ძალაუფლების ერთი ფერი — სიძულვილისა და ცენზურის კანონის აჩრდილი ხელოვნების თავზე

ავტორი: ბექა მაისურაძე

ხელოვნება რომ ზუსტად ის ძალაა, რომელიც თავისუფლების ენაზე საუბრობს, ყველა ადამიანის გულამდე აღწევს და სენტიმენტალურ, თუმცა საბრძოლო განწყობაზე გვაყენებს. ამაში ძალიან ბევრჯერ დავრწმუნებულვართ და ვრწმუნდებით ახლაც, თითქმის ყოველ დღე, როდესაც გაფიცულ, ქუჩაში გამოსულ და ქვეყნის გადარჩენისთვის ბრძოლის წინა ხაზზე მდგომ კულტურის სფეროს წარმომადგენლებს ვუყურებთ. ამაში დავრწმუნდით მაშინაც, როდესაც “ახალი თეატრის” მსახიობებმა ათასობით მაყურებელს საკუთარი მანიფესტი წარუდგინეს.

თეატრის მსახიობებმა ტექსტთან ერთად, ქუჩაში ადამიანების წინაშე შეასრულეს ნომრები სპექტაკლიდან “მე გადმოვცურავ ზღვას”, რომელიც, ჩემი აღქმით, არასდროს ყოფილა ასე სავსე მნიშვნელობით და მსახიობების ემოციაც სცენაზე არასდროს ყოფილა ასეთი ნამდვილი. მათმა შესრულებამ იმ დღეს მეტი კონტექსტი შეიძინა და ეს ყოველთვის ყველაზე მთავარია.

ახალი თეატრის მსახიობების მანიფესტი იყო მტკიცე შეხსენება იმისა, რომ ხელოვნებას მართლა შეუძლია, შეცვალოს სამყარო. ის ცოცხალია, დამოუკიდებელია და რაც ახლა ყველაზე მთავარია — ამოქმედებულია. მზადაა დაიცვას ის, რაც ყველზე ღირებულია — ჩვენი ქვეყანა, ჩვენი ხალხი, ჩვენი თავისუფლება და ჩვენი მომავალი.

და რა ემუქრება ყველაზე მეტად ჩვენს ქვეყანას, ჩვენს თავისუფლებას, ჩვენ და ჩვენს მომავალს?! — რეპრესიები და რეპრესიული კანონები, რომლებიც ადამიანების ისედაც რთულ ცხოვრებას კიდევ უფრო მძიმეს ხდის.

ერთ-ერთ ასეთ მავნე, ჰომოფობიურ, სიძულვილის კიდევ უფრო გამავრცელებელ და ცენზურის კანონზე არაერთხელ მოგიყევით, მათ შორის იმაზეც, რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს მან უშუალოდ ხელოვნებაზე.

ეს კანონი ყველაზე დიდ დარტყმას ქვიარ თემს აყენებს, თუმცა აზიანებს ხელოვნებასაც, რადგან აწესებს ცენზურას. ამიტომ, იმ დღეს, როცა თეატრი და ხალხი ქუჩაში ერთად იდგა ანდრო ჭიჭინაძისა და სხვა დაკავებულების თავისუფლებისთვის, როცა ხელოვნება თავის თავს და ხალხს იცავდა, გადავწყვიტე, სწორედ ამ სფეროს წარმომადგენლებთან განმეხილა ეს კანონიც. მსახიობი ბაია დვალიშვილი და რეჟისორი ლევან წულაძე გვესაუბრებიან, რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს ამ კანონმა ჩვენზე ყველაზე და ზოგადად, რამდენად საშიშია ცენზურა. განსაკუთრებით იმის ფონზე, რომ ქართულმა ოცნებამ მთელი წინასაარჩევნო პერიოდი სწორედ ლგბტქია+ თემის მარგინალიზებას და მათ წინააღმდეგ სიძულვილის გაღვივებას მიუძღვნა.

ლევან წულაძე (ჭოლა) ფიქრობს, რომ კანონი, რომელიც ძალაში 2 დეკემბერს შევიდა, ერთ-ერთი ყველაზე საშიშია და ამის მიზეზად ასახელებს იმასაც, რომ ბევრი რამ დაუზუსტებელია და მისი რეგულირება შეუძლებელია. 

“ეს კანონი არის ბუნდოვანი, მისი ინტერპრეტირება შეიძლება ნებისმიერი მიმართულებით. გარდა ამისა, ვერ გავიგე ვინ იქნება “პროკურორი”. ნებისმიერ ადამიანს, რომელსაც გული უძგერს ისე, როგორც თვითონ უნდა რომ უძგერდეს, შეუძლია გააჩეროს ნებისმიერი შემოქმედებითი პროცესი მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩათვალოს, რომ ეს მას შეურაცხყოფს”.

