მენოპაუზა არის პერიოდი ქალის ცხოვრებაში, როცა მენსტრუაცია წყდება, რაც სხეულის რეპროდუქციული ფუნქციის დასასრულს აღნიშნავს. როგორც მენოპაუზა, ასევე პერიმენოპაუზა (მენოპაუზის გარდამავალი ეტაპი) დაკავშირებულია რიგ სიმპტომებთან, რომლებიც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქალის ცხოვრების ხარისხზე.

მიუხედავად იმისა, რომ მენოპაუზა ბუნებრივი ბიოლოგიური პროცესია, ის ხშირად სტიგმებსა და სტერეოტიპებთანაა დაკავშირებული, რაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქალების გამოცდილებასა და კეთილდღეობაზე. საზოგადოებრივი შეხედულებები ზოგჯერ მენოპაუზას აღიქვამს როგორც მიმზიდველობისა და “ქალურობის” დაკარგვის ნიშანს, რის გამოც ბევრი ქალი განიცდის სირცხვილს ან თავს არიდებს სიმპტომებზე ღიად საუბარს. გარდა ამისა, სტერეოტიპები მენოპაუზის პერიოდში მყოფ ქალებს ხშირად ზედმეტად ემოციურ ან არაპროგნოზირებად პიროვნებებად წარმოაჩენს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს უარყოფით მიკერძოებებს. ამ სტიგმების დარღვევა და მენოპაუზაზე ღია საუბრის ნორმალიზება ხელს შეუწყობს ქალების გაძლიერებასა და საჭირო ჯანდაცვის რესურსებზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებას.

მენოპაუზის სიმპტომები შეიძლება რთულად გასამკლავებელი იყოს და იმის გაცნობიერება, რომ ეს პროცესი ასაკის მატებასთანაა დაკავშირებული, ხშირად რთული მისაღებია. თუმცა, ისევე როგორც სხეულის სხვა გარდაუვალი ცვლილებების შემთხვევაში, ინფორმირებულობა და შინაგანი სიმშვიდე იმასთან დაკავშირებით, რაც ხდება, ხელს უწყობს პროცესის გამარტივებასა და სიმპტომების მართვას.

რას ნიშნავს „მენოპაუზა“?

„მენოპაუზა“ ხშირად გამოიყენება როგორც საერთო ტერმინი ამ სამი ეტაპის აღსანიშნავად:

პერიმენოპაუზა იწყება მაშინ, როდესაც ქალის საკვერცხეები ნაკლებ ესტროგენს და პროგესტერონს აწარმოებს. რეპროდუქციული ჰორმონების ამ ბუნებრივი კლების შედეგად, მენსტრუალური ციკლი შეიძლება არარეგულარული გახდეს და სხეულმა სხვადასხვა ცვლილება განიცადოს, სანამ საკვერცხეები კვერცხუჯრედების წარმოებას სრულიად შეწყვეტს და მენსტრუაცია აღარ დადგება. პერიმენოპაუზა, როგორც წესი, გრძელდება დაახლოებით 4 წელი, თუმცა შეიძლება გაგრძელდეს რამდენიმე თვიდან ათწლეულამდე.

მენოპაუზა დასტურდება მაშინ, როდესაც ქალს ერთი წლის განმავლობაში მენსტრუაცია აღარ აქვს. ქალების უმრავლესობაში მენოპაუზა 45-დან 55 წლამდე ასაკში დგება. მენოპაუზის შემდეგ იწყება პოსტმენოპაუზა — ამ პერიოდში სიმპტომები, როგორც წესი, მცირდება. მთლიანი პროცესი 2-დან 12 წლამდე შეიძლება გაგრძელდეს.

► მენოპაუზა 40 წლამდე ასაკშიც შეიძლება დადგეს. მისი სიმპტომები იგივეა, რაც ტიპური მენოპაუზის დროს, მაგრამ, როგორც წესი, უფრო მძიმეა. ნაადრევი მენოპაუზა ქალების დაახლოებით 1%-ში გვხვდება.

