ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი (აივ) არის ვირუსი, რომელიც ეტაპობრივად ანადგურებს იმუნურ სისტემას, რის შედეგადაც სხეულისთვის რთულდება სხვა დროს უვნებელი ინფექციებისგან თავდაცვა. როდესაც იმუნური თავდაცვის მექანიზმები მნიშვნელოვნად ითრგუნება, ადამიანს შეიძლება განუვითარდეს შიდსი (შეძენილი იმუნური დეფიციტის სინდრომი).
მართალია, ქრონიკული აივ-ინფექცია ბოლომდე არ იკურნება, მაგრამ მისი მართვა შესაძლებელია ანტივირუსული პრეპარატებით, რაც ადამიანს ხანგრძლივი, ჯანმრთელი ცხოვრების ქონის საშუალებას აძლევს და ასევე ხელს უშლის ვირუსის გავრცელებას.
ამ სტატიაში ახსნილია აივ/შიდსის გამომწვევი მიზეზები და სიმპტომები, მათ შორის ის, თუ როგორ ხდება ამ დაავადების დიაგნოსტირება და მკურნალობა.
► სქესობრივი გზით გადამდები სხვა ინფექციების შესახებ მეტი ინფორმაციისთვის იხილეთ ჩვენი სტატია სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები — ტიპები, გავრცელების გზები და ტესტირება
აივ და შიდსი — რა განსხვავებაა მათ შორის?
აივ არის ვირუსი, რომელსაც შეიძლება მოჰყვეს შიდსი, თუკი ინფექცია მკურნალობის გარეშე დარჩება.
აივ ინფექცია მიზანში იღებს და კლავს სისხლის თეთრი უჯრედების კონკრეტულ ტიპს, CD4 T-უჯრედებს, რომლებიც ააქტიურებს იმუნურ სისტემას უცხო სხეულის შემოჭრის შემთხვევაში. როდესაც ეს უჯრედები დიდი რაოდენობით ნადგურდება, სხეული მოწყვლადი ხდება იმ ინფექციების მიმართ, რომლებსაც სხვა დროს გაუმკლავდებოდა.
შიდსი არის აივ-ის ბოლო სტადია. ის დგება მაშინ, როდესაც იმუნური სისტემა სრულიადაა დათრგუნული, რის გამოც სხეული დაუცველი რჩება სიცოცხლისთვის სახიფათო უამრავი სხვადასხვა ინფექციის მიმართ.
აივ-ის ქონა ნიშნავს, რომ არსებობს შიდსის განვითარების ალბათობა, თუმცა არა აუცილებლად. დღესდღეობით შიდსი მეტწილად აივ-ინფექციის უყურადღებოდ და მკურნალობის გარეშე დატოვების შედეგია.
შიდსი არის აივ-ინფექციის სტადია, რომლის დროსაც ადამიანს შეძენილი იმუნური დეფიციტი აქვს და ის პოტენციურად სერიოზული ინფექციების რისკის ქვეშაა. შიდსის დიაგნოზი შეიძლება დაისვას მაშინ, როდესაც ადამიანს აქვს 200-ზე ნაკლები CD4 T-უჯრედი სისხლის მიკროლიტრზე (უჯრედები/µL). CD4-ის ნორმალური მაჩვენებელია 500-იდან 1000-მდე უჯრედები/µL.
რას ნიშნავს „აივ-დადებითი“ და „აივ-უარყოფითი“?
„აივ-დადებითი“ ნიშნავს, რომ ადამიანს აქვს აივ-ინფექცია. ეს დგინდება ორი ტესტით, რომლებიც ადასტურებს სისხლში ვირუსის არსებობას. ეს ტესტები უკიდურესად ზუსტია და ცრუ დადებითი შედეგი (რომელიც აჩვენებს, რომ სისხლში ვირუსია, როდესაც სინამდვილეში ის არ არის) ძალიან იშვიათია. თუ ადამიანს დაუდგინდება აივ-ის დიაგნოზი, მას ის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში ექნება.
