2021 წელს საუკეთესო ლიტერატურული დებიუტისთვის პრემია საბა ნანა აბულაძემ მოიპოვა წიგნისთვის “აკუმი”. თუ რომანის წაკითხვის სიამოვნება უკვე გქონდათ ან მომავალში წაიკითხავთ, გასაგებია, რატომაც — დაწერო სადებიუტო წიგნი, რომელშიც მოქმედება სხვადასხვა დროსა და სივრცეში ხდება, ამბავი კი მრავალი სხვადასხვა პერსპექტივიდანაა მოყოლილი, მარტივი არ არის. თანაც, ნაწარმოები ისეთ თემებს ეხება, რომლებზე საუბარიც გამბედაობას მოითხოვს — უსქესოდ დაბადებული ბავშვის ისტორია გენდერულ მოლოდინებთან, სოციალურ წნეხთან, ადამიანის რეალური არსის, ბუნების ძიებასთან არის გადაჯაჭვული.
გამბედაობა და ოსტატობა რომ არ აკლია, მის მომდევნო ტექსტებშიც ნათლად გამოჩნდა — ჯერ ბიბლიის ხუთი პერსონაჟის ქალის ამბავს მოჰყვა “ახალ აღქმაში” — წიგნში, რომელიც შეგიძლიათ წაიკითხოთ, როგორც დამოუკიდებელი მოთხრობები ან როგორც ერთიანი ტექსტი. მესამე წიგნში კი სამაგისტრო ნაშრომი დაამუშავა და მიხეილ ჯავახიშვილისა და მარიამ გარიყულის მოთხრობები გენდერის ნიშნით შეადარა, აღნიშნული გამოცემისთვის კი კიდევ ერთხელ მოიგო პრემია საბა — ამჯერად ლიტერატურული კრიტიკისთვის. [ნანა აბულაძის სამივე წიგნი გამომცემლობა ინტელექტმა გამოსცა].
ახლა ისევ ახალი აღქმის, თხრობის კუთხის ძიებაშია. მისი მომდევნო ნაწარმოები საშინელებათა ჟანრის ტექსტი იქნება, რომელიც პირად გამოცდილებას დაეფუძნება. როცა დიდხნიანი სურვილის შემდეგ მასთან საუბარი შევძელი, ახალ ნაწარმოებზეც მესაუბრა და მითხრა, თუ ამ გამოწვევის, ჩემთვის ახალი სიმაღლის დაძლევა შევძელი, ნაწარმოები დღის შუქს იხილავსო.
გარდა წიგნებისა, ცოტა ბავშვობაზეც ვისაუბრეთ, შემოქმედებითი ძიებისა და წერის პროცესზე, ქვეყანაში მიმდინარე ამბებზე, რომლებიც აღელვებს, როგორც მოქალაქეს და როგორც მწერალს — ერთი მხრივ, რუსული კანონი ქვეყანას დასავლური სივრცისგან იზოლირებით ემუქრება, მეორე მხრივ კი, ჰომოფობიური კანონით, რომელიც ცენზურასაც ითვალისწინებს, შესაძლო აკრძალვის სამიზნე მისი აქამდე გამოცემული სამივე წიგნი იქნება. მოკლედ, უკეთ გაგაცნობთ ნანა აბულაძეს — მწერალს, მკვლევარს, მკითხველსა და ლიტერატურათმცოდნეს.
ბავშვობა, კითხვა და წერა
ბავშვობა თბილისში გაატარა, ზაფხულს კი ყვარელში, ბებიასთან ატარებდა. როგორც იხსენებს, მარტოსული ბავშვი იყო, სხვა ბავშვების ინტერესებთან რთულად თუ პოულობდა საერთოს. იმ დროს გასართობი ბევრი არც არაფერი იყო — ზოოპარკი, ცირკი და ახალ წელს თსუ-ს სტუდენტების მიერ დადგმული ნაძვის ხე, სადაც კანფეტებს აჩუქებდნენ, ერთხელ კი, სულაც, 20 ათასი კანფეტი მოიგო. წიგნებიც მცირე ასაკიდანვე შეუყვარდა, ჯერ კიდევ იმ დროს, როცა კითხვა არ იცოდა და საბავშვო ლიტერატურას მამიდა უკითხავდა. იხსენებს, იმდენჯერ წავაკითხე მამიდაჩემს ის ილუსტრირებული წიგნი, ყდა შემოეცალაო.
