8 ნოემბერს ევროკომისიამ რეკომენდაცია გასცა, რომ საქართველოს ევროკავშირის წევრობის კანდიდატის სტატუსი მიენიჭოს, ხოლო მოლდოვა და უკრაინა გაწევრიანების მოლაპარაკების ეტაპზე გადავიდნენ. თუმცა, ევროკომისიამ რეკომენდაცია 9 დათქმის გათვალისწინებით მოგვცა, რომელთაგან:
- 7 არის 12 რეკომენდაციის მოთხოვნების გაგრძელება;
- 2 კი ახალი — ევროკავშირის ღირებულებებთან დაკავშირებულ დეზინფორმაციასთან და უცხოურ ინფორმაციულ მანიპულაციებთან ბრძოლა, საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის ევროკავშირთან დაახლოებაა.
დეკემბერში ევროკავშირის წევრი 27 ქვეყნის ლიდერები იმსჯელებენ და გავიგებთ, გაიზიარებენ ევროკომისიის რეკომენდაციას თუ — არა.
ევროკომისიის იმედისმომცემ დასკვნასთან ერთად გამოქვეყნებული ვრცელი ანგარიში რიგ საკითხებს მოიცავს, მათ შორის ადამიანის უფლებების ნაწილს და გათვალისწინებულია სხვადასხვა სოციალური ჯგუფისთვის სპეციფიკური გამოწვევები.
ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 12 პუნქტიდან 4 სწორედ ადამიანის უფლებებთან იკვეთებოდა. მათი შეფასებით, ამ მხრივ სამართლებრივი და ინსტიტუციური ჩარჩო საკმაოდ გამართულია, თუმცა რიგი მიმართულებებით აღსრულების პრობლემაა და დამატებითი ძალისხმევაა საჭირო. კერძოდ, საქართველომ მომდევნო წლის განმავლობაში უნდა იზრუნოს შემდეგ საკითხებზე:
- უზრუნველყოს 2022-2030 წლების ეროვნული ადამიანის უფლებათა სტრატეგიის მიმყოლი სამოქმედო გეგმის შემუშავება ინკლუზიურად და გაითვალისწინოს ის მთავარი საკითხები, რაც სახალხო დამცველმა, სამოქალაქო საზოგადოებამ და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა წამოჭრეს;
- გააძლიეროს ანტიდისკრიმინაციული კანონის განხორციელება;
- მიმართოს გადამწყვეტ ზომებს, რათა გამოავლინოს და აღკვეთოს სიძულვილის ენა და სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები;
- მიიღოს ეროვნული სტრატეგიები სიძულვილისა დისკრიმინაციის ნებისმიერ ფორმასთან ბრძოლისთვის და დაიცვას ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობები;
- გამოიძიოს და დასაჯოს 2021 წლის 5 ივლისის ძალადობისა და 2023 წლის 8 ივლისს თბილისი პრაიდზე თავდასხმის ორგანიზატორები;
- მიიღოს ადამიანის უფლებათა სამოქმედო გეგმა, რომელიც ასევე უზრუნველყოფს ლგბტქი ადამიანების უფლებებს;
- უზრუნველყოს შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების სრული პატივისცემა და დაცვა, კერძოდ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კოდექსის რეფორმით, მათ შორის, დაინტერესებული მხარეების ფართო ჩართულობით.
რაც შეეხება სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის უფლებრივ მდგომარეობასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს თუ ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ საკითხებს, სტატიაში მოკლედ წაიკითხავთ, რა წერია ევროკომისიის ანგარიშში.
ადამიანის უფლებათა ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა
ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ 2022 წლის ადამიანის უფლებათა სტრატეგია არ შეიცავს მითითებებს ლგბტქი ადამიანების უფლებებისა და სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით დისკრიმინაციის შესახებ. ასევე, პირადი ცხოვრების დაცვასთან დაკავშირებულ კონკრეტულ დებულებებს თუ წამებასთან დაკავშირებული გამოწვევების საკითხს — სულ მცირე იმას, რომ ქართული კანონმდებლობის განმარტება არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტს. ევროკომისიის შეფასებით, საჭიროა მონიტორინგისა და მონაცემთა შეგროვების ყოვლისმომცველი სისტემის შემუშავება, რათა ადამიანის უფლებათა საკანონმდებლო ჩარჩოს, პოლიტიკის დოკუმენტებისა და სტრატეგიის განხორციელების დონის შეფასება მოხდეს.
