“ზედმეტად ლამაზი ხარ იმისთვის, რომ ლესბოსელი იყო”, — ვკითხულობთ ლესბოსელი ქალის, მერი ემილი ო’ჰარას ბლოგში, რომელიც გაზეთის გეი რედაქტორთან ვაკანსიის თაობაზე გასაუბრებას იხსენებს. ო’ჰარა ასევე წერს მომდევნო საუბრის შესახებაც, რომელიც ლესბოსელების ბარში წარიმართა და რომლის მსგავსი სცენარი საუბრისას არაერთხელ განვითარებულა:

Contents

“მე ფემ ლესბოსელი ვარ, იგივე “პომადიანი” ლესბოსელი (ინგლ. Lipstick lesbian), გრძელი თმითა და მანიკიურით”.

“ბევრჯერ უთქვამთ, “ჰეტეროების სამყაროში” დაბრუნდი, იქაურობას ეკუთვნიო. ცოტა ხნის წინ ერთ ჯგუფში ვიჯექი, რომელიც მხოლოდ ლესბოსელების, ქვიარებისა და ტრანს-მასკულინური ადამიანებისგან შედგებოდა. ქვიარ სამყაროში ურთიერთობებზე ვლაპარაკობდით, როცა ერთ-ერთი მომიბრუნდა და მითხრა, ბოდიში, მაგრამ ვერ ვიფიქრებდი, რომ ქვიარი ხარო”, — წერს ო’ჰარა.

ჩვენს კულტურაში არსებობს სტანდარტული სურათი იმის თაობაზე, როგორ გამოიყურება ქვიარ ქალი. როდესაც სიტყვა “ლესბოსელს” ახსენებენ, ადამიანების უმეტესობა წარმოიდგენს მასკულინურ ქალებს მოკლე თმით. არ გამორიცხოთ, რომ მათ წარმოდგენაში ამ ქალებს ვარცხნილობად “მულეტი” ჰქონდეთ, ხოლო ტანზე ფართო პერანგი, ლურჯი ჯინსი და სამუშაო ჩექმები ეცვათ.

სინამდვილეში, ბევრი ქვიარ ქალი ასე არ გამოიყურება, რადგან ზემოთ აღწერილი ნიშან-თვისებები თუ ჩაცმულობა სტერეოტიპებზეა დაფუძნებული და იმ ლესბოსელების ტიპს აღგვიწერს, რომლებსაც საზოგადოებაში ე.წ. ბუჩებად მოიხსენიებენ.

ქვიარ ქალების გარეგნობა და გამოხატვა მრავალფეროვანია და იმდენნაირი სახე აქვს, რამდენი ქვიარ ქალიც არსებობს — შეუძლებელია, ადამიანების სექსუალობა მათი გარეგნული მახასიათებლებით განვსაზღვროთ. შესაბამისად, თუ არ იცით, რა ტერმინი გამოიყენოთ ამა თუ იმ ადამიანის აღსაწერად სექსუალობის კონტექსტში, უმჯობესია, თავად მას ჰკითხოთ ამის თაობაზე და ვიზუალური გამოხატვისა და სხვა მახასიათებლების გამო თქვენ არ გადაუწყვიტოთ მისი სექსუალობა.

თუ ქვიარ კულტურის ნაწილი არ ხართ ან მას კარგად არ იცნობთ, დიდია შანსი, რომ არასოდეს გქონდეთ გაგონილი ფემების (ქვიარ ადამიანი ფემინური მანერებითა და მახასიათებლებით) ხილვადობის ან ფემების უხილაობის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ ფემების უხილაობაზე ნაკლებად ლაპარაკობენ, ფაქტია, რომ ქვიარ ადამიანები, რომლებსაც ფემინური თვითგამოხატვა აქვთ, ისტორიულად LGBTQ+ ნარატივიდან, ფაქტობრივად, ამოშლილები არიან. არსებობს ამის გამომწვევი არაერთი მიზეზი. სტატიაში ვიმსჯელებთ, რა იწვევს ფემების ხილვადობის ნაკლებობას, ან სულაც ფემების უხილაობას და გავარკვევთ, რატომ არის იგი დამაზიანებელი და რატომ არის საჭირო ამაზე საუბრის წამოწყება.