“დედაჩემი საბავშვო ბიბლიას მიკითხავდა ხოლმე. მაშინ ვერაზე ვცხოვრობდით და სეირნობისას პარკში ხალხს ვუყვებოდი ამ ისტორიებს. როგორც მახსოვს, ადრეულ ბავშვობაში ჩემთვის მკვეთრი ზღვარი არ იყო იმ სინამდვილეს შორის, რაშიც ვცხოვრობდი და რაშიც წიგნის პერსონაჟები არსებობდნენ. მინდოდა, კარლსონს ჩემი სახლის სახურავზე ეცხოვრა და იმედიც მქონდა, რომ შეიძლება ასეც იყო. ველოდი, იქნებ ერთ დღეს პროპელერის ზუზუნი გავიგო-მეთქი. სკოლაში მისვლამდე გამიჩნდა მუსიკის მიმართ ინტერესიც და მტკიცედ გადავწყვიტე, რომ მევიოლინე გავხდებოდი. 7 წლის ვიყავი, როცა მუსიკაზე მართლაც შემიყვანეს”, — იხსენებს ნანა და ამბობს, რომ მუსიკა და ლიტერატურა მისთვის ორი ცალკე მდგომი ინტერესი იყო, რომელიც ერთმანეთს დაუკავშირდა მაშინ, როცა წერა დაიწყო.
იმ ასაკიდან, როცა მიხვდა, რომ ტექსტები, რომლებსაც კითხულობდა, გამონაგონი იყო, წაკითხული წიგნების იდეაზე დაიწყო ფიქრი, აკვირდებოდა, როგორ იქმნებოდა სამყარო. თინეიჯერობაში წერაც დაიწყო და მეტად ჩაუღრმავდა ხერხებს, რომლებსაც მწერლები იყენებდნენ, ენობრივ ქსოვილს.
“პირველად ნინო ხარატიშვილის “ჟუჟა” რომ წავიკითხე, რომელიც ძალიან კინემატოგრაფიული წიგნია, მომინდა, გამერკვია, როგორ ახერხებდა ამას. დავაკვირდი, რომ ისეთ დეტალებს დებს ტექსტში, რაც შეიძლება ამბის გასაგებად არ გჭირდებოდეს, მაგრამ აგურებივით არის, რომლებიც მხატვრულ სამყაროს აშენებს. გარდა ამისა, “აკუმამდე” იყო ერთი რომანივით ტექსტი, რომელიც კარგი სავარჯიშო აღმოჩნდა — ახლო მეგობრებს წავაკითხე და ვუთხარი, რისი მიღწევა მინდოდა და როცა საპასუხოდ მითხრეს, რომ ეგ გამომივიდა, უკვე ვიცოდი “აკუმის” შემთხვევაში მიზნისთვის როგორ მიმეღწია”.
გარდა “აკუმამდე” დაწერილი “სავარჯიშო” ტექსტისა, ჯერ დღიურებს წერდა, მერე მოთხრობებს, რაც ენასთან ურთიერთობაში დაეხმარა, თუმცა თავიდან წერას მხოლოდ ჰობიდ მიიჩნევდა. მერე ერთ-ერთ ლიტერატურულ კონკურსში მიიღო მონაწილეობა, რომელიც მოზარდებისთვის იყო. ორი მოთხრობა გაგზავნა, გაიმარჯვა და ფრანკფურტში წავიდა.
“ფრანკფურტში წიგნის ფესტივალზე კომპეტენტურმა ხალხმა წაიკითხა ჩემი მოთხრობები და მითხრეს, ამ საქმეს ხელი სერიოზულად უნდა მოკიდო და წერა გააგრძელოო. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როცა ასე შეხედეს ჩემს ნაწერს და თქვეს, რომ ნიჭი მაქვს, რაც მანამდე არავის უთქვამს. მას მერე დავიწყე წერაზე სერიოზულად ფიქრი და ეს იმპულსი იმდენად ძლიერი აღმოჩნდა, რომ წინააღმდეგობა ვეღარ გავუწიე და ჩემს ძირითად საქმედ იქცა”.
თინეიჯერობის პერიოდში აღმოაჩინა ისიც, რომ ვერ ამართლებდა იმ გენდერულ მოლოდინებს, რაც ეგონა, რომ ბავშვობიდან ქალობაში გადასვლას ბუნებრივად სდევდა თან.
“რატომღაც გულუბრყვილოდ მეგონა, რომ ბავშვობიდან ქალობაში გადასვლა ხდება ასე, რომ ერთ დღეს უბრალოდ ქალი ხარ და ყველაფერი ავტომატურად იცი. ანუ მეგონა, რომ იმ ბავშვიდან, რომელიც ვარ მე, ერთ დღეს უბრალოდ გავხდები, არ ვიცი… მაკიაჟიანი, მაღალ ქუსლებზე შემდგარი და კაბიანი არსება. როდესაც თინეიჯერობაში შევედი და აღმოჩნდა, რომ ვიღაცებს ეს დაემართათ და მე ეს არ მემართება, მივხვდი, რომ ავტომატურად კი არ ხდები, არამედ ეს დასწავლილი ქცევებია, რომელთა სწავლაც მე არ მინდა, იმიტომ, რომ ეს არ ვარ მე. სტუდენტობის ასაკშიც კი ჩემს თავს ვამჩნევ, რომ ვთქვათ, ჩემი ჯგუფელი გოგოები რომ იპრანჭებიან, მე საერთოდ გაგნებაში არ ვარ. არც დღეს ვარ გაგნებაში, მაგრამ დღეს ამაზე აღარ ვნერვიულობ. მე არ ვიცი, ბიჭებს რა და რა ქცევების დასწავლა უწევთ, მაგრამ, სავარაუდოდ, მათაც აქვთ რაღაცები, რაც უნდა შეასრულონ იმისთვის, რომ კაცის ეს სტერეოტიპული ხატი დააკმაყოფილონ. ერთ-ერთი შეიძლება იყოს რაღაც შეჯიბრებითობის და აგრესიის გამოვლენა. მახსოვს ეს ფიქრი ბავშვობაშიც, სულ ვამბობდი, კიდევ კარგი გოგო ვარ-მეთქი, არავინ მცემს სკოლაში და არავის ცემა არ მიწევს, რადგან სულ ამას ვხედავდი. მგონია, რომ ბევრი ადამიანია ჩემს მსგავსად. ეს მძიმე ტვირთია და ყველამ უნდა იცოდეს, რომ მარტო არ არის — არსებობს ქალად და კაცად ყოფნის ალტერნატიული გზები, ჩარჩოების გარეშე”.
