ბავშვის გაჩენის შემდეგ მშობლების ცხოვრება რადიკალურად იცვლება, განსაკუთრებით, პირველი რამდენიმე თვის განმავლობაში — მათ პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ ახალ ადამიანზე ზრუნვაზე, მის ჯანმრთელობაზე, კეთილდღეობაზე. ამას ემატება ორსულობა და მშობიარობა, რომელიც ქალის ფიზიკურ და ემოციურ მდგომარეობაზე დიდ გავლენას ახდენს. ამიტომ, პირველი დღეები განსაკუთრებით რთულია და ხშირად დაკავშირებულია დაბნეულობასთან, სტრესთან და ხანდახან შიშთანაც კი. გარდა ამისა, მშობიარობის შემდგომ დღეებში ქალებს შეიძლება ჰქონდეთ სევდიანობის ან ტირილის შემოტევებიც.

თუ გუნება-განწყობის ცვლილებები და უიმედობის შეგრძნება ორ კვირაზე მეტხანს გაგრძელდა, შესაძლოა, მშობიარობის შემდგომი, ე.წ. პოსტნატალური, დეპრესია გქონდეთ, რომლის უყურადღებოდ დატოვება დაამძიმებს თქვენს მენტალურ ჯანმრთელობას, გაართულებს ყოველდღიურობას, გაამძაფრებს სხვადასხვა შიშს, იმოქმედებს თქვენს უნარზე, იზრუნოთ საკუთარ და ბავშვის საჭიროებებზე და ა.შ.

ასეთ დროს მნიშვნელოვანია სიმპტომებზე დაკვირვება და შესაბამისი სპეციალისტისთვის მიმართვა — ექიმის დახმარებით შეგიძლიათ იპოვოთ თერაპიული ან სამედიცინო მკურნალობის რეჟიმი, რომელიც თქვენზე იქნება მორგებული. ამისთვის კი, თავდაპირელად, უნდა იცოდეთ, რა არის მშობიარობის შემდგომი დეპრესია და როგორ გაუმკლავდეთ მას.

რა არის მშობიარობის შემდგომი დეპრესია?

პოსტნატალური დეპრესია არის სპეციფიკური ტიპის დეპრესია, რომელიც შეიძლება დადგეს მშობიარობის შემდეგ. მშობიარობის შემდგომი დეპრესია ინტენსიური და გრძელვადიანია და უყურადღებოდ დატოვების შემთხვევაში ის შეიძლება დიდ დეპრესიულ აშლილობაში გადაიზარდოს. პოსტნატალურმა დეპრესიამ შეიძლება იმოქმედოს თქვენს გუნება-განწყობაზე, ქცევებსა და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზეც კი, რომელთაგან თითოეულმაც შეიძლება გავლენა იქონიოს თქვენს ახალშობილსა და ოჯახზე. შესაძლოა, ამის გამო თავი იგრძნოთ იზოლირებულად და გაგიჭირდეთ ახალშობილთან ემოციური კავშირის დამყარება.

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის სიმპტომები

ბავშვის გაჩენის ან ოჯახში ახალშობილის დამატების შემდეგ ხშირია გამოფიტვა, დაღლილობა და გუნება-განწყობის მცირე ცვლილებები, თუმცა პოსტნატალური დეპრესიის ნიშნები და სიმპტომები უფრო მეტად ინტენსიურია. უყურადღებოდ დატოვების შემთხვევაში მათ შეიძლება ხელი შეგიშალონ ყოველდღიურ საქმიანობასა და ფუნქციონირებაშიც კი და გაართულონ საკუთარ თავსა და თქვენს ბავშვზე ზრუნვა.

