1989 წლის აპრილში თბილისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში საპროტესტო გამოვლები დაიწყო. მოსახლეობა აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში საბჭოთა რუსეთის მიერ წახალისებულ და კომუნისტური ლიდერების მიერ გაჟღერებულ სეპარატისულ მოთხოვნებს გმობდა. პროტესტი, რომელიც აფხაზეთის კომუნისტური პარტიის თავმჯდომარის, ბორის ადლეიბას გადადგომის და მოსკოვის ანტიქართული პოლიტიკის შეწყვეტის მოთხოვნით დაიწყო, რამდენიმე დღეში რუსეთისგან სრულად გათავისუფლების მოთხოვნაში გადაიზარდა.

საქართველოს ათიათასობით მოქალაქე ქართული სიმღერების, ლოცვებისა და ცეკვის თანხლებით, მოშიმშილეებთან ერთად რუსთაველზე იდგა და მშვიდობიანი ფორმებით აჩვენებდა საბჭოთა ხელისფულებას, რომ არც მათი პოლიტიკა მოსწონთ და არც რამე აქვთ მათთან საერთო. თუმცა საბჭოთა რეჟიმისთვის მშვიდობიანი პროტესტი და წინაღმდეგობაც საფრთხე იყო.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: რუსულ რეჟიმებთან ბრძოლის ფრაგმენტები: გეორგიევსკის ტრაქტატიდან დღემდე

ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის კიდევ ერთხელ გასანადგურებლად, საბჭოთა რესპუბლიკის ხელმძღვანელობამ 9 აპრილის დილას მიტინგის დაშლის ბრძანება გასცა. წითელი არმიის სისასტიკეს 21 ადამიანი ემსხვერპლა და ასეულობით დაშავდა. დაღუპულთა შორის 17 ქალია, რომელთა ასაკი 16-დან 70 წლამდე მერყეობს. 

საქართველოს უახლეს ისტორიაში ერთ-ერთმა ყველაზე მძიმე დღემ ის შედეგი არ გამოიღო, რაც კომუნისტებს სურდათ. შიშისა და უკან დახევის ნაცვლად, ხალხმა ბრძოლა გააგრძელა და, 70-წლიანი ბატონობის შემდეგ, საბჭოთა რუსეთისგან გათავისუფლდა, დამოუკიდებლობა დაიბრუნა.

დამოუკიდებლობის აღდგენის მიუხედავად, საქართველოს მოქალაქეებს ისევ უწევთ ბრძოლა რუსეთისგან გასათავისუფლებლად. ათწლეულებია, რაც ქვეყანა ცდილობს კრემლის პოლიტიკისგან გადაარჩინოს დემოკრატია, თავისუფლება და ის ევროპული ღირებულებები, რომლისთვისაც იბრძვის. თუმცა დღესაც, როგორც მაშინ, საქართველოს, უხეშ ძალასთან ერთად, ებრძვიან საინფორმაციო ომის პირობებში — პროპაგანდით, რომელიც დღესაც ისე ისე მუშაობს.

ამ სტატიაში განვიხილავთ, როგორ ცდილობდა საბჭოთა ხელისუფლება 1989 წლის დემონსტრანტების დისკრედიტაციას, 9 აპრილს მომხდარი ტრაგედიის დამალვას და საკუთარი აგრესიული ნაბიჯების გამართლებას, ასევე, გავავლებთ პარალალებს იმასთან, რამდენად ჰგავს ეს მეთოდები დღევანდელ რეალობას. ამისთვის 9 აპრილის მოვლენებს სხვადასხვა წყაროს მიხედვით განვიხილავთ, რომელიც ფართო სურათის დანახვაში დაგვეხმარება.

როგორ გაშუქდა 1989 წლის აპრილის მოვლენები საერთაშორისო მედიაში

The Washington Post-ის 1989 წლის 9 აპრილის გამოცემაში, რომლის ციფრული ასლის ნახვა ვებგვერდზე შეგიძლიათ, საქართველოში მასშტაბურ პროტესტსა და მოქალაქეებზე ძალადობაზე წერდნენ. მასალაში აღნიშნული იყო, რომ 70 წლის წინ გასაბჭოების მიუხედავად, საქართველოს ნაციონალური განწყობების ძლიერი ტრადიცია ჰქონდა და აქვს, რაც გამოიხატა იმაში, რომ გაფიცულებმა 6 დღეში დახურეს ქარხნები, რესტორნები, სკოლები და თეატრები თბილისსა და სხვა ქალაქებში, სულ მცირე, 150 ადამიანი კი შიმშილობდა.

