ეთერის ბავშვობის სახლის კედლები მისი ნახატებითაა მოფენილი. ახალგაზრდობის წლებიდან დღემდე შექმნილი ნამუშევრების ნაწილი, რომელიც სახლის ყველა კედელზე დაგხვდებათ, ჰყვება ამბავს მხატვრის პროფესიულ გზაზე, პერსონალურ გამოცდილებებსა და ძიებებზე. მხოლოდ ნახატებიც კი საკმარისია, რომ გაიცნოთ მხატვარი, რომელიც სოციალურ და პოლიტიკურ პროცესებზე მკაფიო პოზიციას გამოხატავს, პირად ამბებს უნივერსალურ ემოციურ გამოცდილებებად აქცევს და მუდმივად იცვლება, ვითარდება, რაღაც ახლის ძიებაშია.
მშვიდად საუბრობს, როგორც მამამისი, რომელსაც განსაკუთრებული სიყვარულით იხსენებს და ამბობს, რომ მისთვის სამაგალითო ადამიანი იყო. ვერ იტანს გინებასა და აყალმაყალს — ესეც მამისგან გამოჰყვა, დედამ კი სწავლის სიყვარული ჩააგონა. მოგზაურობს ბევრს. ამბობს, რომ მოგზაურობა ცხოვრების წესად ექცა და ეს პიროვნულად თუ შემოქმედებითად განვითარებაში ეხმარება. ახალი კულტურების გაცნობა, ისეთი ტრადიციებისა თუ ნორმების მიღება, რომელთანაც თანხვედრაშია, მისთვის უპირატესია. ვერ იტანს ტრადიციებს, რომლებსაც ადამიანები დაუფიქრებლად მიჰყვებიან.
საქართველოდან 23 წლის ასაკში წავიდა და მას შემდეგ პერიოდულად ბრუნდება. ახლა 5-წლიანი უცხოობის შემდეგ დაბრუნდა და, როგორც ამბობს, ჯერ აქ სურს ყოფნა. არ იცის, რამდენ ხანს დარჩება, მაგრამ საკუთარ სახლში დაბრუნება და მეგობრების ნახვა იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ პერიოდულად სხვა ვეღარაფერზე ფიქრობს, ყველაფერს ტოვებს და ბრუნდება.
სტატიიდან უკეთ გაიცნობთ ეთერ ჭკადუას, მხატვარს, რომელიც საკუთარ ცხოვრებაზე, პროფესიულ ძიებებსა და ხედვებზე გვიყვება.
საბჭოთა ჩაკეტილობა და მშობლების მაგალითი
მამა, ამბაკო ჭკადუა ენათმეცნიერი იყო, დედა, გულიკო კვარაცხელია კი — მასწავლებლების ოჯახში აღზრდილი და თვითონაც განათლების მიმართულებით მუშაობდა, სანამ შვილებს გააჩენდა. ორი შვილი ჰყავდათ, ეთერი და გოჩა, რომელთა შორის ასაკობრივი სხვაობა სულ ერთი წელი იყო, ამიტომ სკოლაში ორივე ერთად მიიყვანეს. ეთერი იხსენებს, რომ მის ოჯახში სწავლა და მუშაობა ყოველთვის მთავარი პრიორიტეტი იყო და შვილებიც იმავეს მიაჩვიეს. ამასთან, არ უზღუდავდნენ თავისუფლებას და მათ აზრს მუდმივად ისმენდნენ. განსაკუთრებით კი იხსენებს მამის ხასიათს, რაც მისთვის სამაგალითოდ იქცა.
“მე და გოჩა ტყუპებივით გაგვზარდეს. ერთი წელი იყო ჩვენს შორის სხვაობა და სკოლაში ერთად შეგვიყვანეს, ერთ მერხზე ვისხედით. მამაჩემი საოცარი ტიპი იყო, წყნარი, მშვიდად საუბრობდა, მისი აწეული ხმა ან გინება არასდროს გამიგია. ეს იყო სამაგალითო, როგორ შეეძლო საკუთარი ემოციების კონტროლი. არ მსიამოვნებს, რომ ქართველები სულ იგინებიან. დედისგან ის მახსოვს, რომ ვერ იტანდა ჭორაობას და ძალიან დიდ ყურადღებას აქცევდა, რომ გვესწავლა. მე და გოჩას მან გვასწავლა ხატვა”.
გვიყვება, რომ მცირე ასაკიდან ხატავდა, გარშემომყოფები კი ქებას არ იშურებდნენ. სკოლაში სწავლობდა, როცა მისი ნამუშევრები სკოლის კედლებზე გამოიფინა და იმ დროს უკვე ასაკში მყოფმა მხატვარმა, უჩა ჯაფარიძემ ნახა. მან ეთერის მშობლებს ურჩია, რომ შვილს სამხატვრო აკადემიაში გაეგრძელებინა სწავლა. სამხატვრო აკადემიაში ჩასაბარებლად კერძო მასწავლებლებთან, თამაზ ხუციშვილთან და თინა მაცაბერიძესთან ემზადებოდა. 16 წლის ასაკში მოდელირებაზე ჩააბარა და ერთი წლის შემდეგ ფერწერის მიმართულებით გააგრძელა სწავლა.
