ლია ტაბატაძე „საქართველოს დაუნის სინდრომის ასოციაციისა“ და სოციალური საწარმო „ბაბალეს“ დამფუძნებელია. სტიგმის წინააღმდეგ ბრძოლა 14 წლის წინ დაიწყო, როცა თეო დაიბადა: მისი მეორე შვილი, რომელსაც დაუნის სინდრომი აქვს.
ლია და სხვა მშობლები ცდილობენ, შეძლებისდაგვარად შეავსონ სახელმწიფო სერვისების ნაკლებობით ან არაეფექტურობით გაჩენილი ვაკუუმი: „ბაბალე“ სპეციალური საჭიროების მქონე მოზარდებს ხელს უწყობს, აიმაღლონ პროფესიული უნარ-ჩვევები და დასაქმდნენ, ასოციაცია კი სხვადასხვა ფორმით ეხმარება და მხარს უჭერს დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანებსა და მათ ოჯახებს.
ლია ტაბატაძე მედია აპრილს უყვება, როგორ შეძლო მშობელთა მცირე ჯგუფმა, მრავალი სირთულის მიუხედავად, დღემდე მოეტანათ ენთუზიაზმით დაწყებული პროექტი და წარმატებით ებრძოლათ ცვლილებებისთვის, მათ შორის, სახელმწიფო პოლიტიკაში.
ის ასევე გვიამბობს, როგორ ემუქრება მოქმედი ხელისუფლების მიერ მიღებული რუსული კანონი წლობით ნაშენებ პროცესს, რომელიც მნიშვნელოვანწილად სწორედ უცხოურ ფონდებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობას ეფუძნება.
„ამაზე ყველა ჩურჩულებდა“
მე ვარ ლია ტაბატაძე, საქართველოს დაუნის სინდრომის ასოციაციისა და სოციალური საწარმო „ბაბალეს“ დამფუძნებელი და დირექტორი. მაგრამ სანამ ეს პოზიციები მექნებოდა და ეს ორგანიზაციები გაჩნდებოდა, ვიყავი და ვარ რიგითი მშობელი, ორი შვილის დედა. მეორე შვილი, რომელსაც დაუნის სინდრომი აქვს, უკვე 14 წლის გოგონა გახდა.
პროფესიით ვარ ხელოვნებათმცოდნე. დღემდე ძალიან მიყვარს ჩემი პროფესია, მაგრამ ყველა ჩემს პროფესიულ და კარიერულ გზაზე უარი ვთქვი და მთლიანად ამ სფეროში გადმოვინაცვლე ეტაპობრივად, ჩემი მეორე შვილის დაბადების შემდეგ, როცა მივხვდი, რამხელა სტიგმა იყო და რამდენ პრობლემას აწყდებოდნენ ადამიანები გარშემო. ამ საკითხზე ყველა ჩურჩულებდა, სიტყვა „დაუნის სინდრომის“ თქმაც კი უხერხული იყო და სირცხვილთან იყო დაკავშირებული. გადავწყვიტე, ეს შემეცვალა: პირველ რიგში, ჩემს ოჯახში, სამეზობლოში, სანათესავოში და მერე სრულიად ჩვენს ქვეყანაში.
მე ვარ ჩემი შვილის და ყველა იმ ჩემი შვილების ინტერესების გამტარი ამ ქვეყანაში. ეს არის ძალიან ქართული და ძალიან ეროვნული ინტერესები და არანაირად უცხოური.
ამ გზაზე ვიპოვე ჩემსავით მოაზროვნე და მოფიქრალი მშობლები და ჩვენ, მშობელთა გუნდმა, მოვახერხეთ, ბევრი ცვლილება მოგვეხდინა ამ ქვეყანაში: პირველ რიგში, საზოგადოებისთვის დაგვენახებინა ჩვენი შვილები და გვეჩვენებინა, რომ ეს არ არის ტრაგედია — რეალურად, ყველანი განსხვავებულები ვიბადებით და ეს უფრო ჩვეულებრივი ამბავია, ვიდრე ვიღაცის განსხვავებულობაზე ხაზის გასმა.