მიუხედავად იმისა, რომ მოლოდინებს არ ამართლებდა, ამბობს, რომ ოჯახისგან სრული თავისუფლება ჰქონდა, თავზე არასდროს არაფერი მოუხვევიათ, ყოველთვის ცდილობდნენ მისი მრავალფეროვანი ინტერესებისთვის ხელი შეეწყოთ. ფიქრობს, რომ ამ მხრივ ძალიან გაუმართლა.
სავარაუდოდ, ოჯახს რომ დაეთრგუნა ეგ თავისუფლება, მეც დავითრგუნებოდი, იმიტომ რომ აღარ იქნებოდა ის სივრცე, სადაც ამ თავისუფლების რეალიზაცია შემეძლებოდა და მაშინ ვეღარ გავბედავდი ლიტერატურაში წასვლას. რაღაც კონფლიქტების გადალახვა ჩემს თავთან მაინც დამჭირდა, რადგან ფაქტობრივად ვა-ბანკზე წასვლას ჰგავდა. ჩემ მიმართ მოლოდინი საერთოდ სხვა იყო და როცა “აკუმს” ვწერდი, ისედაც ხომ ჩაკეტილობისკენ მქონდა ეს მიდრეკილება, და მაინც, თუ მიწევდა გარეთ გასვლა, სულ მეშინოდა, რომ ვინმე ნაცნობი შემხვდებოდა, მკითხავდა, სად ხარ ახლა, რას შვრებიო. და რა უნდა მეთქვა, რომ სახლში ვზივარ და ვწერ?! ეს, უბრალოდ, სერიოზული არ არის. ოჯახი არაფერს მეუბნებოდა, მაგრამ ახლობლები ცოტა სკეპტიკურად იყვნენ განწყობილნი.
აკუმი, ახალი აღქმა და ორივე სქესი
ნანა აბულაძე იხსენებს, რომ “აკუმის” იდეა მაშინ გაჩნდა, როცა საერთაშორისო ურთიერთობების ბაკალავრიატი დაამთავრა და მიხვდა, რომ ამ მიმართულებით მუშაობა არ უნდოდა. კრიზისულ პერიოდს დაემთხვა შემდგომში კანონიზებული წმინდანის, იოსებ ისიქასტის,წერილები სულიერი შვილებისადმი, რომელიც იმ მუხტად იქცა, რამაც ახალი წიგნის სიუჟეტზე დააფიქრა.
“ერთ-ერთ წერილში დედათა მონასტრის წინამძღვარს სწერს, ისე გარიგებთ, როგორც ჩემს ძმებს, რადგან სქესი მხოლოდ გამრავლებისთვის არსებობს, რაზეც უარი ვთქვით, ქალის და კაცის სული კი არ არსებობს — სული სულიაო. ერთ-ერთ წერილში იმასაც ჰყვება, როგორ დაძლია სექსუალური ლტოლვა და თავს კაცად მაინც და მაინც არ გრძნობდა ანუ საერთოდ არ გრძნობდა, რომ სქესი ჰქონდა. მისი ეს მიდგომა საინტერესოდ და გარკვეულწილად რევოლუციურადაც ჩავთვალე, რადგან მართლმადიდებლურ ტრადიციაში სქესი მხოლოდ გამრავლებისთვის არ არსებობს, მას მოჰყვება უშველებელი სოციო-კულტურული შლეიფი, ქალებს ეკლესიაში რაღაცების უფლება მხოლოდ იმიტომ არ აქვთ, რომ ქალები არიან. იმ მომენტიდან დაიბადა კითხვა — “რა იქნება, რომ დაიბადოს ადამიანი სქესის გარეშე და რა მოჰყვება ამას?”. უკვე ვიცოდი, რომ რომანის იდეა მქონდა, თუმცა მჭირდებოდა ცოდნა ნაყოფის განვითარების ეტაპებზე, ჰორმონების ზემოქმედებასა თუ სხვა მრავალ საკითხზე”.
