გენდერული დისფორია გულისხმობს იმ დისკომფორტს, რომელიც ადამიანს აქვს მისთვის მინიჭებულ სქესთან დაკავშირებით. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს დისკომფორტი საკუთარი ფიზიკური სხეულის მიმართ (რაც განსაკუთრებით ძლიერდება სქესობრივი მომწიფების დროს) ან/და დისკომფორტი თქვენთვის მინიჭებულ სქესთან დაკავშირებული და თქვენთვის დაკისრებული სოციალური როლების გამო. ეს შეგრძნებები, როგორც წესი, იწყება გარდატეხის ასაკში ან უფრო ადრე.

რა არის გენდერული დისფორია?

გენდერული დისფორია აღნიშნავს მუდმივ ემოციურ და ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს, რომელსაც ადამიანი განიცდის მისი გენდერული იდენტობისა და მისთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესის შეუთავსებლობის გამო. მაგალითად, ადამიანმა, რომლისთვისაც დაბადებისას მინიჭებული სქესი კაცია, შეიძლება აღმოაჩინოს, რომ ის ემოციურად, ფიზიკურად და ფსიქოლოგიურად თავს გრძნობს და აიდენტიფიცირებს ქალად.

► გენდერული დისფორია არ მიიჩნევა პათოლოგიად ან მენტალურ აშლილობად; ნაცვლად ამისა, ის აღწერს მოწყვლადობის იმ არეალს, რომელიც სოციალურ და ფსიქოლოგიურ სირთულეებს უდებს სათავეს. ასევე აღსანიშნავია, რომ ყველას, ვისი გენდერული იდენტობაც არ ემთხვევა მათთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს, არ აქვს გენდერული დისფორია.

სქესი, გენდერი და სხვა ტერმინები

არსებობს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ტერმინი, რომელიც გენდერულ დისფორიასთანაა დაკავშირებული. იმისთვის, რომ გენდერული დისფორიის მქონე ადამიანებს გავუგოთ და მხარი დავუჭიროთ, საჭიროა, გვესმოდეს, რა განსხვავებაა სქესის ბიოლოგიურ ასპექტებსა და გენდერს, როგორც სოციალურ კონსტრუქტს შორის — ანუ როგორ ჩამოუყალიბდა საზოგადოებას წარმოდგენები, ნორმები და მოლოდინები ადამიანების მიმართ მათი „კაცად“ და „ქალად“ აღქმის მიხედვით.

► გახსოვდეთ, რომ გენდერული იდენტობის ჩამოყალიბება ადამიანის ცხოვრების მოსალოდნელი და ბუნებრივი ნაწილია.

ქვემოთ მოცემულია სქესსა და გენდერთან დაკავშირებული რამდენიმე მნიშვნელოვანი ტერმინი:

• ბიოლოგიური სქესი, იგივე დაბადებისას მინიჭებული სქესი, გულისხმობს ახალშობილის გარეგან მახასიათებლებს, მაგალითად, სასქესო ორგანოებსა და/ან მეორეულ სასქესო ნიშნებს, რომელთა დახმარებითაც ექიმი ადამიანს ანიჭებს სქესს. სქესი შეიძლება იყოს: კაცი, ქალი ან ინტერსექსი.

► ტერმინი „ინტერსექსი“ აღნიშნავს იმ ადამიანებს, რომელთა სექსუალურ-რეპროდუქციული ანატომია განსხვავდება იმისგან, რაც ტრადიციულად „ქალად“ ან „კაცად“ მიიჩნევა. ინტერსექსი ადამიანები, როგორც წესი, იბადებიან ქრომოსომების, ჰორმონების, გენიტალიების (სასქესო ორგანოების) ან რეპროდუქციული ორგანოების ვარიაციებით. მეტი ინფორმაციისთვის იხილეთ ჩვენი სტატია ინტერსექსი — მნიშვნელობა, სიხშირე და სტიგმა

• გენდერი არის ერთგვარი სოციალური სტატუსი, საზოგადოების მხრიდან ადამიანის მიმართ არსებული იმ მოლოდინების ერთობლიობა, რომლებიც მოიცავს ქცევებსა და სხვა მახასიათებლებს.

► ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ სტატია სქესი და გენდერი — რა განსხვავებაა მათ შორის?