განმარტებული იყო ისიც, რამდენად “სახიფათო, რთული და ემოციური” საკითხი იყო საბჭოთა რესპუბლიკებში პოლიტიკური სუვერენიტეტის მოთხოვნა და როგორ ებრძოდნენ მკაცრი ახალი კანონებით მათ, ვინც “საჯარო აპელირებას გაუკეთებდა საბჭოთა სახელმწიფოსა და მისი სოციალური სისტემის დამხობის, აგრეთვე, ასეთი იდეების შემცველი მასალების გამოქვეყნებას ან გავრცელებას”.

მაშინ, როცა საბჭოთა პრესა ძალ-ღონეს არ იშურებდა აპრილის მომიტინგეების გასაშავებლად, საერთაშორისო მედია ქართულ პროტესტს ასე ხედავდა:

“თითქმის ერთი კვირის განმავლობაში ათასობით ქართველი აწყობდა დემონსტრაციას მოსკოვიდან პოლიტიკური და ეკონომიკური ავტონომიისთვის. სიტყვით გამოვიდა სხვადასხვა ადგილობრივი ლიდერი, ხოლო ხალხი, რომელთა რაოდენობა ზოგჯერ ათიათასს აღწევდა, მღეროდა ქართულ სიმღერებს და ხმამაღლა კითხულობდა ქართველ მწერალთა შემოქმედებას”.

აქვე აღწერილია საბჭოთა ჯარების მოწოდება დაშლის შესახებ და პატრიარქის შეთავაზება ქაშუეთში გადასვლაზე. გამოცემა წერს, რომ რუსული სახელმწიფო სააგენტო TASS აქციის მონაწილეებს სასულიერო პირების მიმართ უხეშ და უპატივცემულო მოპყრობაში ადანაშაულებდა, თუმცა არსებობს კადრები, სადაც ჩანს, რომ დემონსტრანტებმა უბრალოდ უარი თქვეს დაშლაზე და მადლობა გადაუხადეს მართლმადიდებელი ეკლესიის ხელმძღვანელს.

“ჩვენ ვგრძნობდით, რომ უნდა დავრჩენილიყავით იქ, სადაც ვიყავით და საკუთარ თავისთვის გვებრძოლა”, — ამბობს The Washington Post-თან ენათმეცნიერების პროფესორი და საქართველოს სუვერენიტეტის მოძრაობის მხარდამჭერი, მაია ლაჭავარიანი.

გამოცემა მოწმეებზე დაყრდნობით წერს ქალების ჯგუფზეც, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ ჯარები მათ ზიანს არ მიაყენებდნენ და ცდილობდნენ ჯარისკაცებისთვის გზის გადაკეტვას:

“ჩვენ არ დავშლილვართ. აბსოლუტურად მშვიდობიანი ვიყავით იმაში, რასაც ვაკეთებდით, მაგრამ მათ დაიწყეს ცემა.”

აქვე აღნიშნულია, რომ “საბჭოთა საქართველოს ქალაქ თბილისში” სულ მცირე 16 დემონსტრანტი დაიღუპა და ათობით დაშავდა, “როდესაც ნიჩბებით შეიარაღებულმა არმიის ჯარებმა დაარბიეს დაახლოებით 8000-ადამიანიანი მიტინგი, სადაც მოსკოვისგან მეტ პოლიტიკური ავტონომიას ითხოვდნენ”.

“საბჭოთა ხელისუფლების ოფიციალურ ვერსიაში, რომელსაც სახელმწიფო საინფორმაციო სააგენტო Tass ავრცელებს, “ექსტრემისტულ ჯგუფებს ხალხში არაჯანსაღი გრძნობების გაღვივებაში” ადანაშაულებენ  და ამართლებენ ჯარის ქმედებებს “ანტისაზოგადოებრივი ძალების” წინააღმდეგ, რომლებიც “კონტროლიდან გამოვიდნენ”. თუმცა, ტელეფონზე გამოკითხული ქართველები ამტკიცებდნენ, რომ ჯარები იყვნენ სასტიკი, მათ ქმედებებს კი “ახსნა-განმარტება არ ჰქონია”, — ეს ნაწყვეტია გამოცემის სტატიიდან, სადაც ჩანს, რამხელა სხვაობა იყო ქართველი ხალხისა და საბჭოთა კავშირის რეალობას შორის.

გამოცემა მოწმეებზე დაყრდნობით წერს, რომ შეტაკება დილის 04:00 საათის შემდეგ დაიწყო, როდესაც დემონსტრანტებმა, რომლებიც თბილისის მთავრობის ოფისებთან, ანუ ახლდანდელი პარლამენტის წინ იყვნენ შეკრებილნი, უარი თქვეს არმიის ბრძანებაზე, რომ დაშლილიყვნენ.

“ტანკებისა და ჯავშანტრანსპორტიორების მხარდაჭერით, ჯარისკაცები ხალხის მასაში შევიდნენ, სცემეს მომიტინგეებს მძიმე ხელკეტებით. Tass წერდა, რომ დემონსტრანტები ქვებით, რკინებითა და მძიმე საგნებით იყვნენ შეიარაღებულnი”, — ვკითხულობთ ჩანაწერში.

