სტატიის ავტორი: ნინო ურუშაძე

„ის, რომ სკანდალურ მხატვარს მეძახდნენ, არ არის ჩემი თვითმიზანი“ — ამბობს ლია უკლება, ქუთაისელი ფემინისტი მხატვარი, რომლის ნამუშევრებსაც ხშირად გამოუწვევია საზოგადოებაში ხმაურიანი დისკუსია. ლიას ქუთაისში, მის პატარა ბინა-სახელოსნოში შევხვდით, რომლის კედლებზეც გამოფენილი ტილოებიდან ქალები თავიანთი ცხოვრებისა და ბრძოლის ამბებს ჰყვებიან. თითოეული მათგანი ქალად ყოფნის გამოცდილებას გვიზიარებს და ხვდები, რომ ეს ამბები შიშზე, წინააღმდეგობაზე, ტკივილზე, სიძლიერეზე, შეურიგებლობაზე, გამარჯვებასა და გათავისუფლებაზე შენი ამბებიცაა — აქ არის ყველაფერი, რაც ჩვენ, ქალებს, გვაერთიანებს.

ბავშვობა

ბავშვობა, რომელიც თერჯოლის რაიონის სოფელ ეწერში გაატარა, სავსე იყო სიყვარულითა და სითბოთი.

„ბავშვობა გავატარე დიდ სიყვარულში — დედაჩემის, მამაჩემისა და ჩემი დების გარემოცვაში. სადღაც მეშვიდე კლასში ვიყავი, ჩემი მშობლები ქუთაისში დაბრუნებას რომ აპირებდნენ, მაგრამ მე აღარ გამოვყევი. ვუთხარი, რომ ჩემს კლასელებთან ერთად მინდოდა სკოლის დამთავრება. ეს ჩემს ცხოვრებაში ყველაზე ბედნიერი პერიოდია და მადლიერი ვარ ჩემი მშობლების, ბავშვობა ბოლომდე სოფელში რომ გამატარებინეს“, — იხსენებს ლია.

სოფელში გატარებული წლები, მშობლებისგან მიღებული სიყვარული, დადებითი ემოციები და მოგონებები, რომლებიც ოჯახთან აკავშირებს, დღემდე საგზლად მოჰყვება და ბევრჯერ დახმარებია ცხოვრებისეულ სირთულეებთან გამკლავებაში.

მამა მისთვის მისაბაძი მაგალითი იყო — ადამიანი, რომელმაც მისი პიროვნების ჩამოყალიბების პროცესში ყველაზე დიდი გავლენა იქონია. როდესაც ბავშვობის შთამბეჭდავ და ნათელ მოგონებებზე საუბრობს, იხსენებს ერთ ეპიზოდს, როგორ გადააბიჯებინა მამამ საკუთარ ავტორიტეტზე და აჩვენა, რომ უკვე მასაც შეეძლო გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღება.

ერთად ვკითხულობდით, ერთად ვთამაშობდით… უამრავ შეკითხვას ვუსვამდი და ყველაფერზე საოცარი სიმშვიდითა და მოთმინებით მპასუხობდა. როცა უკვე თინეიჯერი ვიყავი, მამას რაღაც ვკითხე და მითხრა — „მა, შენ უკვე ჩემზე მეტი იცი და მე ამ კითხვაზე პასუხი აღარ მაქვს“. არ ვიცი, შეგნებულად თუ შეუგნებლად, მაგრამ ამით გადამაბიჯებინა თავის ავტორიტეტზე. იმ დღეს მივხვდი, რომ მე დიდი გოგო ვარ და უკვე ყველაფერი ვიცი. ეს ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო და დღემდე ვფიქრობ, რომ ეს მშობელმა აუცილებლად უნდა გააკეთოს — საკუთარ ავტორიტეტზე უნდა გადააბიჯებინოს შვილებს და მთელი ცხოვრება მისი გავლენის ქვეშ არ დატოვოს.

ლია იხსენებს, რომ ბავშვობაში ჰქონდა არაერთი ჰობი, “არანორმალურად უყვარდა” წიგნების კითხვა, მაგრამ “ძალიან, ყველაფერზე მეტად” — ხატვა.