დაახლოებით ცხრა მშობელი შევიკრიბეთ სხვადასხვა პერიოდში. თავიდან ვიყავი მარტო, მერე ორნი, სამნი და ასე დავიწყეთ ერთად. ჯერ იყო ჭრელი წინდების კამპანია: Down Syndrome International-ის ინიციატივა, რომელმაც წინდა აარჩია, როგორც ქრომოსომის ფორმა. ჯამში, ძალიან დაგვეხმარა ეს კამპანია, რომ გაგვეფერადებინა საზოგადოება და დაგვენახებინა, რამდენად მრავალფეროვანია ჩვენი ცხოვრება; რომ ყველამ ჩვენი წვლილი უნდა შევიტანოთ ან ხელი მაინც არ შევუშალოთ ისეთი გარემოს მოწყობას, სადაც შევძლებთ თანაცხოვრებას, ერთმანეთის მხარდაჭერას.
ზუსტად ამ გარემოს მოწყობამ გააჩინა „ბაბალეც“ და „დაუნის სინდრომის ასოციაციაც“. რაც შეგვიძლია, ვაკეთებთ, რომ ჩვენი შვილების ცხოვრება და განვითარება მუცლად ყოფნიდანვე სწორად დაიგეგმოს და მივწვდეთ ყველას, იქნება ეს თბილისსა თუ მაღალმთიან სოფელში დაბადებული ბავშვი.
მშობლების (დედების) მოძრაობა
მშობლებს როცა ვახსენებ, სამწუხაროდ, „მშობლის“ უკან, ძირითადად, სულ დედები ვართ. ეს, რეალურად, დედების მოძრაობაა. თავიდან საზოგადოებასთან ღიად საუბრით დავიწყეთ ხან ერთმა მშობელმა, ხან მეორემ… ზოგიერთი მშობლისთვის მიუღებლებიც ვიყავით, რატომ ვსაუბრობდით ამაზე ხმამაღლა. მერე ეს ჩვეულებრივი ამბავი გახდა.
„ბაბალე“ დაიწყო 2015 წლიდან. ეს მოხდა ერთ-ერთი საერთაშორისო კამპანიის შემდეგ, რომელშიც ჩვენც ჩავერთეთ და რომლის გზავნილიც იყო „მინდა მუშაობა“. ეს ის პერიოდია, როცა ბავშვებს ძირითადად სამშობიაროებში ტოვებდნენ თავიანთი დიაგნოზის გამო და მშობლებს პირდაპირ ნეგატიურ რჩევებს აძლევდა მედპერსონალი: პირდაპირ დატოვებას ურჩევდნენ. მერე ამაზეც ვიმუშავეთ, რომ სამშობიაროებში მსგავსი რამ აღარ მოხდეს და თითქმის აღარც ხდება ასეთი ფაქტები.
აქედან გამომდინარე, ისიც ვიფიქრეთ, რომ ძალიან არაადეკვატურები გამოვჩნდებოდით: რა დროს მუშაობაზე ლაპარაკია, როცა სამშობიაროში ტოვებდნენ ბავშვებს… მაგრამ არ დაველოდეთ „ივერიის გაბრწყინებას“ და დავიწყეთ ამ ნაბიჯების გადადგმა ჩვენით.
ამაზე ფიქრის პროცესში გავიგეთ სოციალური მეწარმეობის შესახებ, რომელიც იდეალური იყო ჩვენს შემთხვევაში. ესაა კონცეფცია, როცა ბიზნესის მოდელი მუშაობს სოციალური მიზნისთვის: აკეთებ ბიზნესს, რათა ეს თანხა გამოიყენო შენი სოციალური მიზნისთვის და ჩვენი სოციალური მიზანი არის ჩვენი შვილების პროფესიული განვითარება, პირველ რიგში, და დასაქმების მხარდაჭერა.
