საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის განცხადებით, პროევროპული აქციების დარბევისთვის გამოყენებული საშუალებები არა მარტო არაპროპორციულია, არამედ, თავისი შინაარსით, ორგანიზებულ დანაშაულს უტოლდება. ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ საპოლიციო ძალების მიერ დარღვეული იყო მშვიდობიანი დემონსტრანტების, ჟურნალისტებისა და დაკავებულებების აბსოლუტური უფლებები, რომელიც წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპრყობის აკრძალვას გულისხმობს.
ამ საკითხებზე საუბარია საიას ანგარიშში, რომელიც ორგანიზაციამ მასშტაბური პროტესტის დაწყებიდან ერთი თვის თავზე მოამზადა. დოკუმენტი სახელწოდებით “სამოქალაქო უფლებები მზარდი საპოლიციო ტერორის პირისპირ” გასულ ერთ თვეში მომხდარ მოვლენებს აჯამებს.
ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ 2024 წლის 28 ნოემბრიდან მშვიდობიანი და ლეგიტიმური პროტესტების ჩასახშობად მიმართულმა მეთოდებმა სიმძიმის ახალ დონეს მიაღწია. მათივე შეფასებით, საპოლიციო ძალების მიერ ძალადობის მასშტაბი და ორგანიზებულობა კი ამტკიცებს, რომ სახეზეა სამოქალაქო ჩართულობის წინააღმდეგ დანაშაულებრივი ოპერაცია.
“სახეზეა დანაშაულებრივი ოპერაცია სამოქალაქო ჩართულობის წინააღმდეგ. საყოველთაო, სისტემური და ფართომასშტაბიანი ხდება აქციის მონაწილეებისა და ჟურნალისტების მიმართ წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტები. საყოველთაო გახდა ფიზიკური და ვერბალური ძალადობა დაკავებულების მიმართ, რომელიც პრაქტიკულად ყველა შემთხვევაში ხორციელდება. ძალადობა ვრცელდება არა მხოლოდ დაკავებულებზე, არამედ იმ პირებზეც, რომლებიც თითქმის უგონო მდგომარეობაში არიან და სასწრაფო სამედიცინო დახმარებას საჭიროებენ”, — წერია ანგარიშში.
საიას განცხადებით, მიუხედავად იმისა, რომ დემონსტრაციები მშვიდობიანია, მას თვითნებურად და ძალადობრივად არბევდა საპოლიციო ძალა. ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ ლეგიტიმურ პროტესტს სახელმწიფო, სხვა რეპრესიულ და ძალადობრივ მეთოდებთან ერთად, წამებას, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობას უპირისპირებს.
საია მიუთითებს, რომ ამ პერიოდში განვითარდა შემდეგი მოვლენები:
- წამება, არაადამიანური, დამამცირებელი მოპყრობა, დემონსტრანტების ფართო ჯგუფისა და მედიის წარმომადგენლების მიმართ. ნაცემია დაკავებულთა უმრავლესობა;
- აქტიური სპეციალური საშუალებების (წყლის ჭავლი, ცრემლსადენი გაზი, წიწაკის სპრეი) გამოყენების წესების არა მარტო დარღვევა, არამედ მათი სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის საშიში ფორმით გამოყენება;
- არაფორმალური კრიმინალური დაჯგუფებების თავდასხმები დემონსტრანტებსა და მედიის წარმომადგენლებზე;
- მიზანმიმართული დევნა მედიის წარმომადგენლების მიმართ, რაც, რიგ შემთხვევებში, დაზიანებებით და ჰოსპიტალიზაციის აუცილებლობით სრულდებოდა;
- უკანონო დაკავება ადმინისტრაციული წესით (თვითნებური დაკავება შეეხო 500-მდე პირს);
- მოქალაქეთა უკანონო ჩხრეკა საჯარო ადგილებში, ჩხრეკა/ამოღების ოპერაცია ბინებსა და ოფისებში;
- სისხლის სამართლის მექანიზმების დემონსტრანტების მიმართ გამოყენება (დაკავებულია 40-მდე პირი);
- მუქარა საჯარო მოხელეების მიმართ — გარდა ფიზიკური ძალადობისა, ხელისუფლება ცდილობს შეზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება საჯარო მოხელეებში მათი გათავისუფლების პირდაპირი თუ ირიბი მუქარით და თანამდებობის დატოვებისკენ მოწოდებით;
- კანონმდებლობის შეიარაღება განსხვავებული აზრის მქონე ადამიანების მიმართ, კერძოდ, შევიდა ცვლილებები შემდეგ კანონებში: საქართველოს კანონი საჯარო სამსახურის შესახებ, კანონი შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ, პოლიციის შესახებ კანონი, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი;
- გამოწვევად რჩება როგორც მიმდინარე აქციებზე, ისე 2024 წლის აპრილი-მაისის და 2023 წლის მარტის აქციებზე ძალადობის გამოძიების არაეფექტიანობა.
