულმა ფორმამ შესაძლოა ქალთა მიმართ სექსუალური შევიწროება და გენდერული ნიშნით ძალადობაც გამოიწვიოს.
მომდევნო კვლევამ ასევე დაადგინა მტრულ სექსიზმსა და სექსუალურ ძალადობას შორის კავშირი — ადამიანები, რომლებიც მტრული სექსიზმის მხარდამჭერები იყვნენ, უფრო მეტად სჯეროდათ იმ მითებისა, რომლებიც საზოგადოებაში გაუპატიურებასთან მიმართებით არსებობს.
ხოლო 2015 წელს ჩატარებულმა კვლევამ დაადასტურა, რომ ის კაცები, რომლებიც მტრულ სექსიზმს მხარს უჭერდნენ, უფრო ხშირად აყენებდნენ ფიზიკურ შეურაცხყოფას თავიანთ პარტნიორებს ალკოჰოლის მოხმარებისას.
კეთილგანწყობილი სექსიზმი
კეთილგანწყობილი სექსიზმი, მტრულ სექსიზმთან შედარებით, შეიძლება ნაკლებად აშკარა იყოს. სექსიზმის ეს ფორმა სოციალურად უფრო მიღებულია საზოგადოებაში, რადგან მისი გამოვლინება, შესაძლოა, მოეწონოთ როგორც კაცებს, ასევე, ქალებს. მიუხედავად სახელისა, რომელიც კეთილგანწყობაზე მიგვითითებს, სექსიზმის ვერცერთი ტიპი ვერ იქნება კეთილგანწყობილი, ან სასარგებლო თანასწორი საზოგადოების ჩამოყალიბებაში. გამონაკლისი არც ამ ტიპის სექსიზმია, რომელიც ბევრ დადებით თვისებას ქალებსა და ფემინურობასთან აკავშირებს, თუმცა ფემინურობის ამგვარი აღქმა სუსტად ყოფნასთან ასოცირებული ხდება — სექსიზმის ეს ფორმა იმ რწმენას ემყარება, რომ ქალები სუსტები არიან, თავის დაცვა არ შეუძლიათ, ხოლო კაცები დამცველები არიან და სუსტებს იცავენ. სწორედ ამ იდეებით განპირობებულმა ქცევამ შეიძლება გამოიწვიოს იმგვარი პოლიტიკის წარმოება და ქცევა, რომელიც ფემინურ ადამიანებს დამოუკიდებლობას ართმევს და ზღუდავს ყოველგვარი ჩართულობისგან, რომელიც მათთვის სასურველი შედეგის მოიტანდა.
კეთილგანწყობილი სექსიზმის შეხედულებების მატარებლები ქალებს ხედავენ ნაზებად, მყიფეებად, ლამაზებად და დაუცველებად.
მაგალითად, როგორც 2020 წლის კვლევამ აჩვენა, კაცები, რომლებიც ამ ტიპის სექსისტურ აქტებს ავლენენ, უფრო მეტად უჭერენ მხარს იმგვარ პოლიტიკას, რომელიც ორსულ ქალთა თავისუფლებას ლიმიტირებულს ხდის. ამასთან, ამ ტიპის სექსიზმი აუარესებს გოგოების ნდობას საკუთარი თავისა და შესაძლებლობების მიმართ.
ამ ტიპის სექსიზმის გამოვლინებებსა და მაგალითებს შორისაა:
- ქალის ღირებულების დედის, ცოლის ან შეყვარებულის როლზე მორგებით დაფუძნება;
- ყურადღებისა და ქების მხოლოდ ადამიანის გარეგნობაზე დაფუძნება;
- რწმენა, რომ ქალები, მათი გენდერის გამო, ფინანსების მართვაში არ უნდა ჩაერთონ, არ მართონ მანქანა და ა.შ.;
- სამსახურში ადამიანის სამუშაო პოზიციაზე ვარაუდის გამოთქმა მისი გენდერის გამო. მაგალითად, წინასწარ მიჩნევა, რომ ქალი ექთანია და არა — ექიმი;
- იმგვარი ქცევების დაჟინებული მოთხოვნა, როგორებიც ქალებისთვის კარის გაღება და ღამით სახლში გაცილებაა;
- გოგოების შექება მხოლოდ მათ კარგ ქცევასა და გარეგნობაზე, ხოლო ბიჭების — მათ სიძლიერეზე;
- იმგვარი პოლიტიკის მხარდაჭერა, რომელიც ქალებისთვის მუშაობას, დამოუკიდებლობასა და ტრადიციული გენდერული როლებიდან გადახვევას რთულს ხდის;
- იმგვარი პოლიტიკის მხარდაჭერა და გაძლიერება, რომელიც ქალებს შინ შრომასა და დედობისკენ მოუწოდებს.