რას ნიშნავს ფემ (ინგლ. Femme)?

ფემ არის ქვიარ ადამიანი, რომელსაც ფემინური მახასიათებლები აქვს. ქვიარ კულტურაში ფემ ადამიანის გენდერი შეიძლება იყოს სისგენდერი ქალი, ტრანსგენდერი ქალი, გენდერულად არაკონფორმული ან არაბინარული ადამიანი. ხოლო, სექსუალობის მხრივ, ფემი შესაძლოა იყოს ლესბოსელი, პანსექსუალი, ბისექსუალი ან ნებისმიერი სხვა იდენტობა ქვიარ ქოლგის ქვეშ.

ნებისმიერ LGBTQIA+ ადამიანს შეუძლია ფემად იდენტიფიცირება, თუმცა ყველაზე გავრცელებულია, როდესაც ფემებად ის ადამიანები ინიშნავენ თავს, რომლებსაც მეტი ფემინურ მახასიათებელი და გამოხატვა აქვთ.

ფემებს შეიძლება ჰქონდეთ მხოლოდ ერთი, რამდენიმე, ბევრი ან ყველა ის ფემინური თვისება და სტილი, რომლებსაც საზოგადოება ქალებსა და გოგოებს უკავშირებს. ქალად თვითიდენტიფიცირება და ფემინური გენდერული თვითგამოხატვის ქონა, რომელიც, ჩვეულებისამებრ, ქალებთან ასოცირდება, ცნობილია, როგორც გენდერული ნორმატიულობა. ხოლო ქალებში მასკულინობა ან ნებისმიერი სხვა ტიპის მახასიათებლების ქონა, რომელიც არ არის ფემინური, გენდერულ არაკონფორმულობად ან გენდერულ დივერგენციად განისაზღვრება.

აქ ჩამოთვლილია ზოგიერთი გავრცელებული მახასიათებელი, რომლებიც, შესაძლოა, ფემებს ჰქონდეთ:

გრძელი თმა;
ქალებისთვის განკუთვნილი ტანსაცმელი;
სახის ან/და სხეულის ფემინური მახასიათებლები;
კოსმეტიკის გამოყენება;
“ქალური” ქცევა, ხმა.

რა განსხვავებაა ფემსა და ფემინური თვითგამოხატვის ადამიანებს შორის?

ზემოთ ჩამოთვლილი თვისებების დანახვამ შეიძლება დაგაბნიოთ იმის თაობაზე, რით განსხვავდებიან ფემები ფემინური ადამიანებისგან, როცა ფემინური ქალებიც ხშირად ატარებენ მაკიაჟს და იცვამენ იმ ტანსაცმელს, რომელიც საზოგადოებაში ქალებისთვის განკუთვნილად აღიქმება.

ფემინურ ადამიანებსა და ფემებს შორის არსებობს მთავარი განსხვავება — ფემების ფემინურობასთან ურთიერთობა და თავის ფემინურად წარმოდგენა მიზანმიმართულია, რადგან ის მათ ქვიარობასთანაა კავშირში. აქვე აღსანიშნავია, რომ ჰეტეროსექსუალი ქალები არ არიან ფემები, მაშინაც კი, თუ ისინი ფემინურები არიან და ფემინური გამოხატვა, ნიშან-თვისებები აქვთ, იმიტომ, რომ ფემად ყოფნის აუცილებელი განმაპირობებელი კომპონენტი ქვიარობასთან კავშირში ყოფნაა.

