სიტყვის თავისუფლებაზე როცა ვსაუბრობთ, აუცილებლად უნდა გვახსოვდეს, რომ მისი მნიშვნელოვანი წყარო დამოუკიდებელი მედიაა. მედიის მდგომარეობა დემოკრატიის შეფასების ერთ-ერთი მთავარი კრიტერიუმიცაა.

ავტორიტარული რეჟიმების პირობებში, ესა თუ ის ხელისუფლება მუდმივად ცდილობს, ჩაახშოს მედიის ხმა. ასეთ ქვეყნებში არაერთი ჟურნალისტი გამხდარა მუქარის, დაშინების, ზეწოლისა და დევნის სამიზნე. ამის მთავარი მიზეზი კი, ალბათ, ისაა, რომ მათ პროფესიის ერთგულება და სიმართლის გაშუქება არასდროს შეუწყვეტიათ. ზოგს ეს გადაწყვეტილება სიცოცხლის ფასადაც დაუჯდა.

ამ სტატიაში იმ ქალ ჟურნალისტებზე გიამბობთ, რომლებიც ზეწოლის პირობებში, საკუთარი პროფესიის ერთგულების, სიმამაცისა და სიმართლის სადარაჯოზე ყოფნის მაგალითს გვიჩვენებენ.

ანა პოლიტკოვსკაია — სიმართლის ხმა პუტინის რუსეთში

“ეს წიგნი ვლადიმერ პუტინზეა, მაგრამ არა ისეთ პუტინზე, როგორსაც ჩვეულებრივ იცნობენ დასავლეთში. არა ვარდისფერი სათვალით დანახულ ვლადიმერ პუტინზე”, — ასე იწყება ჟურნალისტ ანა პოლიტკოვსკაიას წიგნი “პუტინის რუსეთი”, რომელშიც ავტორი სრული სიმძაფრით აღწერს ქვეყანაში მომხდარ რეალურ ისტორიებს და ცხადად აჩვენებს მკითხველებს, როგორი გაუფასურებული იყო ადამიანის სიცოცხლე ამ რეჟიმის პირობებში, ჯერ კიდევ მაშინ. 

წიგნის გამოცემიდან ორ წელში ანა პოლიტკოვსკაიას მოსკოვში, საკუთარ საცხოვრებელ კორპუსში მოკლულს პოულობენ. სწორედ რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმერ პუტინის დაბადების დღეზე,  2006 წლის 7 ოქტომბერს მას სადარბაზოში მკვლელი ჩაუსაფრდა ლიფტში შესულს ცეცხლსასროლი იარაღიდან ჯერ გულ-მკერდში — ოთხჯერ, ბოლოს კი თავის არეში ესროლა.

ანა პოლიტკოვსკაია უკრაინელი წარმოშობის გამომძიებელი რეპორტიორი და 1999 წლიდან “ნოვაია გაზეტას” სპეციალური კორესპონდენტი იყო. ის ამხელდა რუსეთში გამეფებულ კორუფციას, რუსეთის სპეცსამსახურების არაკანონიერ საქმიანობას, აქტიურად აშუქებდა ჩეჩნეთის ომს — ნათელს ჰფენდა იქ არსებულ უსამართლობას, ძალადობას, ადამიანის უფლებების შელახვას და ჩრდილოეთ კავკასიაში რუსი სამხედროების სისასტიკეს.

გარდა ამისა, პოლიტკოვსკაია კრიტიკულ და მამხილებელ სტატიებს ამზადებდა რამზან კადიროვზე, რომელიც მოგვიანებით ჩეჩნეთის ლიდერი გახდა. მასზე წერა არც მაშინ შეუწყვეტია, რაც კადიროვის “პოლიტიკური კარიერა” უფრო და უფრო მაღალ საფეხურზე ადიოდა. მოგვიანებით კი, წერა უშუალოდ ვლადიმერ პუტინზე დაიწყო და ყურადღებას ამახვილებდა იმ სამომავლო საფრთხეებზე, რასაც მისი მმართველობა ქვეყანას მოუტანდა.