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის სიმპტომებს შორისაა:

• ბრაზი და გაღიზიანებადობა ორსულობის შემდგომ;
• შფოთვა;
• პანიკური შეტევები;
• ჭარბი ან ამოუხსნელი ტირილი;
• უკიდურესი ნერვიულობა და იმის შეგრძნება, რომ სიტუაციას ვერ აკონტროლებ;
• დაძინების სირთულე დაღლილობის მიუხედავად;
• შემცირებული ინტერესი ან სიამოვნება იმ აქტივობებში, რომლებიც გიყვარდათ;
• აპათიურობის ან სიცარიელის შეგრძნება;
• ემოციური გადატვირთულობის და უიმედობის შეგრძნება;
• შეგრძნება იმისა, რომ „ეს ის არ არის, რასაც ველოდი“;
• უვარგისობის, ბრალეულობის, სირცხვილის ან არასრულფასოვნების შეგრძნება;
• გადაწყვეტილებების მიღებისა და ცხადად აზროვნების სირთულე, მეხსიერების პრობლემები;
• ზედმეტად ბევრი ან არასაკმარისი ძილი და კვება;
• სხვა ადამიანებისგან იზოლირება;
• შემაწუხებელი უარყოფითი ფიქრები, როგორიცაა, მაგალითად, საკუთარი თავის ან ბავშვის დაზიანება, ან ფიქრი იმაზე, რომ თქვენი ბავშვი მძიმედ დაზიანდება.

► ზოგი ადამიანი სტიგმას გრძნობს პოსტნატალური დეპრესიის გამო, რადგან საზოგადოებაში არსებობს განწყობა, რომ მშობიარობა ბედნიერებას უკავშირდება და არა — დეპრესიას, რის გამოც მშობლებმა შეიძლება იფიქრონ, რომ „რაღაც სჭირთ“, ან საკმარისად კარგი მშობლები არ არიან დეპრესიის გამო. რეალურად, ბავშვის გაჩენის შემდგომი პერიოდი საკმაოდ სტრესული და რთულია ნებისმიერი მშობლისთვის, და მშობიარობის შემდეგ დეპრესიის ქონაში არაფერია სამარცხვინო ან არაბუნებრივი.

როდის დავუკავშირდეთ ექიმს

მიდით ექიმთან, თუკი დეპრესიის ზემოთ ნახსენებ სიმპტომებს გრძნობთ შემდეგი მოცემულობით:

• სიმპტომები ნარჩუნდება ორ კვირაზე მეტხანს;
• სიმპტომები გაქვთ 2 კვირაზე ნაკლებ ხანს, თუმცა ისინი სწრაფად უარესდება;
• თქვენი სიმპტომები ნელ-ნელა უარესდება;
• თქვენი სიმპტომები ართულებს თქვენთვის ბავშვის მოვლას;
• ყოველდღიური საქმიანობები, მაგალითად, ჭამა ან ტანის დაბანა, თქვენთვის რთული შესასრულებელია;
• გაწუხებთ ფიქრებით საკუთარი თავის ან თქვენი ბავშვის დაზიანებაზე.

► პოსტნატალურ დეპრესიას უყურადღებოდ დატოვების შემთხვევაში შეიძლება თან ახლდეს სუიციდური ფიქრები და ქცევები. მსგავსის არსებობის შემთხვევაში დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმს.

რა იწვევს მშობიარობის შემდგომ დეპრესიას?

პოსტნატალური დეპრესია შეიძლება დადგეს ნებისმიერი მშობიარობის შემდეგ და მას იწვევს ფიზიკური, ემოციური და ცხოვრების სტილთან დაკავშირებული ფაქტორების ურთიერთდაკავშირებული ნაზავი. მათ შორისაა:

• ჰორმონები — პოსტნატალური დეპრესიის გამომწვევი ერთ-ერთი მთავარო ფაქტორია ჰორმონები. ორსულობის დროს სხეული დიდი რაოდენობით გამოყოფს ესტროგენსა და პროგესტერონს. მშობიარობიდან მალევე ამ ჰორმონების დონეები სხეულში სწრაფად ეცემა და უბრუნდება ნორმალურ, ორსულობამდელ დონეებს, რასთანაც ტვინს სწრაფად უწევს ადაპტირება. ეს ცვლილება პოსტნატალური დეპრესიის უზარმაზარი კომპონენტია. ფარისებრი ჯირკვალი აწარმოებს სხვა ჰორმონებსაც, რომელთა დონეც შეიძლება დაეცეს მშობიარობის შემდეგ, რის შედეგადაც ადამიანი უფრო დეპრესიული, დაღლილი და გამოფიტულია;
• ფიზიკური და ემოციური ცვლილებები — ორსულობის დროს და მშობიარობის შემდეგ ადამიანის სხეული და გონება ბევრ ცვლილებას განიცდის. ეს ცვლილებები ნორმალურია, თუმცა ისინი შეიძლება რთული იყოს, განსაკუთრებით თუკი ადამიანი ამ ცვლილებებს არ ელოდა ან მას რაიმე გართულებები აქვს;
• სოციალური ფაქტორები — ურთიერთობის პრობლემებმა, ფინანსურმა წნეხებმა, სუსტმა მხარდამჭერმა სისტემამ და რთულმა ცხოვრებისეულმა პირობებმა, მაგალითად, ავადმყოფობამ ან სამსახურის დაკარგვამ, შეიძლება კიდევ უფრო გაართულოს ადამიანის მდგომარეობა მშობიარობის შემდეგ;
• დამატებითი სტრესი — ახალშობილის ყოლა ძალიან აღმაფრთოვანებელია, თუმცა მას ბევრი ცვლილება მოსდევს. სახლისა და სამსახურის ახალმა რუტინამ, ძილის ნაკლებობამ და სხვებისგან იზოლირებულობის შეგრძნებამ ისედაც სტრესულ პერიოდში შეიძლება კიდევ უფრო გაზარდოს სტრესი.

ვარ თუ არა მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის რისკის ქვეშ?

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის წარსული გამოცდილება ზრდის ადამიანის მოწყვლადობას დაახლოებით 30-50%-ით და ის ყველაზე მნიშვნელოვანი რისკ-ფაქტორია. მიუხედავად ამისა, არსებობს კიდევ რამდენიმე ფაქტორი, რომელმაც შეიძლება გაზარდოს პოსტნატალური დეპრესიის რისკი, მათ შორისაა:

• პირველი მშობიარობის შემდეგ;
• წარსულში დიდი დეპრესიის ან ბიპოლარული აშლილობის ქონა;
• ოჯახურ ისტორიაში დეპრესიის ქონა;
• ტყუპების მშობიარობა;
• სირთულეები ძუძუთი კვებასთან დაკავშირებით;
• ფინანსური ან ურთიერთობის პრობლემები;
• ახალგაზრდა ასაკი;
• დაუგეგმავი ან არასასურველი ორსულობა;
• სუსტი მხარდამჭერი სისტემა ან მისი არარსებობა.

გართულებები მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის უყურადღებოდ დატოვების შემთხვევაში

პოსტნატალური დეპრესიის უკურნებლად დატოვებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს ადამიანის უნარზე, იზრუნოს საკუთარ თავზე, თავის ურთიერთობასა და ბავშვზე.

გართულებები იმ მშობლისთვის, რომელმაც იმშობიარა, შეიძლება მოიცავდეს:

• ბავშვთან კავშირის დამყარების სირთულე;
• უენერგიობა და ცუდი განწყობა;
• ბავშვის საჭიროებებზე ფოკუსირების სირთულე;
• ემოციური ხელმიუწვდომლობა;
• საბაზისო დეპრესიის გამწვავება და პოტენციური სუიციდური ქცევები.

გართულებები ბავშვისთვის შეიძლება მოიცავდეს:

• ემოციების დარეგულირების სირთულე;
• პოტენციური დაგვიანება კოგნიტიურ განვითარებაში;
• უფრო მაღალი ალბათობა იმისა, რომ ჩამოუყალიბდება ნდობისა და უსაფრთხოების განცდის ნაკლებობა ურთიერთობებში;
• უფრო მაღალი ალბათობა იმისა, რომ ჩამოუყალიბდება დეპრესია მოზარდობის ასაკში.