პირველადი ნაადრევი მენოპაუზა დგება იმ შემთხვევაში, როდესაც საკვერცხეები ჩვეულებრივად ვერ ფუნქციონირებს. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს გენეტიკური დარღვევები (როგორიცაა ტერნერის სინდრომი, აუტოიმუნური დაავადებები და საკვერცხეების პირველადი უკმარისობა), რომლებიც საკვერცხეების დაჩქარებულ დაბერებას იწვევს. პირველადი ნაადრევი მენოპაუზა ასევე შეიძლება გამოწვეული იყოს სამედიცინო პროცედურებით, როგორიცაა საკვერცხეების ქირურგიული ამოკვეთა, მენჯის რადიოთერაპია და ქიმიოთერაპია.

მეორეული ნაადრევი მენოპაუზის დროს საკვერცხეები ნორმალურად ფუნქციონირებს, მაგრამ ტვინიდან ჰორმონალური სიგნალები არ გადაიცემა. ამის მიზეზი ხშირად ჰიპოფიზის ან ჰიპოთალამუსის დაავადებებია.

კლიმაქტერული დარღვევები

მენოპაუზა იწვევს ესტროგენის დეფიციტთან დაკავშირებულ დარღვევებს, რომლებსაც კლიმაქტერული დარღვევები (ან კლიმაქტერული სინდრომი) ეწოდება. ეს დარღვევები აღნიშნავს ენდოკრინულ, ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ ცვლილებებს, რომლებიც ამ პერიოდში ხდება. ამ დარღვევების სიმძიმე ქალებში განსხვავდება და ინდივიდუალურია.

► პერიმენოპაუზისა და მენოპაუზის დროს ქალების 60-70%-ს აღენიშნება კლიმაქტერული დარღვევები.

კლიმაქტერულ დარღვევებს შორისაა:

• არარეგულარული მენსტრუაცია — მენსტრუალური ციკლი ხდება არარეგულარული და/ან უფრო იშვიათი. ზოგჯერ ციკლი ერთი ან რამდენიმე თვითაც კი წყდება, შემდეგ კი ისევ ნორმალურ რიტმში გრძელდება. ციკლი ასევე შეიძლება შემოკლდეს გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, სანამ საბოლოოდ არ შეწყდება. მენსტრუალური ციკლის არარეგულარულობის მიუხედავად, ორსულობა შესაძლებელია. ამიტომ, მენსტრუაციის გამოტოვების შემთხვევაში, სქესობრივად აქტიური ქალებისთვის რეკომენდებულია ორსულობის ტესტის გაკეთება და ექიმთან რეგულარული ვიზიტი, რათა დროულად გამოვლინდეს ჰორმონალური ცვლილებებით გამოწვეული ჯანმრთელობის შესაძლო პრობლემები;
• სხეულის პერიოდული წამოხურება (ე.წ. „ალები“) — ესტროგენის დაბალი დონის ყველაზე გავრცელებული გამოვლინებაა. ის გამოვლინდება როგორც მოულოდნელი წამოხურება, რომელიც უფრო ინტენსიურია სახეზე, კისერსა და მკერდზე. ალები ზოგჯერ ინტენსიურ ღამის ოფლიანობასაც იწვევს, რაც ძილის რეჟიმს არღვევს. რამდენიმე ღამის განმავლობაში უწყვეტმა უძილობამ შეიძლება გამოიწვიოს ფიქრის პროცესის გართულება, გაღიზიანება და მენოპაუზისთვის დამახასიათებელ გუნება-განწყობის ცვლილებები;

► ალების სამართავად ადამიანს შეუძლია ჩაიცვას რამდენიმე ფენა ტანსაცმელი, რათა საჭიროების შემთხვევაში მარტივად მოიხსნას სამოსის ნაწილი. ასევე სასურველია, ახლოს ჰქონდეს ცივი წყალი და გრილი სივრცე დასასვენებლად. ალების გამომწვევი ფაქტორების იდენტიფიცირებას და მათთვის გვერდის ავლის მცდელობას შეუძლია სიმპტომების შემცირება. ასეთი ფაქტორები შეიძლება იყოს ცხელი სასმელები, კოფეინი, ცხარე საკვები, ალკოჰოლი, სტრესი, ცხელი ამინდი ან თბილი ოთახი და ა.შ.

