ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სამოქმედო გეგმის პირველ სამუშაო ვერსიაში ლგბტქია+ სპეციფიკურ საკითხებზე არაფერია ნათქვამი. მეტიც, ლგბტქია+ ადამიანები, როგორც სოციალური ჯგუფი არსად არის ნახსენები. ოქტომბრის ბოლოს, სამოქმედო გეგმის მრავალგვერდიანი სამუშაო ვერსია ორგანიზაციებს შეხვედრამდე 1 დღით ადრე გაუგზავნეს.
სამოქმედო გეგმა 4 პრიორიტეტულ მიმართულებას აერთიანებს:
- ადამიანის უფლებათა დაცვა მართლმსაჯულების განხორციელებისას;
- ჯანმრთელობის უფლება;
- თანასწორობისა და უმცირესობათა უფლებები;
- იძულებით გადაადგილებულ პირთა — დევნილთა და ლტოლვილთა უფლებები.
სამოქმედო გეგმაში ნახსენებია სხვადასხვა მოწყვლადი სოციალური ჯგუფი, გაწერილია აქტივობები, საუბარია ცვლილებებზე, რომლებიც მეტად თანასწორი და ღირსეული ცხოვრებისთვის უნდა გატარდეს და დასახულია რიგი მიზნები, რომელთა შესრულებაზე, წესით, სხვადასხვა უწყებამ მომდევნო 2 წლის განმავლობაში უნდა იმუშაოს.
ერთადერთი სოციალური ჯგუფი, რომელიც სამოქმედო გეგმაში ნახსენებიც კი არ არის, ლგბტქია+ თემია. დოკუმენტში არსად არის აღნიშნული, აღიარებული, რომ ქვიარ ადამიანებს მიემართებათ ჩაგვრები, თანასწორობის მიმართულებით არსებობს გამოწვევები, რაზეც აქტიურად მუშაობაა საჭირო. ნათელია, რომ ლგბტქია+ სპეციფიკური საჭიროებები და გამოწვევები სრულად ყურადღების მიღმა დარჩა. ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური ჰომოფობიის გათვალისწინებით, სპეციფიკური გამოწვევებისთვის გვერდის ავლა მოსალოდნელიც კი იყო.
ჯერ იყო ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სტრატეგია
ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სამოქმედო გეგმა ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნულ სტრატეგიას ეფუძნება, რომელიც პარლამენტმა 2023 წლის მარტში დაამტკიცა. ეროვნული სტრატეგია 6-წლიანი დოკუმენტია, რომელზე დაფუძნებით 2-წლიანი სამოქმედო გეგმები იქმნება.
სულ ცოტა ხნის წინ ევროკომისიამ საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის მინიჭების რეკომენდაცია გასცა და ვრცელი ანგარიში გამოაქვეყნა. დოკუმენტში გაწერილია რიგი საკითხები, რომლებზეც საქართველომ უნდა იმუშაოს. მათ შორის, ხაზგასმულია, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სტრატეგია არ შეიცავდა მითითებებს ლგბტქია+ ადამიანების უფლებების შესახებ, დოკუმენტის შემუშავების პროცესი კი არაჯეროვანი, არაინკლუზიური იყო.
“მიმდინარეობს ადამიანის უფლებათა ეროვნულ სტრატეგიაზე დაფუძნებული სამოქმედო გეგმის შემუშავება და ნოემბრის დასაწყისში სამოქალაქო საზოგადოება კონსულტაციაში ჩაერთო. ეს კონსულტაციების პროცესი უნდა გაგრძელდეს, რათა ფართო და ინკლუზიური ჩართულობის უზრუნველყოფა მოხდეს, მეტად უნდა ჩაერთონ სამოქალაქო საზოგადოება და საერთაშორისო პარტნიორები”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
სამოქმედო გეგმის პირველი სამუშაო ვერსიის წარდგენა წინ უსწრებდა ამ ანგარიშს — თუმცა პროცესის განვითარებაზე დაკვირვებით ნათელია, რომ ხელისუფლება აცდენაშია საერთაშორისო მოთხოვნებთან და სტრატეგიის, შემდგომში კი სამოქმედო გეგმის შემუშავების პროცესში სამოქალაქო საზოგადოების მოჩვენებითი ჩართულობით ცდილობს ფონს გასვლას, პარალელურად კი ლგბტქია+ სოციალურ ჯგუფს დოკუმენტის მიღმა ტოვებს.
ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის (WISG) სამართლებრივი ექსპერტი, ელენე ქაიხოსროშვილი მედია აპრილთან საუბარში აღნიშნავს, რომ ორგანიზაციები ცდილობდნენ, სტრატეგიის, შემდგომში კი სამოქმედო გეგმის შემუშავების პროცესში ეფექტურად ყოფილიყვნენ ჩართული, თუმცა ასე არ მოხდა.
“ძალიან ბევრი მცდელობა გვქონდა, რომ ადამიანის უფლებათა სტრატეგიის დოკუმენტის შემუშავებაში ვყოფილიყავით ეფექტიანად ჩართულები და არა მხოლოდ ფორმალურად. მიუხედავად ამისა, 2022 წლის აგვისტოში, როცა ყველა ორგანიზაციას აქვს ადამიანური რესურსის ნაკლებობა, მთავრობის ადმინისტრაციამ გაგზავნა უკვე მზა დოკუმენტი. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ ამ მიმოწერაში არ ყოფილა ერთი ლგბტქია+ საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციაც კი, ჩვენთვის ეს დოკუმენტი დონორი ორგანიზაციის საშუალებით გახდა ხელმისაწვდომი. დოკუმენტის გასაცნობად სულ რამდენიმე დღე გვქონდა, რაც, რა თქმა უნდა, არ იყო საკმარისი, თანაც, იმის გათვალისწინებით, რომ ეს დოკუმენტი იყო სრულიად უცხო, მისი შემუშავების პროცესში ჩართულები არ ვყოფილვართ”, — გვეუბნება ელენე და აღნიშნავს იმასაც, რომ დოკუმენტის გაცნობის შემდეგ, სამოქალაქო ორგანიზაციებთან ჩანიშნულ შეხვედრასაც ესწრებოდნენ, სადაც დონორმა, ლგბტქია+ თუ სხვა სოციალური ჯგუფების უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციებმა გამოთქვეს წუხილი ლგბტქია+ საკითხების გამოტოვების გამო, თუმცა ეს მოსაზრებები სტრატეგიის საბოლოო დოკუმენტში გათვალისწინებული არ ყოფილა.
თანასწორობის მოძრაობის პროექტების კოორდინატორი და სამართლებრივი ოფიცერი, ანა აფციაური ჩვენთან საუბარში აღნიშნავს, რომ სტრატეგიის პირველ სამუშაო ვერსიაზე მომზადებულ რეკომენდაციებთან დაკავშირებით უკუკავშირი არ მიუღიათ, პრემიერმინისტრ ირაკლი ღარიბაშვილის მრჩეველმა ადამიანის უფლებათა საკითხებში, ნიკო თათულაშვილმა კი უპასუხოდ დატოვა ორგანიზაციების ერთობლივი წერილი.
"ლგბტქია+ ორგანიზაციებმა პრემიერმინისტრის მრჩეველს ადამიანის უფლებების საკითხებში ერთობლივი წერილით მივმართეთ, რომელიც ასევე უპასუხოდ დარჩა. თანამშრომლობის და ღიაობის აშკარა არარსებობის გარდა, ჩვენ ვერ მივიღეთ ვერც ერთი განმარტება ჩვენ მიერ გაგზავნილი რეკომენდაციების არ ასახვის ან ზოგადად, ლგბტქია+ თემის სტრატეგიიდან გაქრობის შესახებ", — ამბობს ანა.