საკითხის მოკვლევამ, იდეაზე ფიქრმა დიდი დრო წაიღო. სანამ ტექსტის წერას დაიწყებდა, იშოვა სამსახური, რომელიც “საშინლად არ მოსწონდა”. იქ მუშაობის პერიოდში ნაწარმოების კონტურები კიდევ უფრო გამოიკვეთა და მიხვდა იმასაც, რომ წერა უნდა დაეწყო.
“წამოვედი სამსახურიდან, წავედი ყვარელში და იქ დავწერე პირველი ოცი გვერდი, მაგრამ წარმოდგენა არ მქონდა ფორმაზე. თავიდან ისეთი არ ყოფილა, როგორიც წიგნია. დედას მშობიარობა ეწყება, მიდიან სამშობიაროში და მოვიწყინე, მივხვდი, რომ დასაწერი ბევრი არაფერია და თან მე თუ მომწყინდა, მკითხველი ხომ სულ მოკვდებოდა მოწყენილობისგან, ამიტომ შევცვალე პერსპექტივა და მერე უკვე აეწყო წიგნის სტრუქტურა. წერის პროცესში სხვადასხვა სიუჟეტური ხაზის ორგანულად გაერთიანებაზე ფიქრისას თვალწინ მედგნენ მწერლები, რომლებსაც მსგავსი თხრობა გამოუყენებიათ — ოთარ ჭილაძე, ფოლკნერი თუ ტოლკინი”.
ახალი აღქმის იდეის შთაგონებაც კითხვით გაჩნდა. ოთარ ჯირკვალიშვილის მოთხრობების კრებულს კითხულობდა, რომლის ერთ-ერთი ტექსტი, “ლაზარე”, ბიბლიური ამბის პოსტმოდერნული ინტერპრეტაციაა.
“მაშინ გაჩნდა იმპულსი, რომ ბიბლიურ თემაზე რამეს დავწერდი, მაგრამ იქვე ჩავიკეტე: ამას ვერ გავაკეთებ, ისეთი მწერლები წერენ მსგავს თემაზე, დიდი შრომაა და უბრალოდ ნიჭიც არ მეყოფა-მეთქი. მერე, როცა ფემინისტურ თეორიაში თავით გადავეშვი, ვიგრძენი, რომ ეს იდეა თავს არ მანებებდა. თანდათან მოვიდნენ ის ქალები ბიბლიიდან, რომლებზეც მინდოდა, რომ დამეწერა. იმთავითვე ვიცოდი, რომ ეს მოთხრობების კრებული უნდა ყოფილიყო, რაც შეეხება ფორმას, “ახალ აღქმაში” ექსპერიმენტები, ინტერტექსტუალობა, მეტაფიქციური მომენტები კიდევ უფრო რადიკალურად არის, ვიდრე “აკუმში”. ვფიქრობდი, უფრო რთულად მისაღები იქნებოდა, ვიდრე “აკუმი”, მაგრამ ვიცოდი, რომ უნდა დამეწერა, რათა ახალი სიმაღლე დამეძლია”.
ამბობს, რომ უნდოდა ბიბლია ფემინისტურად წაეკითხა, რაც პირადმა ამბავმა განაპირობა — როგორც მორწმუნე ადამიანი, ხვდებოდა, რომ არსებობდა გარკვეული წინააღმდეგობა მის მსოფლმხედველობასთან — “თითქოს, თუ მორწმუნე ხარ, უნდა იყო აუცილებლად კონსერვატორი, როგორც მინიმუმ, მეორე მხრივ კი, თუ ხარ ფემინისტი, უფრო პროგრესულ ხედვას ემხრობი”.
“უკითხავთ კიდეც, როგორ ფიქრობ, ამ ტექსტს როგორ მიიღებენ ქვიარები, რომლებიც ეკლესიისგან განდევნილნი არიანო, მაგრამ აუცილებელია, ერთმანეთისგან განვასხვაოთ რწმენა და ინსტიტუცია. მაშინ იმასაც ვფიქრობდი, რომ ყველა ინსტიტუციონალიზებული რელიგია ღრმა კრიზისშია და სულიერება და ღმერთი სხვაგან უნდა ეძიო. მერე კი ვიპოვე ეკლესია, რომელიც არ არის მაგ კრიზისში, მაგრამ ეგ ცალკე ამბავია. გარდა ამისა, მინდოდა, კონფლიქტი, რომელიც საზოგადოებრივი ნორმების გამო არსებობს კულტურაში, დამენახა, როგორც ღმერთისგან ცალკე მდგომი — ეს კონფლიქტი არ არსებობს ღმერთში. მინდოდა, ორი მხარე ერთმანეთთან შემერიგებინა როგორღაც, მეჩვენებინა, რომ რეალურად არ არსებობს შეუსაბამობა, წინააღმდეგობა”, — ასე დამუშავდა ხუთი მოთხრობა, რომელიც მკითხველს თანამედროვე სამყაროში ნორმების ცვლილებაზე, ინდივიდსა და ნორმას შორის შეუსაბამობაზე, კეთილი ჩანაფიქრის აბსოლუტურ ბოროტებად შემოტრიალებასა თუ იერარქიული სისტემების რღვევაზე დააფიქრებს.