ამბივალენტური სექსიზმი
ამბივალენტური სექსიზმი მტრული და კეთილგანწყობილი სექსიზმის ფორმების ერთგვარი ერთობლიობაა. ადამიანები, რომლებიც ამბივალენტურ სექსიზმში ერთვებიან და სექსიზმის ამ ფორმის მიერ წარმოებულ შეხედულებებს უჭერენ მხარს, შესაძლოა ქალები ნაზებად და დაუცველებად ან მანიპულატორებად და მატყუარებად აღიქვამდნენ. ეს აღქმები კი კონკრეტულ სიტუაციასა და კონკრეტული ადამიანის მსოფლმხედველობაზეა დამოკიდებული. თითოეულ ადამიანს, შესაძლოა, ჰქონდეს როგორც მტრული, ასევე, კეთილგანწყობილი სექსისტური ნარატივი და ხან ერთის გამყარებაში ერთვებოდეს, ხანაც — მეორის.
აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთი მკვლევრის აზრით, სექსიზმის მტრული და კეთილგანწყობილი ფორმები ერთმანეთს უჭერენ მხარს, როგორც არსებული სისტემის ნაწილები.
სექსიზმის ფორმების მიერ ერთმანეთის კვება და გაძლიერება კი შემდეგ სქემაში იკვეთება: კეთილგანწყობილი სექსიზმი ქალებს სთავაზობს დაცვას დაქვემდებარებული სამუშაო პოზიციების დაკავების სანაცვლოდ, ხოლო მტრული სექსიზმი მიზანში იღებს და უსწორდება იმათ, ვინც ამ გეგმაში არ ჩაჯდება და გადაუხვევს მას. ამ მიზეზით, ზოგიერთი მკვლევარი პირველ გზას გეგმა A-დ, ხოლო მეორეს — გეგმა B-დ მოიხსენიებს.
ამბივალენტური სექსიზმის რამდენიმე მაგალითია:
- ტრადიციული და საზოგადოებაში დამკვიდრებული ფემინური ქცევის განდიდება, ხოლო, მეორე მხრივ, არაფემინური ქცევის დემონიზაცია და ამგვარი ქცევის მქონე ადამიანების განსჯა;
- სამსახურში ადამიანების გარეგნული ნიშნების მიხედვით დაქირავება, ხოლო შემდეგ მათი გათავისუფლება, თუ ისინი სექსუალურ აქტივობაში არ ჩაერთვებიან ზემდგომთან;
- ქალების “კარგებად” და “ცუდებად” დიფერენცირება მხოლოდ იმის მიხედვით, თუ როგორ სამოსს ატარებენ;
- რწმენა, რომ ქალები სუსტები არიან და ამიტომ კაცებმა უნდა დაიცვან ისინი.
სად შეიძლება გამოვლინდეს სექსიზმი?
ყველგან! სამწუხაროდ, სექსიზმს შეიძლება გადავაწყდეთ აბსოლუტურად ყველა სფეროსა და სიტუაციაში. სექსიზმის ზემოთ ჩამოთვლილი ტიპები სხვადასხვა დონეზე შეიძლება გამოვლინდეს. ესენია:
- ინტერპერსონალური;
- ინსტიტუციური;
- ინტერნალიზებული.