► მართალია, ცრუ დადებითი შედეგი იშვიათია, თუმცა უმჯობესია, დადებითი პასუხის მიღებისას დამატებით ერთხელ მაინც გაიკეთოთ ტესტი მეტი სიზუსტისთვის.
„აივ-უარყოფითი“ ნიშნავს, რომ არ არსებობს სისხლში ვირუსის ქონის მტკიცებულება. თუმცა, ეს აუცილებლად არ ნიშნავს იმას, რომ ადამიანს ინფექცია არ აქვს. მაგალითად, თუკი ადამიანი დაინფიცირებიდან ძალიან მალე გაიკეთებს ტესტს — ფანჯრის პერიოდის განმავლობაში, როდესაც სხეულს ჯერ კიდევ არ დაუწყია ინფექციის მიმართ იმუნური რეაქცია — ტესტი, შესაძლოა, ცრუ-უარყოფითი პასუხით დაბრუნდეს, რაც ნიშნავს, რომ ადამიანს აქვს ვირუსი, თუმცა ტესტის შედეგი მას ვერ ხედავს.
► სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ცრუ დადებითი პასუხი ძალიან იშვიათია, თუმცა ცრუ უარყოფითი პასუხი შეიძლება თავისუფლად დაბრუნდეს იმ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანი ახალი დაინფიცირებულია და სხეულს ინფექციასთან ბრძოლა ჯერ არ დაუწყია.
აივ-ის სტადიები
აივ-ინფექცია პროგრესირებს შემდეგ სამი სტადიის სახით:
- მწვავე სტადია: ეს არის პერიოდი, რომელიც მყისიერად მოსდევს დაინფიცირებას, რა დროსაც იმუნური სისტემა აქტიურდება ინფექციასთან საბრძოლველად. მართალია, საბოლოოდ ინფექცია მართვადი ხდება, მაგრამ ვირუსი არ ქრება. ამის ნაცვლად, ის იმალება ქსოვილებში, სადაც ჩუმად აგრძელებს გამრავლებას;
- ქრონიკული სტადია: ეს არის ხანგრძლივი პერიოდი, ხშირად წლობით ან ზოგჯერ ათწლეულობით, რა დროსაც ვირუსი ნელ-ნელა ანადგურებს CD4 T-უჯრედებს, ხშირად რამდენიმე შესამჩნევი სიმპტომის გამოვლენით;
- შიდსი: აივ-ინფექციის ბოლო სტადია. უკურნებლად დატოვების შემთხვევაში, აივ გარდაუვალად ფატალურია, საშუალოდ 8-იდან 10 წლამდე პერიოდში.
როგორ ვრცელდება აივ/შიდსი?
აივ მაღალი კონცენტრაციით გვხვდება სისხლში, სპერმაში, ვაგინალურ სითხეში, ანალურ სეკრეციებსა და ძუძუს რძეში. შესაბამისად, აივ-ის გავრცელების ყველაზე ხშირი გზებია:
- ანალური სექსი;
- ვაგინალური სექსი;
- პერინატალური ტრანსმისია (ორსულობის ან მშობიარობის დროს ორსული ადამიანიდან ნაყოფზე ან ახალშობილზე გადაცემა, ასევე ძუძუთი კვებისას მშობლიდან ჩვილზე გადაცემა);
- საზიარო ნემსები და შპრიცები.
აივ გადარჩენას ვერ ახერხებს ნერწყვში, შარდსა და ოფლში ამ სითხეებში არსებული ფერმენტებისა და მჟავების გამო, რომლებიც ვირუსისადმი მტრულია.
ვირუსის გადაცემის ნაკლებად სავარაუდო გზებს შორისაა ორალური სექსი, ტატუს ან პირსინგის გაკეთება, სტომატოლოგია და სისხლის გადასხმა. აივ არ ვრცელდება საკვებით, საზიარო ჭურჭლით, უნიტაზის დასაჯდომიდან, კოცნით, შეხებით, კოღოს ნაკბენით ან პირადი მოვლის საშუალებებით.