ორგანიზაცია წერს, რომ აქციის მონაწილეთა წინააღმდეგ სახელმწიფოს მიერ ძალის გამოყენებას, როგორც წესი, წინ უძღოდა შსს-ს ცრუ განცხადება, რომ პროტესტი გასცდა შეკრებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონის მოთხოვნებს და სრულად ძალადობრივი გახდა. საიას ცნობით, იმას, რომ ეს ცრუა, ეუთოს შეფასებაც ადასტურებს, რომლის თანახმადაც “[…] მომიტინგეების აბსოლუტური უმრავლესობა მშვიდობიანი იყო”.
საიას ცნობით, 500-მდე დაკავებულიდან აბსოლუტური უმრავლესობა როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური ზეწოლისა და ვერბალური შეურაცხყოფის მსხვერპლი გახდა.
ორგანიზაცია საუბრობს ძალადობისა და არასათანადო მოპყრობის გამოყენების შემდეგ ტენდენციებზე:
- პოლიციელებმა გამოიყენეს გადამეტებული ძალა არა მხოლოდ ცალკეული პირების მიმართ, არამედ შეკრებების ყველა მონაწილის წინააღმდეგ, მიუხედავად მათი მშვიდობიანი ხასიათისა;
- პოლიცია ძალადობრივად ექცეოდა დემონსტრანტებს, რომლებიც წინააღმდეგობის ნიშნებს არ ავლენდნენ, მათ შორის, მუშტებით, ფეხებით და რეზინის ხელკეტებით ურტყამდნენ მიწაზე დაგდებულს;
- არასათანადო მოპყრობის მსხვერპლთა დეტალური ჩვენებების მიხედვით, პოლიციელები განაგრძობდნენ დაკავებულების მიმართ სასტიკ მოპყრობას სატრანსპორტო ფურგონებში. დემონსტრანტებს სცემდნენ, მათ შორის, სახის, თავის, ნეკნების არეში, ხოლო ე.წ. ზედამხედველი ოფიცრები, გავრცელებული ცნობით, აძლევდნენ მითითებებს დაქვემდებარებულებს, სად და რამდენ ხანს უნდა გაეგრძელებინათ ცემა;
- დაკავებებსა და შემდგომ ძალადობრივ ქმედებებში ჩართული პოლიციელები არ ატარებდნენ მაიდენტიფიცირებელ ნიშნებს, როგორიცაა სამკერდე ნომრები ან სახელის და გვარის აღმნიშვნელი. ამან შეუქმნა დაუსჯელობის განცდა იმ პოლიციელებს, რომლებიც არასათანადო მოპყრობას ახორციელებდნენ;
- უცნობი პირები, რომლებიც დაუნდობლად ესხმოდნენ თავს ჟურნალისტებს, პროტესტის მონაწილეებს და სხვა პირებს, მოქმედებდნენ სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების პირდაპირი ან მდუმარე თანხმობით. სატელევიზიო კადრები ნათლად აჩვენებს კოორდინაციას ამ დაუდგენელ პირებსა და პოლიციას შორის, ასევე, სამართალდამცავების უმოქმედობას, როდესაც ეს პირები ძალადობრივ თავდასხმებს ახორციელებდნენ.
გარდა ამისა, ანგარიშში საუბარია სპეცრაზმის მიერ სპეციალური საშუალებების გამოყენებაზე და ნათქვამია, რომ ეს პრაქტიკა არაადამიანური მოპყრობის ხარისხს აღწევს. საია წერს, რომ სპეცრაზმი ხშირად იყენებდა გაზსა და წყლის ჭავლს უსაფუძვლოდ, ასევე, ერთმანეთის პარალელურად და ამ საშუალებების უსაფრთხოდ გამოყენების წესების უგულებელყოფით.
