დრეგი (ინგლ. Drag) უკვე ძალიან დიდი ხანია ხელოვნების ის ფორმაა, სადაც ერთმანეთთან იკვეთება თვითგამოხატვა, კრეატიულობა და პერფორმანსი. ის უპირისპირდება საზოგადოებრივ ნორმებს, ზეიმობს ინდივიდუალურობას და გენდერისა და იდენტობის გადააზრების ევოლუციის სარკეს წარმოადგენს.

► რა ნიშნავს „დრეგი“? — დრეგი არის გაზვიადებული ფემინურობის, მასკულინურობის ან გენდერული გამოხატვის სხვა ფორმების პერფორმანსი, დიდწილად გართობის მიზნით. ის, როგორც წესი, მოიცავს ე.წ. „ქროს-დრესინგს“ (ინგლ. Cross-dressing) — განსხვავებული გენდერის სამოსის ჩაცმას. პერფორმანსები ხშირად მოიცავს კომედიას, სოციალურ სატირას და პოლიტიკურ კომენტარს.

დრეგს ძალიან ღრმა და მრავალშრიანი ფესვები აქვს, რომლებიც გადაჭიმულია საუკუნეებზე, სხვადასხვა კულტურასა და მოძრაობაზე, დღეს კი ის თავის ისტორიაში ყველაზე დიდი პოპულარობითა და მიმღებლობით სარგებლობს დასავლურ კულტურაში, მათ შორის, ბოლო ათწლეულში დრეგი საკმაოდ პოპულარული გახდა საქართველოშიც.

თავად დრეგი ხელოვნების რამდენიმე ფორმას აერთიანებს. ის დიდწილად პერფორმანს-ხელოვნების ფორმაა, რომელიც იყენებს მოდას, აქსესუარებს, ფერად და მყვირალა მაკიაჟსა და პარიკს, რათა ადამიანი გადააქციოს ისეთ შემსრულებლად, რომელიც ჯანყდება ფიქსირებული გენდერული როლების წინააღმდეგ, პარალელურად კი მაყურებელს ადამიანის სექსუალობაზე აფიქრებს. დრეგის შემსრულებლები ამისთვის ასევე იყენებენ ცეკვას, პანტომისას, სიმღერას ან სიმღერაზე ტუჩების მოძრაობებით აყოლას, რათა მაყურებელთათვის დაუვიწყარი შოუ დადგან. მათ შეიძლება განასახიერონ ცნობილი ფიგურები, პერსონაჟები ან შექმნან თავიანთი უნიკალური სასცენო პერსონა.

ამ სტატიაში განვიხილავთ როგორც დრეგის ისტორიულ და კულტურულ საწყისებს, ისე მის თანამედროვე მანიფესტაციებს.

ანტიკური საძირკველი და ადრეული პერფორმანსები

სცენაზე სხვადასხვა გენდერის მორგებით პერფორმანსის ტრადიცია ანტიკურ დროში იღებს სათავეს. კლასიკურ ძველბერძნულ თეატრში კაცი მსახიობები ასრულებდნენ ქალების როლს, ვინაიდან ქალებს წარმოდგენებში მონაწილეობა ეკრძალებოდათ. მსგავსი პრაქტიკა არსებობდა იაპონურ კაბუკის თეატრსა და ჩინურ ოპერაში, სადაც კაცი არტისტები ელეგანტურად ასრულებდნენ ქალი პერსონაჟების როლს. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ქროს-გენდერული პერფორმანსების ადრეული მაგალითები დიდწილად დაკავშირებული იყო თეატრალურ და სოციალურ ნორმებთან და არა — იდენტობასა თუ თვითგამოხატვასთან, ვინაიდან პერფორმერები მათი საზოგადოებების გენდერული როლებით იყვნენ შეზღუდულნი.

რენესანსის დროს დრეგმა უფრო მეტად წინასწარგანზრახული და სტილიზებული ფორმა მიიღო, განსაკუთრებით ინგლისის შექსპირულ თეატრში. ქალების როლის შემსრულებელი კაცი მსახიობები — დახვეწილი კოსტიუმებითა და მაკიაჟით — სცენის ერთ-ერთ საკვანძო ნაწილად იქცნენ. ეს პრაქტიკა კიდევ უფრო გამოიკვეთა რესტავრაციის პერიოდში, სადაც თეატრული „ქროსდრესინგი“ გართობის პოპულარულ ფორმად იქცა. თავიანთი ეპოქის გენდერული ნორმებისგან შებოჭილობის მიუხედავად, ამ პერფორმერებმა სათავე დაუდეს დრეგს, როგორც ხელოვნების ფორმას.