აივ-ის რისკ-ფაქტორებს შორისაა:
- უპრეზერვატივო სექსი;
- მრავალი სექსუალური პარტნიორის ქონა;
- ანონიმური სექსი;
- სხვა სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციის (სგგი) ქონა;
- ნემსების, შპრიცებისა და სხვა სამედიცინო ატრიბუტიკის გაზიარება;
- მკურნალობის გარეშე დატოვებული აივ-ის ქონა ორსულობის დროს (რისკი ნაყოფისთვის/ახალშობილისთვის).
აივ-ის სიმპტომები
აივ-ის მწვავე და ქრონიკული სტადიების დროს ყველა ადამიანს არ უვლინდება სიმპტომები. მათ, ვისაც უვლინდებათ, ხშირად აქვთ გენერალიზებული, არასპეციფიკური სიმპტომები, რომლებიც ხშირად მარტივად შეიძლება შეგეშალოთ სხვა დაავადებებში.
მწვავე სიმპტომები
მწვავე ინფექციის დროს ინფიცირებულთა დაახლოებით ნახევარს აქვს მოკლევადიანი, გრიპისმაგვარი სიმპტომები (რომელსაც მწვავე რეტროვირუსული სინდრომი ეწოდება). მწვავე აივ-ინფექციის სიმპტომებს შორისაა:
- ცხელება;
- დაღლილობა;
- თავის ტკივილი;
- ყელის ტკივილი;
- კუნთების ტკივილი;
- სახსრების ტკივილი;
- შეშუპებული ლიმფური კვანძები;
- დამახასიათებელი გამონაყარი.
ქრონიკული სიმპტომები
ინფექციის ქრონიკული სტადიის დროს უჩვეულო არ არის ლიმფური კვანძების სისტემური შეშუპება (ლიმფადენოპათია), თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში, ის მსუბუქდება დროთა განმავლობაში. ინფექციის ჩუმად პროგრესირებასთან ერთად, ადამიანს ხშირად ახასიათებს ქრონიკული დაღლილობა ან იმუნურ სისტემასთან დაკავშირებული ისეთი დაავადებები, როგორებიცაა:
- პირის ღრუს კანდიდოზი;
- გენიტალური ჰერპესი;
- აივ-თან ასოცირებული ფაღარათი;
- ჰერპეს ზოსტერი (სარტყლისებრი ჰერპესი).
აივ-ის სიმპტომები სქესის მიხედვით
აივ-ის სიმპტომები დიდწილად ერთნაირია მდედრობითი და მამრობითი სქესის ადამიანებში. ამის გათვალისწინებით, მდედრობითი ანატომიის მქონე აივ-დადებით ადამიანებს შეიძლება უფრო ხშირად აწუხებდეთ სოკოვანი ინფექციები, არარეგულარული მენსტრუაცია, უჩვეულო სისხლდენა და ქრონიკული ტკივილი მენჯს არეში, ხოლო მამრობითი ანატომიის მქონე აივ-დადებით ადამიანებს შეიძლება ჰქონდეთ ტკივილი ეაკულაციისას, აწუხებდეთ ერექციული დისფუნქცია, ლიბიდოს დაქვეითება და მკერდის უჩვეულო ზრდა (გინეკომასტია).
როგორ ავირიდოთ თავიდან აივ?
აივ-ის პრევენციისთვის არსებობს როგორც კლასიკური მეთოდები, ისე თანამედროვე სამედიცინო ჩარევები, რომლებიც ძალიან ეფექტურია ვირუსით დაინფიცირების ან მისი გავრცელების რისკის შემცირებაში.
დაკავდით უსაფრთხო სექსით
პრეზერვატივი აივ-ისგან თავის დაცვის ჯერ კიდევ ერთ-ერთი უმთავრესი საშუალებაა. პრეზერვატივის სწორად და რეგულარულად გამოყენება ამცირებს აივ-ის გავრცელების ალბათობას ყველაზე მაღალი რისკის მქონე ჯგუფში — კაცებში, რომლებსაც სექსი აქვთ კაცებთან — 91%-ით.