“რატომ არის ასეთი რთული, ვარდისფერ ფერებში დაინახო მოვლენები, როდესაც რუსული რეალობის წინაშე აღმოჩნდები? იმიტომ, რომ პუტინმა, ქვეყნის ყველაზე შავბნელი ინტელიგენციის პროდუქტმა, ვერ შეძლო, გადაებიჯებინა თავისი შემქმნელებისთვის და აღარ ემოქმედა სუკ-ის აგენტივით. იგი კვლავაც დაკავებულია თავისუფლების მოყვარე თანამოქალაქეების დახარისხებით; ისევ ისეთი მონდომებით მიილტვის თავისუფლების დასამარებისკენ, როგორც ამას კარიერის დასაწყისში აკეთებდა”

ეტაპობრივად, ანას პროფესიონალიზმი და გამბედაობა რუსეთის საიდუმლო სამსახურების სამიზნე გახდა.

ჟურნალისტის მკვლელობა რამდენჯერმე სცადეს. ერთ-ერთი ცნობილი შემთხვევა 2004 წელს მოხდა, მაშინ, როცა პოლიტკოვსკაია ბესლანის სკოლაში მომხდარი ტერაქტის გასაშუქებლად მიდიოდა. ის თვითმფრინავში მოწამლეს და სამსახურებრივი საქმიანობის შესრულების ნაცვლად, საავადმყოფოში მოუწია ყოფნა.

ანა რეგულარულად იყო დაშინების, ზეწოლისა და მუქარების სამიზნე. ამასთან, რუსული სახელმწიფო არხები აქტიურად ცდილობდნენ მის დისკრედიტაციასა და სახელის შელახვას. ხშირად მოიხსენიებდნენ “მტრის აგენტად”, რაც იმ დროის რუსეთში კიდევ უფრო სახიფათო იარლიყი იყო.

2014 წელს მისი მკვლელობის საქმეზე 4 ადამიანი დააკავეს, თუმცა, რეალური გამოძიება ამ დრომდე ჩატარებული არ არის და არც მკვლელობის უშუალო დამკვეთი მიცემულა პასუხისგებაში.

ნატალია ესტემიროვა

პოლიტკოვსკაიას მკვლელობის შემდეგ, რუსეთში სიტუაცია ნამდვილად არ გაუმჯობესებულა. პუტინის რეჟიმის პირობებში კრიტიკული ჟურნალისტები მუდმივად რეპრესიების და თავდასხმის სამიზნე იყვნენ. მათ შორისაა უფლებადამცველი და ჟურნალისტი ნატალია ესტემიროვა. ის 2009 წლის 15 ივლისს ჩეჩნეთის დედაქალაქ გროზნოში, სახლიდან გასვლისას გაიტაცეს და მოკლეს. დღის ბოლოს მისი ცხედარი ინგუშეთის რესპუბლიკაში იპოვეს. ჟურნალისტი 50 წლის იყო.

ნატალია ჩეჩნეთში ადამიანის უფლებების შელახვის ფაქტებს აშუქებდა, კერძოდ, მოქალაქეების გატაცების, გაუჩინარების, წამებისა და მკვლელობებს შემთხვევებს.

უფლებადამცველი ორგანიზაციის, “მემორიალის” ხელმძღვანელი, ოლეგ ორლოვი რადიო თავისუფლებასთან ერთ-ერთ ინტერვიუში აღნიშნავდა, რომ ჩეჩნეთის ლიდერი, რამზან კადიროვის რაზმების მიერ ადამიანის გატაცების ფაქტების გამოძიება ჟურნალისტს განსაკუთრებულ საფრთხეში აგდებდა.

“ჩემი ერთადერთი დანაშაული ისაა, რომ ჟურნალისტი ვარ” — მარია რესა 

პოლიტიკური რეპრესიების გამოცდილების მქონე ფილიპინელ ჟურნალისტზე, მარია რესაზე საუბარი მისი ცნობილი ავტობიოგრაფიული წიგნით “როგორ დავამარცხოთ დიქტატორი” უნდა დავიწყოთ, რომელიც საქართველოში მიმდინარე უწყვეტი პროტესტის ერთ-ერთი სიმბოლოც გახდა.

