მედია აპრილის ბლოგის რუბრიკა ეთმობა სხვადასხვა ადამიანს და განსხვავებულ შეხედულებებს. ბლოგები არ არის სარედაქციო კატეგორია და მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს. მათ მიერ გამოთქმული პოზიცია შესაძლოა არ გამოხატავდეს მედია აპრილის პოზიციას

ავტორი: ლიკა ბარაბაძე, ფსიქოთერაპევტი

შესავალი

წლევანდელი ზაფხული-შემოდგომა განწყობით იმ დროს მაგონებს, პანდემიის ზამთრებს შორის ამოსასუნთქი პაუზა რომ გვეძლეოდა. მახსოვს, მაშინ ყოველ მშვიდ, “ულოქდაუნო” დღეს ვაფასებდი და მზითა და ადამიანებთან ურთიერთობით ვთბებოდი, ვცდილობდი წინასწარ დავმუხტულყავი, ზამთრის მორიგი ჩაკეტილობა უკეთესად რომ გადამეტანა. ახლაც, ზაფხულში ბევრმა დაისვენა. თითქოს, ძალებს ვიკრებდით ბრძოლის წინ.

სექტემბრის სუსხთან ერთად კი იმედიც შემოდგა. თუმცა, კოლექტიური განწყობა აღარ ჰგავს შტურმის წინ გამოდარებას. ხალხი არ ემზადება ომისთვის — ხალხი ემზადება მოგებისთვის. პასიურადაც არ ვართ, არჩევნების წინ უამრავი ადამიანი დარეგისტრირდა დამკვირვებლად, მიმდინარეობს საჯარო შეხვედრები, იწერება სტატიები და პოსტები, იდგმება გამოსვლები და სტენდაპები, ვსაუბრობთ ტრანსპორტში, მაღაზიებსა და სალონებში. ჰაერში გამოუსწორებელი ოპტიმიზმი ტრიალებს. ლამისაა მორალურად გაკოტრებული ტელევიზიის სლოგანი მოვიპარო, იმიტომ რომ ნამდვილად — აქ იმედია.

რა არის იმედი?

როგორ განიმარტება იმედი ფსიქოლოგიაში? მისი ექსპერიმენტებითა და კვლევებით გამოვლენა, დაშაქრული ოპტიმიზმისგან გამოცაკლევება რთული ამოცანაა. ფსიქოლოგიის ეგზისტენციური მიმართულებები გვახსენებს: მაშინ, როდესაც საჭიროა ვიყოთ ძლიერები, საჭიროა შევუერთდეთ ცვლილებებს, ყოველთვის ვსვამთ კითხვებს — რა არის იმედი? როგორ გავლენას ახდენს ის ჩვენს კეთილდღეობაზე?

დასავლურ კულტურაში აშშ-ზე მეტად იმედიანი საზოგადოება არ მეგულება. ბოლო საუკუნეა, ამ ქვეყნის ტერიტორიაზე არც ერთი შეირაღებული შეტაკება არ გამართულა (პერლ ჰარბორსა და 11 სექტემბერს თუ არ ჩავთვლით), ეკონომიკა ასე თუ ისე მდგრადად ვითარდება, ცხოვრების დონე მაღალია, რამაც, რასაკვირველია, იმოქმედა ამერიკულ კულტურაში გაბატონებულ ოპტიმიზმზე. ჩემთვის ამ ოპტიმიზმის მაგალითი გას ვან სანტის ფილმ “მილკის” ბოლო მონოლოგია, სადაც მოკლული ქვიარ პოლიტიკოსის საპატივცემულოდ გამართული მარშის ფონად ისმის ჰარვი მილკის სიტყვები: you gotta give them hope [მათ იმედი უნდა მივცეთ]. ყოველთვის, როდესაც მგონია, რომ ცოტაც და უიმედობის ნიაღვარი წამლეკავს, ამ ფილმის ფინალურ სცენას ვრთავ და საკუთარ თავს ვუმეორებ — you gotta give them hope.

