გაეროს სპეციალურმა მომხსენებელმა, მერი ლოლერმა საქართველოში ოფიციალური ვიზიტის დასასრულს მონიტორინგის ანგარიში წარადგინა, რომელიც უფლებადამცველების მდგომარეობას შეეხება. ანგარიშში საუბარია 2021 და 2023 წლების ივლისში ძალადობრივი დაჯგუფებების თავდასხმებისა და მათი დაუსჯელობის შესახებ, ასევე, მარტის აქციებისა და უფლებადაცვით საქმიანობაზე ზეწოლაში ხელისუფლების როლზე და ტრენინგების საქმეზე ჟურნალისტების, ხელოვანებისა და აქტივისტების გამოკითხვაზე დაბარებაზე.
ლოლერმა აღნიშნა, რომ 2021 წელს ჟურნალისტებზე, თბილისი პრაიდისა და მოძრაობა სირცხვილიას ოფისებზე ძალადობრივი თავდასხმების ორგანიზატორები არ დასჯილან, რაც 2023 წელს პრაიდ ფესტივალის სივრცის დაკავების, ინსტალაციებისა და აღჭურვილობის განადგურების თავიდან აცილების გზა იქნებოდა.
“ორივე შემთხვევაში, თავდასხმები საჯაროდ დაიგეგმა და ულტრა მემარჯვენე ფიგურებმა და მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრებმა წაახალისეს, რომლებიც საკუთარ განზრახვას საჯაროდ და ონლაინ აჟღერებდნენ. დამატებით, პრემიერმინისტრმა განცხადებები გააკეთა. ორივე ღონისძიება უბრალოდ ლგბტქია+ უფლებების მხარდაჭერის აუცილებლობას მოკლებული კი არა, უარესის — ულტრა მემარჯვენე და ნეოკონსერვატიული ჯგუფების ქმედებების ლეგიტიმაციის გზად იქცა. საქართველოს ეს უკვე გამოუვლია — 2012 და 2013 წლებში უფრო მცირე მასშტაბის ლგბტქია+ ღონისძიებასთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ხელისუფლებამ დაგეგმილი ღონისძიებების დაცვისას კრახი განიცადა”, — აღნიშნა ლოლერმა.
რაც შეეხება ტრენინგების საქმეს, გაეროს მომხსენებელმა თქვა, რომ ოფიციალურმა უწყებებმა გააცნეს ვიდეო, რომელიც საქმეში მტკიცებულებად იქნა გამოყენებული.
“ვიდეო მკვეთრად არის დამუშავებული და არ მიანიშნებს რაიმე მოწოდებაზე. მისი კონსპირაციის მტკიცებულებად გამოყენება აჩვენებს ცალსახა მცდელობას შსს-ს მხრიდან, რომ უფლებადამცველების კრიმინალიზება და ფუნდამენტური უფლებების განხორციელების დელეგიტიმაცია მოხდეს, განსაკუთრებით ახალგაზრდების, რომლებსაც უბრალოდ მშვიდობიანი საჯარო პროტესტის უფლებით სარგებლობა სურთ. მაღალი თანამდებობის პირების მიერ გაჟღერებული ბრალდებები იმ საჯარო ნარატივის განმტკიცების მცდელობაა, რომელიც მშვიდობიანი პროტესტის სამართლებრივი შეზღუდვებისთვის ქმნის საფუძველს. დამატებით, ულტრა მემარჯვენე და ულტრა კონსერვატიულმა ჯგუფებმა ამის შემდეგ დააანონსეს მობილიზება ამ ე.წ. ღონისძიებების წინააღმდეგ, რაც კონსპირაციას ეფუძნება. ამან, შესაძლოა, უფლებადამცველების ფიზიკურ უსაფრთხოებაზე იქონიოს გავლენა. ამასთან, ტრენინგის ჩანაწერის გამოყენება ცხადყოფს, რომ უფლებადამცველები თვალთვალის სამიზნე არიან, რაც პირდაპირ კავშირშია 2021 წელს გავრცელებულ ჩანაწერებთან და პრესის შიშებთან, რისი არათუ საფუძვლიანად მოკვლევა არ მომხდარა, არამედ 2022 წელს სახელმწიფოს თვალთვალის ძალა კიდევ უფრო გაფართოვდა”, — განაცხადა ლოლერმა.
მერი ლოლერმა ისაუბრა რუსული კანონის საწინააღმდეგოდ მარტში გამართული აქციების შესახებაც. მან აღნიშნა, რომ პროტესტებს, რომლებიც მეტწილად მშვიდობიანი იყო, პოლიციის ძალადობრივი რეაგირება მოჰყვა, საბოლოოდ კი საკანონმდებლო ინიციატივის გამოთხოვა მოხდა.
“მიუხედავად იმისა, რომ კანონი გამოითხოვეს, საზიანო გავლენაზე არაერთმა უფლებადამცველმა ისაუბრა, რაც მუნიციპალიტეტებთან გართულებულ საქმიან ურთიერთობებში გამოიხატა, ასევე უსაფრთხოების დაცვის თუ იმის შიშში, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები რაიმე ფორმით ისევ დაბრუნდება. კანონის ინიციირებამ ულტრა მემარჯვენე და ულტრა კონსერვატიული ჯგუფები წაახალისა, ლეგიტიმაცია მისცა მათ ნარატივს უცხოეთის აგენტებისა და შიდა მტრების შესახებ, რადგან ინიციატივას ხელისუფლებისა და პარლამენტარების მყარი მხარდაჭერა ჰქონდა. კანონის მიღებას მნიშვნელოვანი უარყოფითი გავლენა ექნებოდა ადამიანის უფლებების დაცვის სამართლებრივ ჩარჩოზე”, — აღნიშნა ლოლერმა.
