„სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა“ — მნიშვნელობა, ნიშნები და გამკლავების გზები

შოთა ფუტკარაძე
Cosmopolitan

ტერმინი „სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა“ (ინგლ. Compulsory Heterosexuality, შემოკლებით Comphet) აღნიშნავს ხალხის მიერ განცდილ იმ წნეხს, რომელიც მათ აიძულებს, იცხოვრონ ჰეტეროსექსუალური ნორმებისა და ქცევების ფარგლებში, თუნდაც ამის სურვილი არ ჰქონდეთ. სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობამ შეიძლება გავლენა იქონიოს ნებისმიერ ადამიანზე, განურჩევლად მისი გენდერული იდენტობის თუ სექსუალური ორიენტაციისა. ეს წნეხი შეიძლება მომდინარეობდეს ბევრი სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის ოჯახიდან, რელიგიიდან, წიგნებიდან, ფილმებიდან თუ სატელევიზიო შოუებიდან.

Contents

რას ნიშნავს სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა?

ტერმინი „სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა“ 1980 წელს პოპულარული გახადა ფემინისტმა პოეტმა ედრიენ რიჩმა. თავდაპირველად სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა გაჩნდა როგორც კონცეფცია იმისა, რომ ადამიანები თავს ვალდებულად გრძნობენ, იცხოვრონ ისე, როგორც ჰეტეროსექსუალებმა, თუნდაც მათ სხვა სექსუალური ორიენტაცია ჰქონდეთ. სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობამ შეიძლება ზოგიერთ ადამიანს შეუზღუდოს საკუთარი სექსუალობის გამოკვლევა, სხვებმა კი შეიძლება დათრგუნონ თავიანთი უკვე დადასტურებული სექსუალური სურვილები, რათა უფრო მეტად მოერგონ ჰეტეროსექსუალურ ცხოვრების სტილს.

მიუხედავად იმისა, რომ სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა უფრო ხშირად LGBTQ+ ადამიანებთანაა დაკავშირებული, ის შეიძლება ჰეტეროსექსუალ ადამიანებსაც მიესადაგებოდეს. ჰეტეროსექსუალების შემთხვევაში სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა გულისხმობს იმას, რომ კაცსა და ქალს შორის კავშირი აუცილებლად სექსუალური ან რომანტიკული მიზიდულობა უნდა იყოს მხოლოდ იმიტომ, რომ ორივე მათგანი ჰეტეროსექსუალია. სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობამ შეიძლება ჩახლართოს ურთიერთობის დინამიკა ჰეტეროსექსუალ ადამიანებს შორის და რთული გახადოს ადამიანით ისე ტკბობა ან მისი დაფასება, რომ ეს არ გულისხმობდეს რომანტიკულ ან სექსუალურ ინტერესს.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის თეორიის ისტორია

ტერმინი „სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა“ პოპულარული გახდა 1980 წელს ედრიენ რიჩის ესეით „სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა და ლესბოსური არსებობა“. თავის ესეიში რიჩი ამტკიცებდა, რომ ჰეტეროსექსუალობა არ არის თანდაყოლილი ადამიანებში და ის არ არის ერთადერთი „ნორმალური“ სექსუალობა. მისი თქმით, სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა არსებობდა იმიტომ, რომ კაცები სარგებელს იღებდნენ „კაცი-ქალი“ ტიპის ურთიერთობებიდან, ქალებს კი შეეძლოთ უფრო მეტი სარგებელი მიეღოთ სხვა ქალებთან ურთიერთობაში ყოფნისგან, ვიდრე კაცებთან.

რიჩის ესეი მკაცრად ლესბოსური ფემინისტური თვალთახედვიდან იყო დაწერილი და ბევრი მისი მოსაზრება, ერთი შეხედვით განზოგადებული, ეფუძნებოდა მის პირად გამოცდილებებს სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის წნეხის ქვეშ. მას შემდეგ, რაც რიჩმა ამ ტერმინის პოპულარიზაცია მოახდინა, თეორიები სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის შესახებ განვითარდა და ისინი ახლა უფრო ინკლუზიურია სხვა გენდერული იდენტობებისა და სექსუალური ორიენტაციების მიმართ. სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა ზემოქმედებს ყველა ადამიანზე.

არის თუ არა სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის თეორია ბიფობიური?