ხისტი ინსტიტუციებიც იმედს ოდნავ რომანტიკულად განიხილავენ. მაგალითად, ამერიკული ფსიქოლოგიური ასოციაცია იმედს განმარტავს, როგორც “პოზიტიური გამოცდილებების მოლოდინს” და ასევე: “მოლოდინი იმისა, რომ უარყოფითი სიტუაცია საბოლოოდ დადებით შედეგებს მოიტანს”. იმედს ოპტიმიზმს უკავშირებენ — განცდას, რომ სიკეთე გადაგვხდება, რომ ჩვენი სურვილები ახდება, რომ უკეთესობისკენ მივდივართ.

პრაქტიკულად კი, იმედი ჩვენი განწყობაა, რომელიც მიზნების დასახვასა და მიღწევაში გვეხმარება.

ასე იმედიანად განწყობილი ამერიკელი ფსიქოლოგები იმედის ოთხ ტიპს გამოყოფენ:

რეალისტური იმედი — იმედი იმისა, რომ მიზანი რეალისტური და მიღწევადია. მაგალითად, იმედი მაქვს, რომ თერაპიის მეშვეობით შემიძლია ტრავმებთან მუშაობა, თუმცა ვაცნობიერებ, რომ ტრავმებისგან სრული “განკურნება” შეუძლებელია. ანდაც, იმედი მაქვს, რომ გაწონასწორებულად ვიცხოვრებ, თუმცა ვაცნობიერებ, რომ სევდა და ბრაზი ცხოვრების ნაწილია და შიგა და შიგ ამ ემოციების განცდაც მომიწევს.
უტოპიური იმედი — ეს არის კოლექტიური იმედი, რომ ერთობლივი ძალისხმევით უკეთეს მომავალს მივაღწევთ. მაგალითად, მე ეს იმედი მამოძრავებს, როდესაც ნებისმიერ საჯარო წამოწყებაში ვებმევი. ამ შემთხვევაში ცნება “უტოპიური” მიუღწეველს არ ნიშნავს, უფრო კოლექტიურობის, გაზიარებულობის მიმანიშნებელია.
იმედი, როგორც არჩევანი — იმედი, რომელიც გვეხმარება ყოველდღიურ გამოწვევებს გავუმკლავდეთ და პატარა მიზნები დავისახოთ. ეს არის იმედი, რომელიც გაურკვეველ მომავალთან და უსიამოვნო აწმყოსთან გამკვლავებასში გვეხმარება. მაგალითად, მე მაქვს იმედი, რომ ამ სტატიის დაწერით, რომელიმე მკითხველს იმედის უკეთ გაგებაში დავეხმარები და ეს არის დღევანდელი ჩემი დღის მთავარი მამოძრავებელი. ეს არჩევანი გავაკეთე და მჯერა, რომ ფუჭი არ არის.
ტრანსცენდენტური იმედი — ეგზისტენციური იმედი, რომელიც კონკრეტულ მიზანს არ არის მიბმული, უბრალოდ რწმენაა, რომ ჩვენს ცხოვრებას აქვს აზრი და, ზოგადად, ცხოვრებაში აუცილებლად მოხდება რაიმე სანუგეშო და სასიკეთო. მაგალითად, მე მეიმედება, რომ ნებისმიერი ადამიანი (და მეც, როგორც ადამიანი) იპოვის თავის ადგილს ამ სამყაროში და ისწავლის გარემოსთან ბალანსში ცხოვრებას.

რა საჭიროა იმედი სოციალური, მენტალური და ფიზიკური კეთილდღეობისათვის?

იმედის გავლენის დადგენის მიმართულებით ბევრი კვლევა ჩატარდა. გასაკვირი არ არის, რომ იმედი ზემოქმედებს ჩვენს სოციალურ, მენტალურ და ფიზიკურ კეთილდღეობაზე. იმედი დადებით კორელაციაშია თვითკმაყოფილებასთან. კვლევები ასევე გვაჩვენებს, რომ იმედი გვეხმარება სტრესულ და ნეგატიურ მოვლენებთან გამკვლავებაში.