ჭოლას აზრით, ამ კანონის პირობებში ცხოვრების განმავლობაში წნეხი ყველა ადამიანზე მოიმატებს, რაც პირდაპირ საფრთხეს უქმნის თავისუფლად ცხოვრებას.

ნებისმიერმა ადამიანმა შეიძლება მოიაზროს თავი დამნაშავედ, ეს იქნება ლგბტ თემის წევრი, ეს იქნება უბრალოდ უცოლო ადამიანი — შეიძლება უშვილო ადამიანიც დამნაშავე იყოს იმიტომ, რომ არ ამრავლებს ერს… ამიტომ, ეს ძალიან საშიში კანონია.

რეჟისორის აზრით, შემოქმედი ადამიანის ცხოვრება სრულიად გაუსაძლისი იქნება, რადგან ცენზურა შეიძლება შეეხოს შექსპირსაც, მოლიერსაც და ყველა იმ მნიშვნელოვან ნაწარმოებს, რომელიც არამხოლოდ თეატრისა და კინოს, არამედ ადამიანების ზოგადი განათლებისა და განვითარებისთვისაც საჭიროა. 

“ამ კანონის მთავარი მიზანია, რომ უბრალოდ არსებობდეს უხილავი კონტროლიორის აჩრდილი ნებისმიერი ხელოვანის თავზე… ეს ფრთებს აჭრის ხელოვნებას და საბოლოოდ ერს აკნინებს”, — ამბობს ჭოლა. 

მსგავსი დამოკიდებულება აქვს სიძულვილის კანონთან მსახიობ ბაია დვალიშვილსაც. ის ამბობს, რომ ისედაც არარსებული “ლგბტ პროპაგანდის” აკრძალვით სახელმწიფო ებრძვის და ჩაგრავს ყველა ადამიანს. 

“ამ კანონით ბრძოლას უცხადებ ადამიანს, მეგობარს, შვილს, შვილის მეგობარს, რომელიც იყო, არის და იქნება. ისინი ჩვენი ახლობლები არიან, ზოგი ნათესავია, ზოგი მეგობარია და როგორც ჩემი მარჯვენა და მარცხენა ხელი, ისე არიან ჩემთვის, ამაზე მერიდება კიდევაც საუბარი”.

მსახიობი ცენზურას სიმსივნეს ადარებს და ამბობს, რომ ის დაკანონების შემდეგ ნელ-ნელა გავრცელდება ყველაზე და ყველაფერზე.

“ცენზურა არ შეეხება მხოლოდ ერთ ან ორ სფეროს, ხელოვნებიდან ის გადავა უნივერსიტეტებშიც და სასწავლო პროგრამებშიც, იმიტომ რომ ცენზურა არის საშინელი რამ და ის ორი ფეხით არ მოდის, მას ფეხები ეზრდება, დიდდება და მოიცავს აბსოლუტურად ყველა სფეროს. ისეთ სახეცვლილებას განიცდის და ისე მიედ-მოედება ყველაფერს, რომ ეს უბრალოდ დაუშვებელია”.

მსახიობი, რომელსაც ბევრი საინტერესო როლის გარდა, მაყურებელი სერიალ “ჩემი ცოლის დაქალებში” ნელიკოს პერსონაჟითაც იცნობს, იხსენებს იმ ეპიზოდებსაც, სადაც მისი პერსონაჟის მეზობლად ტრანსგენდერი ქალი, ნინო ცხოვრობდა, რომელსაც დაუმეგობრდა და მისი მესაიდუმლე გახდა. თუმცა ნინოს ცხოვრება, ისე, როგორც რეალურ ცხოვრებაშიც ხშირად გვინახავს, სამწუხაროდ ტრაგიკულად — მოძალადე მკვლელის ხელით სრულდება.

ამ ეპიზოდებმა ეთერში გასვლისთანავე დიდი გამოხმაურება მიიღო. ბაია დვალიშვილს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ მას ბევრი ტრანსგენდერი ქალი წერდა და უზიარებდა იმ მძიმე ამბებს, რომლებიც მათ გადახდენიათ. მსახიობი ფიქრობს, რომ ამ კანონის პირობებში, დიდი ალბათობით, ჩცდ-დან ამ მძიმე, მაგრამ საჭირო ეპიზოდების ამოჭრას მოითხოვენ. 