საია აღნიშნავს, რომ ცრემლსადენი გაზის კაფსულებს ისროდნენ დიდი რაოდენობით და ისეთ ადგილებში, სადაც ადამიანთა ჯგუფი მჭიდროდ დგას ერთად, რაც ქმნიდა მათი პირდაპირი დაზიანების რეალურ რისკს. კაფსულები ისროლეს ასევე შენობების სახურავებიდანაც, მათ შორის, არაერთმა მოქალაქემ აღნიშნა, რომ კაფსულებს ისროდნენ რუსთაველის ეროვნული თეატრის სახურავიდანაც. გარდა ამისა, დაბალი ტემპერატურის პირობებში დისპროპორციულად იყენებენ წყლის ცივ ჭავლს.
ორგანიზაციის თანახმად, შსს წყლის ჭავლში ქიმიურ ნივთიერებს ურევდა, რაც გაცილებით დიდ ზიანს იწვევს. აქციის არაერთი მონაწილე აღნიშნავდა, რომ გამოყენებული სპეციალური საშუალებების განსაკუთრებით მავნე ზემოქმედებას მათი ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე.
“მიუხედავად საიას მოწოდების, შსს-ს გაესაჯაროებინა, რა საშუალებებს იყენებდა, რათა დაზარალებულ ადამიანებთან დაკავშირებით სამედიცინო პერსონალს მაინც ჰქონოდა ჯეროვნად რეაგირების შესაძლებლობა, შსს კვლავ აგრძელებდა საზოგადოებისთვის უცნობი ქიმიური ნივთიერებების გამოყენებას მშვიდობიანი დემონსტრანტების წინააღმდეგ”, — წერია ანგარიშში.
ორგანიზაცია ყურადღებას ამახვილებს ალყაში მოქცევის ტაქტიკაზე, რომელსაც სპეცრაზმი იყენებდა. ადამიანის უფლებათა სამართლის მიხედვით, ამგვარი ქმედება მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს გამოყენებული, როდესაც ის პროპორციულია, წინააღმდეგ შემთხვევაში, როდესაც გამოყენებულია სხვა სპეციალური საშუალებები, მსგავსი ტაქტიკა აქციის მონაწილეებს ჯანმრთელობისა ან სხვა ზიანის დისპროპორციულ საფრთხეს უქმნის. საია მიუთითებს, რომ ასეთი ტაქტიკა არა მარტო შეკრების თავისუფლებას არღვევს, არამედ დემონსტრანტების წინააღმდეგ ფსიქოლოგიური ტერორის იარაღიცაა.
ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ გასული 1 თვის განმავლობაში აბსოლუტურად ყველა შემთხვევა, როცა საპოლიციო რაზმებმა აქციის დაშლა დაიწყეს, უკანონო იყო. კონკრეტულად:
- 2024 წლის 28-29 ნოემბრის ღამე;
- 2024 წლის 29-30 ნოემბრის ღამე;
- 2024 წლის 30 ნოემბრის – პირველი დეკემბრის ღამე;
- 2024 წლის 1-2 დეკემბრის ღამე;
- 2024 წლის 2-3 დეკემბრის ღამე;
- 2024 წლის 3-4 დეკემბრის ღამე;
- 2024 წლის 6-7 დეკემბრის ღამე.
“ასევე, 28 ნოემბრამდე, 2024 წლის 26 ოქტომბრის შემდგომ, პერიოდულად, სხვადასხვა ადგილზე იმართებოდა საპროტესტო აქციები არჩევნებზე გამოვლენილი მნიშვნელოვანი და სისტემური დარღვევების, მათ შორის, ხმის ფარულობის უფლების დარღვევის გასაპროტესტებლად და ახალი არჩევნების მოთხოვნით. ამ მშვიდობიანი შეკრების წინააღმდეგ სახელმწიფომ ძალადობრივი მეთოდები გამოიყენა”, — ნათქვამია ანგარიშში.