წიგნში რესა ავტორიტარული რეჟიმის წინააღმდეგ საკუთარ ბრძოლას აღწერს. ის დეტალურად განიხილავს, როგორ გამოიყენეს სოციალური მედია დეზინფორმაციის გასავრცელებლად, ჟურნალისტის პირადი ცხოვრება კი — მისი დისკრედიტაციისთვის. ყველაფრის მიუხედავად, რესა არ დანებდა და სიმართლისთვის ბრძოლა განაგრძო.

წიგნი ერთგვარი შთაგონების წყაროა მოქალაქეებისთვის, რომლებიც თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის იბრძვიან. ავტორი ცხადს ხდის, რომ დამოუკიდებელ მედიასა და ადამიანების ერთობას დიქტატორთა რეჟიმისა და ძალაუფლების რყევაც კი შეუძლია.

მარია რესა ფილიპინების დედაქალაქ მანილაში დაიბადა. 9 წლის ასაკში ოჯახთან ერთად საცხოვრებლად ამერიკის შეერთებულ შტატებში გადავიდა. პრინსტონის უნივერსიტეტში სწავლის შემდეგ, სამშობლოში დაბრუნდა.

1995 წლიდან რესა CNN-ის ადგილობრივ კორესპონდენტად მუშაობდა. ის განსაკუთრებით აქტიურად სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში ტერორიზმის ზრდას აშუქებდა.

2012 წელს მან სხვებთან ერთად ონლაინ მულტიმედია საინფორმაციო პორტალი სახელად, Rappler დააფუძნა. მისი ხელმძღვანელობით, Rappler მუდმივად აკრიტიკებდა ფილიპინების პრეზიდენტის, როდრიგო დუტერტეს საქმიანობას, განსაკუთრებით კი მის ნარკოპოლიტიკას. მედიის მიერ გამოქვეყნებულ მასალებში საუბარი იყო იმ ძალადობასა და დარღვევებზე, რომელსაც პოლიცია დუტერტეს თანხმობით, მოქალაქეების მიმართ ახორციელებდა. ამასთან, Rappler-მა გააშუქა ამბავი დუტერტეს მომხრე ე.წ. ტროლების არმიაზე, რომლებიც ყალბი სიახლეების გავრცელებით, საზოგადოებრივ განწყობებზე ახდენდნენ გავლენას. გარდა ამისა, რესა ამხელდა, როგორ იყენებდა რეჟიმი ძალაუფლებას ბოროტად, სოციალურ მედიას კი ოპონენტებზე თავდასხმისთვის.

“პრესის თავისუფლება არ ეხებათ მხოლოდ ჟურნალისტებს, ეს არ არის მხოლოდ ჩვენზე. ეს არ მეხება მხოლოდ მე, არ ეხება მხოლოდ Rappler-ს. პრესის თავისუფლება არის თითოეული ფილიპინელის სიმართლის უფლების საფუძველი — იმისთვის, რომ შეგვეძლოს ძლიერებისა და გავლენიანების პასუხისგებაში მიცემა”. 

2017 წლის ივლისში დუტერტემ Rappler დაადანაშაულა, რომ ის “სრულად ამერიკელების საკუთრებაშია”, რასაც ადგილობრივი კონსტიტუცია კრძალავს. ამას მოჰყვა ფილიპინების ფასიანი ქაღალდებისა და ბირჟის კომისიის (SEC) მიერ გამოძიების დაწყება. 2018 წლის იანვარში SEC-მა Rappler-ს ლიცენზია გაუუქმა. საქმე სააპელაციო სასამართლომდე მივიდა. დავა წლების განმავლობაში გრძელდებოდა. საბოლოოდ, 2024 წელს ფილიპინების სააპელაციო სასამართლომ SEC-ის გადაწყვეტილება გააუქმა, და Rappler-ის ლიცენზია აღადგინა. ეს გადაწყვეტილება პრესის თავისუფლების მნიშვნელოვან გამარჯვებად შეფასდა.