ამბობს, რომ გაუმართლა მეგობრებში და პედაგოგებში — სწავლის წლებიდან ჯგუფელებთან ერთად სიცილი, ბედნიერი დღეები ახსოვს და ლექტორების მცდელობა, რომ სტუდენტებს თავისუფლება ჰქონოდათ.
“პედაგოგები ცდილობდნენ, რომ საბჭოთა სოციალურ რეალიზმთან საერთო არ გვქონოდა, იმპრესიონისტულ სტილში, ფუნჯის ჩქარი მონასმებით გვეხატა. უნდოდათ, რომ არაფრით ვყოფილიყავით რუსულ აკადემიასთან ასოცირებული. ამას დაემატა ისიც, რომ ოჯახიც თავისუფლებას გვაჩვევდა”, — იხსენებს ეთერი და ჰყვება, 19 წლის ასაკში, როცა მამამ პირველად შეძლო საბჭოთა კავშირიდან პოლონეთში გამგზავრება 2 კვირით, როგორ დაანგრია სახლის კედლები. უნდოდა, ინტერიერი სრულად შეეცვალა, საბჭოთა სხვა სახლებისგან განსხვავებული გარემო შეექმნა.
“დაბრუნდა სახლში, გააღო კარი და დახვდა დანგრეული კედლები და მტვერი. მაშინვე ვუთხარი, რასაც ვაპირებდი და ყველაფერზე დამთანხმდა. საბჭოთა ბინები სულ ერთმანეთს ჰგავდა, ამის დარღვევა მინდოდა. ერთხელ, რემონტის დასრულების შემდეგ, კარზე მოგვიკაკუნეს, მამამ გააღო და შემოვიდა რამდენიმე კაცი მკაცრი სახეებით, საბჭოთა მთავრობის ერთ-ერთი ორგანოდან. აღმოჩნდა, რომ ქუჩიდან შენობის ფასადზე მოშენებული აივანი დაინახეს და საქმის გასარკვევად მოვიდნენ. იკითხეს, აქ რა ხდებაო? მამას სახეზე ნერვიულობა დაეტყო. როგორც კი შემოვიდნენ, სახე გაუნათდათ, ბინის შეცვლილი ინტერიერი ძალიან მოეწონათ. მამაჩემმა კი ამაყად უთხრა, რომ ინტერიერის შეცვლა ჩემი იდეა იყო. კაცებმა ხელი ჩამოართვეს მამას და შეცვლილი განწყობით გავიდნენ სახლიდან. იმ მომენტში მამის მხარდაჭერამ და მათმა რეაქციამ ჩემი თავდაჯერება კიდევ უფრო გაზარდა”.
ეთერის ცხოვრებაში პირველი ნამდვილი სიყვარული სწორედ იმ პერიოდში გამოჩნდა, როცა მიხვდა, რომ აქ — საბჭოთა საქართველოში — ცხოვრება აღარ შეეძლო, რადგან მძაფრად განიცდიდა ჩაკეტილობას და ფაქტს, რომ ამ განცდებზე ღიად ლაპარაკს ვერ შეძლებდა.
ვიცოდი, რომ საბჭოთა კავშირიდან ვერსად წავიდოდი, ვერ გავიდოდი, რაც მაწუხებდა, მაგრამ დიდად ვერ ილაპარაკებდი, რომ საბჭოთა კავშირში ცხოვრება არ მინდოდა. მაშინ ყველა ჩუმად ლაპარაკობდა, რომ ვიღაცის ბიძა ან მამა შეიძლებოდა კგბ-ს აგენტი ყოფილიყო. ზოგჯერ ვფიქრობ, კარგია ბავშვობა საბჭოთა კავშირში რომ გავატარე და ამ სისტემაში ცხოვრების გამოცდილება მივიღე, შემდეგ კი სხვა რეალობაშიც მომიწია ცხოვრება.
ჰყვება, რომ 21 წლის ასაკში გაიცნო მომავალი ქმარი, ქევინი თუითი, ამერიკელი ენათმეცნიერი, რომელმაც ბიოქიმიკოსის პროფესია მიატოვა და საქართველოში ენის შესასწავლად ჩამოვიდა. ქევინმა ქართული ანბანი პირველად ჩიკაგოს უნივერსიტეტში ნახა და იმდენად დაინტერესდა, რომ პროფესიის შეცვლა გადაწყვიტა, ასე აღმოჩნდა საქართველოში. თავდაპირველად 6 თვით იყო ჩამოსული და ქართველური ენებით დაინტერესებულს ეთერის მამა გააცნეს. ის ხშირად სტუმრობდა მათ ოჯახს და ეთერსა და ქევინს ერთმანეთი შეუყვარდათ.
ქართული ენის შესასწავლად ჩამოსული ქევინი უკან დაბრუნდა და 2 წელში ისევ ჩამოვიდა, რის შემდეგაც მათ მალევე იქორწინეს. იმ დროს ქართველი ქალის ამერიკელზე დაქორწინების ამბავი იმდენად სენსაციურად ჩათვალეს, რომ საბჭოთა გაზეთში — “კომუნისტში” სტატიაც კი გამოაქვეყნეს, “როგორ მოიტაცა ამერიკელმა კაცმა ქართველი პატარძალი”.
ეთერი დაქორწინებიდან მალევე, 1988 წელს, ქმართან ერთად ამერიკაში წავიდა. როგორც იხსენებს, ქვეყნიდან გასვლას შიში ახლდა, რომ საზღვარზე არ გაუშვებდნენ.