ქუთაისი და დაბრუნება საკუთარ თავთან

მიუხედავად იმისა, რომ ხატვა მისთვის ბავშვობიდანვე ყველაზე დიდი სიყვარული და გატაცება იყო, მაინც სხვა პროფესია აირჩია. ოჯახისა და გარშემომყოფების მოლოდინებმა გავლენა მის გადაწყვეტილებაზეც იქონია.

„ჩემს მშობლებს ეგონათ, რომ მხატვრობა სერიოზული საქმე არ იყო და ან ფილოლოგი, ან ისტორიკოსი უნდა გავმხდარიყავი — მაშინ ეს პროფესიები იყო ძალიან მოდური. ამას მუდმივად მიჩიჩინებდნენ ნათესავებიც და გარემოცვაც. მეც რაღაცნაირად დავიჯერე, რომ ხატვა ჩემი საქმე არაა, და ის, რასაც უფროსები მეუბნებოდნენ, უფრო ჭკვიანური იყო. შევცდი მეც და შეცდნენ ჩემებიც“.

ჩააბარა უნივერსიტეტში და დაამთავრა ფაკულტეტი, რომელიც ახლოსაც არ იყო ხატვასთან. სპეციალობით ბავშვთა ფსიქოლოგია, თუმცა ამ პროფესიით არც ერთი დღე არ უმუშავია. ამის შემდეგ ძალიან ბევრი იარა და ეძება საკუთარი თავი, ხან — სად, ხან — სად. მუშაობდა ტელევიზიაში, რადიოში, საბავშვო ბაღში, მასწავლებლად სკოლაში… ბიზნესიც კი სცადა.

„ბოლოს აღმოვაჩინე, რომ, არა, ყველაფერი უშედეგოა და უნდა დავუბრუნდე ჩემს მთავარ მოწოდებას, მთავარ სიყვარულს“, — იხსენებს ლია.

„ეს გარდამტეხი მომენტი ძალიან კარგად მახსოვს. 36 წლის ვიყავი, როდესაც მივხვდი, რომ ახალ ცხოვრებას ვიწყებდი. ეს იყო რადიო „ძველ ქალაქში“ ჩემი მისვლა და იქ მუშაობის დაწყება, იქაურ გარემოცვასთან ურთიერთობა. რადიოში ხელოვანი ადამიანები მუშაობდნენ, მათთან დავმეგობრდი და მივხვდი, რომ ამდენი ხანი ძილის რეჟიმში ვიყავი. საკუთარ თავს ვუთხარი — „ლია, შენ ამ მთელი 20 წლის განმავლობაში არ იყავი შენი თავი. აქ შენ ის გახდები, ვინც უნდა ყოფილიყავი და დაგავიწყდა, რომ იყავი“. და იმ დღეს, როცა ეს გავაცნობიერე, დავიწყე ტირილი. ჩემი მეგობრები და თანამშრომლები გაოცებულები მიყურებდნენ, ვერავინ მიხვდა, რა მატირებდა. მე ზუსტად ვიცოდი, რა მატირებდა — ეს იყო კათარსისი, დიდი გამოფხიზლება ჩემს ცხოვრებაში.“

ქუთაისთან განსაკუთრებული კავშირი აქვს. სანამ აქ საბოლოოდ დამკვიდრდებოდა, რამდენიმე წელი თბილისში გაატარა, შემდეგ ოჯახური გარემოებების გამო ქუთაისში დაბრუნება მოუწია, რაზეც თავიდან ძალიან ნერვიულობდა, თუმცა ახლა ფიქრობს, რომ ეს მისთვის აუცილებელი იყო და ქუთაისმაც მისთვის ახალი მნიშვნელობა შეიძინა.

„ქუთაისმა და ამ გარემოცვამ დამაბრუნა საკუთარ თავთან. ამ ქალაქში მე მაქვს ურთიერთობები, როგორიც არასდროს მქონია და ეს არის აბსოლუტურად გულწრფელი სიყვარული, ერთმანეთის გაზრდისა და ერთმანეთის განვითარების დიდი სურვილი. ჩვენ მართლა გავზარდეთ ერთმანეთი, ხელი შევუწყვეთ ერთმანეთის ჩამოყალიბებას და ჩვენგან ჩვენი მაქსიმუმის, ჩვენი ნიჭიერების გამოწურვას. ეს ყველაფერი ჩვენ შევძელით ერთმანეთისთვის“.