თანამედროვე დრეგის დაბადება

ვარაუდობენ, რომ უშუალოდ ტერმინი „დრეგი“ მე-19 საუკუნიდან მოდის. ერთ-ერთი თეორიის მიხედვით, ის უკავშირდება პერფორმანსების დროს გრძელი კაბების იატაკზე „თრევას“ (ინგლ. Dragging), სხვა ვერსიით კი ეს არის აკრონიმი, რომელიც მომდინარეობს ფრაზიდან „Dressed as a girl“ („გოგოსავით ჩაცმული“), თუმცა ეს თეორია ხშირად მითად მიიჩნევა და მას არ გააჩნია ცხადი ისტორიული მტკიცებულებები.

გვიანი 1800-იანი წლებიდან დრეგმა დაიწყო ევოლუცია, ის ტრადიციული თეატრის საზღვრებს გასცდა და ადგილი იპოვა ვოდევილსა და ბურლესკში. ეს სივრცეები პერფორმერებს საშუალებას აძლევდა, გენდერული ნიშან-თვისებები გაებუქებინათ და თავიანთ ხელოვნებაში იუმორი და გარკვეული კომენტარი ჩაექსოვათ.

დრეგის ისტორიაში გარდამტეხი მომენტი დადგა მე-19 საუკუნის მიწურულსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში, როდესაც გაჩნდა დრეგ-მეჯლისები (ინგლ. Drag ball) — იდენტობისა და კრეატიულობის ზეიმის საღამოები, რომლებიც LGBTQ+ ადამიანებს აძლევდა უსაფრთხო სივრცეს, სადაც მათ საკუთარი თავის თავისუფლად გამოხატვა და თამამი კოსტიუმებითა და პერფორმანსებით საზოგადოების უარყოფით წინასწარგანწყობებთან დაპირისპირება შეეძლოთ.

დრეგი და წინააღმდეგობა: LGBTQ+ თემის სირთულეები

დრეგის ხილვადობის ზრდასთან ერთად, ის ასევე მჭიდროდ იქნა დაკავშირებული ზოგადად LGBTQ+ თემის უფლებებისა და მიმღებლობის სირთულეებთან. მე-20 საუკუნის შუა წლებში დრეგ პერფორმერები ქვიართა ღამის ცხოვრების წინა პლანზე გამოჩნდნენ, განსაკუთრებით „მიწისქვეშა“ კლუბებსა და ბარებში. ამ ეპოქაში იშვნენ ისეთი ლეგენდარული ფიგურები, როგორიცაა ჯულიან ელტინჯი — თავისი დროის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი პერფორმერი, რომელიც ქალებს განასახიერებდა. გენდერისა და სექსუალობის მიმართ მისი დროის შემზღუდავი მიმართებების მიუხედავად, მან საყოველთაო წარმატებას მიაღწია.

მიუხედავად ამისა, ეს გზა გამოწვევებით იყო სავსე. აშშ-სა და სხვა ქვეყნებში ხშირი იყო ანტი-ქროსდრესინგის კანონები, რომლებიც ადამიანებს „საპირისპირო სქესთან“ ასოცირებული ტანსაცმლის ჩაცმას უკრძალავდა. ეს კანონები მიზანში იღებდა დრეგის შემსრულებლებსა და LGBTQ+ ადამიანებს, ხშირად ავიწროებდა და აკავებდა მათ. ამ სირთულეების მიუხედავად, დრეგმა არსებობა გააგრძელა და წინააღმდეგობისა და შეუპოვრობის სიმბოლოდ იქცა.