სამწუხაროდ, ამას არც სახელმწიფო აფინანსებდა და არც დონორი ორგანიზაციები. ბევრი დონორი ორგანიზაცია კონკრეტულად ამ თემით არ ინტერესდებოდა. იყო ზოგადად დასაქმების საკითხები, მაგრამ დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანებს კიდევ სხვა ტიპის მხარდაჭერა სჭირდებათ და ეს რომ დაგვენახებინა სხვებისთვის, ბევრი დრო დაგვჭირდა.
დღეს უკვე შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ ჩვენს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, ძალიან კარგი პროგრამა გავაკეთეთ, ოთხსაფეხურიანი, სადაც 12 წლიდან ვიღებთ ბავშვებს და ჩვენს ხელში იზრდებიან, ასე ვთქვათ. ჯერ შემოქმედებითი პროცესია, მერე პროფორიენტაციაზე ვმუშაობთ და „ბაბალეს“ გარდა, სხვადასხვა პროფესიასაც ვაცნობთ, პროფესიული ცოდნის მიღებასა და დასაქმებაში ვეხმარებით.
სამშობიაროდან რომ დამირეკავს ატირებული დედა, საქართველოს მოქალაქე, და იმას რომ ცხელი ხაზი, ფსიქოემოციური მხარდაჭერა, ნათარგმნი ლიტერატურა დახვდება, ჯანმრთელობის სწორ მეთვალყურეობას რომ გაუწევენ მის შვილს, რაშიც დაგვეხმარა უცხოური ფონდები… ეს რანაირად არის უცხოური ძალების ინტერესების გატარება? წარმოუდგენელია.
ამის პარალელურად, ასოციაციაც მუშაობს. ვინაიდან ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ არსებობს მშობლის მხარდაჭერის არანაირი მექანიზმი და არანაირი პროგრამა, ისევ ჩვენ გვპოულობენ და ჩვენ ვუწევთ მათ ამ ფსიქო-ემოციურ და ინფორმაციულ მხარდაჭერას. ამის შემდეგ ასოციაცია სხვადასხვა ტიპის პროგრამას ქმნის ახალგაზრდებისთვის.
მე თვითონაც მიკვირს, ეს გზა როგორ გამოვიარეთ ერთად მშობლებმა. ნულიდან კი არა, მინუსებიდან დაწყებული საქმეა, მაგრამ დიდი მოტივაცია გვქონდა და დღემდე ეს მოტივაცია გვაძლევს იმის შესაძლებლობას, მეტი და მეტი ვაკეთოთ.
„ბაბალეს“ წარმატება
„ბაბალეს“ ჰქონია ბევრი გამოწვევა, ურთულესი პერიოდები. ხშირად მიფიქრია, რომ ხომ არ ჯობია, თავი დავანებო საერთოდ ამ ყველაფერს, მაგრამ ჩემი თავი გადამიდია, ღამეები მითენებია, შეუძლებელი გამიკეთებია. გადავრჩით მხოლოდ იმიტომ, რომ ყოველთვის ვიცოდი: ეს უნდა გაგრძელებულიყო. და ასე მოვედით აქამდე, რაც მართლაც საოცრებაა — 10 000 ლარით დაწყებული ბიზნესით ნახევარ მილიონიან ბრუნვაზე ავედით. არარსებული კაპიტალით წარმოუდგენელ შედეგებს მივაღწიეთ.
თავიდანვე ვიცოდი, რომ „ბაბალეს“ უნდა შეექმნა ისეთი პროდუქცია, რომელიც ძალიან საინტერესო იქნებოდა მომხმარებლებისთვის და შეიძენდნენ არამხოლოდ იმიტომ, რომ ამის უკან რაღაც სოციალური თემაა, არამედ იმიტომ, რომ ნამდვილად მოეწონათ ის კონკრეტული ნივთი.