პერსონალური ურთიერთობები — ინტერპერსონალური სექსიზმი
ინტერპერსონალური სექსიზმი, ძირითადად, ადამიანებს შორის ურთიერთობისას ვლინდება. ასეთ დროს ადამიანი თავისი სექსისტური შეხედულებებისა და მიკერძოებული დაშვებების კარნახით იქცევა ნაცნობების, ოჯახის წევრების, თანამშრომლებისა და სხვათა გარემოში. ამ ტიპის სექსიზმის გამოვლენა შეიძლება დამამცირებელი კომენტარი ან სიტყვიერი განცხადება იყოს. ის ასევე შეიძლება იყოს არავერბალური. მაგალითად, ადამიანის წინ ჩადგომა ან გზიდან გადაყვანა, რასთან გამკლავებაც ტიპურად ქალებს უწევთ. ინტერპერსონალური სექსიზმი მოიცავს გენდერულ მიკროაგრესიასაც, რომელიც ხშირად შესაძლოა უნებლიე იყოს, თუმცა მაინც აზარალებდეს ქალებს.
ამ ტიპის სექსიზმის გამოვლინებები შეიძლება ასე გამოიყურებოდეს:
- მითითება ქალებისთვის, რომ უფრო “ქალისთვის შესაფერისად” მოიქცნენ;
- განცხადება, რომ ქალების ადგილი არა სამუშაოზე, არამედ — სახლშია;
- სექსისტების გამართლება იმგვარი გამონათქვამებით, როგორიცაა “კაცი კაცია”;
- ქალების საუბრისას მათი ხმის გადაფარვა;
- ვარაუდების ჩამოყალიბება იმის თაობაზე, რა შეუძლია და რა არ შეუძლია კონკრეტულ ქალს, არა ინდივიდუალურად მასზე მორგებული კრიტერიუმებით, არამედ — მხოლოდ მისი გენდერის გამო;
- საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ან საჯარო სივრცეში კაცების მიერ ერთზე მეტი ადგილის დაკავება და ქალების შევიწროება.
სამსახურებრივი ურთიერთობები — ინსტიტუციური სექსიზმი
ინსტიტუციურია სექსიზმი, როცა პოლიტიკა, პროცედურები, დამოკიდებულებები ან კანონები ქმნიან ან/და აძლიერებენ სექსიზმს. ამ ტიპის სექსიზმი იმგვარი მანკიერსა და სტერეოტიპებზე დაფუძნებულ პრაქტიკების განმტკიცებასა და ნორმად გარდაქმნას ემსახურება, როგორიც, მაგალითად, ქალების კაცებზე დაქვემდებარებულ და არა ლიდერულ პოზიციებზე მუშაობაა. ინსტიტუციური სექსიზმი ისტორიულ შეხედულებებსაც ასახავს ქალების როლსა და მათ უნარებზე და ადარებს კაცებს. ამ ტიპის სექსიზმი ხშირად დამკვიდრებულია სხვადასხვა დაწესებულებათა პოლიტიკასა და პროცედურებში და მის ამოქმედებას ხელს ამავე დაწესებულების წევრები უწყობენ, განსაკუთრებით ისინი, რომლებიც ინსტიტუციური სექსიზმით წარმოებული პრივილეგიებით სარგებლობენ. სამართლებრივი გადაწყვეტილებები და საკანონმდებლო აქტები ასევე წარმოადგენს ინსტიტუციურ სექსიზმს. იმის გამო, რომ ამ ტიპის სექსიზმი ძალიან მასშტაბური და თითქმის ყველა სივრცეში ფესვგადგმულია, მასთან გამკლავება და მისი აღმოფხვრა განსაკუთრებით რთულია.
ინსტიტუციური სექსიზმი შესაძლოა იყოს, როგორც მტრული, ასევე, კეთილგანწყობილი ან ამბივალენტური. მისი ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი გამოვლინება პოლიტიკურ ლიდერებს შორის გენდერული მრავალფეროვნების ნაკლებობაა.