იმედიან რესპონდენტებზე დაკვირვებამ გამოავლინა, რომ იმედი მხოლოდ განწყობაზე კი არ მოქმედებს, არამედ სრულიად ცვლის ადამიანების ცხოვრებას: იმედიან რესპონდენტებს უკეთესი აკადემიური მოსწრება აქვთ, უფრო წარმეტებულები არიან სამსახურში, უკეთესი ჯანმრთელობით გამოირჩევიან. ანუ ისინი უბრალოდ უკეთ კი არ გრძნობენ თავს, ისინი ნამდვილად უკეთ ცხოვრობენ.

ადამიანები, რომელთაც მომავლის იმედი აქვთ, უფრო მეტ დროს უთმობენ თავიანთ კარიერას, რადგან სჯერათ, რომ შეუძლიათ აკეთონ ის, რაც უყვართ და ეს გამოუვათ. ისინი მეტ ფულს ხარჯავენ ჯანმრთელობაში, რადგან ხშირად ფიქრობენ მომავალზე და უნდათ მუდამ მხნედ იყვნენ, ჯანმრთელად ყოფნა კი მათთვის ერთ-ერთი რეალისტური მიზანია. გამოდის, რომ იმედიანი ადამიანები პროაქტიულად ეძებენ გზებს, როგორ ისწავლონ მეტი, როგორ მოუარონ საკუთარ თავს, საკუთარ ფიზიკურ და მენტალურ ჯანმრთელობასა და ფინანსებს.

თუკი ადამიანი ხელსაყრელ პირობებში გაიზარდა, თუკი თვალწინ იმედიანი ადამიანები ჰყავდა, როდესაც უარყოფითი მოვლენების წინაშე აღმოჩნდება, ის მათ კატასტროფად კი არა, გამოწვევად აღიქვამს. გაფანტული სკლეროზის ერთ-ერთ კვლევაში აღმოჩნდა, რომ იმედიანი პაციენტები უფრო მეტ სამკურნალო მეთოდს მიმართავენ და აქტიურად ცდილობენ დაავადების მართვას. იმედიანი პაციენტები უფრო ადაპტურები არიან, ისინი არ ნებდებიან და მაქსიმალურად ითვისებენ ყველა ჩარევას, რომელიც ხელთ აქვთ.

იმედი და მედეგობა

ამერიკული ფსიქოლოგიის ასოციაცია მედეგობას აღწერს როგორც პროცესს, რომელიც გვეხმარება მოვერგოთ ცხოვრების რთულ მოვლენებს. მედეგობა მოქნილი ემოციური, ქცევითი და მენტალური მიდგომის შენარჩუნებაში, ცვლილებასთან ადაპტაციაში და ნეგატივთან გამკვლავებაში გვეხმარება.

იმედის გარეშე ფსიქოლოგიური მედეგობა არ არსებობს. მე უნდა მქონდეს იმედი, რომ გამოწვევები გადალახვადია, თორემ არ დავიწყებ მათი გადაჭრის მეთოდების ძიებას.

ფსიქოლოგიური მედეგობა ალბათ ყველაზე გამოსადეგი და დასაყრდნობი ფსიქოლოგოური მოვლენაა. ის გვეხმარება ვარდისფერი სათვალეებით კი არ ვუყუროთ სამყაროს, ილუზიებში კი არ ვიცხოვროთ, რომ ყველაფერი ყოველთვის კარგად იქნება, არამედ გვაძლევს საშუალებას, არ გადავტყდეთ ცხოვრებისეული გამოწვევებისას.

მედეგობის გაზრდისათვის აუცილებელია შევამჩნიოთ და დავეყრდნოთ იმ რესურსებს, რომელიც გარემოშია. მაგალითად, გავატაროთ დრო მხარამაჭერ ადამიანებთან, გვქონდეს ჰობი, რომელიც სიამოვნებას გვანიჭებს, მოვინახულოთ ადგილები, რომლებიც გვამშვიდებს.

ამავე დროს, მნიშვნელოვანია ჩავიხედოთ საკუთარ თავში და გამოვყოთ ჩვენი ძლიერი მხარეები, ვაღიაროთ, რომ რაღაცეები გამოგვდის, შევაქოთ საკუთარი თავი და დავუჯეროთ კომპლიმენტებს.