ასე ცდილობდა საბჭოთა პროპაგანდა, მოქალაქეებზე არამართლზომიერი ძალადობა გაემართლებინა და თავად ისინი წარმოეჩინა საფრთხის შემცველებად იმის ხაზგასმით, რომ ქვები ჰქონდათ. დღესაც ასე ცდილობს ქართული ოცნების პროპაგანდა, სპეცრაზმის მხრიდან დემონსტრანტებზე ძალადობა გაამართლოს და მათ დააბრალოს აგრესიული ქცევა.

საქართველოში განვითარებულ მოვლენებზე ინფორმაციის ნახვა შესაძლებელია The New York Times-ის 1989 წლის 10 აპრილის ნომერში, პირველ გვერდზე განთავსებული მასალაშიც, რომლის ნახვაც ციფრულ არქივშია შესაძლებელი.

“განწყობები შეიცვალა და აფხაზეთის გამო გაბრაზებიდან გადაიზარდა ვნებიან მოწოდებაში მოსკოვისგან პოლიტიკური და ეკონომიკური ავტონომიის შესახებ. მოშიმშილეებმა ყველაზე ექსტრემალური მოთხოვნა გააჟღერეს: საბჭოთა კავშირიდან გამოსვლა და დამოუკიდებელი მთავრობის შექმნა”.

გამოცემას თბილისში მყოფ ადამიანებთან ინტერვიუებიც აქვს ჩაწერილი, სადაც განმარტებულია, რომ დემონსტრანტებს აწუხებდათ პროტესტის დღეებში თბილისში ჯარების ხილვა, თუმცა 9 აპრილის დილამდე ისინი მშვიდად იყვნენ. აქვე განმარტებულია, რომ დილის 04:00 საათზე, “როცა ქუჩებს მთვარე ანათებდა”, ჯარისკაცებმა დაშლა მოითხოვეს, რაზეც უარი მიიღეს, შემდეგ კი მოქალაქეებზე მიწოლა და ხელკეტების უმისამართოდ გამოყენება დაიწყეს.

“გავრცელებული ინფორმაციით, თექვსმეტი ადამიანი დაიღუპა და 200-ზე მეტი დაშავდა გამთენიისას, როდესაც საბჭოთა საქართველოს დედაქალაქ თბილისში ათასობით ნაციონალისტმა დემონსტრანტმა უარი თქვა დაშლაზე და საბჭოთა ჯარები მათკენ ხელკეტებით დაიძრნენ”, — ასე იწყება ეს სტატია, სადაც საბჭოთა ხელისუფლების მონაცემებზე დაყდნობით ისიც დაზუსტებულია, რომ დაშავებულთაგან 100-ზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქეა, 91 კი ჯარისკაცი. აქვე აღნიშნულია, რომ მოქალაქეები ამ მონაცემებს არ აღიარებენ და დაღუპულთა რაოდენობა უფრო მაღალია.

ამავე სტატიისთვის გამოცემას ინტერვიუ აქვს ჩაწერილი პროტესტის მონაწილე ქართველ რეჟისორთან, ლანა ღოღობერიძესთან, რომელიც ამბობს:

“ღმერთო ჩემო, ეს ისეთი ტრაგიკულია, ისეთი საშინელი და ტრაგიკულია. ახალგაზრდა გოგოები და ბიჭები დაღუპულები არიან. აქ სიტუაცია ძალიან საშიშია”.

გარდა ამისა, მასალაში მოყვანილია ვინმე ქალბატონი ბაქრაძის ციტატა, რომლის სახელიც არ კონკრეტდება: ”ეს არ არის მხოლოდ სტუდენტების დემონსტრაცია. ჩვენ ვართ ინტელექტუალები, მუშები და თავს აღარ მივცემთ გაჩუმების უფლებას. ეს არის ნამდვილი ბრძოლა და არა შოუ”.

აქვე ხაზგასმულია, რომ Tass-ის ინფორმაციით, მოედანი “ჯარის კონტროლის ქვეშაა” და “არეულობის რამდენიმე წამქეზებელი დააკავეს”. საუბარია გენერალ როდიონოვის ბრძანებაზე კომენდანტის საათის გამოცხადების შესახებ და მოსკოვის უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმის ახალ განკარგულებაზე, რომლითაც დაწესდა მძიმე სასჯელი “ეთნიკური ან რასობრივი მტრობის გაღვივებისა” და “საჯარო მოხელეების ან სახელმწიფო ორგანოების თუ თანამდებობის პირების დისკრედიტაციისთვის”. მასალის ავტორი ამ განკარგულებას აფასებს, როგორც საბჭოთა ხელმძღვანელობის შეშფოთების ნიშანს საქართველოში განვითარებული მოვლენების გამო და მის განზრახვას, მტკიცე დარჩეს ნაციონალისტური ჯგუფების მიმართ. რეპრესიული კანონებით აქციაში მონაწილე პირებისა და მოქალაქეების გაჩუმების მცდელობა დღესაც აქტუალურია.