“მიმდინარეობს ადამიანის უფლებათა ეროვნულ სტრატეგიაზე დაფუძნებული სამოქმედო გეგმის შემუშავება და ნოემბრის დასაწყისში სამოქალაქო საზოგადოება კონსულტაციაში ჩაერთო. ეს კონსულტაციების პროცესი უნდა გაგრძელდეს, რათა ფართო და ინკლუზიური ჩართულობის უზრუნველყოფა მოხდეს, მეტად უნდა ჩაერთონ სამოქალაქო საზოგადოება და საერთაშორისო პარტნიორები.
2023 წლის მარტში პარლამენტმა ადამიანის უფლებათა ეროვნული სტრატეგია მიიღო. სტრატეგიის დასრულების პროცესი გაკრიტიკებულ იქნა კონსულტაციების ნაკლებობის გამო და უკუკავშირის გაზიარებისთვის მიცემული დროის სიმცირისთვის. სტრატეგია პოზიტიურ ელემენტებს შეიცავს ეკონომიკური და სოციალური უფლებების მიმართულებით, მაგრამ ადეკვატურად არ სცემს პასუხს საკვანძო გამოწვევებს, განსაკუთრებით სოგის ნიშნით დისკრიმინაციას, მოსამართლეების დამოუკიდებლობას, ჟურნალისტების დაცვასა და პირადი ცხოვრების უფლებასა და წამების აღმოფხვრას”.
დისკრიმინაციის აღმოფხვრა
ევროკომისიის შეფასებით, ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობა ევროკავშირთან და საერთაშორისო სტანდარტებთან მეტწილად ახლოსაა, თუმცა მისი აღსრულებისას არსებითი გაუმჯობესებაა საჭირო. თანასწორობის გაძლიერების სტრატეგიული პოლიტიკაც შემუშავებულია, თუმცა არ აღიარებს სპეციფიკურ გამოწვევებს, რომლებიც ზოგიერთ ადამიანს მოწყვლადობისას აქვს. მაგალითად, ლგბტქი ადამიანებს, რაც გავრცელებული დისკრიმინაციული პრაქტიკების აღმოფხვრისთვის საჭირო ზომების მიღებას უშლის ხელს.
სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები
სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების ნაწილში გამოიკვეთა ხარვეზები სწრაფი და ეფექტური გამოძიების, ასევე სიძულვილის მოტივის გამოვლენისა და უმცირესობების მიმართ ჩადენილი სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულებისთვის სამართლებრივი პასუხისგების ნაწილში. ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ხშირად აღნიშნულ დანაშაულებს ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფები ახორციელებენ და საპასუხოდ ეფექტური მიდგომაა საჭირო. თუმცა, ნათქვამია ისიც, რომ 2022 წლის მონაცემებით, პროკურატურამ სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულებისთვის სამართლებრივი პასუხისგების მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად გაზარდა.
“პოლიტიკოსებისა და საჯარო პირების მიერ სიძულვილის ენის გამოყენება ლგბტქი ადამიანების მიმართ სიძულვილს ამწვავებს, მათ სოციალურად მიუღებლად აქცევს და მათ მიმართ ძალადობის მასშტაბს აფართოებს. გავრცელებული ინფორმაციით, სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულების გამოძიება, რომლებიც 2022 წელს მოხდა, ეფექტურობისა და დროულობის სტანდარტთან ახლოსაც კი არაა. მსგავსი დასკვნა დადო ევროსაბჭოს ადამიანის უფლებების კომისარმა, რომელმაც ერთ-ერთ უდიდეს გამოწვევად სიძულვილის მოტივის იდენტიფიცირებისა და შესაბამისი კვალიფიკაციის მინიჭებისას წარუმატებლობა დაასახელა”.