იმედი და ტოქსიკური პოზიტიურობა

ტოქსიკური პოზიტიურობა ურყოფითი გამოცდილებებისა და მოვლენების უარყოფას და გადაშაქრულ, არარელისტურ ოპტიმიზმს გულისხმობს. ეს საკუთარი ან სხვების ემოციების უგულებელყოფაში გამოიხატება და ემოციების განცდის ნაცვლად მათი პოზიტიური გამონათქვამებით ჩანაცვლებას გულისხმობს.

ტოქსიკური პოზიტიურობა საკმაოდ გავრცელებულია, რადგან მყისიერად შვებაც მოაქვს, მაგრამ გრძელვადიანად ხელს გვიშლის, ჩავუღმავდეთ, იმას, რაც გვაწუხებს, შესაბამისად, ვერც გამოსავალს ვპოულობთ და მუდამ იარაზე პლასტირის გადაკრობით ვართ დაკავებულები.

ტოქსიკური ოპტიმიზმი არარეალისტურ იმედთან არის დაკავშირებული. რა თქმა უნდა, ოპტიმიზმს, მადლიერებას, პოზიტიურობას ადამიანების კეთილდღეობაში დიდი როლი უკავია, მაგრამ როდესაც ცხოვრებაში რთულ მდგომარეოაბში ვიმყოფებით და ემპათია და თანგრძნობა გვჭირდება, ამ დროს შეძახილები, რომ “იფიქრე პოზიტიურად”, “შენს ხელშია, როგორ შეხედავ”, “აირჩიე, იყო ბედნიერი” და ნებისმიერი ე.წ. “მოიხოდე, შე ჩ***” შეძახილები გამხნევების ნაცვლად მძიმე საფიქრალს გვიჩენს — თურმე არასწორად ვართ სევდიანები, უბრალოდ სხვანაირად რომ ვიფიქროთ, უკეთ ვიქნებით და საერთოდაც, ჩვენი კეთილდღეობა მხოლოდ ჩვენზეა დამოკიდებული, შესაბამისად, მხოლოდ ჩვენი ბრალია, თუკი ბედნიერება ხელიდან გვეცლება. ეს კი იმედის ნაცვლად დანაშაულის განცდას აჩენს და პრობლემის გადაჭრის მაგივრად, ახალ პრობლემას წარმოშობს.

დასკვნა

იმედი არ არის ეფემერული ცნება, არ არის უსაფუძვლო რწმენა. იმედი არჩევანია, რომელსაც რეალურ გამოცდილებებზე ვაგებთ; არჩევანია, რომელიც საზრდოობს ჯანსაღი ოპტიმიზმითა და ფსიქიოლოგიური მედეგობით.

როდესაც ქვეყანაში კრიზისია, როდესაც ხელის ჩაქნევასა და ცვლილებისთვის ბრძოლას შორის ვართ გაჭედილები, იმედის მქონე ადამიანები უდიდესი მანუგეშებელები ხდებიან. ისინი გვეხმარებიან საკუთარ თავშიც აღმოვაჩინოთ ძალა, ისინი გვარწმუნებენ, რომ შესაძლებელია განვითარება, წინსვლა, სიახლე. ჰარვი მილკივით გვაძლევენ იმედს, რადგან იციან, ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

ამგვარად, ჩვენც ყველანი ვაძლიერებთ ერთმანეთს, სევდიანობისას ვანუგეშებთ, მშვიდობიანობისას ვააქტიურებთ. ბოლომდე გვჯერა, რომ მორიგი კრიზისი სამყაროს დასასრული კი არ არის, გამოწვევაა. ყოველ გამოწვევას კი თავისი გამკვლავების გზები აქვს. მთავარია მიზანი და მიზნის მისაღწევი გზები დავისახოთ. ახლაც ასეა.

და მონაცვლეობით, კოლექტიურიდან პირადულამდე, რეალიასტურიდან ტრანსცენდენტურამდე, ჩვენი ემოციებით, განწყობებით, აზრებით, ვქმნით იმედს, რომ ყველაფერი თუ არა, რაღაც მაინც იქნება კარგად.