მასალის დასასრულს ავტორი გასაბჭოებას, ქართველი ხალხისა და საბჭოთა ხელისუფლების შემდგომ დაძაბულ ურთიერთობას, საქართველოს ისტორიულ კონტექსტსაც განიხილავს და წერს:

“ქართველი ხალხი გადაურჩა მონღოლების, თურქების, სპარსებისა და მეფის რუსების მიერ მრავალსაუკუნოვანი დაპყრობის მცდელობებსა და მმართველობას და მათი ბატონობის მიუხედავად, შეძლო შეენარჩუნებინა თავისი უძველესი ენა და მდიდარი მემკვიდრეობა, რომელიც ლიტერატურაში, ცეკვასა და რელიგიაში იყო გამოხატული. როგორც ჩანს, ისტორიული გამოცდილება მათ დაეხმარა ეს საბჭოთა მმართველობის დროსაც გაეკეთებინათ, თუმცა ქართველები ამბობენ, რომ ხშირად გრძნობდნენ საფრთხეს მოსკოვის მხრიდან, რომელიც ცდილობდა ქვეყნის გაერთიანების ჰომოგენიზებული საბჭოთა კულტურის ქვეშ”.

The Albany Herald-ის 1989 წლის 12 აპრილის გამოცემაში, რომლის გაციფრულებული ვერსია გუგლის არქივში ინახება, ვკითხულობთ, რომ საბჭოთა ლიდერმა, მიხეილ გორბაჩოვმა გაავრცელა მოწოდება სიმშვიდისკენ იმ ხალხის მიმართ, ვინც 19 დემონსტრანტის გარდაცვალების გამო იყო განრისხებული. აქვე ხაზგასმულია, რომ საერთაშორისო რეპორტიორებს თბილისში ჩასვლის უფლებას არ აძლევდნენ და სტატია ადგილზე მყოფი დემონსტრანტების ისტორიას და საბჭოთა გამოცემებში გავრცელებულ ოფიციალურ ვერსიებს ეყრდნობა.

“თბილისის ქუჩებში ჯარებსა და ტანკებთან შეტაკების შემდეგ, ქართველი ნაციონალისტები არიგებენ ხელნაწერ ბროშურებს, რომლითაც მოუწოდებენ ხალხს, შეუერთდნენ საერთო გაფიცვას, იტყობინება თავდაცვის სამინისტროს გაზეთი წითელი ვარსკვლავი”, — წერს გამოცემა.

The Daily Union-ში 1989 წლის 13 აპრილს გამოქვეყნებულია Asosiated Press-ის ჟურნალისტის, ანა იმსის მასალა, რომელშიც ის წერს, რომ ნაკლებად მოსალოდნელია, სიმშვიდისკენ გორბაჩოვის მოწოდებამ დაამშვიდოს ხალხი, რომელიც 19 დემონსტრანტის სიკვდილის გამოა გაბრაზებული.

“გორბაჩოვმა უარყო ქართველების მოთხოვნები, რომლებიც საბჭოთა კავშირიდან გამოყოფას ითხოვენ და დაადანაშაულა ისინი კონფლიქტში, რომელიც, მისი თქმით, ზიანს აყენებს მის სწრაფვას რეფორმებისკენ”, — წერს ჟურნალისტი.

მასალაში, რომელშიც ნაწილობრივ იგივეა მოთხრობილი, რაც The Albany Herald-ის წინა დღის ნომერში, ასევე გვხვდება ინფორმაცია, იმაზე, რომ საბჭოთა ოფიციალურ წყაროებში ხალხის დაღუპვას პროტესტის მონაწილეებს, კერძოდ “უპასუხისმგებლო პირების ქმედებებს” აბრალებენ და ჯარისკაცებს არათუ ბრალდებას უყენებენ, არამედ ამართლებენ.

2016 წელს გამოცემა On.ge-მ გამოაქვეყნა ინტერვიუ ანა იმსთან, სადაც წერს, რომ 1989 წელს ის Associated Press-ის ჟურნალისტი იყო, რომელიც მოსკოვში მუშაობდა და იქ მომზადებულ მასალას სააგენტოს საშუალებით მთელი მსოფლიოს პრესას აწვდიდა. იმსი გამოცემას უყვება, რომ ტრაგედიის შესახებ მეორე დილას გაიგო, როცა ერთ-ერთმა მოქალაქემ დარეკა თბილისიდან. მისი თქმით, არასოდეს დაავიწყდება, რა შოკში ჩავარდა, როდესაც იმ ადამიანის მონათხრობს ისმენდა და თავიდან ვერც მიხვდა, რას ეუბნებოდნენ.