• გენდერული იდენტობა მოიცავს ბიოლოგიური, გარემო და კულტურული ფაქტორების კომპლექსურ ერთობას, რომელიც ასახავს ადამიანის მიერ საკუთარი თავის შინაგან განცდას — ანუ იმას, თუ როგორ აღიქვამს და რას უწოდებს ადამიანი საკუთარ თავს. ეს იდენტობა შეიძლება ემთხვეოდეს ან განსხვავდებოდეს მისთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესისგან.

► ძველად გენდერული იდენტობა ბინარულად (ორობითად) ესმოდათ — ის შეიძლებოდა ყოფილიყო „კაცი“ ან „ქალი“; მიუხედავად ამისა, ბოლო წლებში გენდერს განიხილავენ, როგორც იდენტობების სპექტრს, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც „კაცი“ ან „ქალი“, ისე ამ ორის კომბინაცია ან არცერთი.

• ტრანსგენდერი არის ქოლგა-ტერმინი, რომელიც მოიცავს ყველა ინდივიდს, ვისი გენდერული იდენტობაც არ შეესაბამება იმ მოლოდინებს, რომლებიც მათ დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან ასოცირებული გენდერის გამო დაეკისრათ.
• სისგენდერი აღნიშნავს ადამიანს, ვისი გენდერული იდენტობაც შეესაბამება მათთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან ასოცირებულ გენდერთან.
• გენდერფლუიდი არის გენდერული იდენტობა, რომელიც არ არის შეზღუდული ერთი სპეციფიკური გენდერით და ის შეიძლება დროთა განმავლობაში შეიცვალოს. გენდერფლუიდი ადამიანები გრძნობენ, რომ ისინი არ არიან ექსკლუზიურად კაცის/ქალის ტრადიციულ კატეგორიებში და რომ მათი გენდერული იდენტობა არ არის „ფიქსირებული“.
• არაბინარული ქოლგა-ტერმინია და გულისხმობს გენდერის ორობით, „ქალისა“ და „კაცის“, ჩარჩოებს მიღმა არსებულ გენდერულ იდენტობებს, მათ შორის შეიძლება იყოს ქვიარი, გენდერფლუიდი, ბიგენდერი და ა.შ.
• სექსუალური ორიენტაცია აღნიშნავს ადამიანის თანდაყოლილ და განუყოფელ ემოციურ, რომანტიკულ და/ან სექსუალურ მიზიდულობას სხვა ადამიანების მიმართ (მაგ., ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი, ჰეტეროსექსუალი, ქვიარი და ა.შ.).

► არსებობს უამრავი სხვადასხვა ტიპის სექსუალური ორიენტაცია და გენდერული იდენტობა, რის გამოც მნიშვნელოვანია, რომ ისინი არ ვივარაუდოთ ადამიანის გარეგნობასა თუ სხვა ნიშნებზე არსებული სტერეოტიპების მიხედვით.

გენდერული დისფორიის ტიპები

გენდერული დისფორიის ტიპებს შორისაა:

• სხეულის დისფორია: ხშირად ხასიათდება საკუთარი ფიზიკური გარეგნობის მძაფრი უარყოფითიაღქმით, რაც შეიძლება გამოიხატოს საკუთარი სხეულისადმი ძლიერი ანტიპათიით ან იმაზე დარდით, რომ არ მოგწონთ, როგორც გამოიყურებით.
• სოციალური დისფორია: ხასიათდება სოციალურ სიტუაციებში დისკომფორტისა თუ შფოთვის შეგრძნებით, როდესაც სხვები არ აღიარებენ და პატივს არ სცემენ თქვენს გენდერულ იდენტობას, მაგალითად, იყენებენ არასწორ ნაცვალსახელებს (ვთქვათ, ინგლისურ ენაზე საუბრისას, რომელშიც სხვადასხვა ნაცვალსახელი გამოიყენება ადამიანის გენდერის მიხედვით), არასწორად ვარაუდობენ თქვენს გენდერს და ა.შ.
• გონებრივი დისფორია: როგორც წესი, გვხვდება უფროსებში და წარმოიშობა მაშინ, როდესაც ადამიანს აქვს შეგრძნებები დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან ან ისეთ რამესთან, რასთანაც აღარ აკავშირებენ საკუთარ თავს.

