მედია აპრილი წარმოგიდგენთ ქალთა ფონდის პროექტის, ფემინსტრიმის სერიას. პოდკასტები მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს.
ავტორი: გოჰარ აღჯოიან
წარმოიდგინეთ, ოჯახი შექმენი და ერთ თვეში შენი ქმარი შენთან ერთად აღარ ცხოვრობს, შენს ცხოვრებასთან დაკავშირებულ ყველა გადაწყვეტილებას შენი აწ უკვე დედამთილი ან მამამთილი იღებს. ან პატარაობიდან მამაშენს ხედავ, ეფერები წელიწადში სულ რამდენიმე კვირით, ან ძალიან პატარა ასაკიდან გიწევს მძიმე ფიზიკური შრომის შესრულება, რადგან სხვა არავინაა, რომ შენ მაგივრად გააკეთოს.
ეს სურათი უკვე წლებია სამცხე-ჯავახეთის რეალობას წარმოადგენს და თაობიდან თაობამდე მოდის ისე, როგორც ტრადიცია. რა არის ამის მიზეზი? ვინ ზარალდება ამით ყველაზე მეტად? როგორ მოქმედებს ეს ქალებზე? ამ ყველაფერზე დღევანდელ პოდკასტში ვისაუბრებ მე, გოჰარ აღჯოიანი.
დავიწყებ იმით, რომ რაზეც დღეს ვისაუბრებ, სამწუხაროდ, მხოლოდ ჯავახეთის რეგიონს არ ეხება, რადგან საქართველოს თითქმის ყველა ოჯახს ხშირად უწევდა ან უწევს შრომითი მიგრაცია, ემიგრაცია და ა.შ. თუმცა ჯავახეთის შემთხვევაში პრობლემა უფრო მასობრივია, სპეციფიკურად მძიმე სახე აქვს ქალებისთვის, და ასევე, ამ პრობლემის მოგვარებაზე არავინ ზრუნავს, რადგან სხვა ალტერნატივისა და გზების არარსებობის გამო, ყველა შეგუებულია ამ ფაქტს.
სამცხე-ჯავახეთი საქართველოს ერთ-ერთი ულამაზესი და იდუმალი კუთხეა. თუმცა ამ სილამაზის უკან დგას იქ მცხოვრები მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მძიმე რეალობა, სიღარიბე, სამუშაო ადგილების დეფიციტი, ინფრასტრუქტურული პრობლემები და ამას დამატებული სასტიკი კლიმატი. ხშირად ამბობენ, რომ ჯავახეთში მხოლოდ წელიწადის ორი დროა: გაზაფხული და მკაცრი ზამთარი. თუმცა ზუსტად ამ ზამთრის შუა პერიოდში, კონკრეტულად კი — ახალ წელს, ბრუნდებიან ჯავახეთელი კაცები თავიანთ ოჯახებში, რითაც ქალებს ცხოვრება რამდენიმე კვირით ცოტათი უმსუბუქდებათ.
აქ მოსახლეობა ძირითადად დაკავებულია მიწათმოქმედებითა და მეცხოველეობით, თუმცა მიღებული პროდუქტების რეალიზაციას ხშირად ვერ ახერხებენ.
რეგიონში ძალიან რთულია სამუშაო ადგილების შოვნა, როგორც სამთავრობო, ასევე, არასამთავრობო უწყებებში, და ამ შემთხვევაში პიროვნების მიღებულ განათლებას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს. ამ სიღარიბიდან და ეკონომიური პრობლემებიდან თავის დაღწევის მიზნით, ჯავახეთში არსებული ოჯახებიდან ერთი მამრობითი სქესის ადამიანი მაინც, შრომითი მიგრაციით მთელი წლის განმავლობაში იმყოფება სხვა ქვეყანაში. ზოგი სკოლის დამთავრებისთანავე ირჩევს ამ გზას, ზოგი დაოჯახების შემდეგ, ხოლო ზოგი — სკოლასაც ვერ ამთავრებს.
საინტერესოა, რას აკეთებენ მთელი წლის განმავლობაში მარტოდ დარჩენილი დედები, ცოლები და შვილები, როცა ჯავახეთი კაცების გარეშე რჩება.
კაცების გარეშე ცხოვრება, ქალების შრომით, ეკონომიკურ და საოჯახო ტვირთს აორმაგებს. რთულია სიტყვებით იმ დიდი შრომის, ფიზიკური დატვირთვის, ძილის გარეშე გატარებული დღეების აღწერა, რომელშიც ცხოვრობენ ამ რეგიონის ქალები.