ფემად იდენტიფიცირება იმ ფაქტს მიესალმება, რომ საკუთარი თავის ფემინურად წარმოდგენა და, ამავდროულად, ქვიარად ყოფნა აბსოლუტურად მისაღებია. ხოლო ემიჯნება და უარყოფს იმ აზრს, რომ ქალები, რომლებსაც ქალები უყვართ და იზიდავთ, აუცილებლად მასკულინურები უნდა იყვნენ და მასკულინურად უნდა გამოიყურებოდნენ. ამასთან, ფემად იდენტიფიცირება ითვალისწინებს იმ ფაქტსაც, რომ ქალები, რომლებიც გენდერულ როლებსა და გამოხატვას ერგებიან და ისე გამოიყურებიან და იმგვარი ქცევები აქვთ, როგორსაც მათგან საზოგადოება მოელის, შეიძლება ისევე იყვნენ ქვიარები, როგორც ისინი, ვისი გენდერული გამოხატვაც მეტად მასკულინურია.

ფემების ისტორია ქვიარ კულტურაში

ტერმინ “ფემის” გამოყენება იმ ქვიარ ქალების აღსაწერად, რომლებიც საზოგადოებაში ფემინურად წარმოადგენდნენ საკუთარ თავს, ქვიარ კულტურაში 1940-იანი და 1950-იანი წლების ომის შემდგომ დაიწყო. ფემს, ძირითადად, ბუჩ-ფემის ურთიერთობების კონტექსტში იყენებდნენ — როცა პარტნიორობისას ერთი ადამიანი მეტად მასკულინურად წარადგენდა თავს, ხოლო მეორე მეტად ფემინურად.

გენდერულად კონფორმულად აღქმულ ქალებს, რომლებიც ფემინურები იყვნენ და საზოგადოებაში დამკვიდრებულ გენდერულ როლებს ერგებოდნენ, როგორც წესი, ლესბოსელებად და ქვიარებად არ აღიქვამდნენ, როგორც ეს ბუჩების შემთხვევაში ხდებოდა. ასევე, ხშირად ვარაუდობდნენ, რომ როდესაც ფემი მასკულინური გამოხატვის მქონე ქალთან იყო ურთიერთობაში, მას წინარე ურთიერთობები აუცილებლად სისგენდერ ჰეტეროსექსუალ კაცებთან ჰქონდა და ამ ქვიარ ურთიერთობის შემდეგაც იმავენაირ ურთიერთობებს მიუბრუნდებოდა. ეს იმთავითვე ავლენდა საზოგადოების მოლოდინს, რომ ფემების ქვიარ ურთიერთობა არასერიოზული იყო და ამიტომაც მალე დასრულდებოდა.

დღეს ქვიარ ქალების ურთიერთობის დინამიკაში ბუჩ-ფემი ურთიერთობები ერთადერთი ნორმა აღარ არის, რადგან 40-იანებიდან გენდერული იდენტობებისა და გამოხატვის კონტექსტში ქვიარ კულტურამ და საზოგადოებამ გრძელი გზა გაიარა.

ამის მიუხედავად, ფემები კვლავაც არ განიხილებიან ქვიარ ნარატივის ისეთივე დიდ და სრულფასოვან ნაწილად, როგორც ქვიარ კულტურის სხვა წარმომადგენლები. ეს კი იმის გამო, რომ ფემები ხილვადად ქვიარები არ არიან და ხშირად ჰეტერონორმატიული სამყაროს მიერ დაწესებულ გენდერულ ნორმებზე მორგებით, სწორედ ჰეტერონორმატიული საზოგადოების ნაწილად აღიქმებიან. ფემები ხშირად ლგბტქ+ აქტივიზმის ისტორიებიდან არიან ამოღებულები და წაშლილები, ისევე, როგორც ფერადკანიანი და ტრანს ადამიანები — 1960-იან წლებში სწორედ მათ ჩაუყარეს საფუძველი ქვიარ მოძრაობას, თუმცა კულტურული დაფასება და კრედიტები ამის თაობაზე მხოლოდ ბოლო წლებშიღა მიიღეს.

ფერადკანიანი ადამიანებისგან განსხვავებით, რომლებსაც უფრო მეტი სისტემური ჩაგვრა და მარგინალიზაცია გამოუვლიათ, ვიდრე თეთრკანიან ლგბტქ+ ადამიანებს, ფემებს აქვთ გარკვეული პრივილეგიები საზოგადოებაში, რაც მათ ქვიარ ნარატივში ჩართვას ართულებს.