მიუხედავად იმისა, რომ დათქმების უმეტესობა არ შესრულებულა, ლგბტქია+ საკითხები ნახსენები იყო 2018-2020 წლების სამოქმედო გეგმაში. თბილისი პრაიდის თანადირექტორის, მარიამ კვარაცხელიას თქმით, ბოლოდროინდელი ცვლილებები წინა მოცემულობის ფონზე კიდევ უფრო საგანგაშოა.
“მივიღეთ სურათი, რომ არსებული სტრატეგიიდან ის ჩანაწერებიც კი, რაც წინა ჯერზე იყო, ამოიშალა. ახალ სტრატეგიაში და სამოქმედო გეგმაში კი ასახულია ყველა სოციალური ჯგუფი ლგბტქია+-ის გარდა”.
რა უნდა ვიცოდეთ ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შესახებ
მთავრობის ადმინისტრაციამ, სამოქმედო გეგმის პირველი, ვრცელი სამუშაო ვერსია არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეხვედრამდე ერთი დღით ადრე გაუგზავნა. შეხვედრა ნიკო თათულაშვილის ინიციატივით შედგა, რომელმაც აღნიშნა, რომ მთავარი მიზანი ისაა, პროცესი მაქსიმალურად ინკლუზიური იყოს, რათა ყველა დაინტერესებულ მხარესთან ერთად შეაჯერონ პოზიციები და მიიღონ სამოქმედო გეგმა, რომელიც გაითვალისწინებს ყველა დაინტერესებული ჯგუფის ინტერესებს, მიზნებსა და ამოცანებს. მისივე თქმით, შეხვედრები გაგრძელდებოდა და ყველა დაინტერესებულ მხარეს მოუსმენდნენ.
მედია აპრილმა ნიკო თათულაშვილთან დაკავშირება სტატიის მომზადების პროცესში არაერთხელ სცადა, თუმცა უშედეგოდ. მან სატელეფონო ზარებსა და შეტყობინებებს არ უპასუხა.
ლგბტქია+ უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციების წარმომადგენლები ერთხმად აღნიშნავენ, რომ სამოქმედო გეგმის პირველი სამუშაო ვერსიის გასაცნობად 1-დღიანი ვადა მისი შინაარსის შესასწავლად საკმარისი არ იყო.
სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებმა ერთობლივი წერილით ჯერ კიდევ ივნისში მიმართეს ხელისუფლებას და გამოხატეს მზაობა სამოქმედო გეგმის შემუშავების პროცესში ჯეროვანი ჩართულობის შესახებ. თუმცა, საბოლოოდ მაინც მივიღეთ მდგომარეობა, როცა არასამთავრობო ორგანიზაციები უკვე დამუშავებული დოკუმენტის განსახილველად დაიბარეს და მათი ჩართულობის გარეშე შემუშავებული გეგმის განხილვისთვის გონივრულ ვადაც კი არ მისცეს.
“როცა სამოქმედო გეგმაზე მუშაობა დაიწყო, გვთხოვეს, გადაგვეგზავნა საკითხები, რაზეც სამოქალაქო სექტორმა ერთობლივად, კოორდინირებულად ვიმუშავეთ. მათ გამოშიგნეს ჩვენ მიერ გაგზავნილი საკითხები — რაც მოეწონათ დატოვეს, რაც არ აწყობდათ გააქრეს და გამოგვიგზავნეს სამოქმედო გეგმის პირველი სამუშაო ვერსია, რომელშიც სრულად არის იგნორირებული ლგბტქია+ ადამიანების საჭიროებები. სამოქმედო გეგმა მრავალგვერდიანია და 1 დღე არ იყო საკმარისი მის გასაცნობად, შესაბამისად, შეხვედრაზე შინაარსის განხილვაში არ შევსულვართ, მაგრამ აღვნიშნეთ, რომ პროცესი იყო ნაჩქარევი, დოკუმენტი პრობლემური და მიუღებელი, სადაც სრულიად უხილავია ლგბტქია+ სოციალური ჯგუფის გამოწვევები”, — აღნიშნავს მარიამ კვარაცხელია და ამბობს, რომ არ მოუსმენიათ არგუმენტი, რომელიც ლგბტქია+ საკითხების გამოტოვებას ახსნიდა.