• ვაგინალური სიმშრალე და ლიბიდოს შემცირება — ვაგინალური სიმშრალე იწვევს დისკომფორტს, ზრდის ინფექციების რისკს და მის დროს სქესობრივი კავშირი შეიძლება გახდეს უსიამოვნო ან მტკივნეული. ეს ბუნებრივად ამცირებს სექსის სურვილს. პრობლემის მოსაგვარებლად შესაძლებელია წყლის ბაზაზე დამზადებული ვაგინალური დამატენიანებლების ან ლუბრიკანტების გამოყენება, ასევე ადგილობრივი ესტროგენული თერაპია;
• ცვლილებები კანში — სქესობრივი ჰორმონების დაბალი დონე და ასაკი კანს უფრო თხელს, მშრალსა და მყიფეს ხდის. სახეზე, ხელებზე, კისერზე, მკლავებსა და გულ-მკერდზე შეიძლება გაჩნდეს ასაკობრივი ლაქები და მუქი უბნები, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ქალი ხშირად იყო მზეზე მზისგან დამცავი კრემის გარეშე. ასევე იზრდება კანის კიბოსა და წინაკიბოვანი წარმონაქმნების რისკი;

► სახლიდან გასვლამდე სხეულის ღია ნაწილებზე რეკომენდებულია მზისგან დამცავი კრემის წასმა. ასევე, სასურველია დერმატოლოგთან რეგულარული ვიზიტი.

• წონის გადანაწილების ცვლილება და წონის მატება — მენოპაუზის პერიოდში მეტაბოლიზმი ნელდება, რის შედეგადაც ქალები ხშირად იმატებენ წონაში, ხოლო ცხიმი ძირითადად მუცლის არეში გროვდება და არა — ბარძაყებსა და დუნდულებზე;
• მკერდის მგრძნობელობა და ფორმის ცვლილება — მენსტრუალური ციკლის არარეგულარულობამ შეიძლება გამოიწვიოს მოულოდნელი მგრძნობელობა და ტკივილი. ესტროგენის დონის კლებასთან ერთად, მკერდის ჯირკვლოვანი ქსოვილი მცირდება და მას ცხიმოვანი ქსოვილი ანაცვლებს, რაც იწვევს მკერდის ჩამოშვებას. კარგი ხარისხის, კომფორტული ბიუსტჰალტერის ტარება, გულ-მკერდის რეგულარული ვარჯიში და სწორი სხეულის პოზა (მაგ., წელში გამართულობა) ამ პროცესის შენელებაში დაგეხმარებათ.
• შარდის შეუკავებლობა — ძირითადად, ეს გამოიხატება მცირედი უნებური შარდვის სახით, როცა ქალი აცემინებს, იცინის, ახველებს ან მძიმე წონას წევს. ვაგინალური და შარდსადენის ქსოვილების ელასტიკურობის დაკარგვის შედეგად, შესაძლოა, მოულოდნელად გაჩნდეს შარდვის ძლიერი სურვილი და მას მოჰყვეს უნებლიე შარდვა. მენჯის კუნთების ვარჯიშები და ვაგინალური ჰორმონული მალამოების გამოყენება ამ სიმპტომების შემსუბუქებაში დაგეხმარებათ.

მენტალური ცვლილებები

მენოპაუზა ემოციურად ისეთივე მძიმე გამოწვევაა, როგორც ფიზიკურად — ხასიათის ცვლილებები, ემოციების მართვის ნაკლებობა და ერთმანეთში არეული გრძნობები მენოპაუზის განუყოფელი ნაწილია. გავრცელებულ სიმპტომებს შორისაა:

• დეპრესია — მენოპაუზის დროს ძალიან გავრცელებული და სერიოზული სიმპტომი;
• გაღიზიანებადობა — ბევრ ქალს უფრო ნაკლები მოთმინება და გაღიზიანებადობის მომატება აღენიშნება იმ საკითხების მიმართ, რომლებიც ადრე არ აღელვებდათ;
• შფოთვა — ნერვიულობა და პანიკური შეტევები მენოპაუზის დროს საკმაოდ ხშირია;
• ტირილის ეპიზოდები — ბევრი ქალი ტირის ისეთ რამეებზე, რაც ადრე მნიშვნელოვნად არ მიაჩნდა ან, სულაც, საერთოდ არ ადარდებდა. თუმცა, ტირილი სტრესის შემცირებასა და დაგროვილი გრძნობების განტვირთვას უწყობს ხელს;
• ძილის დარღვევები და უძილობა — უძილობამ შეიძლება გაამძაფროს გუნება-განწყობის ცვლილებები, რადგან ის ყოველდღიურ ფუნქციონირებას უშლის ხელს. მენოპაუზის დროს უძილობა ქალების 40-50%-ს აწუხებს;
• გულმავიწყობა — ხშირად გვხვდება მცირე მეხსიერებითი ჩავარდნები, მაგალითად, ოთახში შესვლა და იმის დავიწყება, თუ რისთვის მიხვედით იქ;
• ფიქრების დაბინდვა და კონცენტრაციის სირთულეები — ეს შემაწუხებელია, მაგრამ თუ ყოველდღიურ ცხოვრებას არ უშლის ხელს, არ უნდა იყოს შეშფოთების მიზეზი. როგორც წესი, ფიქრების დაბინდულობა გაივლის, როდესაც ორგანიზმი ჰორმონალურ ბალანსს მოერგება. თუმცა, თუ სიმპტომები მძიმეა, ექიმთან კონსულტაცია რეკომენდებულია.