დაუცველ სქესობრივ აქტს, განსაკუთრებით აივ-დადებით პარტნიორთან ან ადამიანთან, რომლის აივ-სტატუსიც უცნობია, აივ-ის გადაცემის მაღალი რისკი აქვს. სექსის დროს პრეზერვატივის გამოყენება აუცილებელია აივ-ისა და სხვა სგგ ინფექციების თავიდან ასაცილებლად.
► გარდა ამისა, აივ-ის პრევენციასა და მართვაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს აივ-ზე რეგულარული ტესტირება.
- იხილეთ აგრეთვე ჩვენი სტატია პრეზერვატივი და უსაფრთხო სექსი — როგორ და რატომ უნდა დავიცვათ თავი?
არ გამოიყენოთ სხვისი ნემსები და შპრიცები
ნემსებისა და შპრიცების გაზიარება ზრდის აივ-ის გავრცელების რისკს, რადგან ის საშუალებას იძლევა, აივ-ინფიცირებული სისხლი პირდაპირ გადაეცეს ერთი ადამიანიდან მეორეს. გარდა ამისა, ბევრმა ნარკოტიკულმა საშუალებამ შეიძლება დათრგუნოს შიში, საღად აზროვნების უნარი ან გამოიწვიოს ჰიპერსექსუალური ქცევები, რასაც შეიძლება მოყვეს დაუცველი სექსი, რაც ზრდის აივ-ის გავრცელების რისკს, განურჩევლად იმისა, მოხდა თუ არა ნემსის ან შპრიცის გაზიარება.
PrEP და PEP
აივ-ის პრე-ექსპოზიციური პროფილაქტიკა (PrEP) არის პრევენციული სტრატეგია, რომელიც გამოიყენება იმ ადამიანების მიერ, ვისაც არ აქვს აივ. ეს არის ანტივირუსული პრეპარატი, რომლის მიღებაც ხდება წინასწარ, სქესობრივ აქტამდე, და ის აივ-ის გავრცელების რისკს 99%-ით ამცირებს.
► მართალია, პრეპი ეფექტურად გიცავთ აივ-ისგან, მაგრამ ის არ გიცავთ სქესობრივი გზით გადამდები სხვა ინფექციებისგან, ამიტომ პრეზერვატივის გამოყენება მაინც მნიშვნელოვანია.
არსებობს პრეპის მიღების ორი რეჟიმი: სიტუაციური და ყოველდღიური:
- სიტუაციური რეჟიმით მიღებისას პრეპის გაორმაგებული დოზა, ორი აბი, მიიღება სქესობრივ აქტამდე არანაკლებ 2 (იდეალურ შემთხვევაში 24) საათით ადრე, ასევე ერთი აბი სქესობრივი აქტიდან 24 საათში და დამატებით კიდევ ერთი აბი მომდევნო 24 საათში (ჯამში 4).
- ყოველდღიური რეჟიმით მიღებისას პრეპის 1 აბი მიიღება ყოველდღიურად, ერთსა და იმავე დროს.
► „თანასწორობის მოძრაობაში“ შეგიძლიათ პრეპის უფასო პროგრამაში ჩაერთოთ. ამისთვის უნდა მიხვიდეთ ორგანიზაციის ოფისში, სადაც შეავსებთ რისკის შეფასების კითხვარს და გაიკეთებთ პრეპ პროგრამისთვის განკუთვნილ ანალიზებს. ამ პროგრამის ფარგლებში ექიმთან რეგულარული კონსულტაციები, ანალიზები და პრეპი სრულიად უფასოა. მისამართი: ია კარგარეთელის #2. ორგანიზაციას შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ ნომერზე: 032 247 97 48; ელ. ფოსტაზე: [email protected]; Facebook-ზე ან Instagram-ზე.