“სიქსუს ხშირად აკრიტიკებენ, რომ არ არსებობს არავითარი ქალური და კაცური წერა. მაგრამ, როცა ის ამბობს “ქალური”, არ გულისხმობს რაღაცა სქესთან დაკავშირებულს. ის გულისხმობს დომინანტური დისკურსის, ანუ კაცური დისკურსის, წინააღმდეგ მიმართულ წერას. კაცებმა ქალებზე ადრე დაიწყეს წერა და ის ლიტერატურული კონვენციები, რაც ჩვენ ვიცით, კაცების შექმნილია. ქალები მოდიან უკვე გამზადებულ ტრადიციაში, რომლის შექმნაშიც მათ მონაწილეობა არ მიუღიათ და რომელიც მათზე მორგებული არ არის, არც მათ სათქმელზე, არც მათ საჭიროებებზე, და მათ უწევთ რაღაცნაირად თან მოერგონ ამ ტრადიციას და თან მოირგონ ეს ტრადიცია. სიქსუ წერს, რომ დომინანტური დისკურსის წინააღმდეგ არსებულ ტექსტებს საერთო მახასიათებლები აქვთ, როგორიც არის, მაგალითად, არასწორხაზოვანი სტრუქტურა, სტრუქტურა, რომელსაც ვერ მოიხელთებ; როგორიც არის, მაგალითად, პირობითი დასაწყისი და პირობითი დასასრული”, — ამბობს ნანა და აღნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ელენ სიქსუს ხშირად საფუძვლიანადაც აკრიტიკებენ, მას წერის პროცესში ეს იდეა მნიშვნელოვნად დაეხმარა, თუმცა გაითვალისწინა ისიც, რომ ქალური წერა შეიძლება სრულიად სხვადასხვა იყოს კონტექსტის მიხედვით.
ნანა აბულაძის დაკვირვებით, რაც “მეორე სქესში” აისახა, მიხეილ ჯავახიშვილი მათემატიკურად გამართული სტრუქტურით გამოირჩევა, რაც მარიამ გარიყულთან საერთოდ არ არის. ამასთან, ქალი ავტორის ფინალები ყოველთვის ღიაა, კაცის შემთხვევაში კი — ბევრად ცხადი.
“გარდა ამისა, როცა საუბარია ქალების ხმაზე ტექსტში, აღმოჩნდა, რომ მარიამ გარიყული ამ მხრივ ძალიან დემოკრატიულია, ის მეორეხარისხოვან პერსონაჟებსაც კი აძლევს პერსპექტივას, თუნდაც მცირე პასაჟში ჩანდნენ, რასაც მიხეილ ჯავახიშვილი არ აკეთებს. მისთვის ერთი წამყვანი პერსპექტივაა მნიშვნელოვანი, როგორც წესი — კაცის”.
რა არის საჭირო იმისთვის, რომ წერო
ნანა გვეუბნება, რომ რაც წერა დაიწყო, რედაქტირებას ყოველთვის აკურატულად უდგებოდა და ასეა დღემდე. ცდილობს, ძირითადი სამუშაო თვითონ შეასრულოს და რედაქტორს ზედმეტი სამუშაო არ დაუტოვოს. ამბობს, ბავშვობაშიც ასე ვიყავი, ვცდილობდი, ტექსტი ენობრივად მაქსიმალურად გამართული ყოფილიყოო. ამიტომ, მწერლის დამღლელი შრომის შესახებ წარმოდგენა იმთავითვე ჰქონდა და შეჩვეულიც იყო. მიაჩნია, რომ დისციპლინა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უნარია, რომელიც მწერალს სჭირდება.
“ყოველ შემთხვევაში, მე მაგ კატეგორიას მივეკუთვნები, რომ თუ რამეზე ვმუშაობ, აუცილებლად ყოველდღე. შეიძლება, განსაზღვრული არ მქონდეს გვერდების რაოდენობა, მაგრამ რაღაც მაინც უნდა დაიწეროს”, — ამბობს და ამატებს, გარდა ამისა, ქართველი მწერლისთვის უცხო ენების ცოდნაა საჭირო, რადგან ჩვენს ენაზე ბევრი მნიშვნელოვანი ნამუშევარი არ ითარგმნება და ქართულ ენაზე მოსაუბრე ადამიანების რიცხოვნობაც ძალიან მცირეაო.