გარკვეულწილად ამას მივაღწიეთ, თუმცა, ძალიან დიდი გზა გავიარეთ ამისთვის. პროფესიით არც მარკეტოლოგი ვარ, არც რაიმე კურსებს დავსწრებივარ. უბრალოდ, მჯერა, რომ როცა რაღაც ძალიან გინდა, გულწრფელი ხარ შენს მიზნებში და ზუსტად იცი, რას ემსახურება შენი საქმიანობა, სწორ დროს სწორ ადგილას და სწორ ადამიანებთან ხვდები ხოლმე. სწორედ ეს მოახერხა „ბაბალემ“ და ნელ-ნელა შეიძინა მეგობრები: მეგობარი კომპანიები, სხვადასხვა დონორი ორგანიზაცია, რომლებმაც სხვადასხვა დროს ხან დანადგარი გვიყიდეს, ხან საკერავი მანქანა და ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ ავაშენეთ ეს ყველაფერი.
„ბაბალეს“ პროდუქცია თანაშექმნის პროცესს ეფუძნება. ერთი ადამიანი არ ქმნის ამ ყველაფერს და ყველას თავისი წვლილი შეაქვს. მაგალითად, შარშან თეოს მიერ დახატული დრაკონის საფუძველზე გავაკეთეთ ნაძვის ხის სათამაშოები, რომლებიც ყველაზე გაყიდვად პროდუქტებს შორის იყო. ასე რომ, ხშირად ჩვენი შვილების ნამუშევრები ხდება პროდუქციის ინსპირაცია.
გარდა დასაქმების ადგილისა, „ბაბალე“ ერთგვარ საგანმანათლებლო ადგილადაც იქცა, როგორც ჩვენი ახალგაზრდებისთვის, ისე სხვა დაინტერესებული პირებისთვის. როცა მოდიან ჩვენს სივრცეში, ბევრმა დაუნის სინდრომის შესახებ არაფერი იცის და ძალიან ბევრ სწავლობენ ჩვენთან მუშაობით.
რა ელის მიღწეულ პროგრესს?
როცა ბაბალე დავიწყეთ, სახელმწიფო არაფერს აკეთებდა დასაქმების მიმართულებით. მხოლოდ 2015 წლიდან დაიწყო პროფესიული ინკლუზიური განათლება, რასაც წინ უსწრებდა ჩვენი კამპანია „მინდა მუშაობა“.
მოგვიანებით გაჩნდა მხარდაჭერაზე დაფუძნებული დასაქმების პროგრამა, რომელსაც დასაქმების სააგენტო ახორციელებს, მაგრამ ამ პროგრამას თითქმის არ იყენებენ კომპანიები, რადგან ხელფასის სუბსიდირების მიღმა კიდევ ბევრი საჭიროებაა, მათ შორის, მანამდე ადამიანის მომზადება. ზოგადად, ყველასთვის რთულია დღეს პროფესიული არჩევანის გაკეთება და მით უმეტეს, ჩვენს გოგო-ბიჭებს ამ პროცესში ძალიან უჭირთ.
უფრო პროაქტიული ნაბიჯებია საჭირო და თითქოს აქეთ მივდიოდით: პოლიტიკის დოკუმენტებზე ბევრი ვიმუშავეთ, გაეროს კონვენციის რატიფიცირება მოვახდინეთ, საქართველოს კანონი მივიღეთ შშმ პირთა შესახებ… რაც ჩამოვთვალე, თითქმის ყველა პროცესში მაქვს მონაწილეობა მიღებული და ჩემი კონტრიბუცია მაქვს შეტანილი, რომ ეს ყველაფერი დიდ სურათში შეგვეცვალა.
რომ არა საერთაშორისო ორგანიზაციები, აშშ და ევროკავშირი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების გამოწვევები, ალბათ, ჯერ ისევ ისეთივე იქნებოდა, როგორიც ჩვენი ბავშვობიდან გვახსოვს, როცა გარშემო შშმ ადამიანებს, უბრალოდ, ვერ ვხედავდით.
