ავტორი: ბექა მაისურაძე
კარლოვი ვარის წლევანდელ კინოფესტივალზე ყველაფერი ადამიანით იწყება და ადამიანითვე მთავრდება — არა როგორც გმირზე შთამაგონებელ დრამაში ან ანტიგმირზე მძაფრსიუჟეტიან თრილერში, არამედ როგორც ცოცხალ, რეალურ არსებაზე, რომელიც არსებობის ყველაზე რთულ, დაუცველ და ზოგჯერ შეურაცხმყოფელ ფაზაში აღმოჩნდა. ეს არის ფესტივალი ადამიანზე, რომელიც დაკარგულია, მაგრამ ჯერ არ დანებებულა; დაჩრდილულია ომით, მაგრამ ჯერ კიდევ ეძებს მზეს; მოშორებულია საკუთარ იდენტობას, მაგრამ დაჟინებით ცდილობს მის ხელახლა გამოძერწვას.
ფესტივალის 59-ე გამოშვება თითქოს ერთ კითხვაში ჩაეტია: როგორ ვცხოვრობთ მაშინ, როცა რეალობა პირად ან პოლიტიკურ დონეზე ყოველდღე იცვლება, ინგრევა, თავიდან შენდება და ისევ იმსხვრევა? როგორ ვაგრძელებთ არსებობას, როცა არ ვიცით, ვინ ვართ? ეს კითხვები, თანაბრად ტკივილიანი და ლირიკული, ფესტივალის თითქმის ყველა ფილმში გაჟღერდა და ავტორებიც ერთნაირი სიმძაფრით გვიყვებიან თავიანთ ვერსიას.
სხვადასხვა ფილმი, სხვადასხვა სექცია და სხვადასხვა ტონი, სადაც ზოგან კამერა ჩუმად შესცქერის შიდა ტრავმას, ზოგან კი აგრესიულად უსვამს ხაზს სოციალურ უსამართლობას, ერთ რამეში ერთიანდება — ეს არის თავგანწირული ძიება იმისა, თუ როგორ ვუყუროთ სამყაროს მაშინ, როცა ძალაუფლება ულმობლად დაგვყურებს ზემოდან; როცა ომი გარშემო სულ უფრო ხმამაღლა ღრიალებს, როცა სიღარიბე წარსულის კი არა, აწმყოს თანმდევი ელემენტია და მაინც, იმ სამყაროშიც კი, სადაც ყველაფერი თითქოს იშლება, ურთიერთობებს, სითბოს, ერთგულებას და მორალურ სიმამაცეს ჯერ კიდევ აქვს ხმა.
რეჟისორები არ ცდილობენ, გვასიამოვნონ ან უბრალოდ გაგვაოცონ — ისინი პირდაპირ თვალებში გვიყურებენ და გვეკითხებიან: როგორ ცხოვრობთ?! იმიტომ, რომ აქ, ფესტივალის კედლებს მიღმა, სამყაროც სწორედ ასეთია: ჩამონგრეული, მაგრამ გაბედული პასუხის მოლოდინში.
რა ხდება, როცა ქალის ხმა სახელმწიფოს წინააღმდეგ მოქმედ ძალად მიიჩნევა? როცა სიმღერა კანონის დარღვევაა და ხმა დანაშაული? სწორედ ამ კითხვების დასმას იწყებს ირანული ფილმი “სირცხვილი” და აინტერესებს, სად “დგას” შენი ხმა.
მთავარი გმირი ახალგაზრდა ირანელი ქალია, რომელიც მღერის ხმამაღლა, საჯაროდ და დაუფარავად იმ ქვეყანაში, სადაც ქალებს საჯაროდ სიმღერა ეკრძალებათ. ეს ქმედება კი მხოლოდ პირადი ამბოხი არაა — ეს არის გალაშქრება დიდი ჩაგვრისა და გამეფებული სიჩუმის წინააღმდეგ.
ფილმში ქუჩები ნაცნობია, მაგრამ სარისკო, ხმები კი ბუნებრივად მაღალი. მთავარი გმირი თითქოს ერთი ჩვეულებრივი გოგოა, მაგრამ მის ხმაში დაძაბულობაა, რაც იმ საზოგადოებას აქვს, რომელშიც თავისუფლება აკრძალულია. მღერის მეტროს სადგურში, ქუჩის გადასასვლელთან — სიღრმით, დაღლილობითა და დაუცხრომელი მონდომებით. ეს მისთვის არ არის რიგითი შოუ — ეს გადარჩენის ფორმაა.
რეჟისორი სოჰეილ ბეირაჰი (Soheil Beiraghi) ერთ ხმასა და ერთ სხეულში გვაჩვენებს სახელმწიფოს, რომელიც ყველა მხრიდან არღვევს ადამიანის უფლებებს და გვაცნობს ქალს, რომლის არსებობაც ამ სამყაროში მთავარი კონფლიქტია.