ფემად ყოფნის პრივილეგიები

“ჰეტეროს როცა ჰგავხარ, რა ჯანდაბაც არ უნდა იგულისხმებოდეს ამაში, ეს, რა თქმა უნდა, პრივილეგიაა. თავს კომფორტულად ვგრძნობ, ამერიკის ნებისმიერ ნაწილში ვმოგზაურობ ჩემი უსაფრთხოების გამო შიშის გარეშე. შემიძლია, შევერიო [ჰეტეროსექსუალ საზოგადოებას] და თავი ჰეტეროსექსუალ ქალად მოვაჩვენო, თუ საჭიროა. რადგან კაცებისთვის მიმზიდველი ვარ, ამით შემიძლია კაპიტალიზება მოვახდინო და მოდის, მომსახურების ან სექს ინდუსტრიაში მქონდეს სამსახური”, — ვკითხულობთ ო’ჰარას ბლოგში.

მართლაც, არსებობს პრივილეგიები, რომლებიც ჰეტეროსექსუალ გენდერულად კონფორმული ადამიანის მსგავს ქალად ყოფნას თან ახლავს. ამ პრივილეგიების მთავარი გამაერთიანებელი ნიშანი კი ერთია — ეს არის შერწყმა და ჰეტერონორმატიულ საზოგადოებაში გათქვეფის შესაძლებლობა. გამომდინარე იქიდან, რომ ფემები ქვიარ ადამიანებად არ აღიქმებიან, მათ ნაკლებად ავიწროებენ გენდერული იდენტობისა და სექსუალობის გამო, როგორც ქვიარ თემის სხვა წარმომადგენლებს, რომლებიც ხილვადად ქვიარები არიან. გარდა ამისა, ფემების მიმართ დისკრიმინაციაც ნაკლებია სამუშაო თუ სასწავლო დაწესებულებებშიც.

რასაკვირველია, ფემებიც განიცდიან სხვადასხვა დაბრკოლებასა და ჰომოფობიას სწორედ მათი ქვიარობის გამო, რადგან მხოლოდ თვითგამოხატვა და თავის წარდგენა არასოდესაა მათი ქვიარობის ინდიკატორი და შესაბამისად, ჩაგვრის ნიადაგის განმსაზღვრელი.

ფემად ყოფნის გამოწვევები

როგორც არსებობს ფემად ყოფნის პრივილეგიები, ასევე არსებობს გამოწვევებიც და, შესაძლოა, უფრო მეტიც, ვიდრე პრივილეგიები. ამ გამოწვევების დაძლევა განსაკუთრებით რთულია იმის გათვალისწინებით, რომ ისინი ფემებს თავიანთ თემთან, ქვიარებთან მიკუთვნებულობის განცდას ართმევს და ამოშლის მათივე კულტურიდან, რისი გადატანაც მენტალურადაც და ემოციურადაც საკმაოდ რთულია.

ო’ჰარა წერს იმ გამოწვევებსა და ბარიერებზეც, რომლებიც მას, როგორც ფემს, თავისივე გამოხატვის გამო შეჰქმნია.

“ხშირად მაწუხებს, რომ ჰეტეროსექსუალ ადამიანში ვეშლები ხალხს. ჩემი იდენტობის ასეთი უარყოფა ჩემდაუნებურად მუდმივად კარადაში მკეტავს”.