გენდერული დისფორიის ნიშნები

გენდერული დისფორია შეიძლება სხვადასხვაგვარად გამოვლინდეს ბავშვებში, მოზარდებსა და ზრდასრულებში. საერთო, რომელიც ყველა დისფორიას ახასიათებს, გამოიხატება მუდმივ და უწყვეტ დისკომფორტში, რომელსაც იწვევს დაბადებისას მინიჭებული სქესისა და ადამიანის გენდერული იდენტობის შეუთავსებლობა.

გენდერული დისფორიის ნიშნები ბავშვებში

ადრეული ასაკის განმავლობაში ბავშვებში ხშირია თამაშისას არაკონფორმული გენდერული გამოხატვის პერიოდები, მაგალითად, კულტურულად სხვა სქესისთვის დამახასიათებელი ტანსაცმლით დაინტერესება ან მისი ჩაცმა. ასეთი თამაში, როგორც წესი, არ ნარჩუნდება სკოლის ან მოზარდობის წლებში და ის ადამიანის განვითარების ბუნებრივი ნაწილია. ასეთი ბავშვები მიიჩნევიან გენდერულად არაკონფორმულებად ან გენდერულად ექსპანსიურებად (ინგლ. Gender expansive).

• ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატია გენდერული გამოხატვა — მნიშვნელობა, ტიპები და რჩევები

მიუხედავად ამისა, ზოგი ბავშვი ძალიან ადრეული ასაკიდან იწყებს იმის გააზრებას, რომ მისი გენდერი განსხვავდება მისთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესისგან. ეს აღმოჩენა შეიძლება 2-4 წლის ასაკში დადგეს და ის შეიძლება გამოვლინდეს მათ იდენტობაში, გენდერულ გამოხატვაში ან ორივეში ერთად. ადრეული გენდერული დისფორია მაშინ დგება, როდესაც ბავშვი ბაღში ან სკოლის დაწყებით კლასებში ყოფნისას ავლენს მუდმივ და უწყვეტ დისკომფორტს, რომელიც მისთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესსა და მათთვის სასურველ გენდერს შორის სხვაობას უკავშირდება.

ამის მაგალითი შეიძლება იყოს მშობლების შესწორება, როდესაც ისინი იყენებენ არასწორ ნაცვალსახელებს ან გენდერულ იარლიყებს, ასევე არასწორი გენდერით მიმართვისას ქცევების ექსტერნალიზაციის (მაგ., ბრაზის გამოხატვა, უკონტროლო ემოციები, აგრესიული ქცევა) ან  ინტერნალიზაციის (მაგ., სოციალური სიტუაციებიდან განრიდება, ნერვიულობა, სხვების მხრიდან მათი სიყვარულის ნაკლებობის განცდა) ზრდა.

გენდერული დისფორიის ნიშნები მოზარდებში

მოზარდობა საკვანძო პერიოდია გენდერისა და სექსუალური იდენტობის ჩამოყალიბებაში, განსაკუთრებით იმ ახალგაზრდებისთვის, რომლებსაც გენდერულ იდენტობასთან დაკავშირებული გამოწვევები აქვთ.

გენდერული იდენტობა, როგორც წესი, სექსუალურ ორიენტაციაზე უფრო ადრე ყალიბდება და ის უფრო ცხადი ხდება მოზარდობის პერიოდში. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადრეულ გენდერულ დისფორიას უფრო მარტივად ამჩნევენ ის მშობლები, რომლებიც მხარს უჭერენ ბავშვს გენდერული იდენტობის გამოწვევებთან დაკავშირებით. მეორე მხრივ, გვიან დაწყებული გენდერული დისფორია შეიძლება ძალიან მოულოდნელი აღმოჩნდეს როგორც მოზარდისთვის, ისე მისი მშობლებისთვის, და, შესაძლოა, ვერცერთმა მათგანმა ვერ შეამჩნიოს ის.

გენდერული დისფორიის მქონე მოზარდები განსხვავდებიან გენდერულად არაკონფორმული მოზარდებისგან ან მათგან, ვინც გამოხატავს საკუთარ გენდერს ისე, რომ ეს არ შეესაბამება მათთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს. გენდერული დისფორიის მქონე მოზარდები მუდმივ დისკომფორტს განიცდიან მათი გენდერული იდენტობისა და მათთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესის შეუთავსებლობის გამო. მათ ძლიერი მოთხოვნილება აქვთ იმისა, რომ სხვებმა აღიქვან, აღიარონ და გაითვალისწინონ მათი გენდერული იდენტობა.