გართულებები პარტნიორისთვის შეიძლება მოიცავდეს:

• სტრესისა და დეპრესიის უფრო მაღალი ალბათობა;
• პარტნიორთან და ბავშვთან ინტერაქციების დაბალი ხარისხი;
• დანაშაულის შეგრძნება;
• ნებისმიერი არსებული დეპრესიის გამწვავება;
• ცუდი თვითშეფასება.

► გახსოვდეთ, რომ პარტნიორის ეს მდგომარეობა მშობიარობაგამოვლილი ადამიანის ბრალი არ არის და ამის გამო თავი არ უნდა დაიდანაშაულოთ. ნაცვლად ამისა, მნიშვნელოვანია, ფოკუსირდეთ და იზრუნოთ საკუთარ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე.

მთლიანობაში, თუკი გრძნობთ, რომ რაღაც რიგზე ვერაა, უმჯობესია სიფრთხილის გამოჩენა და შესაბამის პროფესიონალთან შემოწმება, ვიდრე სიმპტომების არად ჩაგდება და იმის უყურადღებოდ დატოვება, რაც შეიძლება სერიოზული პრობლემა აღმოჩნდეს.

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის პრევენცია

მშობიარობის შემდგომი დეპრესია დიდწილად განპირობებულია ჰორმონალური ფაქტორებით, თუმცა სიმპტომების რისკის ან ინტენსიურობის შესამცირებლად რამდენიმე რამის გაკეთებაა შესაძლებელი:

• ყურადღება მიაქციეთ თქვენს ფიზიკურ და ემოციურ ჯანმრთელობას — ჯერ კიდევ ორსულობამდე ან ორსულობის დროს თქვენი და თქვენი ბავშვის ჯანმრთელობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია სწორად კვება, საკმარისი წყლის სმა, საჭირო რაოდენობის ძილი, რეგულარული ვარჯიში და საკუთარ თავზე ზრუნვა;
• ინფორმირებული გყავდეთ თქვენი ექიმი — თუკი გქონიათ დეპრესიის გამოცდილება ან პოსტნატალური დეპრესია განვლილი ორსულობიდან, აცნობეთ ამის შესახებ ექიმს, რათა მან პოტენციური სიმპტომების მონიტორინგი აწარმოოს. თუნდაც წარსულში ასეთი გამოცდილება არ გქონდეთ, მაინც აუცილებელია, რომ ექიმთან ღია იყოთ და ყველა შესაძლო ნიშანზე ან სიმპტომზე აცნობოთ, რადგან ადრეულ ეტაპზე პროფესიონალური ჩარევა ძალიან მნიშვნელოვანია;
• შეამზადეთ საკუთარი თავი რეალისტური მოლოდინებით — მშობლობას ხშირად ახლავს ბევრი დადებითი ემოცია, თუმცა საკუთარი ცხოვრების სტილის, სხეულის, ემოციებისა და დროის მასზე მორგება შეიძლება რთული იყოს. რეალისტური მოლოდინების ქონა იმაზე, თუ როგორ გარდაიქმნება თქვენი ცხოვრება ბავშვის გაჩენის შემდეგ, მაქსიმალურად შეგამზადებთ ამისთვის;
• შექმენით მხარდამჭერი ქსელი — თუკი გყავთ მეგობრები ან ძვირფასი ადამიანები, რომლებიც მზად არიან, დაგეხმარონ ორსულობისას და მშობიარობის შემდეგ, მიეცით მათ დახმარების საშუალება. ბავშვის მოვლაში სხვისი დახმარების მიღება არც ცუდ მშობლად გაქცევთ და არც ეგოისტად;
• დახმარებისთვის მიმართეთ პროფესიონალს — ფსიქოთერაპევტს შეუძლია დაგეხმაროთ ორსულობამდე, მის დროს და მშობიარობის შემდეგ. თერაპიით დეპრესიის მკურნალობა შეიძლება მოიცავდეს:
  • სიმპტომების მონიტორინგისა და შემცირების ხელშეწყობას;
  • თქვენს ცხოვრებაზე კონტროლის ქონის შეგრძნების დაბრუნებას;
  • თქვენი, როგორც მშობლის, თავდაჯერებულობის გაზრდას;
  • მშობიარობის შემდეგ საკუთარი სხეულის აღქმის გაუმჯობესებას;
  • მშობიარობის შემდეგ თქვენი იდენტობის გამოკვლევას.