ჯანმრთელობის პრობლემები

ესტროგენი ხელს უწყობს ოსტეობლასტების — ძვლის წარმოქმნის პროცესში მონაწილე უჯრედების — აქტივობას. მენოპაუზის შემდეგ, ესტროგენის დონის კლებამ შეიძლება ძვლის სიმკვრივის შემცირება გამოიწვიოს, რაც ქალებს ოსტეოპოროზის განვითარების რისკის ქვეშ აყენებს. განსაკუთრებით დაზიანებადია მაჯები, ხერხემალი და თეძოები.

► ოსტეოპოროზს ხშირად „მდუმარე დაავადებას“ უწოდებენ, რადგან ის შეუმჩნეველი რჩება მანამ, სანამ ძვალი არ გატყდება ან დაავადება ძვლის სიმკვრივის ტესტით არ გამოვლინდება.

რაც უფრო ადრე იწყება მენოპაუზა, მით უფრო მაღალია ოსტეოპოროზის რისკი. სხვა რისკფაქტორებია: წონის ნაკლებობა (სხეულის მასის ინდექსი 19 კგ/მ²-ზე ნაკლები), კალციუმისა და D ვიტამინის დეფიციტი, ჰიპერთირეოზი, ძვლის მოტეხილობა ზრდასრულ ასაკში და გარკვეული მედიკამენტების (მაგალითად, სტეროიდების) მიღება.

ესტროგენს ასევე აქვს  დამცავი ფუნქცია გულის-სისხლძარღვთა დაავადებებისგან, განსაკუთრებით ათეროსკლეროზისგან. მენოპაუზის შემდეგ ეს დაცვა ქრება. რისკის ქვეშ არიან ქალები, რომლებიც ეწევიან, აქვთ ჭარბი წონა, არ არიან ფიზიკურად აქტიურები და რომელთაც ოჯახში აქვთ გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების ისტორია.

►  გულის დაავადება სიკვდილიანობის მთავარი მიზეზია როგორც ქალებში, ისე კაცებში. თუ გულ-სისხლძარღვთა ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით რაიმე შეშფოთება გაქვთ, აუცილებლად მიმართეთ ექიმს.

მკურნალობა

მენოპაუზის შედეგად გამოწვეული ცვლილებების მართვის სხვადასხვა გზა არსებობს. ერთ-ერთი მეთოდია ჩანაცვლებითი ჰორმონული თერაპია (HRT), რომელიც ეფექტურად ამსუბუქებს მენოპაუზის სიმპტომებს, განსაკუთრებით ე.წ. ალებსა და ღამის ოფლიანობას.

ქალებს, რომელთაც ჩაუტარდათ სრული ჰისტერექტომია (საშვილოსნოს ამოკვეთის ოპერაცია), ურჩევენ მხოლოდ ესტროგენის HRT-ს, რომელიც შეიძლება იყოს ყოველდღიური აბი, დასაკრავი პლასტირი კვირაში ერთხელ ან ორჯერ, ყოველდღიური გელი ან იმპლანტი. ვაგინალური სიმშრალესთან საბრძოლველად შესაძლებელია ადგილობრივი ესტროგენების გამოყენება ვაგინალური კრემების, რგოლების ან პესარიების სახით. ქალების უმრავლესობას ენიშნება კომბინირებული HRT (რომელიც შეიცავს როგორც ესტროგენს, ისე პროგესტოგენს). ის შეიძლება იყოს ციკლური/თანმიმდევრული HRT (რომელიც იწვევს მენსტრუალურ სისხლდენას) ან კომბინირებული უწყვეტი HRT (რომელიც არ იწვევს მენსტრუალურ სისხლდენას). კომბინირებული HRT ხელმისაწვდომია აბის, პლასტირისა და იმპლანტის სახით.