Rappler-ის დახურვის მცდელობა რესას წინააღმდეგ დაწყებული რეპრესიების საბოლოო ნაბიჯი არ ყოფილა. სიმართლეზე წერა მარია რესას მის წინააღმდეგ წაყენებულ რამდენიმე ბრალდებად დაუჯდა — სამართლებრივი დევნა 2018 წელს დაიწყო. უფლებადამცველთა შეფასებით, ეს იყო “წინასწარ განზრახული თავდასხმა” სიტყვის თავისუფლებაზე. 2020 წელს ჟურნალისტი Rappler-ში 2012 წელს გამოქვეყნებულ სტატიის გამო დამნაშავედ ცნეს. მასალა ფილიპინელ ბიზნესმენს ეხებოდა, რომელიც ჟურნალისტმა თავის კოლეგასთან ერთად, სხვადასხვა დანაშაულთან კავშირში ამხილა. ბიზნესმენმა გამოცემასა და ჟურნალისტებს ცილისწამებისთვის უჩივლა. მათ 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრებოდათ, თუმცა გირაოთი გაათავისუფლეს. რესამ საქმე უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა. ჯერჯერობით, უზენაეს სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება არ მიუღია. 

რესას ბრძოლას უშედეგოდ არ ჩაუვლია. მიმდინარე წლის მარტში პოლიციამ ფილიპინების ყოფილი პრეზიდენტი, როდრიგო დუტერტე დააკავა და მას პრეზიდენტობის განმავლობაში (2016-2022 წლებში) ძალოვნების მიერ “ნარკოტიკებთან ბრძოლის” კამპანიის ფარგლებში, ათასობით ადამიანის მოკვლას ედავებიან. აქტივისტების თქმით, ადამიანებს მხოლოდ ეჭვის ნიადაგზე, სასამართლოს გადაწყვეტილებებისა და ჩხრეკის ორდერის გარეშე კლავდნენ. გარდა ამისა, დუტერტეს პოლიტიკური ოპონენტების დევნასა და დამოუკიდებელი მედიასთან ბრძოლაში ადანაშაულებენ.

მარია რესამ 2021 წელს მშვიდობის დარგში ნობელის პრემია მიიღო. ამჟამად ამერიკის შეერთებულ შტატებში ცხოვრობს. მიუხედავად ამისა, ის აქტიურად მონაწილეობს ფილიპინებში მედიის თავისუფლებისთვის ბრძოლაში.

მზია ამაღლობელი — “იბრძოლე, სანამ გვიან არ არის”

25 იანვარს ვატიკანის იუბილეზე სიტყვით გამოსვლისას მარია რესამ მზია ამაღლობელზე ისაუბრა, ქართველ ჟურნალისტზე, ნეტგაზეთისა და ბათუმელების დამფუძნებელსა და დირექტორზე, რომელიც დღეს პატიმრობაშია. რესამ თქვა:

“საქართველოს ქუჩებში მასობრივი პროტესტია. ჟურნალისტები, აქტივისტები ნაცემი და დაპატიმრებულები არიან. ჟურნალისტებს პროტესტის დროს ეჭირათ ჩემი წიგნი, რომლის სათაურია “როგორ დავამარცხოთ დიქტატორი”. გამომძიებელი ჟურნალისტი მზია ამაღლობელი საპატიმროში დღეს შიმშილობის მე-14 დღეს იწყებს. მან თქვა: “იმიტომ, რომ არ შემიძლია, გავჩუმდე”.

ეს ფოტო მზიას პირველი სასამართლო სხდომიდანაა. მას ხელში მარია რესას ცნობილი წიგნი უჭირავს და სწორედ ეს კადრი გახდა საფუძველი იმისა, რომ დღეს ის პროტესტის სიმბოლოთა შორისაა.