“ეს მართლა სულის შემძვრელი იყო, მათ შორის, მოსახლეობისთვისაც და ძალიან დიდი გამოხმაურებაც მოჰყვა. მაგრამ, სავარაუდოდ, თუ მთლიანად ჩცდ არ აკრძალეს, რაც სრულიად შესაძლებელია, ამ დიდ ეპიზოდებს, რა თქმა უნდა, ულაპარაკოდ ამოჭრიან. ამ ერთი სერიალის მაგალითზეც რომ ვილაპარაკოთ, მათი გადმოსახედიდან იქ იმდენი რამეა ამოსაჭრელი, რომ ამხელა სერიალი შეიძლება 30 ეპიზოდამდე ჩამოიყვანონ”.

ბაია დვალიშვილი მიიჩნევს, რომ საბოლოოდ ეს კანონი საშინელ შედეგებამდე მიგვიყვანს და აუცილებელია მის წინააღმდეგ ბრძოლა. 

ახალ თეატრთან გამართული 23 იანვრის მანიფესტი მხოლოდ სიმბოლური აქტი არ ყოფილა. ხელოვანების ძალიან დიდმა გუნდმა გადაწყვიტა, რეგიონებში გამგზავრებით და ხალხთან უშუალო დიალოგით, ბრძოლა სცენიდან რეალურ სივრცეში გადაიტანოს. ეს არის მტკიცე განაცხადი იმისა, რომ ხელოვნება ვერ იქნება ჩუმი მაყურებელი, როცა მისი ხალხი თავისუფლებას კარგავს. იქ, სადაც ადამიანებს ხმა წაერთვათ, ხმამაღლა ლაპარაკი საკუთარ თავზე სცენამ, კადრმა, სიმღერამ, წერამ აიღო.

ახლა, იმ პირობებში, როდესაც ქართული ოცნების ხელისუფლებამ სიძულვილის კანონი მიიღო, რომელიც პირდაპირი ცენზურის ინსტრუმენტად იქცევა, ხელოვნების ხმა კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია. ხელისუფლება ამტკიცებს, თითქოს ეს კანონი იცავს საზოგადოებას “ლგბტ პროპაგანდისგან”, მაგრამ სინამდვილეში, ეს არის სიყალბის ფარდა, რომლის მიღმაც მკაცრი კონტროლის სურვილი იმალება. მიზანი საზოგადოების დაშინება, განსხვავებული აზრის გაქრობა და მათთვის ერთადერთი “მიღებული” ნარატივის დატოვებაა. ხელოვნება კი ამ ნარატივს ვერ დაემორჩილება. მისი ბუნება მრავალფეროვნებაა, ადამიანის სიღრმისეული, ზოგჯერ აუხსნელი სამყაროს გაშიშვლება და როცა ხელოვნება ცენზურას ექვემდებარება, ეს ნიშნავს, რომ რეალობასაც ცენზურა ემუქრება. 

ბრძოლა ცოცხალია, ხელოვნება გადარჩება, ის ცენზურას გაუძლებს, დევნას გადალახავს და მაინც იპოვის გზას. სანამ არსებობს მსახიობი, რომელიც სცენაზე გამოვა და სიმართლეს იტყვის; სანამ არის მაყურებელი, რომელიც ამ სიმართლეს მოუსმენს; სანამ არის რეჟისორი, რომელიც კიდევ ერთხელ დადგამს სპექტაკლს ან გადაიღებს ფილმს, ჩვენ იმედს არ დავკარგავთ. 

რამდენად ბანალურადაც არ უნდა ჟღერდეს, თუკი სიყვარულს შეიძლება ჰქონდეს ფერი, ის ყველა ფერს მოიცავს. მაგრამ, როცა ძალაუფლება ერთ ფერს ირჩევს და დანარჩენებს ანადგურებს, ცხოვრება ფერმკრთალდება, სუნთქვა ძნელდება და ბგერები, რომლებიც ერთ დროს სიყვარულზე ჰყვებოდნენ, ჩუმდებიან. 

ხელისუფლებამ ემოციებს “პროპაგანდა” დაარქვა, თითქოს სიყვარული კი არა, იარაღი იყოს. არ ესმით, რომ სიყვარული არ არის არც იდეოლოგია და არც პარტიული შეხედულება. სიყვარული არის ის, რისი განადგურებაც არ გამოვა.

ვერ ჩამოხევენ ყველა ნახატს, ვერ დაწვავენ ყველა წიგნს, ვერ დაუხშობენ ხმას ყველა ადამიანს. სიყვარული იარსებებს მათ ღიმილში, ვინც ერთმანეთის თვალებში მზეს პოულობს; მათ ჩახუტებაში, ვინც სამყაროსგან გაქცეულს უსაფრთხოებას ჩუქნის; მათ სიჩუმეში, ვისაც სიტყვების გარეშეც ესმის და როდესაც ბნელ ძალას ჰგონია, რომ მისი ჩაქრობა შეუძლია, სინამდვილეში, კიდევ უფრო ანთებს.