გენდერული დისფორიის მქონე მოზარდები ხშირად მალავენ მათი გენდერული იდენტობის გამოწვევებს, რადგან ეშინიათ უარყოფის, დაცინვის ან გაკიცხვის არამხოლოდ თანატოლების, არამედ განსაკუთრებით მშობლების მხრიდან. სწორედ ამის გამო, საჭიროა, მშობლებმა იცოდნენ, რამდენად მნიშვნელოვანია გენდერული დისფორია და ზუსტად როგორ ვლინდება ის.

მოზარდებში გენდერული დისფორიის ნიშნებს შორისაა:

• მუდმივი და უწყვეტი გამოხატული დისკომფორტი იმის მიმართ, რომ „არასწორი“ სქესის სხეულში დაიბადნენ;
• გამოხატული სურვილი იმისა, რომ სხვები მათ მოექცნენ და მიმართონ მათი გენდერულ იდენტობის შესაბამისად;
• გარეგნობის შეცვლა ისე, რომ უფრო მეტად დაემსგავსონ მათ გენდერულ იდენტობას (მაგ., ჩაცმულობა, თავის მოვლა, თვითგამოხატვა);
• ზიზღის შეგრძნება საკუთარი სასქესო ორგანოების მიმართ ან/და ისეთი აქტივობების თავიდან არიდება, რომელთა დროსაც საჭიროა საკუთარი სასქესო ორგანოების დანახვა ან მათი შეხება (მაგ., ბანაობა, სექსი);
• დისკომფორტი და შინაგანი კონფლიქტი, რომელიც ხელს უშლის ან აზიანებს ცხოვრების ერთ ან მეტ მნიშვნელოვან ასპექტს: სწავლას, საქმიანობას და სოციალიზაციას.

გენდერული დისფორია და მენტალური პრობლემები მოზარდებში

გვიან დაწყებულ გენდერულ დისფორიას შეიძლება წინ უსწრებდეს ან თან ახლდეს ისეთი პრობლემები, როგორიცაა სკოლისადმი ზიზღი, დაბალი თვითშეფასება, შფოთვა, დეპრესიული განწყობა, სხეულის აღქმისა და კვებითი აშლილობები, არასუიციდური თვითდაზიანება (მაგ., საკუთარი სხეულის დაზიანება ან ტკივილის მიყენება), სუიციდური ფიქრები და ქცევები.

ყოველთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მსგავსი სუიციდური ფიქრები და ქცევები სერიოზულად იქნას აღქმული. არ შეიძლება მათი უგულებელყოფა ან დაკნინება. აუცილებელია, რომ მშობლები ესაუბრონ თავიანთ მოზარდ შვილებს მათ გენდერულ იდენტობაზე და იპოვონ გზა, რომლითაც მხარს დაუჭერენ.

თუკი გენდერულ დისფორიას ბავშვობაში შესაფერისი ყურადღება არ მიექცა, მოზარდობიდან ახალგაზრდობაში გადასვლის პერიოდში ადამიანი შეიძლება შეაწუხოს გაზრდილმა ემოციურმა და ფსიქოლოგიურმა დისკომფორტმა, ასევე ცხოვრების ხარისხის გაუარესებამ.

გენდერული დისფორიის ნიშნები ზრდასრულებში

თუკი გენდერულ დისფორიას ადრეულ ეტაპზე სათანადო ყურადღება არ დაეთმო, მან შეიძლება მნიშვნელოვნად გააუარესოს ტრანსგენდერი ადამიანების ცხოვრების ხარისხი, დაწყებული ბავშვობიდან და გაგრძელებული მთელი მათი მოზარდობისა და ზრდასრულობის პერიოდის განმავლობაში.

ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ გენდერული დისფორია უმეტეს შემთხვევებში 7 წლამდე ასაკში დგება. ტრანსგენდერი ადამიანების მიერ გენდერული დისფორიის განცდის ყველაზე ადრეული მოგონებებისა და გამოცდილების საშუალო ასაკი საკმაოდ დაბალია. მაგალითად, ტრანსგენდერი ქალების მიერ გენდერული დისფორიის ყველაზე ადრეული მოგონებისა და პირველი გამოცდილების ასაკი 4.5 და 6.7 წლებია, ტრანსგენდერი კაცების შემთხვევაში კი — 4.7 და 6.2 წლები.