ყველა იმ საქმის გაკეთება, რასაც მანამდე კაცებთან ერთად ასრულებდნენ ოჯახში, ქალებს მარტოებს უწევთ. ამაში შედის მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, ბავშვების აღზრდა, საოჯახო საქმიანობა. ამ ყველაფერს ემატება კიდევ რამდენიმე პრობლემა.
პირველ რიგში, საბაზისო და აუცილებელი პირობების არქონა ან ნაწილობრივ ქონაა. ჯავახეთის რეგიონის ბევრ სოფელში დღემდე არის წყლის პრობლემა და ზამთრის გაყინულ გზებზე დღესაც შეიძლება ნახოთ ქალი, რომელიც ცდილობს წყაროდან წყლის მიტანას სახლში.
ბევრი სოფელია ამ რეგიონში, სადაც ბუნებრივი აირიც არ არის, კერძოდ, ახალქალაქის მუნიციპალიტეტში სულ 60-ზე მეტი სოფელია და აქედან 19-ში არ არის გაზი, ნინოწმინდაში 32-მდე სოფელია და აქედან 8 სოფელში არაა გაზი, თან კონკრეტულად იმ სოფლებში, რომლებიც მუნიციპალიტეტის ცენტრიდან შორს მდებარეობს.
რა თქმა უნდა, ამ ყველაფერს პირდაპირი გავლენა აქვს ადამიანის ცხოვრების ხარისხზე, ამ შემთხვევაში კი ქალების ცხოვრება მეტად რთულდება. თუმცა, ამ ყველაფერს აქვს ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტიც, რომელიც ეხება ქალების დამოკიდებულებას არსებული რეალობისადმი. კერძოდ, ოჯახის შექმნისა და ქალის დაორსულების შემდგომ მისი მარტოდ დატოვება ახალ ოჯახის წევრებთან და დიდი ხნის განმავლობაში მეუღლის სხვა ქვეყანაში ყოფნა, არამარტო კაცების, არამედ ქალებისთვისაც ნორმა გახდა. ამის შემდგომ, ხშირ შემთხვევაში, ქმრის ოჯახი იღებს გადაწყვეტილებას ქალის ყოველდღიურობასა და სამომავლო გეგმების შესახებ. ნორმაა ისიც, რომ ქმარს შეუძლია სხვა ქვეყანაში მეორე ოჯახის შექმნა და ცოლის ღალატი, აქ დარჩენილ მარტოხელა ცოლებს კი რეგიონში თვითრეალიზაციის ან ფინანსური დამოუკიდებლობის შესაძლებლობა არ აქვთ, ამიტომ იძულებულნი არიან შეეგუონ ამ ფაქტს.
ძალიან ბევრ ფაქტორზე ვისაუბრეთ, განსაკუთრებით კი იმაზე, თუ რა ან რისი შესაძლებლობა არ აქვთ ქალებს, მაგრამ არის ერთი რამ, რაც სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრებ თითქმის ყველა ქალს აერთიანებს და ეს არის ჯანმრთელობის პრობლემები, თან უმძიმეს ფორმებში.
ის გაორმაგებული შრომა, რომელსაც ეწევიან ქალები, ის ფსიქოლოგიური ზეწოლა და სტრესული ფონი, რომლის ქვეშაც იმყოფებიან ისინი, ის სოციალური პირობები, რომელშიც უწევთ ქალებს ცხოვრება, რა თქმა უნდა, უკვალოდ არ დარჩებოდა.
უმეტესობას აქვთ რეპროდუქციული ჯანმრთელობის პრობლემები, რომლებსაც წლების განმავლობაში ყურადღებას არ და ვერ აქცევენ. ასევე, ყოველ მეორე, განსაკუთრებით კი შუახნის ქალს, აქვს ფეხების თრომბოზი, თუმცა ამ მდგომარეობაშიც აგრძელებენ იმ ყველა საქმის შესრულებას, რასაც აქამდე აკეთებდნენ.