“60-იანი წლების მერე ლიტერატურა და ლიტერატურათმცოდნეობა ძალიან დაუახლოვდა ერთმანეთს. ბევრი მწერალი, რომელიც სხვადასხვა პროგრამის ფარგლებში გამიცნია, ამავდროულად არის ლიტერატურის მკვლევარი და ასწავლის კიდეც. 2018 წელს სომხეთში გაიმართა ბანაკი მწერლებისთვის და თურქმა მწერალმა ილაპარაკა, როგორ დაწერა თავისი ერთ-ერთი რომანი, მოჰყვა შიშებსა და მერყეობაზე და გვითხრა, წერის დროს მოერიდეთ რაციონალურობას, თქვენს ეგოს ნუ დააცდით საქმეში ჩაერიოს, რაციონალურობა კი რედაქტირების ეტაპისთვის შემოინახეთო. ეს ძალიან დამეხმარა, დამეწერა პირველი წიგნი”.
ცოდნა, რომელსაც სხვადასხვა პროგრამაში მონაწილეობით, კითხვით, ახალი ადამიანების გაცნობით იღებ, მწერლის განვითარებისთვის უმნიშვნელოვანესად მიაჩნია, რადგან, მისი თქმით, ეს ეხმარება ახალი ფორმებისა და სათქმელისკენ გზის გახსნაში.
“შეიძლება, რა თქმა უნდა, დაიბადოს მწერალი, რომლის პირველი წიგნი იქნება ძალიან კარგი, მაგრამ არ მგონია, რომ ცოდნის გარეშე განვითარება ჰქონდეს მის ნაწერებს და ის ჩარჩება ისევ იმ თემატიკასა და იმ ფორმებში. გვყავს ერთი ეგეთი პოეტი, რომელიც ძალიან კარგი პოეტია, უნიჭიერესი, მაგრამ უცვლელი, მიუხედავად იმისა, რომ ახალ ფორმას ეძებს, შინაარსი რჩება იგივე. მე ცოდნის გარეშე ძალიან გამიჭირდებოდა, სწორედ მაგიტომ ჩავაბარე ლიტერატურათმცოდნეობაზე. ადრე თუ მქონდა აღმოჩენის ბედნიერება და ამ მდგომარეობას ვუფრთხილდებოდი, მივხვდი, რომ ყველაფერი, რაც მარტოს შემეძლო აღმომეჩინა, უკვე აღმოვაჩინე და მხოლოდ ჩემი შესაძლებლობები აღარ მყოფნის. რაც შეეხება ამ ცოდნას, ხელს არ მიშლის, წერის პროცესში ცნობიერად არ შემოდის, მაგრამ ტექნიკურად ძალიან მეხმარება”.
“აკუმზე” მუშაობისას მარტოდ დარჩენა შეძლო, დრო სრულად დაუთმო წერის პროცესს, მაგრამ ამბობს, რომ მას მერე ეს პრივილეგია აღარ ჰქონია. ერთდროულად სწავლობდა, წერდა სამაგისტრო ნაშრომს და მუშაობდა მეორე წიგნზე, არადა, როგორც აღნიშნავს, მისთვის სხვა საზრუნავისგან გათავისუფლება ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ წერა შეუფერხებლად შეძლოს.
მხატვრულ ტექსტზე ძალიან მჭირდება ეს განმარტოება და, როგორც წესი, ადამიანებთან ურთიერთობის სურვილი მიქრება ხოლმე. მეტწილად მაინც მიწევს ბევრ ადამიანთან ურთიერთობა, მაგრამ ნელ-ნელა ვსწავლობ, რომ ბალანსი მოვნახო და მახსოვდეს — მთავარი არის ტექსტი, რომელსაც ვწერ, ყველაფერი დანარჩენი კი ამის პარალელური საქმეებია, რომლებიც ასევე უნდა მოვაგვარო.
როგორც ამბობს, იმისთვის, რომ წერა შეძლოს, მოვლენებისგან დისტანცირება სჭირდება და ბიძგი, რომელიც ხედვის კუთხეს მისცემს, მაგრამ ტექსტი შეიძლება მაინც აირეკლავდეს იმას, რაც ირგვლივ ხდება — “მაგალითად, ჩემი ერთი მოთხრობა, “ნეტავ ბულბულად მაქცია”, რომელიც “ქართულ მწერლობაში” გამოქვეყნდა, ქალზე ძალადობის თემაზეა. იმ დროს ძალიან გახშირებული იყო ფემიციდის შემთხვევები, მაგრამ აზრად არ მომსვლია, რომ ამ საკითხზე დამეწერა. ოვიდიუსის მეტამორფოზებს ვკითხულობდი და მთელი ეს ტექსტი აღვიქვი, როგორც ქალებზე ძალადობის დაუსრულებელი ქრონიკა. ისე გამოვიდა, რომ კონტექსტის გამო ამგვარად წავიკითხე მეტამორფოზები. მჭირდება რაღაც ჩემსა და რეალობას შორის იმისთვის, რომ მერე ეს რეალობა ლიტერატურად იქცეს”.