“They killed people Lapatami?” — რამდენჯერმე ვკითხე, მერე ჩვენს თარჯიმანთანაც დავაზუსტე, სწორად მესმოდა თუ არა ის, რასაც ეს ადამიანი მეუბნებოდა”, — ეუბნება ანა On.ge-ს და განმარტავს, რომ მის გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა, როდესაც თარჯიმანმა დაუდასტურა, რომ თბილისიდან კავშირზე გამოსული ადამიანი დემონსტრაციის მონაწილეთა ნიჩბებით დახოცვაზე ჰყვებოდა.

ანა ჰყვება იმასაც, რომ მიუხედავად სამდღიანი პროცედურების არსებობისა, საქართველოში ჩასვლის უფლება 2 კვირის განმავლობაში არ მისცეს. ჩასვლის შემდეგ კი მან არაერთი წყაროსგან, მათ შორის, ოფიციალური პირებისგან მიიღო დასტური იმაზე, რომ აქციის დაშლისას მომწამლავი გაზი გამოიყენეს.

ანა ამბობს, რომ 9 აპრილიდან ორი კვირის შემდეგ თბილისში სიტუაცია რადიკალურად შეცვლილი დახვდა. მისი თქმით, ხალხში რევოლუციური განწყობა იგრძნობოდა და ამ მუხტის ოდნავ გასანეიტრალებლად საქართველოს ცეკას ხელმძღვანელობა შეცვალეს:

“ყველგან დამოუკიდებელი საქართველოს დროშები იყო გამოფენილი”.

9 აპრილის ღამე თვითმხილველთა ისტორიებში

9 აპრილის ტრაგედიაზე უკვე არაერთი ადამიანის ისტორია გვაქვს მოსმენილი, რომლებმაც წლების შემდეგ სხვადასხვა მედიასთან ისაუბრეს, როგორ მოუწიათ ბრძოლა ქვეყნის დამოუკიდებლობისთვის და სიცოცხლის გადასარჩენად, როცა რუსი ჯარისკაცები მათ სასანგრე ნიჩბებით დასდევდნენ. თუმცა რამდენიმე თვის წინ შეიქმნა ვებგვერდი, სადაც თვითმხილველების აქამდე არნახული ისტორიები და წერილები გამოქვეყნდა.

“9 აპრილის ტრაგედიის შემდგომ დღეებში მეგობრების ჯგუფმა ამ ღამის თვითმხილველების ჩვენებები მოაგროვა. მათი წერილები ერთიან ანგარიშად წარუდგინეს უმაღლეს საბჭოს. შედეგად შეიქმნა ე.წ. სობჩაკის კომისია და დაიწყო გამოიძიება”, — ვკითხულობთ ვებგვერდზე. დღეს რამდენიმე ისტორიას შემოგთავაზებთ, რომლებიც მოხალისეებმა გამოაქვეყნეს. 

თვითმხილველთა წერილებში არაერთგზის არის ხაზგასმული განსაკუთრებული სისასტიკე ქალებისა და გოგოების მიმართ. მაგალითად, თსუ-ს კიბერნეტიკისა და გამოყენებითი მათემატიკის ფაკულტეტის II კურსის სტუდენტი ი.ნ. წერს, რომ დაახლოებით 04:00 საათზე, როცა ჯავშანტრანსპორტიორები დაიძრნენ, ხალხმა მშვიდობიანად გაატარა ისინი და არცერთ სიტყვას, წამოძახილს ან გასროლილ ქვას არ ჰქონია ადგილი, მაგრამ რუსი ჯარისკაცები ხალხს სასტიკად უსწორდებოდნენ. 

აპრილის აქციების კიდევ ერთი მონაწილე იხსენებს, რომ 8 აპრილს 4 საათითვის პროტესტის მონაწილე ქალებმა ცალკე აქცია დაგეგმეს იმ იმედით, რომ დედების, ცოლების, დების თხოვნას თბილისიდან ტანკების გაყვანაზე მეტი შედეგი ექნებოდა. ამ მსვლელობის შემდეგ კი ისინი ტანკებისა და სასანგრე ნიჩბების წინ აღმოჩნდნენ.

იმ სისასტიკესა და აგრესიას, რომელიც საბჭოთა ჯარისკაცებს ქალებისა და ბავშვების მიმართ ჰქონდათ, იხსენებს აქციის კიდევ ერთი მონაწილე.