► გახსოვდეთ, რომ დაუშვებელია ნებისმიერი მედიკამენტის მიღება ექიმის დანიშნულების გარეშე.

HRT-ს პოტენციური გვერდითი ეფექტებია: მკერდის მგრძნობელობა, თავის ტკივილი, გულისრევა, გაღიზიანებადობა და დეპრესია. ზოგიერთ შემთხვევაში, HRT ზრდის თრომბებისა და მკერდის კიბოს გაჩენის რისკს. თუმცა, დოზის, ინგრედიენტების ან მიღების ფორმის შეცვლამ შეიძლება ეს პრობლემები გადაჭრას.

არსებობს სხვა სამედიცინო პროდუქტებიც, რომლებიც მენოპაუზის სიმპტომებს ამსუბუქებს. მაგალითად:

• ტიბოლონი — სინთეზური სტეროიდი, რომელსაც ერთდროულად ესტროგენის, პროგესტერონისა და ტესტოსტერონის ეფექტები აქვს. ასევე, ზოგიერთი ადამიანისთვის შეიძლება ეფექტური აღმოჩნდეს დაბალი დოზის ანტიდეპრესანტები;
• ფიტოესტროგენები, რომლებიც ბუნებრივად გვხვდება მცენარეებში, უკავშირდება სხეულის ესტროგენის რეცეპტორებს. ამიტომ, ზოგი ქალი იღებს ფიტოესტროგენებით მდიდარ მცენარეებს, თუმცა ამ მეთოდის ეფექტურობის დასადგენად მეტი კვლევაა საჭირო;
• სალბის ექსტრაქტი — ხშირად გამოიყენება მენოპაუზის დროს ე.წ. ალებისა და ღამის ოფლიანობის შესამცირებლად, რადგან მას აქვს ანთების საწინააღმდეგო თვისებები. D ვიტამინისა და კალციუმის დანამატები კი ოსტეოპოროზის პრევენციას უწყობს ხელს.

► გახსოვდეთ: ნებისმიერი ბალახოვანი ან დიეტური დანამატის მიღებამდე აუცილებელია ექიმთან კონსულტაცია. ყველა დანამატი უსაფრთხო არ არის და ზოგიერთი შეიძლება სხვა მედიკამენტებთან ურთიერთქმედებდეს.

ამასთანავე, მენოპაუზის სიმპტომებთან გასამკლავებლად რეკომენდებულია:

• რეგულარულად ვარჯიში — ეს მნიშვნელოვანია როგორც ფიზიკური ფორმის შესანარჩუნებლად, ასევე ჰორმონების რეგულაციისთვის. მაგალითად, იოგა აუმჯობესებს ძალასა და კოორდინაციას, რაც დაცემისა და ძვლის მოტეხილობებისგან თავის არიდებაში დაგეხმარებათ. ასევე სასურველია მენჯისა და საზარდულის კუნთების ვარჯიში, ხოლო შარდის შეუკავებლობასთან გამკლავებაში შეიძლება კეგელის ვარჯიშები დაგეხმაროთ;
• ფსიქოთერაპია ძალიან სასარგებლოა ემოციური გამოწვევების გადამუშავებისთვის. მენოპაუზის სიმპტომებს ასევე ამსუბუქებს რელაქსის ტექნიკები, როგორებიცაა ღრმა სუნთქვა ან ვიზუალიზაცია;
• ძილი საკმარისი რაოდენობით — მოერიდეთ ძილის წინ კოფეინს და ალკოჰოლის ჭარბად მიღებას. დღის განმავლობაში ვარჯიში კარგია, მაგრამ არა — უშუალოდ დაძინების წინ;
• ჯანსაღი კვება — მოიცავს ხილს, ბოსტნეულს და მარცვლეულს. შეზღუდეთ გაჯერებული ცხიმები, ზეთები და შაქარი;

წყარო: WomanLog