“ფაქტი, რის გამოც დღეს ბრალდებული ვარ, შედეგია იმ რეპრესიული, მოღალატეობრივი, ძალადობრივი, ადამიანის, სიტყვის და გამოხატვის წინააღმდეგ მიმართული პროცესების, რომელიც ბოლო ერთი წელია ვითარდება და ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში ფეხს იკიდებს, როგორც დიქტატურა. არ ვაპირებ მივიღო რეჟიმის დღის წესრიგი. […] სიცოცხლეზე ღირებული თავისუფლებაა”. 

გაზეთი ბათუმელები მზია ამაღლობელმა 2001 წელს, 26 წლის ასაკში კოლეგასთან, ეთერ თურაძესთან ერთად დააფუძნა, იმ დროს, როცა აჭარას ასლან აბაშიძე მართავდა. იმდროინდელი ჟურნალ-გაზეთებიდან ბათუმელებს ის გამოარჩევდა, რომ არ ერიდებოდა კრიტიკას, მწვავე თემების გაშუქებას და არ ექვემდებარებოდა არცერთი პოლიტიკური ჯგუფის გავლენას. მოგვიანებით, მზია გამოცემის მედიამენეჯერი გახდა.

“ასე მოხდა უნებურად, თანდათან. თავიდან ერთად ვმუშაობდით, როგორც ჟურნალისტები. მე უფრო სწრაფად ვწერდი, მზია მეტ ხანს უნდებოდა და ამაზე სულ ვკამათობდით. სამაგიეროდ მას შეეძლო ეზრუნა სხვა დანარჩენზე, ეფიქრა, როგორ გაეზარდა გაზეთის ტირაჟი, როგორ ეპოვა საქმიანი პარტნიორები, ყოველთვის ჰქონდა სათადარიგო გეგმა და მონახაზი, რა როგორ უნდა გაკეთებულიყო. ასე, თანდათან გახდა მზია მედიამენეჯერი”, — ჰყვება ბათუმელებთან ეთერ თურაძე.

რამდენიმე წლის შემდეგ, 2010 წელს მზია ამაღლობელმა თანადამფუძნებლებთან ერთად ონლაინგამოცემა ნეტგაზეთი დააარსა და პირველად, რეგიონულმა გამოცემამ მოახერხა, მთელ ქვეყანაში გავრცელებულიყო ისე, რომ კრიტიკული მედიის ნიშა არ დაეკარგა.

მზია ამაღლობელი ახლა სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებშია დაკავებული და 4-დან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება. ის 11 იანვარს ბათუმში სტიკერის გაკვრის გამო, 12 იანვარს კი ხელმეორედ, ამჯერად სისხლის სამართლის წესით, ბათუმის პოლიციის უფროსისთვის, ირაკლი დგებუაძისთვის სილის გაწვნის გამო დააკავეს.

რამდენიმე დღეში ბათუმელებმა და ნეტგაზეთმა გაავრცელა ვიდეო და ინფორმაცია, რომ მეორედ დაკავების დროს, პოლიციის ეზოში მზიას ბათუმის პოლიციის უფროსი, ირაკლი დგებუაძე აგინებდა. ამასთან, ვიდეოში ისმის სიტყვები: “სისხლის… ბო*იშვილი ვიყო, სისხლით დავიჭერ, ამას მოვუ**ნავ დედის მუ*ტელს”.

ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის თავმჯდომარემ, ნონა ქურდოვანიძემ რუსთავის ციხეში ჟურნალისტთან ვიზიტის შემდეგ განაცხადა, რომ დაპატიმრებული ქალი ჟურნალისტი არასათანადო მოპყრობის მსხვერპლი გახდა — დგებუაძემ მას სახეში შეაფურთხა, მისი ბრძანების შესაბამისად, არ ასმევდნენ წყალს და არ აძლევდნენ საპირფარეშოთი სარგებლობის უფლებას.

