მართალია, ეს ორი ტერმინი ხშირად სინონიმურად გამოიყენება, მაგრამ, სინამდვილეში, სქესი და გენდერი ადამიანის იდენტობის ორი სრულიად სხვადასხვა ასპექტია.
ადამიანის სქესი მიუთითებს მის ბიოლოგიურ მახასიათებლებზე, მაგალითად, იმ რეპროდუქციულ ორგანოებზე, რომლებითაც ის დაიბადა. რაც შეეხება გენდერს, ის გულისხმობს ადამიანის სქესობრივი იდენტობის სოციალურ, ქცევით და კულტურულ ფაქტორებს.
რა არის სქესი?
სქესი სამედიცინო თვალსაზრისით განისაზღვრება, როგორც ადამიანის განმასხვავებელი ბიოლოგიური ნიშნები, რომლებითაც ის იბადება. მას ასევე ბიოლოგიურ სქესს ან დაბადებისას მინიჭებულ სქესს უწოდებენ. არსობრივად, მამრობითი და მდედრობითი სქესი განირჩევა მათთან ასოცირებული შინაგანი და გარეგანი ფიზიკური მახასიათებლებით. ადამიანის რეპროდუქციული ორგანოები და ქრომოსომები განსაზღვრავს, თუ როგორი ფიზიკური მახასიათებლები ჩამოუყალიბდება მას და როგორ იქნება აღქმული.
ქვემოთ მოცემულია ბიოლოგიური სქესის სამი კატეგორია:
- მდედრობითი: მდედრობითი ანატომია მოიცავს XX ქრომოსომების ნაკრებსა და მრავალ სხვადასხვა რეპროდუქციულ სტრუქტურას (საშვილოსნოს, საკვერცხეებს, ფალოპის მილებს და ა.შ.). მდედრობითი სქესის ადამიანს, როგორც წესი, აქვს მენსტრუაცია და შეუძლია კვერცხუჯრედების წარმოება, რომლებიც განაყოფიერებაში მონაწილეობს. სქესობრივი მომწიფების შემდეგ მდედრობითი სქესის სხეულში უფრო დიდი რაოდენობით ესტროგენი გამოიყოფა.
- მამრობითი: მამრობითი ანატომია მოიცავს XY ქრომოსომების ნაკრებს, რეპროდუქციული ორგანოების სხვა ჯგუფს (პროსტატის ჯირკვლებს, სათესლეებს და ა.შ.) და მათი სხეული სქესობრივი მომწიფების შემდეგ უფრო დიდი რაოდენობით ტესტოსტერონს გამოყოფს.
- ინტერსექსი: ინტერსექს ადამიანს, როგორც წესი, ორივე, მამრობითი და მდედრობითი სასქესო ორგანოების კომბინაცია აქვს, მათი ქრომოსომური ნაკრები შეიძლება ვარირებდეს XX-იდან XY-ამდე და მათ სხეულში შეიძლება სხვადასხვა რაოდენობით იწარმოებოდეს სასქესო ჰორმონები.
ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატიები:
► ინტერსექსი — მნიშვნელობა, სიხშირე და სტიგმა
► რა სჯობდა მცოდნოდა ინტერსექს ადამიანებზე, სანამ ექთანი გავხდებოდი
სქესი და სექსუალობა
როგორც ვთქვით, სქესი იმ ბიოლოგიური ნიშნების ერთობლიობაა, რომლებიც დაბადებისას განისაზღვრება, სექსუალობა კი გულისხმობს მის სექსუალურ, ფიზიკურ და ემოციურ მიზიდულობას სხვების მიმართ.
ადამიანს შეიძლება ერთდროულად ერთზე მეტი სქესი ან გენდერი იზიდავდეს; ზოგს ასევე შეიძლება ნაკლებად ან საერთოდ არ ჰქონდეს სექსუალური მიზიდულობა სხვების მიმართ, რასაც ასექსუალობა ეწოდება.
ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატიები:
► ასექსუალობა – მნიშვნელობა, მითები, ქამინგაუთი
► ასექსუალების დროშა — ფერები და მათი მნიშვნელობა
გარდა ამისა, სქესისგან განსხვავებით, ადამიანის სექსუალობა შეიძლება დროთა განმავლობაში შეიცვალოს.
რა არის გენდერი?
გენდერი უფრო რთული განსასაზღვრია, რადგან ის მოიცავს სქესთან დაკავშირებული სოციალური და კულტურული კონსტრუქციების ფართო სპექტრს. გენდერზე ბევრი სხვადასხვა რამ ახდენს გავლენას, მათ შორის, ადამიანის გენდერული იდენტობა და გენდერული გამოხატვა. ადამიანის გენდერი ხშირად სხვების მიერაა ნავარაუდები მისი ჩაცმულობისა თუ თვითგამოხატვის სხვა ფორმების მიხედვით. სექსუალობის მსგავსად, გენდერიც შეიძლება შეიცვალოს ადამიანის ცხოვრების განმავლობაში და ის ემყარება როგორც საკუთარი თავის აღქმას, ისე კულტურულ მოლოდინებს.
გენდერული იდენტობა
გენდერული იდენტობა არის ადამიანის პირადი აღქმა იმისა, თუ როგორ ხედავს ის საკუთარ თავს: ქალად, კაცად, ამ ორის კომბინაციად თუ არცერთად. ადამიანის გენდერული იდენტობა შეიძლება შეესაბამებოდეს ან არ შეესაბამებოდეს მისთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს. გარდა ამისა, ადამიანი შეიძლება საერთოდაც გრძნობდეს, რომ გენდერი არ გააჩნია.
ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატია:
► გენდერული იდენტობები და მათი მნიშვნელობები
არსებობს უამრავი ტერმინი, რომელიც გენდერული იდენტობის აღსაწერად გამოიყენება. ქვემოთ ჩამოთვლილია რამდენიმე მათგანი, რომლებიც ამ თემაზე საუბრისას ხშირად შეგხვდებათ:
- სისგენდერი: ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობაც შეესაბამება მისთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს — მაგალითად, მდედრობითი სქესის ადამიანი, რომელიც ქალად აიდენტიფიცირებს საკუთარ თავს.
- ტრანსი/ტრანსგენდერი: ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობაც არ შეესაბამება მისთვის დაბადებისას მინიჭებულ სქესს — მაგალითად, მდედრობითი სქესის ადამიანი, რომელიც კაცად აიდენტიფიცირებს საკუთარ თავს.
- გენდერულად არაკონფორმული: ადამიანი, რომლის ქცევა და გენდერული გამოხატვაც (მაგალითად, გარეგნობა) არ შეესაბამება კულტურულ და საზოგადოებრივ მოლოდინებს, სტერეოტიპებსა და ნორმებს — მაგალითად, ქალი, რომელიც თვითგამოხატვაში უფრო მეტად მასკულინურია, ვიდრე ფემინური.
- არაბინარული/გენდერქვიარი: ადამიანი, რომლის გენდერული იდენტობაც არ ჯდება მხოლოდ მასკულინურობის ან მხოლოდ ფემინურობის ჩარჩოებში, არამედ არის ამ ორის კომბინაცია ან არცერთი.
ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატიები:
► არაბინარულობა — მნიშვნელობა და კვეთა გენდერთან და სექსუალობასთან
► გენდერქვიარი — ტერმინის მნიშვნელობა, დამკვიდრების ისტორია, დისკრიმინაცია
- გენდერფლუიდი: ადამიანი, რომელსაც არ აქვს ერთი „ფიქსირებული“ გენდერი და რომლის გენდერიც დროთა განმავლობაში იცვლება.
გენდერული გამოხატვა
გენდერული გამოხატვა გულისხმობს იმას, თუ როგორ წარუდგენს ადამიანი საკუთარ გენდერს სამყაროს. ეს შეიძლება ხდებოდეს ჩაცმულობით, ვარცხნილობით, ინტერესებით, სხეულის ენით, ხმით, ქცევებითა თუ სხვა ფორმით.
თუმცა, ამგვარი გამოხატვა ხშირად დამოკიდებულია იმ კულტურაზე, რომელშიც ადამიანი ცხოვრობს ან გაიზარდა. მაგალითად, საქართველოში კაბა ქალის სამოსად მიიჩნევა. როდესაც ვხედავთ ადამიანს, რომელსაც კაბა აცვია, შეიძლება, ავტომატურად ვივარაუდოთ, რომ ის მდედრობითი სქესისაა ან ქალად აიდენტიფიცირებს თავს. თუმცა, მაგალითად, შოტლანდიაში, მამრობითი სქესის ადამიანს ან კაცს შეიძლება ეცვას კილტი — კაცის ტრადიციული შოტლანდიური კაბა — კულტურული მემკვიდრეობის პატივისცემის მიზნით.
ამ თემაზე მეტის გასაგებად იხილეთ ჩვენი სტატია:
► გენდერული გამოხატვა — მნიშვნელობა, ტიპები და რჩევები
გენდერი და სქესი
მართალია, ადამიანის გენდერი აუცილებლად არ არის განსაზღვრული მისი ბიოლოგიით, მაგრამ მისი სქესი არის. გენდერი დამოკიდებულია ადამიანის თვითაღქმასა და თვითგამოხატვაზე. ადამიანმა შეიძლება არჩიოს მისთვის მინიჭებული სქესისთვის კულტურულად შექმნილი ელემენტების გამოყენება ან სრულიად უარყოს ისინი. გენდერი შეიძლება შეიცვალოს, როდესაც ადამიანს ემატება ასაკი და ცხოვრებისეული გამოცდილება.
მეორე მხრივ, ტერმინი „სქესი“ გამოიყენება მხოლოდ ადამიანის ფიზიკური და ფიზიოლოგიური მახასიათებლების აღსაწერად. ზოგჯერ გენდერი და სქესი შეიძლება დაემთხვეს ერთმანეთს, მაგალითად, სისგენდერი კაცის ან ქალის შემთხვევაში, მაგრამ ზოგჯერ ისინი შეიძლება განსხვავდებოდეს, მაგალითად, ტრანსგენდერი ან არაბინარული ადამიანების შემთხვევაში.
ტერმინებს „სქესი“ და „გენდერი“ ადამიანები ხშირად სინონიმურად იყენებენ იმის გააზრების გარეშე, რომ ეს ორი სრულიად სხვადასხვა ცნებაა. რაც უფრო მეტი ვიცით სქესისა და გენდერის შესახებ, მით უფრო მეტად შეგვიძლია ერთმანეთის ინდივიდუალურობის აღქმა, დაფასება და მიღება.
წყარო: Choosing Therapy