“მოსკოვიდან უნდა გავფრენილიყავით. შიში მქონდა, იქნებ, არ გამიშვან-მეთქი. თან ვერაფერს წავიღებდი. დედაჩემის ბეჭედი, ჩემი ნახატები, ყველაფერი დავტოვეთ თბილისში და წავედით. მოსკოვში ერთი ინტერნაციონალური სასტუმრო იყო მხოლოდ უცხოელებისთვის, სადაც საბჭოთა მოქალაქეებს არ უშვებდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ქმართან ერთად ვიყავი, ჩემი შესვლა მაინც არ შეიძლებოდა. მსგავსი დეტალების გამო შიში გვქონდა, რომ შეიძლებოდა საზღვარზეც არ გავეშვით. თითქოს ბედი იყო, რომ შევძელი წასვლა მაშინ, როცა ვიცოდი, აქ ვერაფრით გავაგრძელებდი ცხოვრებას. თუმცა, როცა შეყვარებული ხარ, ყველაფერი ლამაზი გეჩვენება ადამიანს”.
მხატვარი სტალინისა და მაწვნის ქვეყნიდან
ამბობს, რომ, სწორედ სიყვარულმა გაუადვილა საბჭოთა კავშირიდან სრულიად ახალ ქვეყანაში ცხოვრების დაწყება. როგორც იხსენებს, ამაში ხელი იმანაც შეუწყო, რომ როცა ახლად ჩასულმა ქმრის ოჯახის წევრები გაიცნო, აღმოაჩინა, რომ “საინტერესო, ერთმანეთისგან განსხვავებული ფასეულობების ადამიანები იყვნენ, თითქოს, ამერიკის მრავალფეროვნება ამ ერთ ოჯახში იყო მოქცეული”.
თუმცა, ამერიკელების უმეტესობამ, ვისთანაც საუბარი უწევდა, არაფერი იცოდა საქართველოს არსებობაზე. ზოგჯერ სამშობლოს წარდგენის ერთადერთი გზა სტალინის ხსენება იყო. აგრეთვე, ზოგიერთ ამერიკელს საქართველოს შესახებ მხოლოდ მაწონი თუ გაეგო.
ამერიკელმა მაყურებელმა 1977 წელს კომპანია Danone-ის იოგურტის რეკლამა იხილა, რომელშიც მოყოლილია საქართველოზე, კერძოდ კი სვანეთზე და ადგილობრივების დღეგრძელობის საიდუმლოდ მაწონია მოხსენიებული. დანონის აღნიშნულმა მარკეტინგულმა კამპანიამ მათი იოგურტის გაყიდვა 120%-ით გაზარდა.
ეთერი გვიყვება, რომ გაკვირვებული იყო, როცა ჩიკაგოს უნივერსიტეტში ქმრის დისერტაციის დაცვას დაესწრო ქართულ ენაში ზმნის უღლების შესახებ და ნახა, როგორი ყურადღებითა და ინტერესით უსმენდნენ დამსწრეები. დისერტაციის დაცვის მომდევნო წელს ქევინ თუითმა ინგლისურად თარგმნა ქართული ხალხური ლექსები.
საქართველოზე ინფორმაციის ნაკლებობამ უბიძგა, რომ ნახატებით საკუთარი სამშობლოს შესახებ მოეყოლა.
სულ ვფიქრობდი, რომ ნახატებში ისეთი დეტალების ჩვენება მჭირდებოდა იმისთვის, რომ უცხოელებამდე საქართველოს შესახებ ინფორმაცია მიმეტანა. მინდოდა, დამთვალიერებელს ეგრძნო სუნი და გემო იმ ქართული საჭმლის, რომელსაც ვხატავდი. მინდოდა, ჩემს გამომეტყველებას სათქმელი მიეტანა დამთვალიერებლამდე. მაშინ ამერიკაში და დასავლეთში მინიმალიზმი, კონცეპტუალური ხელოვნება, აბსტრაქცია და ინსტალაცია იყო მოდაში და ფიგურატიული ნახატები სახელოვნებო წრეებში პოპულარობით არ სარგებლობდა. ყველა მირჩევდა, რომ თუ წარმატების მიღწევა მინდოდა, არსებულ ტენდენციას მივყოლოდი, მაგრამ მოდას არასდროს მივყვებოდი”.
მის ნახატებზე უცხოელი დამთვალიერებლის რეაქციები ახვედრებდა, რომ საკუთარი ნამუშევრებით მათთან კავშირის დამყარებას ახერხებდა — “კითხვები უჩნდებოდათ ადამიანებს, რომლებმაც არაფერი იცოდნენ საქართველოს არსებობაზე და მის გეოპოლიტიკურ მდგომარეობაზე. უმეტესობას საქართველო რუსეთის ნაწილი ეგონა, არც ის იცოდნენ, რომ გვაქვს უნიკალური ქართული ენა და დამწერლობა”.