ელენე ქაიხოსროშვილის თქმით, სამოქმედო გეგმის შემუშავებისას ორგანიზაციების არსებითი ჩართულობის არარსებობა და დაჩქარებული პროცესი მეტყველებს, რომ მთავრობის ადმინისტრაცია ამ პროცესს არ უყურებს, როგორც დემოკრატიულს.
"დოკუმენტის შექმნის პროცესი ვერ იქნება დემოკრატიული, თუ ჩართული არ არიან ის ადამიანები, ვინც სამიზნე ჯგუფია, თუ არ ითვალისწინებ იმ ცოდნას, რაც ქვიარ ადამიანების საჭიროებებთან, გამოწვევებთან დაკავშირებით ლგბტქია+ სათემო ორგანიზაციებში არსებობს. დოკუმენტი ჯერ კიდევ არაა დამტკიცებული და ველოდებით, რა მოხდება. ვნახოთ, ლგბტქია+ საკითხების ნაწილი მაინც თუ მოხვდება საბოლოო ვერსიაში".
სამოქმედო გეგმასთან დაკავშირებული მოთხოვნები და მოლოდინები
პოლიტიკური ინსტრუმენტალიზების გამო საზოგადოება ლგბტქია+ საკითხებს განყენებულად ხედავს და მას, როგორც ადამიანის უფლებების შემადგენელი ნაწილად არ აღიქვამს. ადამიანის უფლებათა დაცვის ეროვნული სამოქმედო გეგმა სწორედ თანაბარზომიერ ხედვაზე უნდა აკეთებდეს აქცენტს, რომელიც არცერთ სოციალურ ჯგუფს არ გამორიცხავს.
ელენე ქაიხოსროშვილის თქმით, საკითხების ნაწილი, რა თქმა უნდა, თანაკვეთაშია ლგბტქია+ ადამიანებთან, მაგრამ ქვიარ ლგბტქია+ სპეციფიკური საკითხები სრულად უგულებელყოფილია, რაც პრობლემურია.
“ამჟამინდელი სამოქმედო გეგმა, ლგბტქია+ თემს, როგორც დისკრიმინაციის ან ძალადობის მსხვერპლს ხედავს და ამ კონტექსტის მიღმა უგულებელყოფს, რომ მოქალაქეს, როგორც ადამიანს სხვა, მისთვის სპეციფიკური საჭიროებებიც აქვს”, — ამბობს ელენე და გამოყოფს რიგ საკითხებს, რომლებიც სამოქმედო გეგმაში ვერ/არ მოხვდა — “მაგალითად, უნდა აღინიშნოს ხარისხიან ჯანდაცვასა და შრომაზე ხელმისაწვდომობა, ტრანს-სპეციფიკური ჯანდაცვის საკითხები, გენდერის სამართლებრივი აღიარება. თანაც, ამასთან დაკავშირებით სტრასბურგის გადაწყვეტილებაც გვაქვს, რაც სახელმწიფოს გენდერის სამართლებრივი აღიარების მექანიზმის შემუშავებას ავალებს)”.
მარიამ კვარაცხელია გვეუბნება, რომ ითხოვენ, სახელმწიფომ დაინახოს თავისი ყველა მოქალაქის, სოციალური ჯგუფის საჭიროებები, მათ შორის, ლგბტქია+ ადამიანების.