გარდა ამისა, კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ ზრდასრულ ტრანსგენდერ ადამიანებს საშუალოდ რამდენიმე წელი აქვთ გატარებული მანამ, სანამ მიიღებდნენ დახმარებას, რომელიც ხელს შეუწყობდა მათ სოციალურ და/ან სამედიცინო ტრანზიციას. გენდერულად არაკონფორმული, ტრანსგენდერი და საკუთარ გენდერში დაეჭვებული ზრდასრული ადამიანები სხვადასხვა მიზეზით მიმართავენ მენტალური ჯანმრთელობის პროფესიონალების, მათ შორის, სტრესის, შფოთვის, დეპრესიის, ასევე ცხოვრებისეული, კარიერული და ურთიერთობების პრობლემების გამო.

ზრდასრული ტრანსგენდერი ადამიანები არაპროპორციულად დიდი სტიგმატიზაციისა და დისკრიმინაციის ქვეშ არიან, მათ შორის, გაზრდილია ძალადობის, იდენტობის სტიგმატიზაციის, ასევე სკოლებში, სამსახურსა და ჯანდაცვის სფეროში დისკრიმინაციის რისკი. მათ ასევე შეზღუდული აქვთ სამედიცინო დახმარებაზე წვდომა, რაც ჯანმრთელობის მდგომარეობის კუთხით კიდევ უფრო დიდ სხვაობას წარმოქმნის სისგენდერ ადამიანებთან შედარებით. გენდერული დისფორიის მქონე ზრდასრულებში თერაპიის მთავარი მიზანი თითოეული ადამიანის მიერ განცდილი რეალობის უნიკალური და ინდივიდუალური საჭიროებების მიხედვაა.

გენდერული დისფორიის სიმპტომები

მენტალური აშლილობების დიაგნოსტიკურ და სტატისტიკურ სახელმძღვანელოში (DSM-5) აღწერილია გენდერული დისფორიის ერთი საერთო დიაგნოზი სხვადასხვა სპეციფიკური კრიტერიუმებით ბავშვებისთვის, მოზარდებისა და ზრდასრულებისთვის. გენდერული დისფორიის დიაგნოზი დამოკიდებულია იმ შესამჩნევ სხვაობასთან დაკავშირებულ დისკომფორტზე, რომელიც არსებობს ადამიანის გამოხატულ და/ან განცდილ გენდერსა და მათთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს შორის. ეს დისკომფორტი ასევე უნდა ქმნიდეს პრობლემებს ან მნიშვნელოვან სტრესს ადამიანის ფუნქციონირების სხვა სფეროებში, მათ შორის ურთიერთობებში, განათლებაში/სამსახურში და სოციალურ ცხოვრებაში.

იმისთვის, რომ მოზარდს ან ზრდასრულ ადამიანს გენდერული დისფორიის დიაგნოზი დაესვას, ის ბოლო ექვსი თვის განმავლობაში უნდა აკმაყოფილებდეს ჩამოთვლილთაგან მინიმუმ ორ კრიტერიუმს:

1. შესამჩნევი შეუსაბამობა ადამიანის გამოხატულ/განცდილ გენდერსა და მის პირველად და/ან მეორეულ სასქესო ნიშნებს შორის;
2. ძლიერი სურვილი იმისა, რომ ადამიანმა მოიშოროს მისი პირველადი და/ან მეორეული სასქესო ნიშნები;
3. ძლიერი სურვილი იმისა, რომ ადამიანს ჰქონდეს სხვა გენდერის პირველადი და/ან მეორეული სასქესო ნიშნები;
4. ძლიერი სურვილი იმისა, რომ ადამიანი იყო სხვა გენდერის;
5. ძლიერი სურვილი იმისა, რომ ადამიანს ისე მოექცნენ, როგორც სხვა გენდერს;
6. ძლიერი რწმენა იმისა, რომ ადამიანს აქვს სხვა გენდერისთვის დამახასიათებელი შეგრძნებები და რეაქციები.