და დღეს, ერთი ხელის მოსმით, ერთი კანონპროექტის მიღებით, ეს ყველაფერი შეიძლება გაჩერდეს — გაჩერდა კიდეც უკვე — და არათუ გაჩერდეს, არამედ რეგრესიც განიცადოს და წყალში ჩაიყაროს. ქვეყანაში შექმნილმა ვითარებამ ბევრი ხიდი ჩატეხა. გრძელვადიან პერსპექტივაში ვეღარ ვხედავთ, რა და როგორ იქნება. დადგა რისკი, რომ გავიდნენ საერთაშორისო და დონორი ორგანიზაციები.
თითქოს რაღაც ეტაპამდე მოვედით და უკვე კონკრეტული ადამიანების ცხოვრებაზე უნდა ასახულიყო რეალური ცვლილებები. ყველაზე მეტად რაც გვიჭირდა, ფურცელზე დაწერილის პრაქტიკაში შესრულება იყო. როცა მივედით შესრულებამდე, ყველაფერი გაგვიჩერდა.
რომ არა საერთაშორისო ორგანიზაციები…
„ბაბალეს“ და ასოციაციის საქმიანობაში სახელმწიფოს როლი ყველაზე მცირეა; ისეთი მცირე, რომ ის სურათს ჩვენს საქმიანობაში ვერც ახლა ცვლის და ვერც მომავალში შეცვლის. „ბაბალე“ დაიწყო ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციის მხარდაჭერით, რომელიც სხვა უცხოური ორგანიზაციის მიერ ფინანსდებოდა. ასოციაციის ნაწილშიც, როცა ვამბობდით, რომ მშობლებს სჭირდებოდათ მხარდაჭერა, ჩვენს შვილებს სჭირდებოდათ სპეციფიკური ჯანმრთელობის მეთვალყურეობა და ამისთვის პროტოკოლი უნდა შექმნილიყო, მაშინ ჩვენმა სამედიცინო სისტემამ არაფერი იცოდა დაუნის სინდრომის ჯანმრთელობის მართვის შესახებ. ჩვენ შემოვიტანეთ ეს ამ ქვეყანაში სწორედ სხვადასხვა დონორი ორგანიზაციის მხარდაჭერით. ისინი იყვნენ პირველები, ვინც დაგვიჯერეს. სახელმწიფოს კი დღემდე ვეჭიდავებით, სულ რაღაცის მტკიცება გვიწევს.
რომ არა საერთაშორისო ორგანიზაციები, აშშ და ევროკავშირი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების გამოწვევები, ალბათ, ჯერ ისევ ისეთივე იქნებოდა, როგორიც ჩვენი ბავშვობიდან გვახსოვს, როცა გარშემო შშმ ადამიანებს, უბრალოდ, ვერ ვხედავდით. თუკი რამე შეიქმნა, ყველაფერი დონორი ორგანიზაციების მხარდაჭერით შეიქმნა ამ ქვეყანაში და მერე ეტაპობრივად სახელმწიფო პროგრამებად იქცა.
უზარმაზარი მხარდაჭერაა გაწეული არამარტო პროგრამულად, არამედ პოლიტიკის დოკუმენტებითაც, თუნდაც გაეროს მხრიდან. მათ გარეშე ჩვენი ქვეყანა ვერაფერს შეძლებდა. ინკლუზიური განათლება მთლიანად ნორვეგიის მთავრობამ დააფინანსა თავის დროზე, უზარმაზარი თანხა დახარჯა. დღეს რომ ჩვენი შვილები სკოლებში დადიან და ინკლუზიურ განათლებაში არიან ჩართულნი, ნორვეგიის დამსახურებით მოხდა ეს.
ჩვენ თუ ამ ყველაფრის გარეშე დავრჩით, ძალიან გაგვიჭირდება. ერთი სახელმწიფოს ბიუჯეტი, რომელიც ჩვენი გადასახადებით შეივსება, ამ ყველაფერს ფიზიკურად ვერ მოერევა. რაც გვაქვს, იმასაც დავკარგავთ, არათუ განვვითარდეთ და რამე ახალი შევქმნათ.