თავად სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის თეორია არ არის „ბიფობიური“, თუმცა ის შეიძლება იყოს ბიფობიური იმის მიხედვით, თუ როგორ ინტერპრეტირებს ცალკეული ადამიანი მას. ბიფობია არის სტიგმა ან დისკრიმინაცია, რომლის სამიზნეც შეიძლება აღმოჩნდეს ბისექსუალი ადამიანი როგორც ჰეტეროსექსუალი ადამიანებისგან, ისე ქვიარებისგან. ბიფობია მომდინარეობს იმ მცდარი წარმოდგენიდან, რომ შეუძლებელია ადამიანს იზიდავდეს ერთზე მეტი გენდერი.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა შეიძლება ჩანდეს ბიფობიური, რადგან მას პოტენციურად შეუძლია ბისექსუალი ადამიანების ინვალიდაცია. მაგალითად, ქალმა, რომელიც ლესბოსელად იდენტიფიცირდებოდა, შეიძლება აღმოაჩინოს, რომ ბისექსუალია და კაცებიც იზიდავს. სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის თეორიის ტრადიციულმა ხედვებმა შეიძლება უარყოს ეს მიზიდულობა და დაიჟინოს, რომ ქალი ჯერ კიდევ ლესბოსელია და ის, უბრალოდ, საზოგადოებრივი წნეხისგან იძულებულად გრძნობს თავს, რომ იზიდავდეს კაცებიც.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის ნიშნები

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის გამოცდილება შეიძლება განსხვავებული იყოს სხვადასხვა გენდერული იდენტობისა და სექსუალური ორიენტაციის ადამიანისთვის. მიუხედავად ამისა, სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის გამოცდილების მუდმივი თანმდევი ფაქტორია საკუთარი სექსუალობის მიმართ არსებულ შეგრძნებების მიუღებლობა და კონფლიქტურობა: ქვიარ ადამიანებმა შეიძლება იმავე სქესის/გენდერის მიმართ საკუთარი მიზიდულობა უარყონ, ხოლო ჰეტეროსექსუალ ადამიანებს, შესაძლოა, გაუჭირდეთ საპირისპირო გენდერის ადამიანის მიმართ საკუთარი კეთილგანწყობის ინტერპრეტირება და ის აუცილებლად რომანტიკულ ან სექსუალურ ჩარჩოში განიხილონ.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის ნიშნებს შორისაა, თუკი:

  • მუდმივად გიგრძნიათ წნეხი იმისა, რომ გეპოვათ საპირისპირო გენდერის პარტნიორი, რათა დაგემტკიცებინათ თქვენი ჰეტეროსექსუალობა საკუთარი თავისთვის და სხვებისთვის;
  • საპირისპირო გენდერის პარტნიორი გიძებნიათ იმისთვის, რომ მიგეღწიათ ქორწინებისა და შვილის გაჩენის საზოგადოებრივი ნორმები, და არა იმისთვის, რომ ის მართლა გსურდათ;
  • სხვებისგან განსჯის ან უარყოფითი რეაქციის შიშის გამო თავი აგირიდებიათ გამოცდილებებისთვის, სოციალური ღონისძიებებისთვის ან პირადი ინტერესების განხორციელებისთვის;
  • როდესაც ეჭვქვეშ დაგიყენებიათ საკუთარი სექსუალობა, გიგრძნიათ სირცხვილი და დაგითრგუნავთ ეს ეჭვები;
  • თქვენთვის რთული ყოფილა საკუთარი თავის წარმოდგენა იმავე გენდერის ადამიანთან ურთიერთობაში ინტერნალიზებული ჰომოფობიის გამო, რომელიც გაფიქრებინებთ, რომ ჰეტეროსექსუალობა „ნორმალური“ და სასურველია.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა და სექსუალური ორიენტაციის OCD

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობამ შეიძლება ადამიანს უკიდურესად ბევრი აფიქრებინოს საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციაზე, რამაც შეიძლება მნიშვნელოვანი დისკომფორტი გამოიწვიოს. ეს დისკომფორტი ერთგვარ მსგავსებას აჩენს სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობასა და სექსუალური ორიენტაციის ობსესიურ-კომპულსიურ აშლილობას შორის (SO-OCD). SO-OCD არის ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობის (OCD) სპეციფიკური ფორმა, რომლის დროსაც ადამიანი ეჭვქვეშ აყენებს საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას იმდენად, რომ ეს მუდმივი და აკვიატებული ფიქრი ხდება და იწვევს დისკომფორტს, რომელიც მას ყოველდღიურ ცხოვრებაში უშლის ხელს. მართალია, ეს ორი მსგავს თემას ეხება, მაგრამ სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა სოციალური კონსტრუქტია, ხოლო SO-OCD — მენტალური აშლილობა.