► დამატებითი ინფორმაციისთვის: 9 აპრილის თვითმხილველთა ჩვენებები

9 აპრილის მოვლენები საბჭოთა პრესაში

როგორც თვითმხილველთა, ისე საერთაშორისო მედიაში გაშუქებული ამბები ცხადყოფს, რა სისასტიკე გამოიჩინეს რუსმა ჯარისკაცებმა მშვიდობიანი მომიტინგეების წინააღმდეგ. თუმცა, საბჭოთა ხელისუფლება ამის აღიარებას არ აპირებდა და ცრუ ნარატივებით, მანიპულაციით, მომიტინგეთა დადანაშაულებით ცდილობდა თავისი ქმედებების გამართლებას. ამაში მარტივად დარწმუნდებით, თუ მაშინდელ გაზეთებს გადახედავთ.

9 აპრილის შესახებ საბჭოთა პრესას თუ დააკვირდებით, აღმოაჩენთ, რომ მაშინდელი პერიოდული გამოცემებიდან უფრო მეტის გაგება შეგიძლიათ იმაზე, თუ როგორ მუშაობდა პროპაგანდა, ვიდრე იმაზე, რა მოხდა 9 აპრილს. ონლაინ გამოცემა On.ge-ის შესწავლილ რამდენიმე გაზეთზე (საქართველოს კომპარტიის, თბილისის საქალაქო კომიტეტისა და სახალხო დეპუტატთა საქალაქო საბჭოს საღამოს გაზეთი “თბილისი”; კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის, საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს და მინისტრთა საბჭოს გაზეთი “კომუნისტი”; საქართველოს მწერალთა კავშირის გაზეთი “ლიტერატურული საქართველო”) დაკვირვება აჩვენებს, როგორ “აშავებდა” საბჭოთა მედია აპრილის აქციებს. დღეს გიამბობთ, როგორ სცადა საბჭოთა ხელისუფლებამ რეალობის გადაწერა.

აპრილის დასაწყისში საბჭოთა გამოცემები ცდილობდნენ თბილისში მიმდინარე აქციები უმნიშვნელო პროცესებად წარმოეჩინათ და მიზეზები მხოლოდ აფხაზეთში მომხდარი ამბებთან დაეკავშირებინათ. მომდევნო დღეებში კი აქცენტები აქციაზე გაჟღერებულ “ანტისაბჭოთა მოწოდებებზე” კეთდებოდა, ასევე, “გონიერების გამოჩენის” აუცილებლობასა და იმაზე, რომ “გაუმართლებელია ყველაფერი, რამაც დაარღვია დედაქალაქის ნორმალური ცხოვრება”. ეს მეთოდები არც თანამედროვე ქართული რეალობისთვისა უცხო, როცა ქართული ოცნების პოლიტიკოსები თავდაპირველად პროტესტის მნიშვნელობის ან მასშტაბების დაკნინებას ცდილობენ, შემდეგ კი მონაწილეებს სიმშვიდისკენ მოუწოდებენ.

10 აპრილის გამოცემაში გაზეთი “თბილისის” პირველ გვერდზე კომპარტიის ცნობა დაიბეჭდა, სადაც მომხდარზე პასუხისმგებლობა დააკისრეს არა ბრძანების გამცემებს ან ძალადობაში მონაწილე ჯარისკაცებს, არამედ:

“უკიდურესი მიმართულების არაფორმალურ გაერთიანებათა ლიდერებს, რომლებმაც თავიანთი მიუღებელი, აღვირახსნილი, ანტისახელმწიფოებრივი მოქმედებებით უაღრესად დაძაბეს საზოგადოებრივი ატმოსფერო, შექმნეს აშკარა პოლიტიკური ისტერიის ვითარება, აიყოლიეს მოქალაქეთა მნიშვნელოვანი ნაწილი, მათ შორის, სტუდენტები და მოსწავლე ახალგაზრდობა. გამოიყენეს მოზარდი თაობის გულწრფელობა, ემოციები, ისარგებლეს მათი ცხოვრებისეული გამოუცდელობით და კატასტროფამდე მიიყვანეს ჩვენი საზოგადოება, მთელი ხალხი, რესპუბლიკა”.

მეტიც, საბჭოთა ხელისუფლება ამაყობდა იმ ფაქტით, რომ ჯარისკაცებმა, რომლებმაც ამდენი ადამიანი მოკლეს, ცეცხლსასროლი იარაღი არ გამოიყენეს და ამას მათი მხრიდან სწორი რეაგირების მაგალითად წარმოაჩენდა.

ფიქრობთ, უსაფუძვლოდ დადანაშაულებულთა სია მხოლოდ აქ დამთავრდა? საბჭოთა ხელისუფლებამ პასუხისმგებლობა დააკისრა მასწავლებლებს, ლექტორებს, რექტორატს და ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებს, რადგან მათ “დაბეჯითებით მიაჩნდათ”, რომ ამ ხალხმა არ შეასრულა ვალდებულება და არ გასწია აღმზრდელობითი მუშაობა, არ ჩაატარა საჭირო ღონისძიებები, რომლისკენაც არაერთხელ მოუწოდეს.

