ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე “ცაავა და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ”, რომელიც 2019 წლის 20-21 ივნისის საპროტესტო აქციის დაშლისას სახელმწიფოს მიერ ძალის გადამეტებასა და განხორციელებულ ქმედებებზე ეფექტიანი გამოძიების ჩაუტარებლობას ეხება, დარღვევა დაადგინა და ქვეყანას დაზარალებულთათვის ჯამში 153 600 ევროს გადახდა დააკისრა.
ევროპული სასამართლოს მიერ გამოქვეყნებული განცხადების მიხედვით, დადგინდა, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი, რომელიც წამებასა და არასათანადო მოპყრობას გულისხმობს.
კერძოდ, სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, დარღვევის შესაბამისად, სასამართლომ ექვსი ხმით ერთის წინააღმდეგ დაადგინა, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ განმცხადებლებს არამატერიალური ზიანის ასანაზღაურებლად კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, უნდა გადაუხადოს, გადაწყვეტილების საბოლოო მიღების დღიდან სამი თვის განმავლობაში შემდეგი თანხები:
- ქურდოვანიძეს, გომურს, სულაშვილსა და ჩანქსელიანს (20 ივნისის დარბევისას ყველა მათგანს დაუზიანეს თვალი, ნაწილმა, ფაქტობრივად, დაკარგა მხედველობა) — 15 000 ევრო;
- ცაავას, კმუზოვს, სვანაძეს, ბაღაშვილს, ნემსაძეს, ვახტანგაძეს, ხოზრევანიძეს, კოშკაძეს, მურადოვს, ჭუმბურიძეს, აბაშიძეს, დიასამიძეს, შეყილაძეს, ფოჩხიძეს, გიორგაძეს, შარვაშიძეს, დიდბერაშვილსა და ბერიკაშვილს — 5 000 ევრო;
- ხვადაგიანსა და ჩიკვილაძეს — 1800 ევრო;
- 6 000 ევრო ხარჯებისთვის, დამატებით ნებისმიერი გადასახადი, რომელიც შეიძლება განმცხადებლებს დაეკისროთ.
დღეს სასამართლომ გადაწყვეტილება მიიღო 26 ადამიანის საქმეზე, საიდანაც 22-ის ინტერესებს საია ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ ცენტრთან (EHRAC) ერთად იცავდა. მათგან 10 მშვიდობიანი აქციის მონაწილეა, 11 მედიის წარმომადგენელი, ხოლო 1 მოვლენების ეპიცენტრში შემთხვევით აღმოჩენილი მოქალაქეა.
“საიამ საფუძვლიანად შეისწავლა 20-21 ივნისის მოვლენები, მოიპოვა მტკიცებულებები და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე განაცხადა, რომ სახეზე იყო შემდეგი დარღვევები: გამოყენებული ძალის უკანონობა და არაპროპორციულობა, დაკავების და შემდეგ პერიოდში არასათანადო მოპყრობა, ჟურნალისტურ საქმიანობაში ხელშეშლა, გამოძიების არაეფექტიანობა, რაც, მათ შორის, ვლინდებოდა გაჭიანურებულ გამოძიებაში, სტატუსის მინიჭების პრობლემებში და ა.შ. ამ ყველაფერთან მიმართებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ იმსჯელა, გაიზიარა საიას არგუმენტები და დაადგინა მე-3 მუხლის, ანუ წამების აკრძალვის დარღვევა. ამასთან ერთად, სახელმწიფოს დააკისრა ჯამში 153 600 ევროს გადახდა კომპენსაციის სახით იმ პირებისთვის, რომელთა ნაწილშიც დადგინდა დარღვევა”, — აცხადებენ ორგანიზაციაში.
საიას განმარტებითვე, სტრასბურგის სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს არ ჰქონია შესაბამისი ნებელობა და არ ჩაუტარებია ეფექტიანი გამოძიება, რომელიც შესაბამისი პირების პასუხისმგებლობას დაადგენდა. მიუთითა ისიც, რომ 4,5 წლის შემდეგ გამოძიება არანაირ დასკვნამდე არ არის მისული. სახელმწიფომ სათანადოდ არ შეაფასა ხელმძღვანელი პირების პასუხისმგებლობის საკითხი, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი პირდაპირ იყვნენ მითითებული სახალხო დამცველის რეკომენდაციებში.
“სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფოს არ ჩაუტარებია მოვლენების სისტემური ანალიზი, არ არსებობს ოფიციალური, სრულყოფილი ანგარიში მოვლენათა ქრონოლოგიისა და აქციის დაშლის ოპერაციის თაობაზე, რაც ასევე წარმოადგენს მნიშვნელოვან გამოწვევას”, — აცხადებენ საიაში.
განმცხადებლები ასევე მიუთითებდნენ მე-10, 11-ე და 13-ე მუხლების დარღვევის თაობაზე. ეს მუხლები შეკრების, გამოხატვისა და სამართლებრივი დაცვის ქმედითი საშუალების უფლებებს შეეხება. თუმცა, ამ მუხლების დარღვევის დადგენისგან სასამართლომ თავი შეიკავა.
2019 წლის 20 ივნისს საქართველოს ხელისუფლებამ დაარბია აქციაზე შეკრებილი მშვიდობიანი მოქალაქეები, რომლებიც საქართველოს პარლამენტში რუსეთის დუმის დეპუტატ სერგეი გავრილოვის გამოსვლას აპროტესტებდნენ. ამის საპროტესტოდ ათასობით ადამიანი გამოვიდა. მათ რუსთველი გადაკეტეს. სპეცრაზმმა მოქალაქეების დარბევისას, წინასწარი გაფრთხილების გარეშე, ცრემლსადენი გაზი, რეზინის ტყვიები და წყლის ჭავლი გამოიყენა. ჯანდაცვის სამინისტროს ინფორმაციით, აქციაზე 240 ადამიანი დაშავდა — 129 აქციის მონაწილე, 31 ჟურნალისტი და 80 პოლიციელი. მათგან 2 ადამიანმა რეზინის ტყვიისგან გამოწვეული დაზიანების გამო, თვალი დაკარგა.