ანგარიშში ყურადღება გამახვილებულია მედიის წარმომადგენლების მიმართ ძალის გამოყენებაზეც. ორგანიზაციის ინფორმაციით, ბოლო ერთ თვეში ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელშეშლის, აპარატურის დაზიანების, დისპროპორციული ძალის გამოყენებისა და ძალადობის 91 შემთხვევა გამოვლინდა, მათი აბსოლუტური უმრავლესობა კი კრიტიკული მასმედიისა და ციფრული მედიის წარმომადგენლების წინააღმდეგაა მიმართული.
“[ეს] მიუთითებს საპოლიციო ძალების ინტერესზე, არ გაშუქდეს შეკრებების ძალადობრივი დარბევა და სხვა დარღვევები”, — წერს საია.
ბოლო ერთი თვის მიმოხილვაში ორგანიზაცია საუბრობს არაფორმალურ კრიმინალურ დაჯგუფებებზეც და ხაზს უსვამს, რომ მზარდია მათი მხრიდან ჟურნალისტებსა და დემონსტრანტებზე თავდასხმის შემთხვევები.
“ეს არის ტაქტიკა, რომელშიც მონაწილეობენ სახელმწიფოს ოფიციალური ინსტიტუტებისა და მაღალი თანამდებობის პირების მიერ წახალისებული არაფორმალური სადამსჯელო დაჯგუფებები. ამ უკანასკნელთა მიზანია საპროტესტო მოძრაობების მხარდამჭერებსა თუ ჟურნალისტებზე ძალადობა და მათი დაშინება. მეტიც, ასეთი ფაქტების სიმრავლე და პოლიციის სრული უმოქმედობა მიუთითებს, რომ დანაშაულის პრევენციაზე, აღკვეთასა და რეაგირებაზე უფლებამოსილი პირების მხრიდან არსებობს წინასწარი თანხმობა სადამსჯელო დაჯგუფებების მიერ დანაშაულის ჩადენაზე”, — ვკითხულობთ ანგარიშში.
ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ ამ პრაქტიკას პირველად 2024 წლის აპრილ-მაისის აქციების დარბევებისას მიმართეს, რაც, როგორც ქცევის მოდელი, “ტიტუშკების რეიდად” შეფასდა. საია ხაზს უსვამს, რომ ახლანდელის მსგავსად, მათ მიერ ძალადობას სამართალდამცავი უწყებების მხირდან რეაგირება არც მაშინ მოჰყოლია.
“ამან მოძალადეები კიდევ უფრო მეტად წააქეზა და ძალადობის ფარგლები განავრცო. სადამსჯელო დაჯგუფებების კანონსაწინააღმდეგო ქმედებები გამოვლინდა არჩევნებთან დაკავშირებით გამართულ დემონსტრაციებზეც”.
ორგანიზაცია საუბრობს სისხლის აქტივისტების წინააღმდეგ სამართლის ინსტრუმენტების გამოყენებაზე და წერს, რომ მისი ერთ-ერთი მიზანი განსხვავებული აზრის ჩახშობაა. საია მონიტორინგს უწევს 40-მდე პირის მიმართ მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმეებს, რომლებიც უკავშირდება პროტესტს, მათ შორისაა, 2024 წლის აპრილ-მაისის დროს რუსული კანონის პროტესტთან დაკავშირებით დაკავებული 6 პირის საქმე, 19 და 28 ნოემბრის შემდგომი უწყვეტი ლეგიტიმური პროტესტის დროს დაკავებული 38 ბრალდებულის საქმე, ასევე, ბალდის კანიონის აქტივისტ ინდიკო ბჟალავას, აქტივისტ ვიტალი გუგუჩიას და აქტივისტ იოსებ ბაბაევის საქმეები.
ანგარიშის თანახმად, დემონსტრანტების ბრალდების საქმეებთან დაკავშირებით სასამართლოში სამართალწარმოებისას შემდეგი გარემოებები გამოიკვეთა:
- აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდება ბრალდებულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინების გარეშე;
- არასათანადო მოპყრობის შემთხვევები;
- დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის არარსებობა;
- პროცესის ჩატარებასთან დაკავშირებული ტექნიკური გამოწვევები და სხვა.
ანგარიში სრულად იხილეთ აქ.