“ჩვენ არ ვითხოვთ პრივილეგიებს. გვინდა, სახელმწიფომ ყველა მოქალაქის საჭიროება დაინახოს. მათ შორის, ძალადობისა და დისკრიმინაციისგან დაცვაზე საუბრისას, მოწყვლადი ჯგუფები როცა იქნება ნახსენები, ლგბტქია+ ჯგუფი გამოტოვებული არ იყოს. სახელმწიფო უნდა ხედავდეს, რომ ლგბტქია+ ადამიანები ისტორიულად ჩაგრულ ჯგუფს მიეკუთვნებიან და ეს გაწერილი უნდა იყოს სამოქმედო გეგმაშიც, წინააღმდეგ შემთხვევაში, თვითონ სახელმწიფო ახორციელებს დისკრიმინაციას. უფლებების დაცვა ხანგრძლივი პროცესია, მაგრამ საიდანღაც ხომ უნდა დაიწყოს. ამის მიუხედავად ვხედავთ, რომ კიდევ და კიდევ უკან იდგმება ნაბიჯები”, — გვეუბნება მარიამი და აღნიშნავს, რომ თუ სამოქმედო გეგმაში არ აისახა ლგბტქია+ საკითხები, ეს იქნება განაცხადი, რომ ხელისუფლებას არ აინტერესებს ქვიარ ადამიანები და ირჩევს ჰომოფობიას.
ანა აფციაური აღნიშნავს, რომ სამოქმედო გეგმა ერთგვარი გზამკვლევია მთავრობისა და სამთავრობო უწყებებისთვის, რომელიც რიგი სამართლებრივი, პოლიტიკური თუ ინსტიტუციური ცვლილებების საფუძვლად შეიძლება იქცეს და ლგბტქია+ ადამიანების დოკუმენტიდან გაქრობა მნიშვნელოვნად გაართულებს სხვადასხვა დონეზე აუცილებელი საკანონმდებლო თუ ინსტიტუციური ცვლილებების ადვოკატირებას.
“სამოქმედო გეგმაში, მინიმუმ, უნდა ჩანდეს სახელმწიფოს ერთიანი ხედვა ჰომოფობიის, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულებისა თუ სიძულვილის ენის დასაძლევად; ორგანიზებული ძალადობის შემთხვევებზე დროული, სწრაფი და ეფექტიანი რეაგირების ხედვა; ე.წ. ულტრა-მემარჯვენე ძალადობრივი ჯგუფების წინააღმდეგ ბრძოლის ხედვა; შეკრებისა და მანიფესტაციის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; ტრანს სპეციფიკური ჯანდაცვის საკითხები”.
ლგბტქია+ საკითხების თანმიმდევრული უგულებელყოფა
საერთაშორისო საზოგადოება ხელისუფლებას ლგბტქია+ უფლებების დასაცავად, თანასწორობის უზრუნველსაყოფად ნაბიჯების გადადგმისკენ მოუწოდებს. ახლა კი, უკვე კანდიდატის სტატუსის მინიჭების რეკომენდაციასთან ერთად, გამოქვეყნებული ანგარიშიც გვაქვს, რომელშიც ლგბტქია+ საკითხებზეც არის საუბარი. მიუხედავად ამისა, მაღალი თანამდებობის პოლიტიკური პირების მხრიდან მზარდი ქვიარფობიური რიტორიკა, პოლიტიკური ჰომოფობია და აშკარა მცდელობა, რომ ლგბტქია+ საკითხები მიჩქმალონ, ართულებს იმის განსაზღვრას, რა მოლოდინები შეიძლება არსებობდეს სამოქმედო გეგმის შესწორებასთან დაკავშირებით.
ჩვენმა რესპონდენტებმა არაერთი შემთხვევა გაიხსენეს, რომლებიც მიანიშნებს, რომ ხელისუფლება საკუთარ ქვიარფობიური ქმედებებში თანმიმდევრულია და ცდილობს, სულ უფრო უკან გადაწიოს ლგბტქია+ საკითხები და ქვიარ ადამიანებს ღირსეულ ცხოვრებაზე ხელმისაწვდომობა შეუზღუდოს.
ელენე ქაიხოსროშვილი იხსენებს ჯერ კიდევ 2017 წლის გადაწყვეტილებას, როცა ქორწინება კონსტიტუციით განისაზღვრა, როგორც ქალისა და კაცის კავშირი ოჯახის შექმნის მიზნით. მისი თქმით, ამის საჭიროება საერთოდ არ არსებობდა, რადგან სამოქალაქო კოდექსში ამგვარი განსაზღვრება ისედაც არსებობდა.