ისევე, როგორც საბჭოთა კავშირის დროს, ახლაც, არამხოლოდ ბოლო თვეების, არამედ წინა წლების განმავლობაში გამართული საპროტესტო აქციების დროსაც, ძალაუფლების მქონე პირებს საჯარო განცხადებებში არაერთხელ უცდიათ, ძალადობაზე და აქციების დაშალზე პასუხისმგებელ პირებად ორგანიზატორები, პოლიტიკური პარტიები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და ის უნივერსიტეტები და ლექტორები წარმოეჩინათ, რომელთა სტუდენტები პროტესტში აქტიურობდნენ. ნაცნობია ფრაზებიც, რომელსაც საბჭოთა ხელისუფლება აქტიურად იყენებდა, რათა ხალხის გონებაში პროტესტის მონაწილეები რადიკალებად წარმოჩენილიყვნენ, მსგავსი შინაარსის შეფასებები დღესაც ხშირად ისმის მმართველი პარტიის წევრების მხრიდან.

9 აპრილის ძალადობის შემდეგ გამოცემა “თბილისის” გვერდებზე უამრავი პროპაგანდისტული სიახლე და მოწოდება დაიბეჭდა, რომლებიც ისევ დადანაშაულების, ხალხის დამშვიდების და საბჭოთა ხელისუფლების მზრუნველობის წარმოჩენის მცდელობებს ემსახურებოდა. გთავაზობთ რამდენიმე ამონარიდს ზოგადი წარმოდგენის შესაქმნელად:

• “დაღვრილ სისხლთან ერთად დასაღვრელმა სისხლმაც დაგვაფიქროს და სწორი დასკვნები გამოგვატანინოს”.
• “ყალბმა ორიენტირებმა თავგზა აუბნიეს ადამიანთა ერთ ნაწილს და დაიწყო უწესრიგობანი”.
• “სიმშვიდე, დისციპლინა, აღვადგინოთ ნორმალური რიტმი”.
• “დავძლიოთ კრიზისი, აღვადგინოთ ნდობა”.

სიმშვიდის აღდგენაზე ლოზუნგები გვხვდებოდა გაზეთ “კომუნისტშიც”. 9 აპრილის შემდეგ გამოსულ ნომრებში “კომუნისტი” წერდა იმაზეც, რომ “კოოპერატორები ხნავენ”, “მოხულიგნო ელემენტები” კი საპროტესტო პოსტერებს აკრავენ და იმაზეც, რომ შრომითი ცხოვრების რიტმია აღსადგენი და დანაკარგები ასანაზღაურებელი.

“ნორჩებმა არც კი იცოდნენ ხეირიანად როგორი საქართველოსკენ მოუწოდებენ უფროსი თაობის წარმომადგენლები. შედეგი? იმ საბედისწერო ღამეს უდანაშაულო მსხვერპლთა შორის აღმოჩნდნენ დედები, რომლებიც დაიღუპნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ მიტინგის მონაწილეებში შუაღამისას შვილებს დაეძებდნენ”, — ეწერა “კომუნისტის” ერთ-ერთი ნომრის პროპაგანდისტულ მიმართვაში სათაურად “დავუბრუნოთ სიმშვიდე საქართველოს”.

საქართველოს მოქალაქეების კრიტიკულ მოსაზრებები გაჟღერდა “ლიტერატურულ საქართველოში”, რომლის 21 აპრილის გამოცემაში გამოქვეყნდა მწერალთა მიმართვა გორბაჩოვისადმი. წერილის ავტორები ხაზს უსვამდნენ იმ სამარცხვინო კამპანიას, რომელიც რესპუბლიკის ხელმძღვანელობამ და სატელიტმა ტელევიზიებმა დემონსტრანტების გასაშავებლად და ძალადობის გასამართლებლად გადადგეს, ასევე, აღნიშნავენ, რომ შესაძლოა მან საქმის ნამდვილი არსი არ იცოდეს.

“ალბათ თქვენს წინაშე თავი რომ ემართლებინათ, საბჭოთა დემოკრატიის სახელი რომ “ეხსნათ”, გადაწყვიტეს ტყვია არ გაესროლათ და მომიტინგეები დღემდე არნახული მეთოდით, საგანგებოდ ალესილი ნიჩბებით დაეხოცათ, რათა შემდგომ ეთქვათ, მიტინგი უიარაღო ჯარმა დაშალაო. რა გულუბრყვილონი აღმოჩდნენ ჩვენი ახალგაზრდები, როცა მოულოდნელად შემოჭრილ ჯარს დამსხდარნი დახვდნენ. ფიქრობდნენ, დამსხდრებს ხელს არ გვახლებენო. მთვრალი მკვლელები კი, რომლებიც მიტინგის დასაშლელად კი არა, ხალხის დასახოცად შემოიჭრნენ, გაქცეულებსაც არ ინდობდნენ”.