მიუხედავად იმისა, რომ ეთერი ხელოვნების იმდროინდელ მიმართულებებს არ მიჰყვებოდა, ამერიკელმა დამთვალიერებელმა და პრესამ ჩიკაგოში გამართული მისი პირველივე გამოფენა კარგად მიიღო. მის ადრეულ ნამუშევრებს, მათ შორის, სადიპლომო ნახატ “მონადირეებს”, რომელიც ამერიკაში მამამისმა ჩაიტანა, მოწონებით შეხვდნენ. გვიყვება, რომ სადიპლომო ნახატი, რომლის წაღება ვერ შეძლო, რადგან საბჭოთა წლებში საკუთარი ნახატის საზღვრებს გარეთ გატანაც კი არ შეიძლებოდა. როცა საბჭოთა კავშირის ნგრევა დაიწყო, ის ნახატი მამამისმა დახვეული ჩაუტანა ეთერს ჩიკაგოში.
“მონადირეები” / eterichkadua.com23 წლის ასაკში ამერიკაში საცხოვრებლად წასულმა პირველად გაიცნო სხვადასხვა კულტურის, რასის, ეთნიკური კუთვნილების, სექსუალური და გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანები, რომლებთანაც დამეგობრდა და მათთან თანაცხოვრების გამოცდილებაც მიიღო.
“ჩემი აზრით, არა მხოლოდ ხელოვანი, ნებისმიერი ადამიანი უნდა გაეცნოს სხვადასხვა კულტურისა და იდენტობის მქონე ადამიანებს. ჩემი აზრით, ჩვენთან, საქართველოში რომ აღმერთებენ ტრადიციებს, რომელთა ნაწილი იმდენად დიდი ხნის წინანდელია, რომ დღევანდელობასთან კავშირი საერთოდ აღარ აქვს, არასწორია. რატომ უნდა მივდიო? რატომ არ შეიძლება, სხვადასხვა კულტურიდან ავიღოთ ის, რაც მოგვწონს და ჩვენს ახალ ფასეულობად ვაქციოთ?!”
მისი თქმით, მრავალი საუკუნის წინ კაცებმა გამოიგონეს რელიგიები თუ ოჯახის იერარქია, ქალებს ბავშვების მოვლა თუ საოჯახო საქმეების შესრულება ჰქონდათ ვალდებულებად განსაზღვრული — პატრიარქალური სისტემის გამო, ქალებს საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენის საშუალება ნაკლებად ჰქონდათ.
“მახსოვს, საქართველოდან მეგობრები და ნათესავები სულ მახსენებდნენ, რომ შვილი უნდა გამეჩინა. თუმცა, ამერიკაში ცხოვრების დროს მივხვდი, რომ შვილების აღზრდასა და ოჯახურ ცხოვრებაზე მეტად შემოქმედება და თავისუფლება მინდოდა. საბჭოთა კავშირში საცეკვაო და მუსიკის კლუბები და ბარები არ არსებობდა. ჩიკაგოში ცხოვრებისას, 24 წლის ასაკში პირველად აღმოვაჩინე ღამის ცხოვრება — მთელი დღე ვხატავდი, საღამოობით კი საცეკვაოდ და მუსიკის მოსასმენად ბარებსა და კლუბებში დავდიოდი. საბჭოთა წყობის მერე ეს თავისუფლება ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა”.
“ემოცია მთელი არსებით უნდა შევიგრძნო, რომ დავხატო”
გვეუბნება, პრაგმატული არასდროს ვყოფილვარ, ვხატავდი იმის მიხედვით, საითაც ემოცია წამიყვანდა, რა განწყობაც მქონდა და თუ ემოცია მთელი არსებით ვერ შევიგრძენი, ისე ვერ დავჯდები და თვეებს ხატვას ვერ დავუთმობო. ხატავს სულ — სანამ ტილოზე საბოლოო ფორმის მიცემას დაიწყებს, ფანქრით აკეთებს რამდენიმე ჩანახატს მაინც, სანამ ზუსტ კომპოზიციას მიაგნებს.
“განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გამომეტყველება. მინდა, რომ ჩემი ნახატის პერსონაჟმა დამთვალიერებელთან კავშირი დაამყაროს. არ მინდა, დამთვალიერებელმა ჩემს ნახატთან ჩქარა ჩაიაროს. მინდა, რომ ნახატის დეტალებმა მიახვედროს, რა არის ნამუშევრის გზავნილი”.
მისი თქმით, არის ნახატები, რომლებიც კედელს, ინტერიერს უხდება და შესახედად სასიამოვნოა, მაგრამ მისთვის ეს მნიშვნელოვანი არ არის — მისთვის უპირატესია ხელოვნების ნიმუში, რომელიც ჰყვება შექმნის დროსა და გარემოზე ან მნახველს აფიქრებს, მისთვის განსხვავებულ ხედვის კუთხეს სთავაზობს.
“ხშირად მომისმენია ჩემს ნახატებზე შეფასება, რომ “ძალიან ძლიერია”. ჩემი აზრით, არის ხელოვნების ნიმუშები, რომელთა ყოველდღიურად ნახვა შეიძლება არ გინდოდეს, რადგან მათი თემა და კომპოზიცია რთულ პოლიტიკურ თუ პერსონალურ მდგომარეობას ასახავდეს, მაგრამ ასეთი ნამუშევრები ხელოვნების ისტორიას უფრო დიდხანს რჩება. ყოველთვის მაინტერესებდა ჩემი განცდების დასურათება დროსთან და გარემოსთან მიმართებით. ვფიქრობ, ხელოვანებს გვაქვს ძალა, რომ მოვყვეთ ის, რაზეც ჩვეულებრივ არ ან ვერ ლაპარაკობენ, რადგან ეს თემა ტაბუდ ითვლება, კულტურულ ტრადიციებს, არსებულ დღის წესრიგს ეწინააღმდეგება. ჩემი აზრით, თავისუფალ ქვეყნებში ხელოვნებას მნიშვნელოვანი ძალა აქვს, რომ ადამიანის გონების განვითარებას, პოლიტიკურ თუ სოციალურ პროგრესს ხელი შეუწყოს”.