აივ-ის პოსტ-ექსპოზიციური პროფილაქტიკა (PEP) არის აივ-შიდსის პრევენციის მეთოდი, რომელსაც მიმართავენ აივ-ინფიცირებულ პირთან სარისკო კონტაქტის შემდეგ. ეს არის მკურნალობის 28-დღიანი კურსი, რომელიც მოიცავს სამ ანტივირუსულ პრეპარატს და რომელიც უნდა იქნას დაწყებული არაუგვიანეს სარისკო კონტაქტიდან 72 საათის განმავლობაში (იდეალურ შემთხვევაში, რაც შეიძლება მალე).
► პეპის მიღება შეგიძლიათ „თანასწორობის მოძრაობაში“ ან „თენგიზ ცერცვაძის სახელობის ინფექციური პათოლოგიის, შიდსისა და კლინიკური იმუნოლოგიის სამეცნიერო პრაქტიკულ ცენტრში“.
აივ/შიდსზე ტესტირება
აივ-ს დიაგნოსტირება ძირითადად ხდება სისხლის ან ნერწყვის ტესტით. ტრადიციული ლაბორატორიული ტესტების გარდა, არსებობს აივ-ის სწრაფი ტესტები, რომლებიც შედეგს სულ რაღაც 20 წუთში აჩვენებს. აივ-ზე ტესტირება შეგიძლიათ როგორც ინფექციური პათოლოგიის და შიდსის ცენტრში (სადაც ტესტირება უფასოა), ისე არაერთ კლინიკაში.
► ტესტირებაში საშიში არაფერია — ორივე ტიპის, ნერწყვის და სისხლის, ტესტი არის სწრაფი, მარტივი და უმტკივნეულო.
კი LGBTQ+ თემის წევრი ხართ, ზოგიერთ სგგი-ზე, მათ შორის აივ-ზე, უფასოდ შეგიძლიათ ტესტირება. მაგალითად, „თანასწორობის მოძრაობაში“ შეგიძლიათ სწრაფი და მარტივი ტესტირების ჩატარება აივ/შიდსზე, სიფილისზე, C და B ჰეპატიტებზე. ორგანიზაციაში შეძლებთ უფასო პრეზერვატივებისა და ლუბრიკანტების მიღებასაც.
გარდა ამისა, უფასო აივ-თვითტესტის გამოწერა და სასურველ მისამართზე მიღება შეგიძლიათ პლატფორმიდან Selftest.ge. პლატფორმაზე ასევე ხელმისაწვდომია პრევენციული საშუალებების ნაკრები (პრეზერვატივები, ლუბრიკანტები).
როდის არის საჭირო ტესტირება?
ზოგადად, რეკომენდებულია, რომ 13-იდან 64 წლამდე ასაკის ყველა ადამიანმა ერთხელ მაინც ჩაიტაროს აივ-ტესტი.
კონკრეტული რისკ-ფაქტორების მქონე ადამიანები უფრო ხშირად უნდა გაიტესტონ. აივ-ზე ტესტირება საჭიროა მინიმუმ წელიწადში ერთხელ, თუკი:
- გაქვთ ანალური სექსი;
- გქონიათ ანალური ან ვაგინალური სექსი აივ-დადებით ადამიანთან;
- გყოლიათ ერთზე მეტი სექსუალური პარტნიორი ბოლო აივ-ტესტირებიდან;
- გაგიზიარებიათ ნემსები, შპრიცები ან მსგავსი ინიექციური ატრიბუტიკა;
- გაგიცვლიათ სექსი ნარკოტიკებში ან ფულში;
- დაგისვეს სქესობრივი გზით გადამდები სხვა ინფექციის, ჰეპატიტის ან ტუბერკულოზის დიაგნოზი ან იმკურნალეთ მათზე;
- გქონიათ სექსი ადამიანთან, რომელსაც უქნია ზემოჩამოთვლილთაგან რომელიმე ან რომლის სექსუალური ისტორიაც არ იცით;
► ანალური სექსის უფრო რეგულარულად ქონის შემთხვევაში რეკომენდებულია უფრო აქტიური ტესტირება (ყოველ 3 ან 6 თვეში).
წყაროები: VerywellHealth, VerywellHealth