ჰომოფობიური და რუსული კანონები, რომლებიც ქვეყანას იზოლაციით ემუქრება
საქართველოს მე-10 მოწვევის პარლამენტმა ახლახან ჰომოფობიური კანონპროექტები მიიღო — კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა ქვიარ ადამიანებისთვის თანასწორი უფლებებისთვის ბრძოლა და ქვეყანაში დემოკრატიის ბედი. მეტიც, ახალი კანონი ითვალისწინებს ცენზურას, რაც შემოქმედებით თავისუფლებას უზღუდავს. შესაძლოა, ახალი კანონის შესაბამისად, ნანა აბულაძის აქამდე გამოცემული სამივე წიგნი ცენზურას დაექვემდებაროს.
“ვერასდროს წარმოვიდგენდი, რომ ამ რეალობაში აღმოვჩნდებოდით. გულუბრყვილოდ მეგონა, რომ ცენზურა უკან მოვიტოვეთ, წინა საუკუნეებში გადავიარეთ. მიფიქრია, რა კარგია, გასული საუკუნის 30-იან წლებში რომ არ ვცხოვრობდი-მეთქი, სტალინის რეპრესიების პერიოდში. აღმოჩნდა, რომ ახლაც ის დროა, 30-იან წლებში დავიბადე. აბსურდულია მთელი ეს მოცემულობა. ბრაზს იწვევს როგორც მწერლისთვის, ისე მოქალაქისთვის და არ ვიცი, ეს ბრაზი სად წავიღო. ეს კანონი მთლიანად ლიტერატურის არსთან მოდის წინააღმდეგობაში. ჩემთვის ლიტერატურა ყოველთვის პიროვნული თავისუფლების მანიფესტაციის საშუალება იყო და ამაში კანონით რომ ერევი და კრძალავ, არ ვიცი, ამაზე ცუდი რაღა უნდა დაგვემართოს?! მაგრამ მაინც მაქვს პროტესტის იმედი და მგონია, რომ არ აღმოვჩნდებით მაგ რეალობაში”.
ნანას თქმით, აღნიშნული ცენზურა რამდენიმე მიმართულებით არის სახიფათო — კიდევ ერთხელ აღმოვჩნდებით სიტუაციაში, როცა ლიტერატურული პროცესი ხელოვნურად ფერხდება; გარდა ამისა, გამოირიცხება ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუნქცია, რომ დაუკავშირდე ადამიანებს, გამოცდილებებს და საკუთარ თავს წიგნების გავლით.
“საბჭოთა კავშირამდე დასავლური ლიტერატურული სივრცის ნაწილი ვიყავით და როცა მოდერნიზმს ჩვენში ფეხი უნდა მოეკიდებინა, ეს ჩაწყდა უცებ და დამკვიდრდა რაღაც გაუგებრობა სოციალური რეალიზმის სახით. მაგალითად, ახლა რომ ვსაუბრობთ ფემინისტურ ლიტერატურათმცოდნეობაზე, ეს 60-იან წლებში უნდა გვექნა და ვიზამდით კიდეც, რომ არა საბჭოთა კავშირი. ტოტალიტარიზმის დაკვეთით დაწერილი ტექსტები კი არავინ იცის, ის ლიტერატურის ისტორიის ორგანულ ნაწილად ვერ იქცა”, — ამბობს ნანა და ამატებს, რომ ლიტერატურის ერთ-ერთი მთავარი ფუნქცია ისიც არის, რომ დააკავშიროს ადამიანები. შეიძლება, წიგნი გეუბნებოდეს, რომ მარტო არ ხარ და არსებობენ შენნაირი ადამიანები, ან გაძლევდეს საშუალებას, რომ რასაც ვერ ამბობ, სხვისი ამოთქმული ნახო და ამის შეზღუდვა ძალიან დიდ ბედნიერებას წაართმევს ადამიანებს.
თუ აღარ გეყოლება ისეთი დამხმარე, როგორიც ლიტერატურაა, მეტად ძნელი გახდება რაღაცებისთვის თვალის გასწორება და საკუთარი თავის მიღებაც იმ ადამიანებისთვის, ვისთვისაც ლიტერატურა ამ როლს თამაშობდა.
ნანა აბულაძეს რუსულ კანონზეც ვკითხეთ, რაც ქვეყანას დასავლური სივრცისგან სრული იზოლაციით ემუქრება. ამბობს, რომ ჩვენი გეოპოლიტიკური მოცემულობიდან გამომდინარე, ნეიტრალური ქვეყანა ვერ ვიქნებით და ვინც ამ იდეას უჭერს მხარს, რუსეთთან ასიმილირების საფრთხეს უმაგრებს ზურგს.