დრეგი ხშირად იდგა პერფორმანსისა და აქტივიზმის თანაკვეთაზე, რითაც ის საზოგადოებრივი ჩაგვრის წინააღმდეგ ბრძოლის სიმბოლოდ იქცა. მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში დრეგ პერფორმერები საკვანძო როლს ასრულებდნენ LGBTQ+ აქტივიზმში, განსაკუთრებით ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენების დროს, როგორიც იყო სტოუნვოლის აჯანყება 1969 წელს. ისეთმა დრეგ-ქვინებმა (დრეგ-დედოფლებმა), როგორიცაა მარშა პ. ჯონსონი, საკვანძო როლი შეასრულეს ამ ამბოხში, რომელიც ნიუ-იორკის გეი ბარში, Stonewall Inn-ში, პოლიციის მხრიდან დარბევის შემდეგ დაიწყო. წინააღმდეგობის ამ აქტმა სათავე დაუდო თანამედროვე LGBTQ+ უფლებების მოძრაობას, დრეგი კი გამოიკვეთა, როგორც იდენტობის გამოხატვისთვის ბრძოლის მნიშვნელოვანო ასპექტი, რომელიც უპირისპირდებოდა მარგინალიზაციას. მარშა პ. ჯონსონმა და სხვა დრეგ-პერფორმერებმა, რომლებიც აერთიანებდნენ აქტივიზმსა და დრეგის ხელოვნებას, ნათლად გამოკვეთეს კავშირი თვითგამოხატვასა და თანასწორობისთვის ბრძოლას შორის.

საზოგადოებრივი ნორმებთან ერთად ევოლუცია განიცადა იმანაც, თუ როგორ ხედავდა ხალხი დრეგს. 1980-იან და 1990-იან წლებში ნიუ-იორკსა და აშშ-ს სხვა ქალაქებში პოპულარული გახდა ბოლრუმის კულტურა, რომელიც უსაფრთხო სივრცეს სთავაზობდა LGBTQ+ ადამიანებს, განსაკუთრებით შავკანიან და ლათინოამერიკელ ქვიარებს. დრეგ-მეჯლისები ილუსტრირებდნენ სუბკულტურას, რომლის ქვაკუთხედსაც წარმოადგენდა ექსტრავაგანტული მოდა, ვოგინგი და „ჰაუსების“, როგორც სუროგატი ოჯახების, შექმნა. ბოლრუმის კულტურა არამხოლოდ ზეიმობდა ინდივიდუალურობას, არამედ ასევე აკრიტიკებდა მეინსტრიმულ სილამაზის სტანდარტებსა და საზოგადოებრივ იერარქიებს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებდა დრეგის, როგორც სოციალური კომენტარის გაკეთების სივრცის, როლს.

დრეგ კულტურის პოპულარიზაცია მედიაში

მე-20 საუკუნის გვიან წლებში დრეგმა ნელ-ნელა შეაღწია მეინსტრიმ ცნობიერებაში მედიისა და გართობის გზით. ფილმებმა, როგორებიცაა „დედოფალი“ (ინგლ. The Queen; 1968) და „პარიზი იწვის“ (ინგლ. Paris Is Burning; 1990), აჩვენა დრეგმეჯლისების ცოცხალი და ენერგიული კულტურა, ასევე მათი მონაწილეების ცხოვრება. ეს დოკუმენტური ფილმები მაყურებელს სთავაზობდა შიგნიდან დაენახა დრეგ თემის კრეატიულობა, სირთულეები და მეგობრული სულისკვეთება, რამაც მათი ამბები ფართო აუდიტორიას გააცნო.

დრეგ კულტურის განვითარებაში საკვანძო როლი შეასრულა ტელევიზიამაც. ისეთი შოუებში, როგორიცაა „ედ სალივანის შოუ“ (ინგლ. The Ed Sullivan Show), ზოგჯერ დრეგ პერფორმერებიც გამოდიოდნენ, თუმც კომედიურობის ან სიახლის ჩვენების მიზნით. პარალელურად, ისეთმა საკულტო კლასიკებმა, როგორიცაა 1975 წლის „როკი ჰორორის საშინელებათა შოუ“ (ინგლ. The Rocky Horror Picture Show), მეინსტრიმ აუდიტორიებს გააცნო გენდერის ჩარჩოების მრღვეველი პერსონაჟები, რამაც კიდევ უფრო შეუწყო ხელი დრეგის ნორმალიზებას და მის ხელოვნების ფორმად განვითარებას. მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს მუსიკოსებმაც, მაგალითად, დევიდ ბოუიმ, რომელმაც ქროსდრესინგი და გენდერული ჩარჩოების მრღვეველი ესთეტიკა თავისი ადრეული მუსიკალური ვიდეოების განუყოფელ ნაწლად აქცია.