„ეს ეროვნული ინტერესია და არა — უცხოური”
ამ კანონის [რუსული კანონი] აღსრულება ძალიან ცუდ შედეგს მოგვცემს. არ ვიცი, მოსახლეობა რამდენად ინფორმირებულია, რა ტიპის დეკლარაციის შევსებას და რა ტიპის ინფორმაციის ჩაბარებას ითხოვენ. გამოდის, რომ მარტო ის დოკუმენტები უნდა ავსო და საქმეზე ვეღარ კონცენტრირდე. ამასთან, ითხოვენ ისეთი ტიპის ინფორმაციებს, რომლებიც ძალიან ბევრ პერსონალურ მონაცემს შეიცავს. ეს, რა თქმა უნდა, ხელს შეგვიშლის ჩვენც და დონორ ორგანიზაციებსაც… ბევრი ორგანიზაცია ფიქრობს, რომ გავიდეს, ბევრმა შეაჩერა ფუნქციონირება.
მოქალაქეების პოზიცია ხშირად არის, რომ თქვენ ვინ დაგიშავებთ რამეს, თქვენ არავინ გერჩით… როგორ არ გვერჩის, ანალოგიურად ვრცელდება ეს კანონი ჩვენზე. ანალოგიურად დაგვიშავდება, როგორც სხვას და, პირველ რიგში, ქვეყანას უშავდება, მთლიანად. ასე თუ გაგრძელდა, ასე თუ მივყევით ყველანი, ნაბიჯ-ნაბიჯ, ალბათ, ნელ-ნელა ყველა ორგანიზაცია დაიხურება და მათ შორის ჩვენიც. ფიზიკურად ვეღარ შეძლებს ფუნქციონირებას, განსაკუთრებით ასოციაცია, რადგან სახელმწიფოსგან არანაირი მხარდაჭერა არ ჰქონია არასდროს და არც მომავალში ექნება, ალბათ.
ჩვენ მხოლოდ ქართულ, ეროვნულ საქმეს ვაკეთებთ საერთაშორისო და უცხოური ორგანიზაციების დახმარებით. ეს ყოველთვის ასე იქნება და თუ დასრულდება, დასრულდება ისე, რომ ყველანი მართლები ვიქნებით.
ყველაზე მეტად მორალურად რაც გვირტყამს სამოქალაქო სექტორს და მეც პირადად, რომ რანაირად ვარ უცხოური გავლენის ან აგენტი, ან ძალის გამტარებელი. ამ სიტყვათშეთანხმებას საქართველოში ნეგატიური კონტექსტი აქვს, როგორც არ უნდა დავატრიალოთ, და მის ნეგატიურად აღქმაში ამ კანონის მესვეურებიც „გვეხმარებიან“. იარლიყს გაკერებენ, რომ თითქოს რაღაცას აშავებ, ვიღაცის ინტერესები გაატარე.
მე ვარ ჩემი შვილის და ყველა იმ ჩემი შვილების ინტერესების გამტარი ამ ქვეყანაში. ეს არის ძალიან ქართული და ძალიან ეროვნული ინტერესები და არანაირად უცხოური. სამშობიაროდან რომ დამირეკავს ატირებული დედა, საქართველოს მოქალაქე, და იმას რომ ცხელი ხაზი, ფსიქოემოციური მხარდაჭერა, ნათარგმნი ლიტერატურა დახვდება, ჯანმრთელობის სწორ მეთვალყურეობას რომ გაუწევენ მის შვილს, რაშიც დაგვეხმარა უცხოური ფონდები… ეს რანაირად არის უცხოური ძალების ინტერესების გატარება? წარმოუდგენელია.
ჩვენ დონორ ორგანიზაციებს ზუსტად დავანახეთ, რა პრობლემების წინაშე დგანან ჩვენი ოჯახები და რა სჭირდებოდა ამის მოგვარებას. სწორედ ამაში გეხმარებიან, როცა გაფინანსებენ და არა ის, რომ „თქვენ ორგანიზაცია რომ გაქვთ, მე ჩემი ინტერესი მაქვს და ახლა შენ ეს გააკეთე“. ამაზე არც ჩვენ მივდივართ და არც თავად უბრძანებენ ვინმეს რამეს. პირიქით, მადლობის მეტი არაფერი მეთქმის ყველა იმ ორგანიზაციისადმი, თუკი ვინმეს საქართველოსთვის რაიმე გაუკეთებია.