გაეროს მომხსენებელმა თქვა ისიც, რომ ქართული ოცნების მიზოგინია და მავნებლობა გარემოს კიდევ უფრო ართულებს, რაც ქალი უფლებადამცველების მდგომარეობაზე გავლენას ახდენს.
“შემაშფოთა ვიზიტისას მიღებულმა ინფორმაციამ ქალ უფლებადამცველებზე თავდასხმების, პირდაპირი მუქარების, საჯარო შეურაცხყოფებისა და ონლაინ შევიწროების შესახებ. მუქარები და თავდასხმები შურისძიებაა იმ საქმიანობისთვის, რასაც ქალი უფლებადამცველები ეწევიან, რა დროსაც აკრიტიკებენ მთავრობას თუ სხვა აქტორებს. სიტუაცია კიდევ უფრო დამძიმდა ე.წ. უცხოური გავლენის აგენტის კანონის მიღების მცდელობის შემდეგ. მუქარა და დაშინების მცდელობა კიდევ უფრო გავრცელებულია ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელი ქალების შემთხვევაში, თავდასხმები კი კიდევ უფრო სერიოზული.
მერი ლოლერის შეფასებით, საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება ძლიერი და მიზანსწრაფულია, დროთა განმავლობაში სულ უფრო განვითარდა და ქვეყანა მისით უნდა ამაყობდეს. თუმცა, მისი შთაბეჭდილებით, სხვადასხვა ფრთა ზეწოლას, მის მოგუდვას ცდილობს.
“ადამიანის უფლებების საყოველთაო განმტკიცებისთვის აუცილებელია ადამიანის უფლებადამცველების საქმიანობის აღიარება და მათთან ერთად მუშაობა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ისინი კრიტიკულად არიან განწყობილნი. როცა უფლებადამცველები უსაფრთხოდ არ გრძნობენ თავს, სახელმწიფომ საკუთარ თავს უნდა დაუსვას კითხვა — რატომ ხდება ასე? და მათ არ უნდა დააკისროს პასუხისმგებლობა. თუ სახელმწიფო ამას არ შვრება, უარყოფს ან ზეწოლა მატულობს, ეს შეშფოთების საფუძველია, რადგან ძირეულ პრობლემებზე მიანიშნებს”,— აღნიშნა ლოლერმა.
მან თქვა ისიც, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ადამიანის უფლებების დაცვის ძირითად გარანტიებს უზრუნველყოფს და საერთაშორისო სამართლის ნორმებთან და პრინციპებთან შესაბამისობაზეც აკეთებს აქცენტს. თუმცა, ლოლერის დაკვირვებით, საქართველოში სტუმრობისას შემაშფოთებელი ტენდენცია გამოიკვეთა, როგორც აღსრულების, ისე ბოლო დროინდელი საკანონმდებლო ინიციატივების ნაწილში.
“შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ საქართველოს ხელისუფლების ღიაობის საფარი ნიღბავს სისტემატურ მცდელობას, რომ ადამიანის უფლებადამცველების საქმიანობა დააკნინონ. ღია ვარ ოფიციალური უწყებებისთვის, თუ საპირისპიროს დამტკიცებას ეცდებიან. ბევრი უფლებადამცველი არ გრძნობს, რომ სახელმწიფოსგან მხარდაჭერა აქვს ან მათი დაცვის გარანტიებს მნიშვნელოვნად თვლის. მათ არ სჯერათ, რომ სახელმწიფო ხელშემწყობი სამუშაო გარემოს შენებაზე ზრუნავს, მათ აქვთ ფიზიკური უსაფრთხოებისა და საქმიანობისთვის ხელისშემშლელი გარემოებების შიში, ოფიციალურ უწყებებს კი არ მიაჩნიათ, რომ ამის საფუძველი არსებობს. თუმცა, ფაქტია, უფლებადამცველები ასე გრძნობენ თავს. ცალსახაა, რომ ეს ფაქტი განგაშის სიგნალი უნდა იყოს ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის, რომელიც ირწმუნება, რომ ადამიანის უფლებებს, დემოკრატიასა და კანონის უზენაესობას პრიორიტეტად მიიჩნევს”.
მერი ლოლერმა დასკვნის სახით განაცხადა, რომ საქართველო ტრანზიციის პერიოდს გადის — ერთი მხრივ, ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მოლოდინია, მეორე მხრივ, მომდევნო წელს არჩევნები სრულად პროპორციული სისტემით ჩატარდება და სახელმწიფოს მხრიდან უფლებადამცველების მიმართ მოპყრობაზე რეაგირება განსაზღვრავს, როგორ გაივლის ქვეყანა ამ პერიოდს.
“ვიზიტისას ბევრი რამ შევისწავლე, რაც შეშფოთების საფუძველს მაძლევს, მაგრამ გამოსწორება შესაძლებელია”, — აღნიშნა ლოლერმა და განაცხადა, რომ სანამ 2025 წლის მარტში ადამიანის უფლებათა საბჭოს საბოლოო ანგარიშს წარუდგენს, გააგრძელებს მთავრობის წარმომადგენლებთან თანამშრომლობას. თუმცა, მისი თქმით, გაუარესებული მდგომარეობის გამოსწორებისთვის დაუყოვნებელი ნაბიჯების გადადგმაა საჭირო.