1980-იან და 1990-იან წლებში ისეთი დრეგ პერფორმერები, როგორებიცა არიან Divine, RuPaul და Lady Bunny, საკულტო ფიგურებაც იქცნენ. რუპოლის ჰიტმა „Supermodel (You Better Work)“ და „რუპოლის შოუს“ (The RuPaul Show) შემდგომმა წარმატებამ დრეგი გლობალურ დონეზე მოაქცია ყურადღების ცენტრში, რითიც დამტკიცდა, რომ ის შეიძლება გასცდეს სუბკულტურის ფარგლებს და ინდივიდუალურობის დაუკარგავად გავიდეს მეინსტრიმ აუდიტორიაზე.

2009 წელს რუპოლმა ასევე შექმნა დრეგის რეალითი შოუ RuPaul’s Drag Race, რომელშიც მონაწილეები ამერიკის დრეგ-ქვინის ტიტულისთვის იბრძვიან მაყურებლების, ჟიურის წევრებისა და თავად რუპოლის წინაშე. შოუმ მალევე მოიხვეჭა პოპულარობა და დღის წესრიგში დააყენა განხილვები გენდერულ იდენტობაზე, თვითმიმღებლობასა და შეუპოვრობაზე, დრეგი კი უფრო ხელმისაწვდომი გახდა ფართო აუდიტორიისთვის. პარალელურად, ევროპაში 2014 წელს კონტინენტის ყველაზე დიდი მუსიკალური კონკურსის, ევროვიზიის, გამარჯვებული გახდა ავსტრიელი დრეგ-ქვინი კონჩიტა ვურსტი. დრეგ კულტურის მედიაში პოპულარიზაციის კუთხით ასევე აღსანიშნავია 2018 წლის სერიალი Pose, რომელიც ძლიერაა შთაგონებული 1990 წლის დოკუმენტური ფილმით „პარიზი იწვის“. სერიალი მაყურებელს სწორედ 1980-იანი და 1990-იანი წლების ნიუ-იორკის შავკანიანი და ლათინო-ამერიკელი LGBTQ+ ადამიანების ბოლრუმის კულტურას აცნობს.

 

თანამედროვე გამოწვევები და დრეგის მომავალი

ახალნაპოვნი ხილვადობის მიუხედავად, დრეგი ჯერ კიდევ ბევრი გამოწვევის წინაშე დგას. ხშირია მისი მიზნისა და მნიშვნელობის არასწორად გაგება, რასაც მოსდევს უარყოფითი რეაქცია და გარკვეულ თემებში დრეგ პერფორმანსების შეზღუდვის მცდელობა. ეს კრიტიკა მომდინარეობს უფრო ვრცელი დებატებიდან გენდერისა და საზოგადოებრივი ნორმების შესახებ, რაც ხაზს უსვამს დრეგის მდიდარი ისტორიისა და კულტურული წვლილის შესახებ ადვოკატირებისა და განათლების საჭიროებას.

დღესდღეობით დრები რჩება თვითგამოხატვის ძლიერ ფორმად, რომელიც სცდება გართობის ფარგლებს. ადგილობრივ ბარებში ე.წ. „გრასრუთ“ პერფორმანსებით დაწყებული და გლობალურ სცენებზე მაღალბიუჯეტური პროექტებით დამთავრებული, დრეგ არტისტები თავიანთ ნიჭს იყენებენ იდენტობის გამოსაკვლევად, სტერეოტიპებთან დასაპირისპირებლად და აუდიტორიების შთაგონების მიზნით. 

დრეგის მომავალი დგას მის ადაპტირებადობასა და მარგინალიზებული ხმების გაძლიერების უნარზე. შემსრულებლები აგრძელებენ ინოვაციების შექმნას და საზღვრების გაფართხოებას, რითაც დრეგი რჩება არა მხოლოდ ხელოვნების ცოცხალ და მრავალფეროვან ფორმად, არამედ ასევე LGBTQ+ თემის შეუპოვრობისა და კრეატიულობის მტკიცებულებად.

გამოყენებული წყაროები:

• BBC — The fabulous history of drag
• Q92 — The History of Drag Queens: A Journey Through Time and Culture
• Human Rights Campaign — Understanding Drag: As American as Apple Pie
• Different Level — History of Drag: From Antic Greece to RuPaul’s Drag Race
• National Geographic — From police raids to pop culture: The early history of modern drag