გენდერის სამართლებრივი აღიარება
ევროკომისიის დასკვნის მიხედვით, გენდერის სამართლებრივად აღიარების საკითხი გამართული არ არის და ზოგადი პროცედურები ბუნდოვანია. ამ ნაწილის დასაბუთებისას ევროკომისიამ მოიშველია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2022 წლის გადაწყვეტილება საქმეზე — სამი ტრანსგენდერი საქართველოს სახელმწიფოს წინააღმდეგ.
ფიქრის, მრწამსისა და რელიგიის თავისუფლება
ანგარიშში საუბარია იმაზე, რომ კანონმდებლობა ამ კუთხით გამართულია, თუმცა რელიგიური უმცირესობები ყოვლისმომცველი ჩარჩოს მიუხედავად, რელიგიური თავისუფლების განხორციელებისას რიგ გამოწვევებს აწყდებიან.
“მაგალითად, სალოცავი ადგილების რეაბილიტაციისთვის დაფინანსება არასაკმარისია, რელიგიური ორგანიზაციებისთვის დაწესებული საგადასახადო შეღავათები არათანაბარი, გამოწვევაა ბათუმში ახალი მეჩეთის აშენების მოთხოვნაზე უარი და მიმყოლი სასამართლო პროცესი, სტიგმატიზაციის ბრალდებები, რელიგიური აღმსარებლობის შეცვლის მიზნით ზეწოლა და რელიგიური უმცირესობების წევრების შევიწროება — კონკრეტულად, სახელმწიფო სკოლებში მუსლიმი სტუდენტების.
პოლიტიკის მწარმოებელ მთავარ სამთავრობო ორგანოს, რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტოს არ აქვს საზოგადოების სრული ნდობა და ხშირად აკრიტიკებენ რელიგიურ უმცირესობათა საკითხებზე უსაფრთხოებაზე ორიენტირებული მიდგომის გამო. რელიგიური უმცირესობების მიმართ სიძულვილის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაულების გამოვლენა ხდება, თუმცა რელიგიური შეუწყნარებლობის ნიშნით თავდასხმების, დისკრიმინაციისა და ფიზიკური ძალადობის ზოგიერთი გამოძიება ნაკლებ ეფექტურია”.
გამოხატვის თავისუფლება
“სახელისუფლებო თუ ოპოზიციური მაღალი თანამდებობის საჯარო პირებისა და პოლიტიკოსების, ასევე ულტრა-მემარჯვენე ჯგუფების განგრძობითი საჯარო თავდასხმები და მადისკრედიტებელი რიტორიკა ჟურნალისტებისა და მედია პროფესიონალების წინააღმდეგ გარკვეულწილად მტრულ გარემოს ქმნის, მედიის თავისუფლებასა და პლურალიზმს საფრთხეს უქმნის. საჯარო ინსტიტუტების გაჭიანურებული რეაგირება (ან უპასუხოდ დატოვება) ინფორმაციის გამოთხოვაზე, განსაკუთრებით კრიტიკული და დამოუკიდებელი მედიის შემთხვევაში, შემაშფოთებელია”, — აღნიშნულია ანგარიშში და მითითებულია, რა უნდა გააკეთოს საქართველომ მომდევნო წლის განმავლობაში:
- უზრუნველყოს ჟურნალისტების უსაფრთხოება და მათზე თავდასხმისა და დაშინების შემთხვევების სწრაფი, მიუკერძოებელი და სათანადო სამართლებრივი რეაგირება, მათ შორის, 2021 წლის 5 ივლისს 50-ზე მეტ ჟურნალისტზე თავდასხმის წამქეზებელთა მიმართ;
- გააუმჯობესოს ეროვნული მედია მარეგულირებლის დამოუკიდებლობა (კომუნიკაციების კომისია) აუდიოვიზუალური მედია სერვისის დირექტივებისა და ევროპული სტანდარტის შესაბამისად;
- მოარგოს საკანონმდებლო ჩარჩო ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებს, განსაკუთრებით სიძულვილის ენასთან და დანაშაულებთან დაკავშირებით. მათ შორის, 2008 წლის ჩარჩო გადაწყვეტილება რასიზმისა და ქსენოფობიის გარკვეულ გამოვლინებებთან ბრძოლის შესახებ.
შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება
შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლებაზე საუბრისას, ანგარიშში ყურადღება გამახვილებულია შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ კანონში 2023 წლის 5 ოქტომბერს დაჩქარებული წესით შეტანილ ცვლილებებზე, რომელიც “შეკრების თავისუფლების უფლების შეზღუდვის თვითნებურ და გაუმართლებელ საშუალებას იძლევა”.
საუბარია 7-9 მარტს სამართალდამცავების მიერ ძალის გადამეტებასთან და გამოყენებულ არაპროპორციულ ზომებთან დაკავშირებითაც და აღნიშნულია, რომ საქართველომ უნდა უზრუნველყოს სამართლებრივი მოკვლევა.
ამასთან, შეკრების თავისუფლების კონტექსტში საუბარია, რომ საქართველოს ჯერაც არ განუხორციელებია ადმინისტრაციული გადაცდომების სისტემის რეფორმა და ისევ საბჭოთა დროის სამართლებრივ აქტს ეყრდნობა საჯარო შეკრებისას გადაცდომის შეფასებისთვის. მოკლებულია არსებით პროცედურულ გარანტიებს და კოდექსში არსებული ბუნდოვანება შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების საშუალებას იძლევა.
გენდერული თანასწორობა
გენდერული თანასწორობის ნაწილში გამოყოფილია რიგი ძალისხმევა, რომელიც ამ მიმართულებით განხორციელდა, თუმცა აღნიშნულია ის ხარვეზები, რომლებიც ჯერაც არსებობს:
- გენდერული ნიშნით ძალადობაზე რეაგირების პრაქტიკა უნდა გაუმჯობესდეს, მათ შორის, დაცვის ზომები, ძალადობა გამოვლილთა მხარდაჭერის სერვისები, თავშესაფრის შემდგომი სერვისები / მხარდაჭერა;
- გაუპატიურების სამართლებრივი განმარტება შესაბამისობაში არ არის კონვენციასთან, არ ეფუძნება თანხმობის არარსებობას;
- ქალების ეკონომიკური ჩართულობა კაცებთან შედარებით კვლავ დაბალია. გენდერული ნიშნით სახელფასო სხვაობა აშკარაა;
- ქალების პოლიტიკური ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში დაბალია, განსაკუთრებით ადგილობრივ დონეზე. საქართველომ უნდა წაახალისოს გენდერული ბალანსი გადაწყვეტილების მიღების პროცესსა და პოლიტიკაში; დაუპირისპირდეს არახელსაყრელ გარემოს პარტიულ სტრუქტურებსა და საზოგადოებაში; იკვლიონ ქალების შესაძლებლობა, რომ საარჩევნო კამპანია დააფინანსონ; გამოავლინონ გენდერული დეზინფორმაცია და კიბერ დისკრიმინაცია ქალი პოლიტიკოსების წინააღმდეგ, გარდა ამისა, სტერეოტიპები და აღქმები საზოგადოებაში ქალებისა და გოგოების როლთან დაკავშირებით.
- მნიშვნელოვანი გაუმჯობესებაა სქესის მიხედვით სეგრეგირებული მონაცემების შეგროვებაში, თუმცა კიდევ უფრო უნდა დაიხვეწოს, განსაკუთრებით რეგიონულ/ლოკალურ დონეზე, რათა მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკის წარმოებას ხელი შეეწყოს.
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უფლებები
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე საუბრისას ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ისინი ქვეყნის სრული პოპულაციის 3.4%-ს შეადგენენ, რეალური ციფრი კი, სავარაუდოდ, ბევრად დიდი უნდა იყოს.