არსებულ გამოწვევებს შორის ყველაზე გავრცელებულია შემდეგი:

არ დაჯერება, რომ ფემები ქვიარები არიან, როდესაც ისინი ვინმეს თავიანთ სექსუალობაზე ესაუბრებიან;
სხვა ლგბტქია+ ადამიანების მიერ ფემების ქვიარობის არაღიარება;
ჰეტეროსექსუალი კაცების მიერ ინტერესის მუდმივ სუბიექტად ყოფნა;
ჰეტეროსექსუალი კაცების მიერ ფემების სექსუალური შევიწროების მაღალი მაჩვენებელი (მიუხედავად იმისა, რომ ნებისმიერი თვითგამოხატვის მქონე ადამიანმა შეიძლება გამოიაროს სექსუალური შევიწროება, ფემინური ქალები უფრო მოწყვლადები არიან ამ მაჩვენებლის მიმართ);
ქამინგაუთისას ოჯახი, მშობლები, მეგობრები და ნაცნობები შოკში არიან ფემების სექსუალობის გასაჯაროებით და უჭირთ დაჯერება, რომ ეს ფაზა არ არის;
ფემების შინაგანი განცდა იმის თაობაზე, რომ მათ უნდა “დაამტკიცონ” თავიანთი ქვიარობა, რომ ქვიარ კულტურას მოერგონ, რადგან მათი ქვიარობა საკმარისად ხილვადი არ არის;
ქვიარ თემში ფემების მიმღებლობის ნაკლებობა;
წინასწარი ვარაუდი იმაზე, რომ ფემები ე.წ. ბოთომები და საბმისიურები არიან;
ადამიანთა უმეტესობამ შესაძლოა ფემების სექსუალობა არასერიოზულად აღიქვას;
ხშირია შემდეგნაირი ფრაზებიც: “მაგრამ ქვიარს არ ჰგავხარ”, “ქვიარივით არ გამოიყურები”, რაც შეურაცხმყოფელია და უნდა გვახსოვდეს, რომ ადამიანის სექსუალობას მისი გარეგნობა არ განსაზღვრავს;
უცნობები ფემების პარტნიორად იმთავითვე ჰეტეროსექსუალ სისგენდერ კაცებს მიიჩნევენ, სანამ ფემი თავად არ უარყოფს ამ მოსაზრებას და განაცხადებს, რომ მისი პარტნიორი ჰეტერო-სის კაცი არ არის.

ო’ჰარას განცხადებით, ფემების უხილაობას ქვიარ თემი დიდი ხანია ებრძვის, რადგან ეს პრობლემაა, როგორც ფემინური ლესბოსელების, ასევე, ბისექსუალი და ტრანსი ქალებისთვის, რომელთაც უპირობოდ ჰეტეროსექსუალად მოიაზრებენ. გარდა ამისა, ეს პრობლემაა ქვიარებისა და ქალებისთვის, რომლებსაც ადრეული რომანტიკული ურთიერთობები სხვა ქალებთან აქვთ, რადგან ამ უკანასკნელისთვის ქვიარ ურთიერთობები უმრავლეს შემთხვევაში “ფაზად” ან “ყურადღების მიქცევის“ საშუალებად განიხილება.

რატომ არის ფემების ხილვადობა მნიშვნელოვანი?

ფემები შესაძლოა ხილვადად ქვიარები არ იყვნენ მხოლოდ მათ გამოხატვაზე დაფუძნებით, მაგრამ ეს მათ ქვიარ კულტურისა და ნარატივისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანს არ ხდის. ფემების ხილვადობა მნიშვნელოვანია როგორც ქვიარ, ისე ჰეტერონორმატიულ სივრცეებში.

როგორც ო’ჰარა წერს, თვითგამორკვევისთვის გრძელი აღმართი გაიარა და სწორედ ამის გათვალისწინებით, მას განსაკუთრებით სურს, რომ ისე იცნობდნენ, როგორც ქვიარ ქალს.

“მე ჩემი იდენტობისთვის ვიბრძოლე, ნაკუწები ერთად შევაკოწიწე 1980-1990-იან წლებში, სანამ ლგბტ ადამიანები ტელევიზიაში გამოჩნდებოდნენ. ერთადერთი ლესბოსელი, რომელიც ჩემთვის ცნობილი იყო, მარტინა ნავრატილოვაა.