თუმცა, ფილმის ყველაზე დიდი სილამაზე, თუ შეძლება ასე ითქვას, არის ის, რომ არ არის მხოლოდ ტკივილზე. მის შუაგულში უცნაური სინათლე იფეთქებს. არა იმედის ბანალური კონცეფციით, არამედ თავისუფლების მუსიკალური ჟღერადობით და როცა ქალი მღერის, რეალურად საერთოდ არ უსმენ ერთ კონკრეტულ სიმღერას, უსმენ თავისუფლების ყველაზე დიდ აქტს; უსმენ იმას, რაც არ არსებობს, მაგრამ რაც შესაძლებელს ხდის უსიტყვოდ დარჩენას.
თალიბანის სასტიკ რეჟიმსა და ამ რეჟიმში ქალის წარმოუდგენელ ბედზე გიყვება თურქი რეჟისორის, გოზდე ქურალის ფილმი “კინოთეატრი კაზირეც”, რომელიც იმაზეა, რაც სინამდვილეში ხდება და რაც არ უნდა ხდებოდეს.
მთავარ გმირს, ლეილას, ცხოვრებაში ერთი მიზანი დარჩა — იპოვოს შვილი, ომიდი. მაგრამ ქვეყანაში, სადაც ქალად ყოფნა ნიშნავს არაფრად ყოფნას, ამის შანსი მცირეა. ამიტომ ის ირჩევს უკიდურეს და სახიფათო გზას, სადაც თითოეული შეყოვნება შეიძლება სასიკვდილო აღმოჩნდეს. თავის მეორე სრულმეტრაჟიან ფილმში თურქი რეჟისორი მოგვითხრობს ჩაგვრის ამბავს, სადაც ადამიანი იძულებულია აირჩიოს ისეთი როლები, როგორიც არასოდეს ექნებოდა თავისუფალ ქვეყანაში: ხან იშვიათი, ძალადობით ნაკარნახევი ფემინურობა, ხან კი ნასესხები და საფრთხის შემცველი მასკულინობა.
ფილმი არ არის ამბავი გაბედულობაზე. ეს უფრო არის ამბავი იმაზე, თუ როგორ იქცევა გადარჩენის სურვილი წინააღმდეგობად; როგორ იქცევა მორჩილება რუტინად და როგორ ეძებ ყოველ ჯერზე ახალ გზას, რომ არ დაიკარგო იმ ქვეყნის რუკაზე, რომელიც შენს არსებობას საერთოდ უარყოფს.
“ალბათ 21 წლის ვიქნებოდი, როცა ავღანეთში ჩავედი. დღემდე მახსოვს ის შიში და მარტოობა, რაც იქ სუფევდა. სწორედ ამ შიშმა შთამაგონა ლეილას პერსონაჟის შექმნა. იქ არ არიან ქალები, არ არიან ბავშვები, არაფერია — მხოლოდ კაცები და სადღაც შორიდან გაგონილი ძალადობის ხმები”, — ამბობს რეჟისორი.
მთავარი გმირის შვილს ომიდი ჰქვია, რაც “იმედს” ნიშნავს და ის მისთვის არ არის მხოლოდ შვილი — ის არის მიზეზი გზის დასაწყებად; ის არის იმედი, რომელიც შეიძლება აღარ ცოცხლობდეს, მაგრამ არსებობდეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ადამიანს გადარჩენის შანსი დარჩეს; იმედი, რომელიც ძალადობაშია გაჩენილი, მაგრამ აქვს შანსი, თავიდან დაიბადოს თავისუფლებაში.
და თუ ომიდი არ არსებობს, როგორც სხეული, ის რჩება, როგორც არჩევანი: ვიცოცხლოთ იმ ქვეყანაში, რომელიც გვძარცვავს, თუ ვიბრძოლოთ იმისთვის, რაც დავკარგეთ. ეს ფილმი კი გვიბრუნებს პასუხს — იმედი ყველაზე მეტად მაშინ მოდის, როცა ადამიანი ხმის ამოღებას ბედავს.
ბოლოს, როცა კადრი ნელა მუქდება და ყურებში ავღანეთის გაყინული მიწიდან წამოსული უსასრულო ქარის ხმა ისმის, ვხედავთ ქალს, რომელიც სუნთქვას არ იკავებს, აღარ იმალება, აღარ თამაშობს სხვის როლს. შეიძლება, მის წინ შვილი აღარ არის და შეიძლება, ომიდი მხოლოდ სახელი იყო — რაღაც ძველი, უკვე დაკარგული — მაგრამ მის თვალებში ახლა რაღაც სხვა ცოცხლობს.
ეს არ არის ბედნიერი დასასრული, მაგრამ ეს არის ერთ წამში ჩატეული ადამიანის დაბრუნება საკუთარ თავთან — იქ, სადაც მეხსიერება არ წაიშლება და სადაც ბრძოლას აზრი აქვს, თუნდაც ის უმცირესი კვალი იყოს, რომელსაც დედა შვილის საპოვნელად ტოვებს გაყინულ მიწაზე.