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის გავლენა LGBTQ+ ადამიანებზე

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის კონცეფციების გამო LGBTQ+ ადამიანები ან სხვა ადამიანები, რომლებიც ეჭვქვეშ აყენებენ საკუთარ სექსუალობას, არაერთი გამოწვევის წინაშე დგებიან, მათ შორისაა:

  • იდენტობის დათრგუნვა და წაშლა — სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა ქმნის ისეთ მკაცრ ნორმატიულ ჩარჩოს, რომელიც LGBTQ+ ადამიანებს აიძულებს, დამალონ ან დათრგუნონ თავიანთი იდენტობები და თვითგამოხატვა, რის გამოც ხშირად დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად ადამიანებს უწევთ ჰეტერონორმატიული მოლოდინების დაკმაყოფილება. ამან ქვიარებში შეიძლება გამოიწვიოს ძლიერი შინაგანი კონფლიქტი, რასაც მოსდევს სირცხვილის, საკუთარ თავში დაეჭვებისა და დანაშაულის შეგრძნებები. გარდა ამისა, მეინსტრიმული მედია, განათლების სისტემები და სამართლებრივი სტრუქტურები ხშირად არ აღიარებს LGBTQ+ გამოცდილებებსა და ურთიერთობებს, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს იმ დებულებას, თითქოს ჰეტეროსექსუალობა ერთადერთი „სწორი“ სექსუალური ორიენტაციაა, და ახდენს ქვიარ ადამიანების მარგინალიზაციას. წარმომადგენლობის ნაკლებობა ადამიანს უჩენს განცდას, რომ ის უხილავია და „უცხოა“ საზოგადოებაში, რაც ართულებს საკუთარი იდენტობის მიღებასა და გამოხატვას;
  • ფსიქოლოგიური გავლენა — ისეთ საზოგადოებაში ცხოვრებას, რომელიც არ აღიარებს არაჰეტერონორმატიულ იდენტობებს, დიდი ფსიქოლოგიური გავლენა აქვს LGBTQ+ ადამიანებზე. იმ საზოგადოებრივი მესიჯების მუდმივი ტალღა, რომლებიც ქვიარ ადამიანების ცილისწამებასა და მარგინალიზაციაზეა ფოკუსირებული, ზრდის შფოთვას, დეპრესიასა და სუიციდურ ფიქრებს თემში. LGBTQ+ ადამიანები მუდმივად გრძნობენ სტრესს მათი სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობის გამო, მათ შორისაა უარყოფის შიში, ინტერნალიზებული ჰომოფობია და დისკრიმინაციის მოლოდინი. ეს სტრეს-ფაქტორები შეიძლება ბევრი სხვადასხვა ფორმით გამოვლინდეს, იქნება ეს ემოციური ტანჯვა თუ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები. ამგვარ მტრულ სოციალურ გარემოსა და სტრესში ყოფნა მნიშვნელოვნად ზრდის თემში მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემების რისკს;
  • სოციალური სტიგმა და დისკრიმინაცია — სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა აძლიერებს სტიგმასა და დისკრიმინაციას LGBTQ+ ადამიანების მიმართ, ქმნის მტრულ გარემოს, რომელშიც ყვავის უარყოფითი წინასწარგანწყობები და უსაფუძვლო წარმოდგენები. ოჯახის მხრიდან უარყოფა, დისკრიმინაცია სამუშაო გარემოში და სიძულვილის ენა მხოლოდ რამდენიმე მაგალითია იმ სისტემური უსამართლობებისა, რომელთა წინაშე ყოფნაც უწევთ LGBTQ+ ადამიანებს ჰეტერონორმატიულ საზოგადოებაში. ეს გამოცდილებები არამხოლოდ მყისიერ ზიანს აყენებს ქვიარებს, არამედ ასევე აძლიერებს გრძელვადიან სოციალურ და ეკონომიკურ უთანასწორობას თემში;
  • გავლენა ურთიერთობებსა და ინტიმურობაზე — სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს LGBTQ+ ადამიანების რომანტიკული და სექსუალური ურთიერთობების ჩამოყალიბებასა და შენარჩუნებაზე. სოციალური მოლოდინების დაკმაყოფილების ვალდებულება და მიმღებლობის პოვნის სირთულე მნიშვნელოვანი გამოწვევების წინაშე აყენებს ქვიარებს, რასაც იზოლირებულობის, გაუცხოებისა და უიმედობის შეგრძნებები მოსდევს. გარდა ამისა, სამართლებრივი და სოციალური ბარიერები, მაგალითად, შეზღუდვები ქორწინების თანასწორობასა და ბავშვის აყვანის უფლებაზე, კიდევ უფრო ართულებს სტაბილური ურთიერთობების ჩამოყალიბებას.