ანგარიშში მიმოხილულია პოზიტიური ძვრები, რომლებიც საქართველოში ამ დროისთვის არის, თუმცა აღნიშნულია, რომ “შშმ პირები კვლავ აწყდებიან დისკრიმინაციას ცხოვრების მრავალ ასპექტში — განათლებიდან ზოგადად მწირ საზოგადოებრივ ცნობიერებამდე და კვლავაც რჩებიან ქვეყანაში ერთ-ერთ ყველაზე მარგინალიზებულ ჯგუფად”.
ანგარიშში გაკრიტიკებულია ფაქტი, რომ სისტემა ჯერაც შეზღუდული შესაძლებლობის შეფასების სამედიცინო მოდელს ეყრდნობა და უგულებელყოფს ინდივიდუალური ფუნქციონირებისა და გარემო ფაქტორებს, რაც შშმ პირთა კეთილდღეობას ძირს უთხრის. კანონმდებლობა კი ხელისუფლებას ავალდებულებს, სამედიცინო მოდელიდან ბიოფსიქოსოციალურზე გადავიდეს.
ეთნიკური უმცირესობები
ევროკომისიის ანგარიშში საუბარია ეთნიკური უმცირესობების პოლიტიკური რეპრეზენტაციის ნაკლებობაზე, მათ შორის, ლოკალურ დონეზე და მოშველიებულია სამოქალაქო თანასწორობისა და ინტეგრაციის სტრატეგია, რომელმაც, შესაძლოა, შეცვალოს არსებული მდგომარეობა.
“უმცირესობათა საგანმანათლებლო სისტემის სისტემურმა პრობლემებმა განათლებასთან დაკავშირებული რიგი გამოწვევები მოიტანა შედეგად, მათ შორის, ეროვნული ენის ცოდნის დაბალი დონე. ეთნიკური უმცირესობის მოსწავლეებს მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამაში ეთნიკურად ქართველ მოსწავლეებზე დაბალი შედეგი აქვთ, რაც საგანმანათლებლო უთანასწორობას ირეკლავს”.
ანგარიშში ცალკეა გამოყოფილი ეთნიკური ჯგუფი რომა [მოძველებული სახელდებაა ბოშა], როგორც ყველაზე დისკრიმინირებული, რომელსაც ნაკლები ხელმისაწვდომობა აქვს საცხოვრისზე, სახელმწიფო სერვისებსა და წერა-კითხვაზე, რაც ბავშვების განათლებაზე ახდენს გავლენას. ასევე, ეს იწვევს შეშფოთებას, რომ ბავშვები, რომლებიც ქუჩაში ცხოვრობენ ან/და მუშაობენ მეტწილად რომას მიეკუთვნებიან.
ბავშვთა უფლებები
ბავშვთა უფლებების ნაწილში ყურადღება გამახვილებულია აუცილებლობაზე, რომ სოციალური დაცვის ბავშვების მიმართ სენსიტიური სისტემა შემუშავდეს, რათა შემცირდეს/აღმოიფხვრას ბავშვთა სიღარიბე და დაინერგოს სერვისები, რომლებიც შშმ ბავშვების ინკლუზიას წაახალისებს, განსაკუთრებით მუნიციპალურ დონეზე.
ევროკომისიის შეფასებით კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება ბავშვთა მიმართ ძალადობა, მათ შორის კორპორაციული დასჯა. პრობლემურია ძალადობის სათანადოდ და ეფექტურად გამოძიების ნაწილიც. ანგარიშში ნათქვამია, რომ მნიშვნელოვანია ნინოწმინდაში მომხდარი სავარაუდო ძალადობის შემთხვევების ეფექტური გამოძიება და პრიორიტეტის მიმართვა სანდო დეინსტიტუციონალიზაციის სტრატეგიაზე.
ანგარიშში აღნიშნულია ისიც, რომ ბავშვთა, ნაადრევი და იძულებითი ქორწინებისა და მოზარდების ორსულობის შემთხვევების მეტად კოორდინირებული და ეფექტური აღკვეთაა საჭირო. ამასთან, ბავშვებზე მორგებული, თანმიმდევრული მართლმსაჯულების სისტემის რეფორმა.