ამ ტიპის სექსიზმის კიდევ ერთი მაჩვენებელი ანაზღაურებაში გენდერული ნიშნით არსებული სხვაობაა. კერძოდ, აშშ-ში, შრომის სტატისტიკის ბიუროს მიხედვით, კაცს 1$-ს უხდიან, როცა ქალს იმავე დროში გაწეულ იმავე რაოდენობის შრომაში მხოლოდ 82 ცენტს. ამასთან, ქალები კაცებზე ნაკლებს გამოიმუშავებენ თითქმის ყველა პროფესიაში.
► წაიკითხეთ მეტი, რატომ არ ეძლევათ ქალებს საშუალება, მოწინავე და ლიდერული თანამდებობები კერძო თუ საჯარო სექტორში დაიკავონ: „შუშის ჭერი“ — დაბრკოლება, რომელსაც ქალები აწყდებიან
როგორც წესი, ინსტიტუციური სექსიზმი დამკვიდრებულია ისეთ ორგანიზაციებსა და ინსტიტუტებში, როგორებიცაა:
- მთავრობა;
- სამართლებრივი სისტემა;
- განათლების სისტემა;
- ჯანდაცვის სისტემა;
- ფინანსური ინსტიტუტები;
- მედია;
- კერძო სექტორი;
- სხვა სამუშაო დაწესებულებები.
საკუთარი თავის მიმართ სექსიზმი — ინტერნალიზებული სექსიზმი
ინტერნალიზებული სექსიზმი იმ სექსისტურ შეხედულებებთანაა კავშირში, რომლებიც ადამიანებს საკუთარი თავის შესახებ აქვთ. ის საზოგადოებაში დამკვიდრებული სექსისტური შეხედულებებისა და ქცევების გავლენით იკიდებს ფეხს. ინტერნალიზებული სექსიზმი შესაძლოა, გავრცელებული იყოს, როგორც ქალებში, ასევე, კაცებში, თუმცა, გენდერის მიხედვით, ის განსხვავებულ მოსაზრებებს აერთიანებს.
ტიპურად, ქალებში ინტერნალიზებული სექსიზმი გენდერი გამო საკუთარ თავში ეჭვის შეტანას, სირცხვილსა და არასაკმარისობის განცდას უკავშირდება, ხოლო კაცებში ის მათ “უპირატესობასა” და “უზენაესობასთანაა” დაკავშირებული. ეს მოსაზრებები კი ბავშვობიდან იღებს სათავეს და დამოკიდებულია როგორც ოჯახის შეხედულებებსა და აღზრდის სტილზე, ასევე, სკოლაზე, გარშემომყოფ ადამიანთა წრეზე და ა.შ.
ინტერნალიზებული სექსიზმი შესაძლოა შემდეგნაირად გამოიყურებოდეს:
- ქალების მიერ დამამცირებელი ხუმრობებისა და ხუმრობანარევი კომენტარები თავიანთსავე ქალობაზე, მაგალითად, როგორიცაა “ქერა ხუმრობები”;
- ქალის თვითშეფასებისა და აღქმის მხოლოდ იმაზე დაფუძნება, რამდენად სასურველები არიან ისინი კაცების თვალში;
- სირცხვილის განცდა ქალად ყოფნის იმგვარი ასპექტების გამო, რომელიც ქალთა ანატომიასა და ფიზიოლოგიას უკავშირდება. მაგალითად, მენსტრუაცია და მასთან დაკავშირებულ თემებზე საუბარი;
- აუცილებლობის განცდა, რომ კონკრეტული გენდერისთვის გაწერილ ნორმებში უნდა ჩაჯდე, მიუხედავად იმისა, ეს დამაზიანებელია თუ არა ჯანმრთელობისთვის. მაგალითად, კალორიების საჭიროზე მეტად შეზღუდვა და გადამეტებული ვარჯიში იმ დონემდე, როცა ეს ადამიანის ცხოვრების ნორმალურ რიტმს ხელს უშლის;
- უკეთესი ხელფასის შესახებ მოლაპარაკების შიში, განურჩევლად იმისა, ქალი ობიექტურად იმსახურებს ამას თუ არა;შ
- შევიწროების შემთხვევაში საკუთარ თავში ეჭვის შეტანა და ფიქრი, რომ მან ეს “დაიმსახურა”.
ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, მეცნიერებაში, ტექნოლოგიაში, ინჟინერიასა და მათემატიკაში მომუშავე ქალების რაოდენობრივად დაბალი მაჩვენებელი შესაძლოა განპირობებული იყოს სწორედ ინტერნალიზებული სექსიზმით. ეს ნიშნავს, რომ ქალები შესაძლოა, სწორედ ინტერნალიზებული სექსიზმის გავლენით გამორიცხავდნენ იმგვარ სფეროებში განათლების მიღებასა და მუშაობის გაგრძელებას, რომლებიც სტერეოტიპულად “კაცებისთვისაა განსაზღვრული”. სწორედ ამგვარ სფეროებად მიიჩნევა მეცინიერება, ტექნოლოგიები, ინჟინიერია და მათემატიკაც.
სექსიზმის გავლენა
სექსიზმი, ისევე როგორც დისკრიმინაციის ყველა სხვა ფორმა, მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს მის სამიზნეს და იმ ადამიანებს, რომლებმაც ის გამოიარეს. იგი ასევე დამაზიანებელია საზოგადოების ყველა წევრისთვის, რადგან ართმევს უფლებას, იარსებოს თანასწორ საზოგადოებაში, სადაც ყველას უფლება დაცულია, განურჩევლად მათი გენდერისა და სხვა ნიშნებისა.
იმის გამო, რომ სექსიზმი უმეტესად ქალებსა და ფემინური თვითგამოხატვის მქონე ადამიანებს აზიანებს, სავარაუდოა, რომ ქალი, სიცოცხლის განმავლობაში, არა ერთხელ, არამედ — მრავალჯერ გახდება სექსისტური ჩაგვრისა და შევიწროების მსხვერპლი. მსგავსი ჩაგვრა და შევიწროება კი შესაძლოა გამოვლინდეს როგორც ოჯახში, ასევე, მეგობრებში, ნაცნობების წრეში, საგანმანათლებლო და სამუშაო სივრცეებში და ა.შ.
სექსიზმმა შესაძლოა გავლენა მოახდინოს ჩვენი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტზე, მათ შორის:
- ფსიქიკური ჯანმრთელობა — როცა ადამიანს ექცევიან ისე, როგორც ნაკლებად ღირებულს ან ქმედუნარიანს, ეს შესაძლოა თვითშეფასებაზე აისახოს. გარდა ამისა, ადამიანს შესაძლოა შფოთვა ან დეპრესია განუვითარდეს, თუ მუდმივად სექსისტურ კომენტარებსა და განცხადებებს ისმენს ან აწყდება სექსისტურ ქცევებს;
- ფიზიკური ჯანმრთელობა — სექსიზმის გავლენით, ქალების უმეტესობა საკუთარ თავს არარეალისტური მოლოდინების დაკმაყოფილებას სთხოვს, რაც პირდაპირაა დაკავშირებული მათი კვების სტილთან. არსებული სილამაზის სტანდარტებში ჩაჯდომის მიზნით, ქალებს ხშირად ობსესია ეწყებათ საკვებზე, რაც მომდევნო ეტაპზე კვებით აშლილობად გარდაიქმნება. ამასთან, ისინი იკეთებენ სხვადასხვა ქირურგიულ ჩარევებსა თუ პროცედურებს, რათა მოერგონ სილამაზის სტანდარტებს და მორიგი “ლამაზი ქალის” სახე-ხატი შექმნან;
- განათლება და კარიერა — კაცებით დომინირებულ სფეროში დასაქმებული ქალები ხშირად ხდებიან სექსიზმის სამიზნეები. თუმცა მანამ, სანამ გოგოები პროფესიასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებას მიიღებენ, მათ საკუთარ თავში ინტერნალიზებულ სექსიზმთან გამკლავება უწევთ, რაც შესაძლოა, ყოველთვის გოგოების გამარჯვებით არ დასრულდეს. ინტერნალიზებული სექსიზმის გავლენით, ქალებმა შესაძლოა, იმგვარ სფეროში გადაწყვიტონ განათლების მიღება, რომელიც სტერეოტიპულად “ქალებისთვისაა განსაზღვრული”. ამასთან, იმ სფეროებში, რომლებშიც სექსიზმი შედარებით უფრო მწვავეა, ქალები საერთოდ გამორიცხავენ დასაქმების შესაძლებლობას და მათთვის ნაკლებად საყვარელი საქმით კავდებიან;
- ურთიერთობები — თუ ქალები რომანტიკულ ურთიერთობაში ისეთ კაცებთან ჩაებმებიან, რომელთაც მკაფიოდ სექსისტური შეხედულებები აქვთ, ისინი პარტნიორების სრული დომინირების მსხვერპლები ხდებიან ცხოვრების ყველა ასპექტში. მსგავს შემთხვევებში ქალებს უწევთ შინ შრომის სრულად შეთავსება, კარიერისა და განათლების უკან დაწევა, ხოლო დიასახლისის როლის ზემოთ წამოწევა. შესაძლოა, ამ ტიპის ურთიერთობაში ჩაბმული ქალები შეურაცხყოფის, სექსუალური შევიწროებისა და ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ძალადობის მსხვერპლებიც იყვნენ.