როგორ გავუმკლავდეთ სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობას?

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის კონცეფციების დაძლევა რთული პროცესია, რადგან მრავალ საზოგადოებაში ისინი ღრმად არის ფესვგადგმული ოჯახური ნორმების, კულტურის, რელიგიისა თუ სხვადასხვა ფორმის მედიის სახით. არ არსებობს მათთან გამკლავების ერთი სწორი გზა და ეს პროცესი ინდივიდუალურია, თუმცა მისი წარმატებით გავლა ადამიანს საკუთარი თავის მიღებასა და საკუთარი იდენტობის პოვნაში მნიშვნელოვნად დაეხმარება.

ქვემოთ მოცემულია ექვსი ზოგადი გზა, რომელიც შეიძლება დაგეხმაროთ ამ პროცესის გავლაში:

1. გამოყავით დრო თვითრეფლექსიისთვის

თვითრეფლექსიით დაკავება ადამიანისგან საჭიროებს იმის გააზრებას, რამდენად არის მისი ფიქრები, ემოციები და ქცევები განპირობებული იმით, თუ როგორ ჰგონია, რომ ის „უნდა იქცეოდეს“ თუ როგორ „უნდა მას თავად“, რომ მოიქცეს. ადამიანს შეუძლია ივარჯიშოს ამის გაცნობიერებაში, რათა შეაფასოს, ის სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის სტანდარტების მიხედვით იქცევა, თუ საკუთარი პერსპექტივიდან.

საკუთარი ფიქრების, ემოციებისა და ქცევების გააზრების რამდენიმე გზაა:

  • მედიტაცია: მედიტაციის მიზანია, გააუმჯობესოს ემოციებზე ფოკუსირებისა და მათი რეგულაციის უნარი. მას ასევე შეუძლია, დაეხმაროს ადამიანს საკუთარ ქცევებზე რეფლექსიაში;
  • იოგა: იოგა ფიზიკური აქტივობაა, რომელიც გონებაზეც ზემოქმედებს. იოგის დახმარებით ადამიანს შეუძლია, უკეთ გაიაზროს საკუთარი სხეულის ფიზიკური შეგრძნებები და ის, თუ როგორ მანიფესტირდება სტრესი მისი სხეულის სხვადასხვა ნაწილში;
  • ჟურნალის წარმოება: ჟურნალის წერა ადამიანს აძლევს იმის სივრცეს, რომ გაიაზროს საკუთარი ფიქრები, ემოციები და ქცევები. ჟურნალის წარმოება ძალიან ექსპრესიული პრაქტიკაა, რომელსაც წესები არ აქვს. იდეალურ შემთხვევაში, საკუთარ ჩანაწერებზე რეფლექსია დაგეხმარებათ, გაიმეოროთ დადებითი ქცევები/რეაქციები და თავი აარიდოთ უარყოფითებს;
  • რეფლექსია: საკუთარ ქმედებებზე დაფიქრება დაგეხმარებათ, განივითაროთ იმის უნარი, რომ მომავალში ანგარიშვალდებული იყოთ საკუთარი თავის მიმართ და გამოასწოროთ ის ქცევები, რომლებიც ახლა თქვენზე უარყოფით გავლენას ახდენს. მნიშვნელოვანია დროის გამონახვა საიმისოდ, რომ დაფიქრდეთ, რა მოხდა დღის განმავლობაში და რომელ სიტუაციაში როგორ მოიქეცით — ეს განტვირთვაშიც დაგეხმარებათ.

2. ეძებეთ ინფორმაცია სანდო წყაროებში

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის დაძლევის ერთ-ერთი გზა შეიძლება იყოს მეტი ინფორმაციის მიღება ამ თემაზე. წიგნებისა და სტატიების წაკითხვა, ვიდეოების ყურება თუ პოდკასტების მოსმენა სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის კონცეფციების უკეთ გაცნობაში დაგეხმარებათ. ამ და სხვა რესურსების დახმარებით მოახერხებთ უკეთ გაიგოთ თქვენი ფიქრები, ემოციები და ქცევები.

3. სთხოვეთ დახმარება ძვირფას ადამიანებს

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის დაძლევა ასევე შესაძლებელია ოჯახის წევრებისგან, მეგობრებისა და რომანტიკული პარტნიორებისგან მხარდაჭერის მიღების გზით. საკუთარი ჭეშმარიტი გრძნობების იდენტიფიცირება შეიძლება რთული იყოს გარეგანი გავლენების, მაგალითად, სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის განხილვის გარეშე. საყვარელი ადამიანებისგან მხარდაჭერის მიღებამ შეიძლება მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ამ პროცესში, რადგან ეს გაგრძნობინებთ, რომ ამ გამოცდილებაში მარტო არ ხართ.