რა სათქმელი აქვთ ქალებს?

„შეიძლება გაგეცინოთ, მაგრამ ჩემში ფემინისტური ღირებულებები პირველად მაშინ გაჩნდა, როცა წავიკითხე ასტრიდ ლინდგრენის „პეპი გრძელწინდა“, — გვიყვება ლია. მაშინ არ იცოდა, რას ნიშნავდა სიტყვა „ფემინისტი“, თუმცა მიხვდა, რომ პეპი იყო მისთვის იდეალური გოგო, რომელსაც ყველა სტერეოტიპის დამსხვრევა შეეძლო; მაგალითი იმისა, თუ როგორი ძლიერი და თავისუფალი უნდოდა ყოფილიყო. მის მეხსიერებაში აქედან იწყება ქალობასა და ძლიერ ქალობაზე ფიქრი.

კითხვაზე, ვინ არიან ქალები მისი ნახატებიდან, გვპასუხობს, რომ აქ არ არიან მხოლოდ ქართველი ქალები — აქ არიან მსოფლიო ქალები და ისინი ყველა საზოგადოებაში ცხოვრობენ.

აქ არიან ქალები, რომლებიც ცხოვრობენ, რომლებსაც კლავენ, რომლებიც იბრძვიან, რომლებიც გათავისუფლდნენ, რომლებსაც ეშინიათ და აბსოლუტურად ყველაფერს გადიან, ყველაფერს განიცდიან. მე მინდა, რომ ყველა ამბავი მოვყვე, რომელიც ქალის თავს ხდება და ამ ვიზუალური გამოსახვით მათ შინაგან მდგომარეობაზე ვილაპარაკო — რას გრძნობენ, როგორი ცხოვრება უნდათ და როგორში უწევთ, რომ იცხოვრონ.

ერთ-ერთ ბოლო სერიაში, რომელზეც ამ გაზაფხულზე იმუშავა, აიღო ერთი თავისი კაბა და რამდენიმე ტილო შექმნა — ერთი ქალის ამბავი.

„მომინდა, ეს ამბავი რამდენიმე ტილოთი მომეყოლა. „ქალი მოლოტოვის კოქტეილით ხელში“ არის ამბოხსა და შეურიგებლობაზე. ნებისმიერ თემასთან დაკავშირებით, რაც არ მოგვწონს და გვაღელვებს, უნდა გვქონდეს რეფლექსია, უნდა ავჯანყდეთ, აუცილებლად უნდა ვიბრძოლოთ და არ შევეგუოთ არსებულ ჩაგვრას.

რაც შეეხება „ჭადრაკს“, აქ ქალი და კაცი თამაშობენ. სასტარტო პირობები, რა თქმა უნდა, კაცის უკეთესია და თამაშს ის იწყებს. ამ თითქოსდა მორჩილი ხელების უკან ადამიანია, რომელიც თანასწორუფლებიან ბრძოლაში იწვევს მეორე სქესის ადამიანს და არავინ იცის, ვინ მოიგებს. სამწუხაროდ, ჩვენ ახლა ბრძოლაში ვართ. მე მიმაჩნია, რომ ქალის და კაცის ურთიერთობა უნდა იყოს მეგობრობაზე, პატივისცემასა და სიყვარულზე დაფუძნებული და არა — ბრძოლაზე, თუმცა დღეს სხვა რეალობის წინაშე ვდგავართ.

ტილოზე, სადაც ბათინკებია, მინდოდა გამომეხატა, რომ ქალობა მარტო ის არ არის, რომ იყო სექსუალური და მომხიბვლელი, ქალობა უფრო მეტია, ვიდრე მხოლოდ ერთი ასპექტი, და მრავალმხრივია“.