გენდერული დისფორიის სიმპტომები ბავშვებში

ბავშვებში გენდერული დისფორიის დიაგნოზი საჭიროებს ჩამოთვლილი კრიტერიუმებიდან მინიმუმ ექვსს და მათ შესაბამისად ძლიერ დისკომფორტსა თუ ფუნქციონირების დარღვევას, რაც გრძელდება მინიმუმ ექვსი თვე:

1. ძლიერი სურვილი იმისა, რომ იყოს სხვა გენდერის ან იმის მტკიცება, რომ ის სხვა გენდერისაა;
2. ძლიერი პრეფერენცია, რომ ეცვას სხვა გენდერისთვის დამახასიათებელი ტანსაცმელი;
3. ძლიერი პრეფერენცია, რომ მოირგოს სხვა გენდერის როლები წარმოსახვითი თამაშის დროს;
4. ძლიერი პრეფერენცია იმ სათამაშოების, თამაშების ან აქტივობების, რომლებიც, ჩვეულებრივ, სხვა გენდერისთვისაა დამახასიათებელი;
5. ძლიერი პრეფერენცია, ითამაშოს სხვა გენდერის თანატოლებთან;
6. ძლიერი უარყოფა იმ სათამაშოების, თამაშების ან აქტივობების, რომლებიც, ჩვეულებრივ, მისთვის დაბადებისას მინიჭებული სქესისთვისაა დამახასიათებელი;
7. საკუთარი სქესობრივი ანატომიის ძლიერი ანტიპათია;
8. ძლიერი სურვილი, ჰქონდეს ფიზიკური სასქესო ნიშნები, რომლებიც შეესაბამება მის განცდილ გენდერს.

როგორი შეგრძნებაა გენდერული დისფორია?

ხშირად გენდერული დისფორიის მქონე ადამიანები არა მხოლოდ თავიანთ დაბადებისას მინიჭებულ სქესთან შეუთავსებლობას გრძნობენ, არამედ მათ ასევე აწუხებთ მათი ანატომიური და სოციალური სასქესო ნიშნები და სურთ სხვა ნიშნების ქონა. ეს შეიძლება სხვადასხვანაირად გამოვლინდეს, მაგალითად, გაჩნდეს ძლიერი სურვილი იმისა, რომ გქონდეს ან არ გქონდეს მკერდი, ან გათავისუფლდე იმ კონკრეტული ფიზიკური მახასიათებლებისგან, რომლებიც კულტურულად, როგორც წესი, „მასკულინურად“ ან „ფემინურად“ მიიჩნევა. ზოგჯერ ეს შეგრძნებები არაცნობიერია და ვლინდება, როგორც:

• ზოგადი (ან უკიდურესი) დისკომფორტი საკუთარი სხეულის მიმართ;
• საკუთარ თავთან გაიგივების ნაკლებობა (მაგალითად, როდესაც ვერ გრძნობთ კავშირს იმ ადამიანთან, რომელსაც სარკეში ხედავთ);
• სოციალური შფოთვა იმის გამო, თუ როგორ აღიქვამენ და წარმოუდგენიათ სხვა ადამიანებს თქვენი გენდერი;
• საკუთარი თავის გაიგივების ნაკლებობა ისეთ ჩაცმულობასთან, ქცევის გარეგნულ ფორმასთან და მოლოდინებთან, რომლებიც არ შეესაბამება თქვენ მიერ განცდილ გენდერს;
• ზოგადი შეგრძნება, თითქოს თქვენს სხეულებრივ გამოცდილებას რაღაც აკლდეს.

ამგვარ შეგრძნებებს შეიძლება თან ახლდეს ბრაზი, სევდა, საკუთარი თავის ზიზღი და სხვებისგან იზოლაციის სურვილი. გარდა ამისა, გენდერულ დისფორიას სხვა სირთულეებიც ახლავს თან. მაგალითად, გენდერული დისფორიის მქონე ტრანსგენდერი ან გენდერულად არაკონფორმული ადამიანები მათი გენდერული იდენტობის გამო სტიგმისა და დისკრიმინაციის უფრო გაზრდილი რისკის ქვეშ არიან, ასევე, იზრდება ბულინგისა და ძალადობის რისკები. როდესაც დისფორიის შეგრძნებებს ემატება ხალხის მხრიდან მხარდაჭერის ნაკლებობა, ეს ხშირად მნიშვნელოვან მენტალურ დისკომფორტს და სხვა პრობლემებს უდებს სათავეს, მათ შორის შეიძლება იყოს დეპრესია, შფოთვა, თვითდაზიანება და სხვა. ამიტომ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ გენდერული დისფორიის მქონე ადამიანმა მიიღოს მხარდაჭერა და აღიარება ოჯახის წევრების, მეგობრებისა თუ სხვა ძვირფასი ადამიანების მხრიდან.

• ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატია რა არის ტრანსფობია? — მაგალითები და გავლენა ჯანმრთელობაზე

რა იწვევს გენდერულ დისფორიას?

გენდერული დისფორიის გამომწვევი ბევრი სავარაუდო მიზეზი არსებობს, თუმცა არცერთი მათგანი არ არის დამტკიცებული. ზოგი ექსპერტი მიზეზებს შორის ასახელებს გენეალოგიურ, ნეირობიოლოგიურ და გარემო ფაქტორებს, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ გენდერული დისფორია არ წარმოიქმნებოდა, რომ არა ის კულტურული ურყეობა, რომელიც „კაცისა“ და „ქალის“ გენდერული ბინარულობის გარშემო არსებობს. სოციალური ფაქტორები, განსაკუთრებით ის, თუ რამდენად ძლიერაა ფესვგადგმული წარმოდგენები და მოლოდინები გენდერული ბინარულობისა და გენდერული გამოხატვის შესახებ, მნიშვნელოვან წინაპირობას ქმნის გენდერული დისფორიის არსებობისთვის. გენდერის შესახებ ამ მყარი წინასწარგანწყობების არარსებობა შეამცირებდა იმ გამოწვევებს, რომლებთანაც გენდერული დისფორიაა დაკავშირებული.

► სხვების მხრიდან ადამიანის გენდერული იდენტობისა და გამოხატვის სრულად მიღების შეგრძნებას ხშირად „გენდერულ ეიფორიას“ უწოდებენ.

როგორ გავუმკლავდეთ გენდერულ დისფორიას?

გენდერულ დისფორიასთან გასამკლავებლად შეგიძლიათ რამდენიმე რამეს მიმართოთ, იქნება ეს ფსიქოთერაპიის დაწყება, მხარდამჭერი ადამიანების პოვნა, სტრესისა და შფოთვის მართვა თუ სხვა. ქვემოთ მოცემულია რამდენიმე რჩევა გენდერულ დისფორიასთან გასამკლავებლად:

მიმართეთ პროფესიონალს

ფსიქოთერაპია ძალიან კარგი გზაა საიმისოდ, რომ უფრო კომფორტულად იყოთ თქვენს შეგრძნებებსა და იდენტობასთან და გაუმკლავდეთ დისფორიით გამოწვეულ დისკომფორტს ან შეამციროთ ის. ჯგუფური თერაპია თქვენს პარტნიორთან ან ოჯახის წევრებთან კი დაეხმარებათ მათ, უკეთ გაიაზრონ, რას განიცდით თქვენ, რაც დაგეხმარებათ თქვენ გარშემო მხარდამჭერი გარემოს შექმნაში.

ფსიქოთერაპია არ ცდილობს გენდერული დისფორიის მქონე ადამიანების გენდერული იდენტობის შეცვლას. ნაცვლად ამისა, თერაპია ფოკუსირდება იმაზე, რომ ადამიანს უფრო კომფორტულად აგრძნობინოს თავი საკუთარ იდენტობაში და დაეხმაროს მის გამოხატვაში. მისი საბოლოო მიზანია, გააუმჯობესოს ადამიანის ცხოვრების ხარისხი და შეამციროს დისფორიის შეგრძნებები, რისთვისაც თერაპია ფოკუსირდება შემდეგ თემებზე:

• გენდერული იდენტობისა და გამოხატვის უკეთ გაცნობა და გამოკვლევა;
• სტრესის მართვის გზების სწავლა;
• საკუთარი თავის მიმღებლობის ზრდა;
• მხარდამჭერი გარემოს შექმნის ხელშეწყობა;
• ტრანზიციის შესაძლებლობებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღება;
• ურთიერთობების გაუმჯობესება.

თერაპიას შეუძლია, ადამიანს დაეხმაროს დისფორიის შეგრძნებების შემცირებაში, თუმცა მას ასევე შეუძლია, ამ პროცესის ნებისმიერ ფაზაში მყოფ ადამიანს ხელი შეუწყოს ცხოვრების ხარისხისა და კეთილდღეობის გაუმჯობესებაში.