როგორ გავუმკლავდეთ სექსისტურ გამოვლინებებს
მნიშვნელოვანია, რომ ხმამაღლა ვისაუბროთ, როდესაც სექსიზმის გამოვლინებებს ვაწყდებით. სექსიზმზე საზოგადოებაში დიალოგის წარმოება, უპირველესად, სექსიზმის ადრესატს დაეხმარება გააცნობიეროს, რომ მისი გამოცდილება ვალიდურია და მას მხარს უჭერენ. ამასთან, მსგავსი ტიპის დიალოგი ზიანის მიმყენებელ ადამიანს შესაძლებლობას მისცემს, დაზარალებულის პრიზმიდან დაინახოს მომხდარი და გაიაზროს, რატომ არის მისი ქცევა დამაზიანებელი.
როგორც ზემოთ ვახსენეთ, სექსიზმის გამოვლინება შესაძლოა როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაში შეგვხვდეს, ასევე, უფრო მაღალ, ინსტიტუციურ დონეებზე. შესაბამისად, თითოეულის გადაწყვეტა განსხვავებულ მიდგომას საჭიროებს. ყოველდღიური სექსიზმის გამოვლინებად შეიძლება მენსფლეინინგი ან მენსფრედინგიც ჩაითვალოს.
მენსფლეინინგი (ინგლ. Mansplaining) — კაცების მიერ ქალებისთვის სხვადასხვა თემის განმარტება და ახსნა იმ წინასწარგანწყობით, რომ შეუძლებელია, ქალი ამ კონკრეტულ თემასა და თუ ამბავში ერკვეოდეს, რადგან ის ქალია.
მენსფრედინგი (ინგლ. Manspreading) — პრაქტიკა, რომლის დროსაც კაცი, რომელიც საზოგადოებრივ ტრანსპორტში ან საჯარო სივრცეში არსებულ სკამზე, ფართოდ გადაშლილი ფეხებით, არამხოლოდ თავის ადგილს, არამედ გვერდზე მჯდომის ადგილსაც იკავებს და ხელს უშლის მას.
სექსისტური კომენტარების, სექსისტური ხუმრობებისა ან განცხადებების გარდა, ვაწყდებით, მაგალითად, სამსახურში გენდერული ნიშნით დისკრიმინაციასაც. ამ შემთხვევაში საჭიროა, სექსიზმის ამ გამოვლინებას საშუალება არ მივცეთ, შეუმჩნევლად ჩაიაროს. გაესაუბრეთ თქვენს ზემდგომს და მოითხოვეთ მომხდარზე რეაგირება.
თუ თქვენ ან თქვენ გარშემო მყოფი ადამიანის მიმართ გენდერული ნიშნით სხვადასხვა ტიპის დისკრიმინაცია ხორციელდება, მიმართეთ შესაბამის ორგანიზაციებს:
-
პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის — 032 2 33 13 56;
-
საფარი — 599 407 603.
წყაროები: Medicaltoday; Choosingtherapy; Healthline.