მისი ერთ-ერთი ტილო, „სიყვარულის სახელით“ შაგალის ცნობილი ნამუშევრის რემინისცენციაა და ქალებზე ძალადობასა და ფემიციდს ეხება. იქ შეყვარებული წყვილი დაფრინავს, აქ კი შეყვარებულ წყვილში ბიჭი კლავს გოგოს სიყვარულის სახელით.

ეს ძალიან მძიმე და მტკივნეული თემაა ჩემთვის. ხანდახან მგონია, თითქოს ამ ამბიდან გამოვძვერით, თითქოს უფრო ტოლერანტულები გავხდით, ვმუშაობთ ამ თემებზე და უცებ ეს საშინელი იმედგაცრუება დგება მორიგი ფემიციდის სახით.

„ქალი, როგორც რეპროდუქციული არსება, როგორც დედა, ამაზე ვფიქრობდი, როცა ამ ნახატზე ვმუშაობდი. მკერდის სიშიშვლე ჩემთვის ამას ნიშნავს. ის, რომ კურდღელი უჭირავს ხელში, როგორც ჩვილი, დედობის შიშია. შიში, რომელიც საკუთარ თავზე მაქვს გამოცდილი, ვინაიდან ძალიან ახალგაზრდამ გავაჩინე ბავშვი. მინდოდა, ამ ახალგაზრდა გოგოს გამომეტყველებაში მეჩვენებინა ეს ეჭვები, რა ეჭვებიც აქვს ორსულ ქალს, როცა პირველი შვილი უნდა გააჩინოს — რამდენად მზად არის ამისთვის, შეუძლია თუ არა ამხელა პასუხისმგებლობის აღება საკუთარ თავზე. ჩემთვის ეს იმდენად გაუცნობიერებელი იყო, წარმოდგენა არ მქონდა, რა იყო დედობა. ცხადია, მეშინოდა. უკვე ოცი წლის იყო ჩემი შვილი, ეს რომ დავხატე“, — გვიყვება ტილოზე, რომელშიც პირადი გამოცდილება ასახა.

ოქტომბერში გამოფენისთვის ემზადება. ამჯერად ფიქრისთვის თავისუფალი თემა აქვს და საყვარელ ქალაქს, ქუთაისს, ხატავს. ამბობს, რომ ამ ტიპის პეიზაჟებზე მუშაობა მისთვის ფერებთან ურთიერთობა და ძალიან სასიამოვნო პროცესია, განსხვავებით იმ ტილოებისგან, რომლებზეც ქალები არიან.

„ამ ტილოებთან ძალიან ძლიერი ვნებები მაქვს ხოლმე — პერსონაჟის ჩამოყალიბებაზე, მის ხასიათზე ვფიქრობ, ამბავი მაქვს მოსაყოლი. ახლა რასაც ვხატავ, აქ უფრო ბედნიერების „ვაიბი“ მოდის. მხოლოდ ფერებთან მუშაობა და ამ ფერებით განწყობის შექმნა მიწევს. როცა იმ ტილოებზე ვმუშაობ, ფერწერა უკანა პლანზეა და წინა პლანზე გადმოდის სათქმელი. ის არ მახარებს, ის არის მძიმე შრომა, მძიმე ემოციური პროცესი“.

ლია უკლებამ 2015 წელს კატო მიქელაძის პრემია მიიღო. მანამდე მისმა ნამუშევარმა „ღვთისმშობელი სათამაშო პისტოლეტით“ დიდი ხმაური გამოიწვია. საზოგადოების ნაწილი ნახატს პროვოკაციულად, ეკლესიისა და რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფად აფასებდა. ნეგატიური ტალღა იმდენად ძლიერი იყო, რომ ქვეყნის დატოვების შეთავაზებაც ჰქონდა.