სიტყვა ტრანსგენდერი, გენდერქვიარი, ბუჩი ან ფემი არასდროს მქონდა გაგონილი. გენდერული გამოხატვის და ჩახლართული სექსუალობის ჩემს უცნაურ სამყაროში ვარსებობდი. მარტოსული ვიყავი და მთელი დეკადა საკუთარ თავთან შერიგების უუნარობასთან და სამყაროს მორგებისთვის ბრძოლაში გავატარე. ამ ყველაფრის გამოვლის შემდეგ ღრმად შეურაცხყოფილი ვარ, როცა მეუბნებიან რომ ჰეტეროსექსუალს ვგავარ”, — წერს ო’ჰარა.

ქვიარ კულტურაში, ფემების ლგბტქ+ წევრებად დანახვა მათთვის კომუნისა და მიკუთვნებულობის განცდას უზრუნველყოფს. მათი მიღება, როგორც “არანაკლებ” ქვიარებად, ვიდრე მათი, ვინც გენდერულად არაკონფორმულია, სიმშვიდის, ბედნიერებისა და აღიარების მომტანია, რასაც ყველა იმსახურებს.

“სანამ დავქამინგაუთდებოდი, არ მეგონა, რომ შესაძლებელია ფემინური და ლესბოსელი ერთდროულად იყო”.

ფემები ქვიარ მრავალფეროვნების ისეთივე წარმომადგენლები არიან, როგორებიც ისინი, ვინც უფრო ხილვადად ქვიარები არიან. ფემებს ხილვადობის მოპოვება, აღიარება და მიმღებლობა საშუალებას აძლევს, მათი კომუნის წევრებთან ერთად, ყველა ლგბტქ+ ადამიანისთვის თანაბარი უფლებების მოპოვებისთვის იბრძოლონ.

რაც შეეხება ჰეტერონორმატიულ სივრცეებს, ფემები, რომლებსაც ქვიარებად მიიჩნევენ, თავიანთი არსებობით ჰეტეროსექსუალ ადამიანებს აჩვენებენ, რომ ამ ტიპის თვითგამოხატვის მქონე ადამიანიც შეიძლება იყოს ქვიარ კულტურის ნაწილი, რითაც ჰეტეროსექსუალი ადამიანები ნაკლებ ვარაუდებსა და დაშვებებს აკეთებენ იმის თაობაზე, როგორ შეიძლება გამოიყურებოდეს ქვიარობა.

ქვიარობას მხოლოდ ერთი გარეგნული მახასიათებლები არ აქვს. შესაბამისად, ის ვერ იქნება მხოლოდ მასკულინური ქალების ან ფემინური ქალების რეპრეზენტაციის სივრცე. თვითგამოხატვაც ერთგვარი სპექტრია, რომელზეც ადამიანები, ცხოვრების ეტაპის შესაბამისად, იმ წერტილში ათავსებენ თავს, რომელშიც ეს ამ ეტაპზე კომფორტულია, თუმცა ის შეიძლება შეიცვალოს კიდეც.

არ არსებობს კონკრეტული სახე, სხეული, სტილი ან გარეგნობა, რომელიც მიუთითებს იმაზე, რომ ერთი ადამიანი სხვაზე “მეტად” ან “ნაკლებად” ქვიარია. ცხადია, ზოგიერთი სტილი და მახასიათებელი ქვიარებში შესაძლოა, უფრო გავრცელებული იყოს, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, ნებისმიერი ადამიანი, განურჩევლად მისი გამოხატვისა და ფიზიკური მახასიათებლებისა, შესაძლოა იყოს LGBTQIA+ ქოლგის ქვეშ მყოფი.

რაც უფრო მეტად გავაცნობიერებთ ამას და რაც უფრო ნაკლებად ვივარაუდებთ სხვების იდენტობებს იმგვარ მახასიათებლებზე დაყრდნობით, როგორებიც გარეგნობა და თვითგამოხატვაა, მით უფრო სახალისო და ღირსეული იქნება ცხოვრება იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც სრულყოფილად არ ერგებიან საზოგადოების მოლოდინებს. ეს, თავის მხრივ, მრავალფეროვანი საზოგადოების ჩამოყალიბებაში დაგვეხმარება.

წყაროები: VeryWellMind; Dailydot.