აქვე ისინი ცინიკურს, ირონიულს და ბოროტად დამცინავს უწოდებენ კომპარტიის მოწოდებას 9 აპრილის შემდგომ, ასევე, სატელევიზიო ეთერებში იმის გაჟღერებას, რომ “საბჭოთა ჯარისკაცები განსაკუთრებული მზრუნველობით ცდილობდნენ, არაფერი ევნოთ ქალებისა და ბავშვებისათვის”. აკრიტიკებენ დაღუპულთა სიკვდილის რეალური მიზეზის დამალვას და მთავრობის მხრიდან გაზის რეალური შემადგენლობის დაფარვასაც, რამაც მოწამლულთა მკურნალობა გაართულა.

“პატივცემულო გენერალურო მდივანო! ნაცვლად იმისა, რომ სინანულის გრძნობამ მაინც გამოჟონოს ამ ხოცვა-ჟლეტის ორგანიზატორების მხრიდან, არის მცდელობა, რომ დამალონ დაღუპულთა სიკვდილის მიზეზები. ცდილობენ, ყალბი ექსპერტიზის შედეგად მათი სიკვდილის მიზეზად გამოაცხადონ, არა ალესილი ნიჩბები და ხელკეტები, არამედ ზედახორის შედეგად დაცემის დროს “მიღებული სასიკვდილო” ტრავმები. […] უკვე ოფიციალურად ავრცელებენ საკმაოდ ნაცად ვერსიას, რომ პირველად ახალგაზრდებმა იხმარეს ცივი იარაღი და დაჭრეს ჯარისკაცი. (გავიხსენოთ, 1956 წლის ხოცვა-ჟლეტა თბილისში, როცა ანალოგიური პროვოკაცია მოუწყვეს ახალგაზრდებს და მთელ ქართველ ხალხს. მაშინ იოლად იპოვეს ამ ფაქტის “შემსწრე” ადამიანები და ალბათ არც დღეს გაუჭირდებათ იპოვონ სულიერად გათახსირებული კარიერისტები”, — აცხადებდნენ მწერლები და გორბაჩოვისგან საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან ექსპერტების მოწვევას, საქმის დანაშაულებრივი არსის გამოძიებას და “ვრემიას” ეთერში მოვლენების რეალური განვითარების გაშუქებას ითხოვდნენ.

ამ წერილში გაჟღერებული მეთოდები დღესაც ნაცნობი რეალობაა, რადგან აქციის მონაწილეების წინააღმდეგ არაპროპორციული ძალის გასამართლებლად, აქტივისტებს უკვე არაერთხელ დასდეს ბრალი პოლიციელებზე თავდასხმაში, ქვებისა და ბასრი ნივთების სროლაში. ასევე, არაერთხელ გამოჩდნენ თვითმხილველები, რომლებსაც უფლებადამცველები ცრუ მოწმეებს უწოდებენ და რომლებმაც ხელი დაადეს აქციის არაერთ მონაწილეს, რომლებიც წინააღმდეგობის გაწევაში, პოლიცელებზე თავდასხმასა და დანაშაულის ჯგუფურად ორგანიზებაში დაადანაშაულეს. მოგვისმენია ისიც, რომ აქციაზე ძალადობასა და დარბევაზე პასუხისმგებელი პირები თავის საქმეს კარგად ასრლებდნენ. მეთოდები, რომლითაც საბჭოთა ხელისუფლება აპრილის დემონსტრაციების დისკრედიტაციას და მათი მხრიდან გაუმართლებელი ძალადობის გამართლებას ცდილობდა, დღესაც ნაცნობია. საქართველოს მოსახლეობაც, როგორც მაშინ, ისე ახლა, იბრძვის რუსული გავლენებისგან გათავისუფლებისთვის, მათ წინააღმდეგ კი ისევ რუსულ მეთოდებს იყენებენ.

ხალხის ბრძოლის მეთოდებიც უცვლელია. 36 წლის შემდეგ რუსთაველზე ისევ დგას ნანა მახარაძე — გოგონა დროშით, რომელიც 9 აპრილის სიმბოლოა. პარლამენტის წინ ისევ ათენებენ ღამეს სტუდენტები და პატიმართა მშობლები, ისევ გაშლილია სიმბოლოდ ქცეული პოსტერი “ძირს რუსეთის დამპალი იმპერია, გაუმარჯოს დამოუკიდებელ საქართველოს”, ისევ ანთია სანთლები და ისევ მოაქვთ ტიტები დაღუპულთა პატივსაცემად. ბრძოლა გრძელდება.