ადრეულ წლებში მის ტექნიკურ მხარეს ფლამანდრიულ ხელოვნებას ადარებდნენ, ნახატებში ავტოპორტრეტის ელემენტების გამოყენების გამო ფრიდა კალოსთანაც დააკავშირეს, მის მგრძნობელობას კი უწოდეს “მაგიური ფემინიზმი”, “ჰალუცინაციური რეალიზმი” და ასე შემდეგ. თვითონ ამ შეფასებებთან არაფერი აქვს საწინააღმდეგო, თუმცა, იმასაც აღნიშნავს, რომ სახელის დარქმევა ხელოვნების ექსპერტების საქმეა.
როცა მნახველი ნახულობს ნახატებს — “ახმეტელი პატარძალი”, “ალავერდი” თუ “მოღალატე ცოლი” მაშინვე იგრძნობს, რომ ეს კომენტარია საქართველოში არსებულ პატრიარქალურ აღქმებზე, სადაც ქალი თამაშობს იმ როლებით, რომლებსაც ტრადიციულ საზოგადოებებში ძირითადად კაცები ირგებენ, რასაც ეთერის ნახატებში ქალის გამბედავი გამომეტყველება ან სხეულის სიშიშვლე ემატება — კიდევ ერთი ამოყირავება ქალის როლის პატრიარქალური წარმოდგენის. თვითონაც იმას გვეუბნება, გზავნილები, რომლებიც მაქვს, რასაც ვფიქრობ, მუშაობისას ნახატში ქვეცნობიერად თავისთავად აისახებაო.
“ალბათ, ქართველი “მაჩო” კაცებისთვის მისაღები არ არის ქალის მხრიდან თავისუფალი თვითგამოხატვა, მაგრამ მე არასდროს მქონია ამის შიში, რადგან ოჯახში არ მიწევდა ბრძოლა და, ალბათ, ჩემი სითამამეც აქედან მოდის”.
საქართველოდან წასული რამდენიმე წელში ერთხელ თუ ახერხებდა ჩამოსვლას. საქართველოში კი ერთ ტრაგიკულ ამბავს მეორე ცვლიდა — იყო 9 აპრილი, საბჭოთა კავშირის დაშლა, სამოქალაქო ომი, რუსეთის მიერ აფხაზეთის ოკუპაცია, რა დროსაც არაერთი ადამიანი კონფლიქტს ემსხვერპლა. ამ ამბებს ოჯახის წევრებისგან იგებდა. ახსოვდა ბავშვობის დღეებიც, რომლებიც აფხაზეთში გაუტარებია და უნდოდა, იმ საფრთხეზე, რითაც რუსეთის იმპერია საქართველოს ემუქრებოდა, სხვებსაც გაეგოთ. ამასთან, ეს ის ამბები იყო, რომლებიც განსაკუთრებულ ტკივილს აყენებდა, მთელი სხეულით გრძნობდა, ამიტომ მის ნამუშევრებში დიდი ადგილი ეთმობა რუსულ-ქართული კონფლიქტის თემას.
“ბებიაჩემი, ეთერი სოტკილავა გალის რაიონში, სოფელ ოტობაიაში დაიბადა. სოხუმში ცხოვრობდნენ ბებიაჩემის დები, თამარ და ტატიანა სოტკილავებიც, ვისაც ზაფხულის არდადეგებზე ვსტუმრობდით. 1992 წელს, როცა აფხაზეთში ომი დაიწყო, იქ მაცხოვრებელ ქართველებს გამოქცევა მოუწიათ, საკენ-ჭუბერის უღელტეხილზე გადმოსვლისას ბებიაჩემის დები, თამარი და ტატიანა სიცივისგან გაიყინნენ და შვილებს იქვე მოუწიათ მათი დასაფლავება. სიზმრების არ მჯერა, მაგრამ იმ დროს კანადაში ვიყავი, დამესიზმრა დიდი ხნის გარდაცვლილი დედა, რომელიც მეუბნებოდა, რომ სციოდა. მეორე დღეს ჩემმა ძმამ დამირეკა და ეს საზარელი ამბავი მომიყვა. ძალიან შორს ვიყავი, მაგრამ მუდმივად ვფიქრობდი ამბებზე, რომლებიც აქ ხდებოდა”, — ჰყვება და იხსენებს, რომ რუსეთის აგრესიაზე ნამუშევრების შექმნა ჯერ კიდევ აგვისტოს ომამდე დაიწყო და მერეც, რუსეთის განგრძობითი აგრესიის საპასუხოდ, რომელიც საქართველოს თუ უკრაინას მიემართებოდა, ქმნიდა ნახატებს.