მზია ამაღობელის დაკავებიდან დღემდე ქართული ოცნების წარმომადგენლების მხრიდან, თუ სოციალურ ქსელში ე.წ. ტროლ-ბოტების საშუალებით, აქტიურად მიმდინარეობდა მზია ამაღლობელის დისკრედიტაციის კამპანია. პარტიის ლიდერები ცდილობდნენ სილის გაწვნა პოლიციელზე თავდასხმად შეეფუთათ და ამაღლობელისგან ბოდიშის მოხდას ითხოვდნენ, რააზეც მზია ერთ-ერთ სასამართლო სხდომაზე ასეთი კომენტარი გააკეთა: “მოძალადეს ბოდიშს არ უხდიან, ეს მინდა, იცოდეთ ჩემი განწყობის დასადგენად”.

პატიმრობაში მყოფმა მზია ამაღლობელმა 38 დღე იშიმშილა. შიმშილობა მან ბათუმში “ოცნების ქალაქში” მომხდარი ტრაგედიის შემდეგ, 18 თებერვალს შეწყვიტა.

“ბათუმში, “ოცნების ქალაქში” მომხდარი ტრაგედიის ორი არასრულწლოვანი ბავშვის თხრილში ჩავარდნის და დაღუპვის ფონზე, ჩემს ჯანმრთელობას და სიცოცხლეზე საზოგადოების წუხილის მოსმენა, წარმოუდგენლად მძიმეა ჩემთვის. ამ დღეებში, ექიმების დახმარებით შევეცდები როგორმე შევძლო კვების აღდგენა. “სინდისის პატიმრებს” მადლობა სოლიდარობისთვის, ვთხოვ მათაც შეწყვიტონ შიმშილობა. განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობა ვგრძნობ ჩემი თანამოაზრეების კოლეგების, მეგობრების და ოჯახის მიმართ. არ მინდა, ჩემმა შიმშილობამ დაგასუსტოთ, თქვენ ჩემს ნაცვლადაც უნდა იბრძოლოთ”, — ეწერა წერილში, რომელიც შიმშილობის შეწყვეტის შემდეგ, მზიას კოლეგებმა გაავრცელეს.

7 მაისს ცნობილი გახდა, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტრომ მზიას წინააღმდეგ კიდევ ერთი ახალი ადმინისტრაციული საქმე დაიწყო. მას უწყება 2025 წლის 11 იანვარს პოლიციის დეპარტამენტის წინ, დამხმარე ნაგებობაზე სტიკერის გაკვრას ედავება, თითქოსდა ამ ქმედებით იერსახე დამახინჯდა. საქმე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 150-ე მუხლის პირველი ნაწილითაა სასამართლოში შესული.

მზია ამაღლობელი პირველი ქალი ჟურნალისტია საქართველოში, რომელიც დააპატიმრეს. დაკავების დღიდან სიტყვები “თავისუფლება მზიას” საპროტესტო მოძრაობის ერთ-ერთ მთავარ შეძახილად იქცა, ხოლო მისი წინააღმდეგობა არამხოლოდ მედიის წარმომადგენლებისთვის, არამედ პროტესში ჩართული მოქალაქეებისთვისაც მნიშვნელოვანი სიმბოლო გახდა. 

“მჯერა, სანამ ჯერ კიდევ იქნებიან და გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც გვეტყვიან, მარტო არ ხარ, მანამდე შევძლებთ საკუთარი პროფესიის და ქვეყნის შენარჩუნებას და განვითარებასაც. ამიტომაც მოვუწოდებ ჩემს მოქალაქეებს, ითანამშრომლონ მედიასთან და ჟურნალისტებთან ერთად ამხილონ ყველა ის პირი, ის წრე და ჯგუფი, ვინც ნორმად აქცია კორუფცია, უსამართლობა და ძალადობა; ვინც გვძარცვავს, გვაღარიბებს და გვღალატობს. მოვუწოდებ ქართულ ბიზნესს, რომ აიღონ პასუხისმგებლობა თავისუფალი, კრიტიკული მედიის გადარჩენაზე. მივმართავ თანამედროვე, ცივილურ სამყაროს – ნუ დაგვტოვებს რუსეთის და მისი ინტერესების გამტარ ავტორიტარულ რეჟიმთან პირისპირ, მარტო. ნუ დაკარგავს თავისუფლების ხმას საქართველოდან”.