„ვფიქრობდი თუ არა ამ რეზონანსზე? კი, ვფიქრობდი, მეგობრებიც მაფრთხილებდნენ, რომ ამას მოჰყვებოდა დიდი ამბავი და მზად თუ ვიყავი ამისთვის. მეგონა, მზად ვიყავი. ეპისტოლეშიც კი თქვა ილია მეორემ, რომ ასეთი შეურაცხყოფა საქართველოსთვის არავის მიუყენებიაო. მაშინ ეს ძალიან მძიმე იყო, სიკვდილით და ათასი სიგიჟით მემუქრებოდნენ. 2013 წელი იყო, მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი, რომ შეიძლებოდა მეჩივლა. ფსიქოლოგთან დავდიოდი, მეგონა, რომ მოსაკლავად მომყვებოდნენ უკან, განსაკუთრებით თბილისში. ამ მხრივ, ქუთაისი ძალიან ტოლერანტული ქალაქია, აქ არაფერი შეცვლილა ჩემს ურთიერთობებში. ნათესავებთან იყო პატარ-პატარა უხერხულობები, მაგრამ ჩემი ოჯახი ძალიან მედგა გვერდში, ძალიან დიდი მხარდაჭერა გამომიცხადეს და გადამატანინეს ეს ყველაფერი. მხარდაჭერას ვგრძნობდი იმ ადამიანებისგან, რომლებსაც ვუყვარვარ, რომლებიც მიყვარს და რომლებსაც პატივს ვცემ“.

მე ასეთი ადამიანი ვარ, თუკი მაქვს სათქმელი, ვერაფრით ვიტოვებ გულში. მიუხედავად იმ უზარმაზარი ტკივილებისა, რომელიც არაერთხელ მივიღე და განვიცადე — შიში, დამცირება და შეურაცხყოფა — დღემდე არცერთი წამით არ მინანია ის, რაც მოხდა და თუ საჭირო იქნება, ისევ მექნება ასეთი თემები, აუცილებლად გავიმეორებ.

„ჩემი მიზანია, სრულად ჩამოყალიბებული, არგუმენტირებული სათქმელი მქონდეს. თუკი ეს სათქმელი იქნება ისეთი, რომელსაც წყალი არ გაუვა, იქნება საინტერესო და შექმნის სადისკუსიო ველებს, აუცილებლად დავხატავ ასეთ ნამუშევრებს, აუცილებლად ვიტყვი ასეთ სათქმელს“.

რუსული კანონი და დამოუკიდებელი არტისტები

ლიას არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის ხანგრძლივი გამოცდილება აქვს. სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში, მას შესაძლებლობა მიეცა, თავისი შემოქმედება საზოგადოებისთვის ქუჩის მხატვრობის გზითაც გაეზიარებინა. როგორც თავად ამბობს, ეს არ არის მხოლოდ საქმიანი ურთიერთობა — ლია იზიარებს იმავე იდეებსა და ღირებულებებს, რომლებსაც ეს ორგანიზაციები ემსახურებიან.

„ყველა ადამიანს მოსწონს, როცა კვალს ტოვებს. ჩვენ ვიცით გამოქვაბულების სტრიტ არტები, როცა პირველი ხაზები, პირველი შტრიხები დააფიქსირა ადამიანმა კედელზე. შესაბამისად, დღემდე ეს ვნება, ჩვენ, ადამიანებს, გვაქვს. ცხადია, სასიამოვნოა, როცა ჩავდივარ სხვა ქალაქებში და იქაც ჩემს ნამუშევრებს ვნახულობ, როცა ვიღაცები ფოტოს იღებენ ამ ნახატებთან. ეს ძალიან მაბედნიერებს“.

საქართველოში არსებულ დღევანდელ პოლიტიკურ სიტუაციას კატასტროფულს უწოდებს. მისი აზრით, ქვეყანა განვითარებისა და დემოკრატიის გზაზე იდგა, მაგრამ ბოლო წლების განმავლობაში უკუსვლით მივდივართ, რასაც „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების მმართველობას უკავშირებს. იმედი აქვს, რომ ოქტომბერში ეს რეგრესი დასრულდება და საქართველო დაუბრუნდება იმ კურსს, რომელსაც ბოლო 30 წლის განმავლობაში მიჰყვებოდა — თავისუფლებისა და პროგრესის გზას.