4. ესაუბრეთ თერაპევტს

ფსიქოთერაპიის დაწყება შეიძლება სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის დაძლევის ერთ-ერთი საკვანძო გზა აღმოჩნდეს. ზოგჯერ თერაპევტის ობიექტურმა აზრმა შეიძლება სრულიად ახალი, უფრო ცხადი პერსპექტივა დაგანახოთ. თერაპევტს შეუძლია, დაგეხმაროთ იმ მიზეზების პოვნაში, რომლებიც თქვენს ყოველდღიურ დისკომფორტსა თუ სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის დაძლევის სირთულეებს უდევს საფუძვლად.

► თუკი LGBTQ+ მეგობრულ ფსიქოლოგთან საუბარი გსურთ, შეგიძლიათ, მიმართოთ საქართველოში მოქმედ ქვიარ ორგანიზაციებს, რომლებსაც ფსიქოლოგის უფასო კონსულტაციის გაწევა შეუძლიათ. მაგალითად:

  • „თანასწორობის მოძრაობა“ LGBTQ+ ადამიანებს უზრუნველყოფს უფასო ფსიქოლოგიური მომსახურებით. უფასო და ანონიმური კონსულტაციის მისაღებად შეგიძლიათ მიხვიდეთ „თანასწორობის მოძრაობის“ ოფისში. მისამართი: უშანგი ჩხეიძის ქუჩა #19. ვიზიტამდე შეგიძლიათ ორგანიზაციას დაუკავშირდეთ ტელეფონით (0322 47 97 48) ან Facebook გვერდზე.
  • ქვიარ ასოციაცია „თემიდა“ ტრანს/ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს ფსიქოლოგის უფასო მომსახურებას. „თემიდაში“ შეგიძლიათ ასევე ისარგებლოთ დროებითი საცხოვრისით. მომსახურების მისაღებად შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ ორგანიზაციას ტელეფონით (995 599 42 83 31), ელ.ფოსტაზე: [email protected] ან Facebook გვერდზე.
  • „ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფი“ (WISG) ქალებსა და ქვიარ ადამიანებს სთავაზობს ფსიქოლოგისა და სექსოლოგის კონსულტაციას. ორგანიზაციას შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ Facebook გვერდზე, ტელეფონით (595190303) ან ელ.ფოსტაზე: [email protected]

5. შეუერთდით მხარდამჭერ ჯგუფს ან ონლაინ თემს

მხარდამჭერ ჯგუფში ან ონლაინ თემში გაერთიანება შეიძლება დაგეხმაროთ სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის კონცეფციების დაძლევაში. ისინი საშუალებას მოგცემთ, დაუკავშირდეთ სხვა ადამიანებს, რომლებსაც მსგავსი პრობლემები და მსგავსი გამოცდილებები აქვთ. ეს თანაგრძნობა და კავშირი სხვებთან დაგეხმარებათ, თავი უფრო ნაკლებად იზოლირებულად იგრძნოთ და მოგეცეთ მეტი მოტივაცია საიმისოდ, რომ უფრო გულწრფელად გამოხატოთ საკუთარი იდენტობა.

► თბილისის მასშტაბით ახალი ქვიარ ადამიანების გასაცნობად შეგიძლიათ ეწვიოთ LGBTQ+ ორგანიზაციების სათემო შეხვედრებს.

6. გამოიკვლიეთ ახალი სივრცეები

სავალდებულო ჰეტეროსექსუალობის დაძლევაში ასევე შეიძლება დაგეხმაროთ ახალ სივრცეებში მოხვედრა და ახალი ხალხის გაცნობა. მაგალითად, თუკი ეჭვქვეშ აყენებთ საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციას ან გენდერულ იდენტობას, თვითგამორკვევაში, შესაძლოა, ხელი შეგიწყოთ LGBTQ+ სივრცეების მონახულებამ, რადგან ის საშუალებას მოგცემთ, თქვენთვის უფრო „ნორმალური“ და ყოველდღიური გახდეს ქვიარ ადამიანების ირგვლივ ყოფნა და მათთან ინტერაქცია. ცხადია, ახალი სივრცეების გამოკვლევა აუცილებლად უნდა იყოს მორგებულ თქვენს კომფორტსა და იმის სურვილს, რომ სცადოთ სიახლეების აღმოჩენა.

წყარო: Choosing Therapy