…
ამ ყველაფერში სახელმწიფოს როლი ძალიან დიდია. პირველ რიგში, რეგიონი ყოველთვის იყო იზოლირებული და წლების განმავლობაში ამ რეგიონში მცხოვრებთა საჭიროებები სახელმწიფოს რეალურად არ გამოუკვლევია. რასაკვირველია, ბიუჯეტით გაწერილი გეგმები ხორციელდება, თუმცა აქაც პრიორიტეტი ენიჭება ქალაქის მაცხოვრებლების მოთხოვნებს და არა სოფლის. არის პატარა და დადებითი ცვლილებებიც, რომლის უკანაც დგანან არასამთავრობო ორგანიზაციები და დონორები, თუმცა ის რეალობა, რომელზეც დღეს გესაუბრეთ, მაინც უცვლელი რჩება.
ორიოდე სიტყვა მინდა ვთქვა სახელმწიფო სერვისების არარსებობაზეც, რომელსაც გადამწყვეტი როლი აქვს რეგიონში მცხოვრებ ქალთა ცხოვრებაზე და ჯანმრთელობაზე. ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალებისთვის, ჯანმრთელობის სერვისების მიღებისას, კვლავ შემაფერხებელი ფაქტორია ენობრივი ბარიერი.
პრობლემაა იმაშია, რომ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში მოქმედ სამედიცინო დაწესებულებებში არ არიან პროფესიონალი თარჯიმნები (დაწესებულებებში მუშაობენ ქართველი ექიმები ან დედაქალაქიდან მოწვეული სპეციალისტები/პროფესორები). ენის ბარიერი კი მოსახლეობას უქმნის პრობლემას ხარისხიანი და კონფიდენციალური სამედიცინო სერვისების მიღებაში.
ასევე, პრობლემას წარმოადგენს რეგიონში კლინიკებში ძველი სამედიცინო აპარატურა, რაც აფერხებს სწორი დიაგნოზის დასმას. ადგილობრივი ექიმები მიმართავენ ძველ “სახლურ” მეთოდებს.
რეგიონში ფიქსირდება ფაქტებიც, როდესაც ქალები მშობიარობენ სახლებში. ეს ხდება რამდენიმე მიზეზით, მათ შორის, მაგალითად, ზამთარში ხანდახან ზოგი სოფლის გზა იკეტება და 2-3 დღის განმავლობაში ადგილობრივებს არ აქვთ გადაადგილების შესაძლებლობა, ამიტომ არაერთი შემთხვევა მახსენდება, როდესაც ქალს მოუწია სახლში, სოფლის ექიმის დახმარებით მშობიარობა.
სახელმწიფო ასევე, არ ზრუნავს იმაზე, რომ ქალთა სექსუალურ და რეპროდუქციულ სერვისებზე ინფორმაცია მივიდეს ამ რეგიონებში მცხოვრებ ქალებთანაც.
რამდენიმე წლის წინ, სახალხო დამცველის აპარატმა ჯავახეთში ჩაატარა კვლევა ქალთა სექსუალურ და რეპროდუქციულ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით. აღნიშნულ კვლევაში ვიყავი ინტერვიუერის როლში და ინდივიდუალური და ჯგუფური ინტერვიუები მქონდა ჯავახეთში სოფლად მცხოვრებ სხვადასხვა ასაკის ქალებთან. შედეგებმა გვაჩვენა, რომ აქ მცხოვრები ქალების მხოლოდ მცირე ნაწილს აქვს ინფორმაცია უფასო სერვისებთან, დედათა ჯანმრთელობასთან, გინეკოლოგიურ სერვისებთან დაკავშირებით.
ცალკე გამოწვევაა ფსიქოლოგიური სერვისების არარსებობა მთელ რეგიონში — იმის ფონზე, რომ აქ ყველაზე მეტად სჭირდებათ ქალებს ფსიქოლოგის მომსახურება, ზემოთ აღნიშნულ გამოწვევების გათვალისწინებით.
საბოლოო ჯამში კი, ამ ყველაფერთან გამკლავებაში ქალებს არავინ ეხმარება და მათ საჭიროებებს არავინ ითვალისწინებს, არც სახელმწიფო, მიუხედავად იმისა, რომ მნიშვნელოვანი ცვლილებები სწორედ სახელმწიფოს ჩარევით უნდა განხორციელდეს.
ამ მდგომარეობის გამოსწორება თუ არ ვცადეთ და არ შევქმენით ყველა საჭირო პირობა, რომ აქაურმა ხალხმაც იმუშაოს, ისწავლოს, განვითარდეს, მალე ჯავახეთი დარჩება კაცების გარეშე, ქალები კი იქნებიან მონა-მორჩილის როლში ქმრების ოჯახებში, სადაც ქმრებსაც მარტო ახალი წლის დღესასწაულის დროს ხედავენ.