იამაიკაზე ცხოვრებისას, აგვისტოს ომამდე 8-9 თვით ადრე ცნობილ გაზეთ The Guardian-ში წავიკითხე სტატია საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის სამხედრო აგრესიის მოლოდინებზე. ამიტომ, საქართველოს ხელისუფლების ახლანდელი წარმომადგენლები რომ ამბობენ, საქართველომ დაიწყო ომიო, აბსურდია: სტატიიდანაც ჩანდა, რომ კრემლი ომამდე ბევრად ადრე ემზადებოდა საქართველოზე თავდასხმისთვის. იმ პერიოდში მინდოდა, მომეყოლა იმ საფრთხეებზე, რომლითაც რუსეთი ჩვენს ქვეყანას ემუქრება. ამ სტატიის წაკითხვის შემდეგ დავხატე “შავი ზღვა” და “სნაიპერი”. ზუსტად ომის დაწყებამდე, ივლისში დავამთავრე ეს ორი დიდი ნახატი, რომლებიც აფხაზეთში რუსეთის წინააღმდეგ მებრძოლ გმირებს და ჩემს გარდაცვლილ ნათესავებს მივუძღვენი”.
მისი ერთ-ერთი ყველასთვის ცნობილი ნახატი “მყვინთავი” კი კონკრეტულ პოლიტიკურ მოლაპარაკებებზე რეაქცია იყო. საფრანგეთი რუსეთისთვის საბრძოლო ხომალდ “მისტრალის” მიყიდვას აპირებდა. აგვისტოს ომიდან დაახლოებით ერთ წელში გავრცელებული ეს ინფორმაცია ეთერისთვის პროტესტის თემად იქცა, ამიტომ, ნახატზე გამოსახული მყვინთავი მისტრალს აფეთქებს. არადა, იქამდე საფრანგეთი იყო მედიატორი პროცესში, რის შედეგადაც 5-დღიანი ომი დასრულდა. ეთერი მყვინთავის როლში, რომელიც ნახატზე მისტრალს აფეთქებს, იყო პროტესტი, რეაქცია საფრანგეთის მთავრობის ორმაგ სტანდარტზე. აგვისტოს ომიდან რამდენიმე წლის შემდეგ რუსეთის აგრესია ყირიმზეც გავრცელდა, ამიტომ საფრანგეთის განზრახვამ, რომ ხომალდი რუსეთისთვის მიეყიდა, დიდი წინააღმდეგობა გამოიწვია. საბოლოოდ, მოლაპარაკება ჩაიშალა, საფრანგეთმა ხომალდი ეგვიპტეს მიჰყიდა.
“ისიც მნიშვნელოვანი იყო, რომ ფიზიკურად შორს ვიყავი და არა საქართველოს თემაზე შექმნილ ნახატებზე ასახული ამბების შუაგულში. რადგან ამ ნახატების შექმნისას შორს ვიყავი, ტროპიკულ კუნძულზე, იამაიკაზე ვცხოვრობდი, ჩემი ტანსაცმლის სტილი არ არის თანხვედრაში იმ დრამატულ თემებთან, რაზეც ნახატებში ვყვები. თუმცა, ეს იყო ჩემი განზრახვა, რომ გამომეწვია იმ უცხოელი მნახველის ინტერესი, ვინც იქამდე არაფერი იცოდა საქართველოზე”.
პერსონალური ამბის უნივერსალურ გამოცდილებად ქცევა რომ შეუძლია, 2015-2017 წლებში შექმნილი ნახატების სერიაც მოწმობს, რომლითაც საკუთარი ოჯახის შესახებ ჰყვება. როგორც ეთერი ჰყვება, სიცოცხლის ბოლო თვეებში, მამას, რომელსაც ტვინის სიმსივნე ჰქონდა, “აღარაფერი ახსოვდა”. ეთერმა ოჯახის ალბომიდან აღებული ბავშვების ფოტოებითა და ძმის მიერ ნარჩენებისგან შექმნილი ყვავილების დეტალებით შექმნა ნამუშევრები, რომლებიც მამასთან დამაკავშირებელ საშუალებად იქცა.
“მამაჩემს ბოლო თვეებში აღარ ახსოვდა არაფერი, რეალობისგან გათიშული იყო, კანადაში ცხოვრობდა და გადავწყვიტე, იამაიკაზე წამეყვანა, რათა ბოლო თვეები ერთად გვეცხოვრა. გამოვიყვანე საავადმყოფოდან და წავიყვანე. ნახატების შექმნისას გამოვიყენე ჩემი და გოჩას შავ-თეთრი ფოტოები, რომლებიც მამის გადაღებული იყო და დავხატე ის ყვავილები, რომლებსაც ჩემი ძმა გადაყრილი პლასტმასის ბოთლებისგან ამზადებს. იამაიკაზე ყოფნისას, ჩემს სახელოსნოში საწოლზე იწვა, ნახატებს მის თვალწინ ვხატავდი და ხშირად ვეკითხებოდი — “მამა, აბა, ესენი ვინ არიან?”. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა არავინ და არაფერი ახსოვდა, ახსოვდა მხოლოდ ეთერი და გოჩა. ეს სერია მისთვის შევქმენი”, — გვიზიარებს და გვიყვება სერიის კიდევ ერთ ნახატზე, რომელზეც შავ-თეთრი ფოტოდან ნახატზე გადმოსული გოჩა და ეთერი ცენტრში არიან უკან კი ვენერა მილოსელს მიმსგავსებული ზურგშექცეული ქალის ფიგურა დგას. ამბობს, რომ ვენერას ფიგურა ყოველთვის დედას აგონებდა.