ამ უცხოურ ძალას ისე ახსენებენ, თითქოს ვიღაც მტერი შემოდის, რომელიც ებრძვის ამ ქვეყანას და ჩვენ გვიყენებს იარაღად. სინამდვილეში, ეს ასე არ არის.
„არ დავრეგისტრირდებით“
ამ კანონთან მიმართებით გავიარე უამრავი კონსულტაცია, ათასნაირი მოსაზრება… ბევრი ვიფიქრეთ თუ ცოტა, ჩვენმა გუნდმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ ჩვენი ნებით არ ვრეგისტრირდებით, სწორედ იქიდან გამომდინარე, რომ ჩვენ არ ვართ უცხოური ძალის ინტერესების გამტარი და ამას საკუთარი ხელით ვერ განვაცხადებთ. მერე ძალით დაგვარეგისტრირებენ თუ რა იქნება, დაველოდებით. ჩვენ მხოლოდ ქართულ, ეროვნულ საქმეს ვაკეთებთ საერთაშორისო და უცხოური ორგანიზაციების დახმარებით. ეს ყოველთვის ასე იქნება და თუ დასრულდება, დასრულდება ისე, რომ ყველანი მართლები ვიქნებით.
გამჭვირვალობაში, რა თქმა უნდა, ცუდი არაფერია და ყველა ორგანიზაცია უნდა იყოს გამჭვირვალე, მათ შორის, სახელმწიფო ბიუჯეტი, რომელშიც თითოეული ჩვენგანი ვიხდით გადასახადს. 20-მდე კანონია საქართველოში, რომელიც არეგულირებს სხვადასხვა ტიპის შემოსავალს, მართვას და სახელმწიფოსთან ანგარიშვალდებულებას. მათ შორისაა გრანტების კანონი. მიზანი თუ მართლაც გამჭვირვალობა იყო, შეგვეძლო, ეს არსებულ კანონმდებლობებში ჩაგვედო და რაღაც ახალი არ შეგვექმნა, რაც ახალ სტიგმებს და იარლიყებს მოგვაკერებდა.
სამოქალაქო საზოგადოება, თუკი ვინმე ფინანსდება, დაფარულად და გაუმჭვირვალედ არავინ საქმიანობს. საკმაოდ გამჭვირვალე ურთიერთობა გვაქვს შემოსავლების სამსახურთან. და თუ არასამთავრობო ორგანიზაცია გამჭვირვალე არ არის, მას არც დონორი ენდობა და არც არავინ. ის, უბრალოდ, ვერ იმუშავებს. ასე რომ, ყველა, ჩვენი ბუნებით, გამჭვირვალეები ვართ როგორც დონორთან, ისე სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში.
მომავალი
როგორი იქნება მომავალი? ამაზე ცოტა პესიმისტური განწყობები მქონდა გაზაფხული-ზაფხულის პერიოდში, მაგრამ ახლა უფრო მყარად ვარ. რეგიონებში რომ გავედი, ბევრი ადამიანი ვნახე ზაფხულის პერიოდში, რიგითი მოქალაქეების ბევრ საუბრებს მოვკარი ყური და მაქვს განცდა, თითქოს საზოგადოება მზად არის ცვლილებებისთვის.
მჯერა, რომ საქართველოს მოქალაქეები აუცილებლად მოვიტანთ ამ ცვლილებებს. ეს ჩვენი გასაკეთებელია და არა ვიღაც მითური ლიდერის. იმედია, არ გამიცრუვდება იმედი. ომები გადავიტანეთ, ათასი სირთულე გავიარეთ ერთად როგორც დამოუკიდებელმა ქვეყანამ. მგონი, ესეც ჩვენი ერთად გასავლელი გზა არის და აუცილებლად გავივლით წარმატებით. სხვა გზა არ არის. ასე უნდა გავაკეთოთ.