► თუკი LGBTQ+ მეგობრულ ფსიქოლოგთან საუბარი გსურთ, შეგიძლიათ, მიმართოთ საქართველოში მოქმედ ქვიარ ორგანიზაციებს, რომლებსაც ფსიქოლოგის უფასო კონსულტაციის გაწევა შეუძლიათ. მაგალითად:

• „თანასწორობის მოძრაობა“ LGBTQ+ ადამიანებს უზრუნველყოფს უფასო ფსიქოლოგიური მომსახურებით. უფასო და ანონიმური კონსულტაციის მისაღებად შეგიძლიათ მიხვიდეთ „თანასწორობის მოძრაობის“ ოფისში. მისამართი: უშანგი ჩხეიძის ქუჩა #19. ვიზიტამდე შეგიძლიათ ორგანიზაციას დაუკავშირდეთ ტელეფონით (0322 47 97 48) ან Facebook გვერდზე.
• ქვიარ ასოციაცია „თემიდა“ ტრანს/ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს ფსიქოლოგის უფასო მომსახურებას. „თემიდაში“ შეგიძლიათ ასევე ისარგებლოთ დროებითი საცხოვრისით. მომსახურების მისაღებად შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ ორგანიზაციას ტელეფონით (995 599 42 83 31), ელ.ფოსტაზე: [email protected] ან Facebook გვერდზე.
• „ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი“ (WISG) ქალებსა და ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს ფსიქოლოგისა და სექსოლოგის კონსულტაციას. ორგანიზაციას შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ Facebook გვერდზე, ტელეფონით (595190303) ან ელ.ფოსტაზე: [email protected]

ეცადეთ, შეამციროთ სტრესი და შფოთვა

სტრესი და შფოთვა ჩვენთვის დასახული მიზნების მიღწევასა და პრობლემების გადაჭრაშიც გვეხმარება. თუმცა, როდესაც ეს შეგრძნებები უფრო ინტენსიური და ჭარბი ხდება, ისინი გვაკარგვინებს მოტივაციასა და თავდაჯერებას და ხელს გვიშლის ყოველდღიურ ცხოვრებაში. სწორედ ამიტომ, გენდერული დისფორიის დროს მნიშვნელოვანია მათთან გამკლავება სხვადასხვა გზით, იქნება ეს ვარჯიში, სოციალურ მედიას მოწყვეტა, შემოქმედებითი საქმიანობით დაკავება, სუნთქვითი სავარჯიშოები თუ საკუთარ თავზე ზრუნვა.

ნუ განსჯით საკუთარ თავს

საკუთარი თავისადმი შემწყნარებლობა შეიძლება ბევრი სხვადასხვა მიზეზის გამო იყოს რთული, თუმცა თქვენი შეგრძნებების გაცნობიერება და თანაგრძნობა დაგეხმარებათ, შეამციროთ მათი ინტენსიურობა და მათთან დაკავშირებული დისკომფორტი თუ ტკივილი. გახსოვდეთ, რომ საკუთარი თავის სიყვარულს ძალიან დიდი ძალა აქვს.

იპოვეთ თქვენი თემი

გენდერულ დისფორიას ხშირად იზოლაციისა და მარტოობის შეგრძნებები ახლავს თან. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ იპოვოთ მხარდამჭერი ჯგუფი, იქნება ეს პირისპირ თუ ონლაინ, რომელიც შეგიქმნით მიკუთვნებულობისა და ერთობის განცდას. ასეთი თემის ყოლა უზრუნველგყოფთ უსაფრთხო სივრცით, რომელშიც შეგეძლებათ მსგავსი გამოცდილებისა და გამოწვევების მქონე სხვა ადამიანებს დაუკავშირდეთ.

თემის წევრობა ასევე მოგცემთ საშუალებას, თქვენი ემოციების გააზრებისა და მათზე მუშაობისას მიიღოთ სასარგებლო უკუკავშირი, მორალური მხარდაჭერა და რთულ სიტუაციებთან გამკლავების ეფექტური სტრატეგიები. მთლიანობაში, თქვენი პროცესი ბევრად უფრო მარტივი გახდება, როდესაც გეცოდინებათ, რომ გყავთ სხვა ადამიანები, რომლებიც იმავე გზას გადიან და რომლებსაც შეეძლებათ თქვენი მხარდაჭერა.

წყაროები: Choosing Therapy, VerywellMind, Healthline