“ქორწინების დეფინიციიდან მოყოლებული, სულ უფრო იკლებს ლგბტქია+ საკითხებთან დაკავშირებით ჩვენი და სახელმწიფოს ურთიერთობის ეფექტიანობა. ამ მდგომარეობამ ბოლო წლებში პიკს მიაღწია”.
ანა აფციაური გენდერული თანასწორობის კონცეფციის დოკუმენტზე საუბრობს და აღნიშნავს, რომ მიუხედავად კონცეფციის შემუშავებაში მათი ჩართულობისა, საბოლოო ვერსია შეიცვალა.
“კენჭისყრაზე წარდგენილი დოკუმენტი ყოველგვარი დამატებითი კონსულტაციებისა თუ განმარტებების გარეშე შეიცვალა. საბოლოოდ, კონცეფციის დოკუმენტი ქვიარ ჯგუფის შესახებ არაფერს ამბობს. გარდა ამისა, “გენდერულ თანასწორობას” განმარტავს ვიწროდ/ექსკლუზიურად, როგორც თანასწორობას ქალსა და მამაკაცს შორის“.
მარიამ კვარაცხელია საუბრობს 2021 წლის 5 ივლისის ძალადობრივი თავდასხმების შესახებ, რომლის ორგანიზატორები არ დასჯილან და რასაც 2023 წლის 8 ივლისს პრაიდ ფესტივალის ტერიტორიის დარბევა მოჰყვა.
"5 ივლისს, ჟურნალისტებისა და აქტივისტების დაზიანების შემდეგ, ვერც ეფექტური გამოძიება მივიღეთ, მეტიც, ჰომოფობიურ რიტორიკას ხელისუფლების წარმომადგენლებიც აჟღერებენ. ეფექტური მოქმედებები, მათ შორის, პრევენციული ხასიათის იქნებოდა, რომ 8 ივლისის მოვლენები არ მომხდარიყო, მაგრამ პოლიცია წელსაც უბრალოდ განზე გადგა. იმის ნაცვლად, რომ ხელისუფლება კომპლექსურ პრობლემებზე ფიქრობდეს, საკუთარი მოქალაქეებისგან მტრის ხატს ქმნის, ქვიარ ადამიანებისგან განტევების ვაცი გამოიყვანა და თუ ეს გამოუვიდათ, სამომავლოდ სხვა სოციალური ჯგუფების უფლებების შეზღუდვის მცდელობაც არ იქნება გასაკვირი".
ხელისუფლების წარმომადგენლების ჰომოფობიური რიტორიკა კიდევ უფრო გახშირდა 2023 წლის მარტის აქციების შემდეგ, როცა პარლამენტს რუსული კანონის ჩაგდება მოუწიათ.
ელენე ქაიხოსროშვილის თქმით, მარტის აქციების შემდგომი განცხადებებიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ ხელისუფლება ლგბტქია+ საკითხების ინსტრუმენტალიზებას საარჩევნო სტრატეგიის ნაწილად მოიაზრებს.
“როგორმე უნდა მოვახერხოთ, რომ საარჩევნო აქტორებს არ მიეცეთ ჰომოფობიით მანიპულაციის შესაძლებლობა. ამას ისინი აუცილებლად შეეცდებიან, მაგრამ მთავარია, პოლარიზაცია არ გაღრმავდეს. ამას ცოტა მედეგად დაუდგეს საზოგადოება, დავინახოთ, რომ ისინი უბრალოდ დაპირისპირების შემოტანას ცდილობენ. ისინი მიზნის მიღწევას პოლიტიკურ და ინსტიტუციურ დონეზე, ასევე, მედიის დახმარებით ცდილობენ. ლგბტქია+ ადამიანები განზრახ გამოჰყავთ განყენებულ ჯგუფად”, — ამბობს ელენე.