რუსული კანონი საშინელებაა ჩვენი ქვეყნის განვითარებისთვის. მებრძოლ და პატრიოტ ადამიანებს უცხოური ქვეყნის გავლენის აგენტის იარლიყი სრულიად უსამართლოდ ეწებებათ. ღირსეული ადამიანები ამას ვერ შევეგუებით. მე მიმაჩნია, რომ ამ ღირსეული ადამიანების რიგებში ვდგავარ და არასოდეს არცერთ კომპრომისზე არ წავალ, აგენტად არ დავრეგისტრირდები ამ ქვეყანაში. ამას მირჩევნია, საერთოდ დავტოვო ქვეყანა და წავიდე. ეს კანონი მუშაობაშიც მიშლის ხელს — თუ რამე პროექტი მქონია, ან მივუწვევივარ, ყველა იყო ევროკავშირის ან დასავლეთის მიერ წახალისებული და დაფინანსებული, შესაბამისად, ავტომატურად მეც გამოვდივარ ამ კანონის ობიექტი. და არა მხოლოდ მე, ნებისმიერი დამოუკიდებელი არტისტი.

„ეს ხელისუფლება იმთავითვე მიდრეკილი იყო ცენზურისკენ, დიდი ხანია, ჩვენ ამის წინააღმდეგ ბრძოლა გვიწევს. გვახსოვს, რაღაც აბსურდული მოთხოვნები რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფასთან დაკავშირებით, რაც მე პირადად შემეხო და რაც სრულიად აბსურდული ამბავია — ვერაფრით დაასაბუთებ, რა არის საერთოდ რელიგიური გრძნობა და მერე მისი შეურაცხყოფა. ათასი მსგავსი სისულელე იყო გაჟღერებული „ოცნების“ მთავრობის მიერ, თუმცა, ასე თუ ისე, წინააღმდეგობას ვწევდით და თითქოს ვიმარჯვებდით სხვადასხვა ასპექტში. ბოლო პერიოდში სრულიად უკონტროლო გახდა მათი რუსეთისკენ სვლა. უკვე ყველა ნიღაბი ჩამოხსნილია და ყველაფერი გაშიფრულია, უკვე აღარც მალავენ, საით არის მათი გეზი“.

ბოლო პერიოდში მიღებულ კიდევ ერთ კანონსაც ეხმაურება — ჰომოფობიურ, სიძულვილის, ცენზურის კანონს, რომელსაც ლია „აბსურდს“ უწოდებს და ამბობს, რომ ის სრულიად შეუსაბამოა დემოკრატიულ პრინციპებთან. მისი აზრით, ეს კანონი არა მხოლოდ ქვიარ თემს აზარალებს, არამედ მათ ოჯახებს, ნათესავებს და საყვარელ ადამიანებსაც, ამის შედეგს კი მთელი საზოგადოება განიცდის.

„ამ კანონებით ასევე ზარალდებიან ბავშვები, რომლებსაც უსპობენ სექსუალური განათლების მიღების საშუალებას. ვიღაცებს ჰგონიათ, რომ რაღაც სიბილწეს, ცუდს ასწავლიან ბავშვებს და გაირყვნებიან. ეს არის აბსოლუტური სიგიჟე და პროპაგანდის ნაწილი — არასწორად მიაწოდეს ადამიანებს ინფორმაცია სექსუალური განათლების შესახებ და მოვიმკეთ უამრავი ცუდი ამბავი: პედოფილია, გაუპატიურებები, ნაადრევი ქორწინება და ათასი უბედურება, რაც მოჰყვება ამ გაუნათლებლობას. ესენი მიმართული არიან იქითკენ, რომ მაქსიმალურად გაუნათლებელი თაობები გაიზარდონ, მაქსიმალურად შეზღუდონ ადამიანის აზროვნება, რომ მერე თავად კარგად მართონ. ეს მარტივი ამბავია.

ჩემი ერთადერთი იმედი არის სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც არის ძალიან აქტიური, ძალიან ყოჩაღი. ჩვენ არ ვეპუებით ამ საშინელ წნეხს და ვიბრძვით ჩვენი ქვეყნის უკეთესი მომავლისთვის, ჩვენი შვილების უკეთესი მომავლისთვის. ეს არის უმნიშვნელოვანესი ამბავი და გადამწყვეტი ბრძოლა, რომელსაც აუცილებლად მოვიგებთ“.