“უნდა ავირჩიოთ ორი სივრციდან რომელიმე. ევროპაში შეგვეძლება, შევიტანოთ ჩვენი კულტურა და მათგანაც ბევრი რამ ვისწავლოთ. ჩვენს ახალგაზრდებს გზა გაეხსნებათ, რომ ხარისხიანი განათლება მიიღონ და ამ უშველებელი ბიუროკრატიული პროცედურების გავლა აღარ მოუწევთ, რაც ახლა უწევთ და რაც ძალიან დიდ ფინანსურ ხარჯებთან არის დაკავშირებული. სხვათა შორის, უნივერსიტეტის აპლიკაციების შეტანაც ფული ღირს, თუ ვინმემ არ იცის, და ევროკავშირის ქვეყნებისთვის უფასოა. ლიტერატურულადაც ჩვენ დასავლური სივრცის ნაწილი ვართ, გვინდა ეს თუ — არა. ის გავლენებიც, რაც შემოვიდა აღმოსავლეთიდან, შემოვიდა მხოლოდ იმიტომ, რომ დაგვიპყრეს და კოლონიური ამბავი იყო წმინდად. და მაშინაც კი, როდესაც რუსეთის იმპერიის ნაწილი ვიყავით, ჩვენი ლიტერატურა, ანუ ჩვენი მწერლები, მაინც ცდილობდნენ, რომ რუსულ თარგმანებში ევროპული ლიტერატურა ეკითხათ და ეთარგმნათ”, — ნანას თქმით, მეტად უნდა გამყარდეს კონტაქტები უცხოელ გამომცემლებთან, რადგან ქართულ ენაზე ძალიან ცოტა ადამიანი კითხულობს და დასავლური სივრცისგან იზოლირებით ძალიან ჩავიკეტებით. გარდა ამისა, ამბობს იმასაც, რომ ჩვენთან მწერალს არ ეძლევა სივრცე მუშაობისთვის, დასავლურ კულტურაში კი ხშირია სარეზიდენციო პროგრამები, რაც მწერალს მუშაობას უადვილებს და ამის ნაწილად ყოფნაც წაადგება ლიტერატურულ პროცესს.
“გარდა ამისა, ჩვენ თვითონაც მოგვიწევს განათლების ხარისხზე ცოტა სხვანაირად ზრუნვა და მგონია, რომ უფრო გაგვიადვილდება ევროპასთან ერთად განათლების სისტემაში რეფორმების გატარება, რაც არის აუცილებლად გასატარებელი სკოლებშიც და უნივერსიტეტებშიც. კიდევ ერთი დიდი პრობლემა უნივერსიტეტსა და დასაქმების ბაზარს შორის უფსკრულია. დასავლურ უნივერსიტეტებში ასე არაა — შენ იცი, როგორ გამოიყურება პრაქტიკაში ის, რასაც სწავლობ”.
მომავალი წიგნის შთაგონება
“ძირითადად, აქამდე რასაც ვწერდი, ის სხვა ტექსტებიდან მოდიოდა ხოლმე, ახლა რასაც ვწერ, ჩემი ცხოვრებიდან მოდის, მაგრამ, შესაძლოა, გარკვეულწილად ტექსტიდანაც”, — გვიზიარებს ნანა და ამბობს, რომ მტკივნეული პერსონალური გამოცდილების მერე, როცა საკუთარ თავში ჩაიკეტა და ფიქრობდა, რა უნდა მოეხერხებინა გამოცდილებისთვის, რომელიც ჰქონდა, ხელში ვირჟინი დეპანტის “თეორია კინგ-კონგი” ჩაუვარდა.
“მივხვდი, რა უნდა მომეხერხებინა პირადი გამოცდილებისთვის — უნდა დამეწერა. აღფრთოვანებული ვიყავი, რომ ასეთი მტკივნეული გამოცდილება ინტელექტუალურ პროდუქტად აქცია და ვიფიქრე, რომ ლიტერატურის ნამდვილი ძალა სწორედ იმაშია, რომ რაღაცებისგან გათავისუფლებს. გადავწყვიტე, მეც ჩამეხედა იმ ამბისთვის თვალებში, ავმდგარიყავი და დამეწერა. რა თქმა უნდა, არის ფორმალური და სტრუქტურული სირთულეები, რომლებსაც არ ვიცი როგორ გადავლახავ. ვიცი, რომ საშინელებათა ჟანრის ნაწარმოები უნდა იყოს”, — ამბობს და ამატებს, რომ ჯერ იმ ეტაპზე არ არის, სადაც მშვიდად იქნებოდა და ეცოდინებოდა, რა იქნება შემდეგ. თანაც ამას ემატება ქვეყანაში მიმდინარე პროცესები, რაც სივრცეს აღარ უტოვებს.
“მაფიქრებს ქვეყანაში არსებული მდგომარეობა. არ ვიცი, როგორ გამოვნახავ სივრცეს ამ პერიოდში. მართალი ვთქვა, დიდი ბრძოლის მოლოდინი მაქვს, იქნებ, დრო მქონდეს კიდეც და მე არ მქონდეს განწყობა, რომ იმ სამყაროში გადავიდე და რაღაცა დავწერო. ერთი, რაც ზუსტად ვიცი, ისაა, რომ ამ ტექსტის დრო ახლა იყო და ის ახლა უნდა დაწერილიყო, მეტად ვეღარ გადავდებდი. დავიწყე წერა და დრო გვიჩვენებს დანარჩენს”.