ეთერისა და გოჩას დედა წლების წინ, მაშინ გარდაიცვალა, როცა ეთერი 18 წლის იყო, გოჩა კი 19-ის. ნახატ “დედის” აღწერაში ვკითხულობთ, რომ გოჩა და დედა რუსეთში, ვლადივოსტოკში ცხოვრობდნენ, რადგან ეთერის ძმა იქ სამედიცინოზე სწავლობდა. ერთ დღეს დედა სახლიდან საშინაო კაბით გავიდა და დაიკარგა. 3-დღიანი ძიების შემდეგ საავადმყოფოში იპოვეს, კიდევ 25 დღე იცოცხლა და გარდაიცვალა, იმ დღეს, როცა ხერხემლიდან სისხლის ნიმუში აუღეს. იმის მერე გოჩას სახიდან ღიმილი გაქრაო, წერია ნახატის აღწერაში. სერია კი აერთიანებს ბავშვობის ლაღ მოგონებებს, ეთერისა და გოჩას პროფესიულ ძიებებს, ადრეულ ასაკში გარდაცვლილი დედის შორეულ მოგონებასა და ხანში შესული მამის პორტრეტს.
მისთვის წარმატების საზომი ნახატების გავლით ადამიანებთან კავშირის დამყარება და მისი შემოქმედების დღემდე აქტუალურობაა, ასევე ის, რომ ყოველთვის იმას ხატავდა, რაც სურდა და არ აღლევებდა ნახატის კომერციული წარმატება.
ისეთი ფინანსური წარმატება, რაც ამერიკაში ზოგიერთ ცნობილ არტისტს აქვს, არც მქონია და ეს არც მაინტერესებდა. ჩემთვის წარმატებაა ის, რომ ადამიანებს ჩემს ნახატებზე კითხვები უჩნდებათ, საქართველოთი ინტერესდებიან, ის, რომ ჩემი პროფესიით გადავრჩი, რაც ძალიან რთულია. როცა საქართველოში ჩამოვედი, ბევრ ახალგაზრდას შევხვდი, რომლებიც ჩემს ნახატებს იცნობენ და გრძნობენ, მათთვის დღესაც აქტუალურია ჩემი ნამუშევრები, ეგაა წარმატება.
ფიქრები დღევანდელ საქართველოზე და მომავლის გეგმები
მიუხედავად იმისა, რომ ეთერ ჭკადუას ნამუშევრების დიდი ნაწილი კარგა ხანია მომწონს, მხოლოდ ინტერვიუზე მუშაობისას აღმოვაჩინე, რომ 2015 წელს ორგანიზაცია იდენტობასთან ერთად გააკეთა პროექტი, რომელიც ქვიარ ადამიანების გამოცდილებებზე საუბრის ტექსტობრივ-ვიზუალური მცდელობა იყო.
მის შემოქმედებაში ნამუშევრები ქვიარ ადამიანების გამოსახულებით ჯერ კიდევ 90-იანი წლებიდან გვხვდება, თუმცა პროექტი “ანონიმური” თვისებრივად განსხვავებულია. ქვიარ ადამიანების ქამინგაუთის [საკუთარი სექსუალური და გენდერული იდენტობის შესახებ სხვისთვის მოყოლა] ტექსტობრივი ამბები დიდ ტილოებზე დაბეჭდა, ვიზუალურად გააფორმა და გამოფენა მოაწყო. ეს პერსონალური ისტორიები საკუთარი გამოცდილების შესახებ მოყოლის შესაძლებლობა იყო იმ ადამიანებისთვის, ვისაც ღიად საუბარი არ შეეძლო.
ეთერი გვეუბნება, რომ იმ გამოწვევების შესახებ, რომლებიც ქვიარ ადამიანებს აქვთ, 90-იან წლებში მოისმინა ამერიკელი მეგობრებისგან და რამდენიმე ნამუშევარიც შექმნა. 2013 წელს თბილისის ქუჩაში მომხდარი ძალადობრივი თავდასხმის შემდეგ აქ დაბრუნებულმა კი გადაწყვიტა, რომ ქვიარ პიროვნებების გამოცდილებებზე ესაუბრა.
“ამერიკაში ახალი მეგობრები რომ გავიცანი, რომელთა ნაწილი გეები, ლესბოსელები იყვნენ და მიყვებოდნენ საკუთარი თავის შესახებ, იმ რთულ გამოცდილებებზე, რაც ოჯახთან ჰქონდათ ან პოლიციის მხრიდან სასტიკ მოპყრობაზე, ყურადღებით ვუსმენდი”, — იხსენებს და ჰყვება, რომ საქართველოში ჩამოსვლისასაც ცდილობდა, მარტივად აეხსნა ადამიანებისთვის, რომ ქვიარფობია აბსურდული იყო.