როდის და როგორ მივიღოთ დახმარება მშობიარობის შემდგომი დეპრესიისთვის?

შესაძლოა, აღმოაჩინოთ, რომ დახმარების თხოვნა და მიღება გიჭირთ სირცხვილის ან დანაშაულის შეგრძნების გამო. გახსოვდეთ, რომ მშობიარობის შემდგომი დეპრესია თქვენზე, როგორც დედაზე, არ მეტყველებს და მასში სამარცხვინო არაფერია. იმისთვის, რომ ეს პერიოდი უფრო გაგიმარტივდეთ, არსებობს პოსტნატალურ დეპრესიასთან გამკლავების გზები, სანამ ის უფრო გამწვავდება. მოიძიეთ პროფესიონალური დახმარება მაშინვე, როგორც კი საკუთარ თავს შეამჩნევთ დეპრესიის სიმპტომებსა და ნიშნებს, რათა თქვენი მკურნალობა მაქსიმალურად სწრაფი და ეფექტური იყოს. თუკი წარსულში გქონიათ დეპრესია ან პოსტნატალური დეპრესია, დროულად აცნობეთ ამის შესახებ ექიმს, რათა ის სიმპტომების მონიტორინგში დაგეხმაროთ.

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მკურნალობა

პოსტნატალური დეპრესიის მართვა შესაძლებელია, თუმცა მკურნალობა უნდა იყოს მორგებული თითოეული მშობლის ინდივიდუალურ საჭიროებებზე. ზოგ მშობელს შეუძლია თავისი სიმპტომების შესუსტება ჯანსაღი ცვლილებებით ცხოვრების სტილში, როგორებიცაა ჭამა, ძილი და ფიზიკური აქტივობები.

სხვა მშობლებს შეიძლება ერჩივნოთ თერაპიაზე მისვლა ან მხარდამჭერი ჯგუფების პოვნა, რათა ისწავლოს გამკლავების მექანიზმები და დაამყაროს ახალი კავშირები. სხვებისთვის შეიძლება მედიკამენტური ან ჰორმონალური მკურნალობა იყოს უფრო ეფექტური. მკურნალობის სწორი გზა დგინდება ექიმთან ერთად.

პოსტნატალური დეპრესიის მკურნალობის მეთოდებს შორის შეიძლება იყოს:

• მედიკამენტები: ანტიდეპრესანტები გავლენას ახდენს ჩვენს ტვინში არსებულ ქიმიურ ნივთიერებებზე, რომლებიც გუნება-განწყობას არეგულირებს. ანტიდეპრესანტების მიღება ექიმის დანიშნულების გარეშე არ შეიძლება. მედიკამენტური რეჟიმის დაწყების შემდეგ განწყობაში ცვლილების შესამჩნევად, შესაძლოა, რამდენიმე კვირა იყოს საჭირო. ნებისმიერი გვერდითი მოვლენა ან კითხვა დროულად უნდა აცნობოთ ექიმს, რომელმაც მედიკამენტები დაგინიშნათ, და აუცილებელია, მისი დანიშნულების გარეშე არ შეწყვიტოთ მათი მიღება;
• ფსიქოთერაპია: სოციალურ მუშაკს, ფსიქოლოგს, ფსიქოთერაპევტს ან ფსიქიატრს შეუძლია სხვადასხვა ტიპის შეფასება და ფსიქოთერაპია გაგიწიოთ. თერაპია დაგეხმარებათ, აღმოაჩინოთ, რა იწვევს თქვენში შფოთვასა თუ სევდას, გასწავლოთ გამკლავების სტრატეგიები და ის გზები, რომლებითაც შეგიძლიათ პირადი მხარდაჭერის გაზრდა;
• ჰორმონალური თერაპია: დაბალი ესტროგენის შემთხვევაში მდედრობითი სქესის ადამიანებში პოსტნატალური დეპრესიის მკურნალობა შეიძლება ჰორმონალური თერაპიით მოხდეს. ამ ტიპის მკურნალობას, როგორც წესი, მიმართავენ მას შემდეგ, რაც მკურნალობის სხვა მეთოდები უშედეგო აღმოჩნდა. ჰორმონალურ თერაპიას გარკვეული გვერდითი მოვლენები აქვს, ამიტომ მნიშვნელოვანია მათი განხილვა და საჭიროების აწონ-დაწონა ექიმთან ერთად;
• საკუთარ თავზე ზრუნვა: პოსტნატალურ დეპრესიასთან გასამკლავებლად შეგიძლიათ დაკავდეთ საკუთარ თავზე ზრუნვის ისეთი აქტივობებით, რომლებიც კარგად გაგრძნობინეთ თავს და გეხმარებათ საკუთარი სხეულის უფრო პოზიტიურად აღქმაში. გახსოვდეთ, რომ საკუთარი საჭიროებებისა და მენტალური ჯანმრთელობის დაპრიორიტეტება სულაც არ არის „ეგოისტური“.

როგორ შეუძლიათ პარტნიორებისა და ძვირფას ადამიანებს დახმარება

მშობიარობის შემდგომი დეპრესიის მქონე ადამიანისთვის შეიძლება ძალიან რთული იყოს გამკლავების გზების პოვნა, თუმცა მისი ოჯახისა და მეგობრების მხრიდან მხარდაჭერის მიღებას შეიძლება ძალიან დადებითი ეფექტი ჰქონდეს. როდესაც ცდილობთ, დაეხმაროთ პოსტნატალური დეპრესიის მქონე ადამიანს, მნიშვნელოვანია, რომ ყურადღებით მოისმინოთ, ზუსტად რას გრძნობს ახალი მშობელი და არ უგულებელყოთ მისი ემოციები. პოსტნატალური დეპრესიისას საკმაოდ ხშირია იმის განცდა, რომ მარტო ხარ, ამიტომაც აქტიური მოსმენა და იმავე სივრცეში ყოფნა შეიძლება ძალიან შვებისმომგვრელი და გამამხნევებელი აღმოჩნდეს. აჩვენეთ დეპრესიის მქონე ადამიანს, რომ მისი გესმით და მას არ განსჯით.

ასევე მნიშვნელოვანია, რომ არ სცადოთ მისი პოსტნატალური დეპრესიის „განკურნება“. როდესაც ესაუბრებით ძვირფას ადამიანს, რომელსაც დეპრესია აქვს, ეცადეთ, არ გასცეთ არასასურველი რჩევები ან არ გაუზიაროთ მას ის, თუ როგორ მოიქეცით თქვენ, რათა საუბრის მთავარ თემად თქვენ არ იქცეთ. დეპრესია ყველა ადამიანისთვის ინდივიდუალური გამოცდილებაა, ამიტომაც მთავარი ფოკუსი უნდა გაკეთდეს იმაზე, თუ ზუსტად რა ჯობია და რა არ ჯობია ამ კონკრეტული ახალი მშობლისთვის. შესაძლოა, თქვენი რჩევები კეთილი ზრახვებიდან მოდიოდეს, მაგრამ ამან შეიძლება ახალ მშობელში გააჩინოს შეგრძნება, რომ მისი საჭიროებები და უარყოფითი ემოციები პრობლემას წარმოადგენს. დარწმუნდით, რომ ამ დროს ადამიანს აჩვენებთ უპირობო სიყვარულსა და მხარდაჭერას, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია მის დასახმარებლად.

წყარო: Choosing Therapy