და ჩვენ, ეკრანს მიღმა მყოფები, ვრჩებით ჩუმად. იმიტომ, რომ ასეთი ისტორიების შემდეგ, სიტყვის თქმა დაფრთხობას ჰგავს. თითქოს ხმა არაფერია იმ დუმილთან შედარებით, რაც ლეილას გზას თან სდევდა ნაბიჯ-ნაბიჯ, ნიღბიდან ნიღბამდე, შიშიდან სინათლემდე.
ეს ფილმი ყველაზეა. ჩვენს შიშებზე, ჩვენს დანაკარგებზე, ჩვენს “ომიდებზე”, თუმცა სხვა ფორმებით, სხვა ტკივილებით, სხვა ბრძოლებით. შეიძლება, ლეილას გზამ დაგვანახა, რომ ზოგჯერ საკმარისია მხოლოდ წასვლა — მხოლოდ ერთი ნაბიჯის გადადგმა შიშისკენ და იქ, სიბნელის მიღმა, შესაძლოა, იმედი ჯერ კიდევ იძებნებოდეს.
გატეხილი ხმების, სულის ლპობისა და ძალადობის წარმოუდგენელ ამბავს გვიყვება ჩეხი რეჟისორის, ონდრეი პროვაზნიკის ახალი ფილმიც, რომელსაც ზუსტად ის სახელი ჰქვია, რაზეც არის ფილმი — “გატეხილი ხმები”.
ფილმი 1990-იანი წლების ჩეხეთის რესპუბლიკაში გვამოგზაურებს — დროის იმ მიჯნაზე, როცა ქვეყანა კომუნიზმის ჩრდილიდან გამოდის და ახალი სამყაროსკენ, თავისუფლებისკენ დგამს ნაბიჯებს. პატარა, 13 წლის კაროლინა ცდილობს თავის ნაპერწკალშემოგლეჯილ ოცნებებს ფეხი აუწყოს და გახდეს გოგონათა გუნდის წევრი. კონკურენცია დიდია, რაც ფილმის დასაწყისშივე სიფხიზლესა და დაძაბულობას ქმნის.
კაროლინა, თავისი ტალანტითა და ახალგაზრდული სიფაქიზით, გრძნობს, რომ შეიძლება დაუმტკიცოს სამყაროს, რამდენად ღირსეულია, როგორ შეუძლია დაიმკვიდროს თავისი ადგილი იმ დიდ სცენაზე, რომელსაც ცხოვრებას ჰქვია. მაგრამ ამ ოცნებების უკან მახინჯი სიმართლე იმალება — მოძალადე, რომელიც მას სულიერ და ფიზიკურ თავისუფლებას უსპობს.
კაროლინა კი, უმწიკვლო და საკუთარ თავში დარწმუნებული, თანდათანობით იძირება იმ გაუმჭვირვალე სამყაროში, სადაც არც შიშებს და არც მფარველობას დრო და სივრცე არ გააჩნიათ. მისი თვალები, მომღიმარი ბავშვობის სიმბოლო, ფილმის ყოველი კადრით უფრო და უფრო ბნელდება, როცა ვიგებთ, რომ თავისუფლება მისთვის სულ უფრო შორეული ოცნება ხდება.
ეს არის ამბავი დაკარგულ ბავშვობაზე, სადაც სუფთა ხმა თანდათან დუმდება და გაიძულებენ, რომ დაიჯერო — მხოლოდ სისუსტე, დარდი, მორჩილება გადაგარჩენს.
“გატეხილი ხმების” ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ეპიზოდი ალბათ ის არის, როდესაც გუნდის ჰარმონიული სიმღერა გვესმის, როცა ტკივილისა და სილამაზის ურთულესი სინთეზი ხდება, თითქოს მუსიკა თავად გამოთქვამს იმას, რასაც სიტყვები ვერ აღწერენ და თავისი შეუდარებელი სისუფთავით, მაყურებელს აიძულებს დუმილის ტვირთი იგრძნოს.
ონდრეი პროვაზნიკის ფილმი გვეხმარება გავიგოთ, რომ გაურკვევლობის მიუხედავად, ხვალინდელი დღე შეიძლება გატანჯული, მაგრამ მაინც ღია იყოს თავისუფლებისთვის.
კარლოვი ვარის კინოფესტივალის წლევანდელი პროგრამა ერთ დიდ და ემოციურ გზავნილს აკეთებს — ყველაზე რთულ პირობებშიც კი, როცა გარშემო ყველანი ვიშლებით, ადამიანურ სულს ჯერ კიდევ აქვს ძალა და სურვილი, აღდგეს, იბრძოლოს და თავისუფლებისთვის ბევრი გაიღოს. ეს ფილმები გვაჩვენებს, რომ თითოეული გატეხილი ხმა, ყველა დაშლილი ოცნება და ყოველი დაუცველი ნაბიჯი არა მარტო იმედგაცრუების, არამედ გაბედულების ნიშანია; ნიშანია იმისა, რომ ადამიანი არ დათმობს თავს, არ დაიხევს უკან და მაინც გააგრძელებს არსებობას — უფრო ძლიერი და ცოცხალი, ვიდრე წარმოგვიდგენია.