“ვცდილობდი, პრიმიტიულად ამეხსნა, რომ ქართველების ზიზღი და შიში ქვიარების მიმართ უსაფუძვლოა, რომ ქვიარობა ვირუსი არ იყო, რომელიც მათ შვილებს გადაედებოდა. ქვიარ ადამიანების ისტორიები ტილოებზე დიდი შრიფტით დავბეჭდეთ და გამოვფინეთ. ბევრად შთამბეჭდავია, როცა ადამიანი პირველ პირში გიყვება, რა შეემთხვა მას მაშინ, როცა მშობელმა გაიგო, კლასმა, კბილის ექიმმა, როცა ციხეში გაიგეს. მინდოდა, ქართველების ფრაზებზეც — “თავს ნუ გვახვევენ, იყვნენ თავისთვის” — დამეფიქსირებინა რეაქცია. ყოველთვის მირჩევნია, ანაფორიანი და გრძელ წვერიანი მღვდლები კი არა, შეყვარებული ადამიანები — ქუჩაში ხელჩაკიდებული წყვილები დავინახო, მათი სექსუალური ორიენტაციის მიუხედავად. 21 საუკუნის წინ დაწერილმა ბიბლიამ რატომ უნდა განგვისაზღვროს, როგორ ვიცხოვროთ. ბიბლია დაწერილია იმ დროს, როცა არც წყალი იყო, არც პრეზერვატივები — სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებებისგან თავის დასაცავად. ამიტომ, იმ დროს მოგონებული ცხოვრების წესები და ჩარჩოები, ვფიქრობ, უნდა გავაანალიზოთ, რომ შესაცვლელია. როგორ უნდა მივცეთ თავს უფლება, რომ წარსულის ფასეულობების გამო ადამიანს პიროვნული თავისუფლება შევუზღუდოთ?!”
“ქართული ოცნების” ჰომოფობიურ კანონებზეც ვკითხე, პასუხად კი საბჭოთა კავშირი გაიხსენა — “მეგონა, საბჭოთა კავშირი რომ დაინგრა, გათავისუფლდა ადამიანი, თავისუფალი აზროვნების შესაძლებლობა გაჩნდა, ამიტომ იყო წარმოუდგენელი 2013 წლის ამბების გაგება. ახლაც, ყურებს ვერ ვუჯერებ, რომ დღეს მესმის, რომ შეიძლება ვინმემ ვინმეს დაუწესოს, როგორი უნდა იყოს მისი პირადი ცხოვრება”.
ამასთან, აღნიშნავს, რომ მისთვის გაუგებარია, რატომ ფიქრობენ ქართველები, რომ ქართული კულტურა და ცივილიზაციის ისტორია ქვიარ ადამიანებთან წინააღმდეგობაშია.
ქვიარები ყოველთვის არსებობდნენ. საუკუნეების განმავლობაში მათ ებრძოდნენ, კლავდნენ, მაგრამ ცივილიზებული მსოფლიო მიხვდა, რომ ეს ბოროტებაა. ძალიან განვიცდი, რომ ჩემს ქვეყანაში დღეს ეს ბოროტება ისევ გრძელდება. ცხადია, ხელისუფლება რუსეთს ჰბაძავს, მაგრამ იმედი მაქვს, ასე არ გაგრძელდება. ადამიანმა უნდა იცხოვროს იმასთან, ვისთანაც ბედნიერია და ჰქონდეს ისეთი სექსი, როგორიც მას სურს და ამაზე კანონი არ უნდა არსებობდეს”.
ამბობს, რომ თუ ევროინტეგრაცია გვინდა, ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, უფლებების დაცვა ჩვენს ქვეყანაში მნიშვნელოვნად უნდა იქცეს.
ამბობს, რომ “ქართული ოცნების” კანონები ძალიან ჰგავს კრემლის გავლენის გამო მიღებულს და ამ მდგომარეობის აღწერისთვის შოთა რუსთაველის ქაჯეთის ციხეს იხსენებს. ვეფხისტყაოსანში აღწერილი ქაჯეთის ციხე მისთვის ალეგორიაა იმ ადამიანების, ვინც ქაჯობის მდგომარეობიდან ვერ გამოდის, ვინც განვითარებაზე, პროგრესზე უარს ამბობს.
“საშინელებაა, რომ ჩვენი მთავრობა და მოქალაქეების ნაწილი რუსეთის პოზიციას იზიარებს. სტალინის მერე ასე თუ შევრცხვებოდით, არ მეგონა”.
იმედს არ კარგავს, რომ საბჭოთა გადმონაშთებს თავს დავაღწევთ და ამერიკელი მეგობრის ნათქვამ ფრაზას იშველიებს, რომლის მიხედვით, სისტემიდან სისტემაში გადასვლას 50 წელი სჭირდება და დაახლოებით ორი ათწლეული კიდევ დაგვჭირდება. მისი თქმით, იმედს ქართველი ახალგაზრდებიც აძლევენ, რომლებიც სრულიად განსხვავდებიან საბჭოთა კავშირის დროს გაზრდილი ადამიანებისგან და თაობების ცვლა აუცილებლად სასიკეთო შედეგს მოიტანს.
საქართველოში დარჩენის შემთხვევაში, გამოფენების გაკეთება უნდა თემებზე, რომლებიც აღიზიანებს; იმ მოძველებულ ფასეულობებზე, რომლებიც ქვეყნის და აზროვნების განვითარებისთვის საზიანოა და ამახინჯებს ქართულ კულტურას, ლექსიკას.
როგორც ამბობს, შემოქმედებითად ყოველ ათ წელში იცვლება, ახლის ძიებას იწყებს. ასევე, უნდა გააკეთოს ფილმი, რომელიც საბჭოთა კავშირიდან წასვლის მერე განვლილ ცხოვრებაზე მოჰყვება, იმაზე, რაც მისი ნახატების მიღმა წლების განმავლობაში ხდებოდა.