ქართულმა ოცნებამ მაუწყებლობის შესახებ კანონში ცვლილებები შეიტანა, რომლითაც კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის უფლებამოსილება გაზარდა. სიძულვილის ენის, უხამსობისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების საკითხები, რომელიც აქამდე თვითრეგულირების მექანიზმით წყდებოდა, ახლა მარეგულირებელი კომისიის რეგულირების სფეროში მოექცა.

თვითრეგულირება — უხეშად რომ ვთქვათ, როცა მედია თავად არეგულირებს საკუთარ თავს, ხელისუფლების ჩარევის გარეშე, ხოლო რეგულირება სწორედ ხელისუფლების ჩარევაა.

თვითრეგულირების ეფექტური მექანიზმის შექმნა, ისევე, როგორც სიძულვილის ენის რეგულირება, წლებია განხილვის საგანია. მედიები და არასამთავრობო ორგანიზაციები შიდა მექანიზმების გაძლიერების აუცილებლობასა და კო-რეგულირების მნიშვნელობაზე საუბრობენ და აღნიშნავენ, რომ კომისიას შინაარსში ჩარევის უფლება არ უნდა ჰქონდეს.

ამავდროულად, კომუნიკაციების კომისიის დამოუკიდებლობა და პოლიტიკური მიუკერძოებლობა ხშირად დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ, რის გამოც მედია, NGO-ები და ოპოზიცია ცვლილებებს კრიტიკული მედიის საწინააღმდეგო ნაბიჯად მიიჩნევენ.

რა მოხდა ახლა

მაშინ, როცა კანდიდატის სტატუსზე გადაწყვეტილების მოლოდინში ვართ და ევროკომისიის ერთ-ერთი რეკომენდაცია ხელისუფლებას თავისუფალი, პლურალისტური და დამოუკიდებელი მედიაგარემოს უზრუნველყოფისკენ მოუწოდებს, ქართული ოცნების 7-მა დეპუტატმა კანონში ცვლილებების დაჩქარებული წესით განხილვა მოითხოვა. მათი მტკიცებით, დაჩქარებული წესის არგამოყენების შემთხვევაში ეფექტიანი მექანიზმის ჩამოყალიბება დაყოვნდება, რამაც, შესაძლოა, ევროკომისიის 12 პრიორიტეტის შესრულება შეაფერხოს. ამავდროულად, დეპუტატები ამტკიცებენ, რომ ეს მოთხოვნები ევროკომისიისგან მოდის და კანონის ეს პროექტი მათთვის მისაღებია.

არასამთავრობოები აცხადებენ, რომ ახალი ცვლილებებით კომუნიკაციების კომისიის ხელში დამატებითი ძალაუფლების  კონცენტრაცია ხდება, რაც მისი ბოროტად გამოყენების რისკს ზრდის და საგანგაშოა მედიის თავისუფლების ისედაც სავალალო მდგომარეობის ფონზე.

ამის მიუხედავად, პროექტი პირველი მოსმენით გუშინ, 18 სექტემბერს მიიღეს. დღეს, 19 სექტემბერს კი მეორე და მესამე მოსმენით დაამტკიცეს. კანონი ძალაში პრეზიდენტის ხელმოწერის შემდეგ შედის.

რა ცვლილებები მოითხოვა მმართველმა გუნდმა თავდაპირველად

პროექტი პარლამენტში 11 ოქტომბერს შევიდა. მაშინ, როცა მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების აქტუალურობის და პრეზიდენტის იმპიჩმენტის გამო ყურადღება სხვა თემისკენ იყო მიმართული, 16 ოქტომბერს ბიურომ კანონპროექტი დაარეგისტრირა და განხილვის სავარაუდო თარიღებად 18-20 ოქტომბერი მონიშნა. ბიურომ გადაწყვიტა ისიც, რომ პროექტი სხდომის ერთ დღეს ორი მოსმენით განეხილათ.

კანონპროექტის ინიცირებული ვარიანტის და განმარტებით ბარათის მიხედვით, დეპუტატებს აწუხებთ ის ფაქტი, რომ კანონის მოქმედი ვერსია სიძულვილის ენისა და ტერორიზმისკენ მოწოდების წესის დარღვევის შემთხვევაში რეაგირებას მხოლოდ თვითრეგულირების ორგანოებისგან ითვალისწინებს. არსებული რედაქციით, მიღებული გადაწყვეტილებების სასამართლოში, კომუნიკაციების ეროვნული კომისიაში ან სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრება დაუშვებელია.

თუმცა ცვლილებების მიხედვით, დაინტერესებულ პირს შეეძლება, კანონის 55(2) მუხლის (სიძულვილის ენის და ტერორიზმისკენ მოწოდების შემცველი პროგრამისა და რეკლამის გავრცელების აკრძალვა) დარღვევაზე თვითრეგულირების ორგანოს მიღებული გადაწყვეტილება კომუნიკაციების კომისიაში გაასაჩივროს. ასევე, ტერორიზმისკენ მოწოდებისა და სიძულვილის ენის გავრცელებისას ადამიანის უფლებების უხეშად შელახვის შემთხვევებში, კომისია უფლებამოსილი იქნება, რეაგირება მოახდინოს და დამრღვევს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა დააკისროს.

რა არის “უხამსობა”? — ანუ რა ცვლილებები შევიდა კანონპროექტის წარდგენის შემდეგ

დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკის კომიტეტის სხდომაზე განხილვის შემდეგ, პროექტს დაემატა ჩანაწერი უხამსობის შესახებ. მაუწყებლობის შესახებ უკვე მოქმედ კანონში უხამსობა განმარტებულია, როგორც ქმედება, რომელიც ეწინააღმდეგება საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს და არა აქვს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო ან მეცნიერული ღირებულება. თუმცა აქამდე ეს თვითრეგულირებაში ექცეოდა.

“მაუწყებელს ეკრძალება შესაბამისი ასაკობრივი ნიშანდებისა და შესაბამისი საეთერო დროის განსაზღვრის გარეშე ისეთი პროგრამის გადაცემა ან პროგრამაში ისეთი მასალის განთავსება, რომელმაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს არასრულწლოვანის ფიზიკურ, ფსიქოლოგიურ, ინტელექტუალურ და სულიერ განვითარებას, აგრეთვე მის ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობას და სოციალიზაციას.

იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას. ამ პუნქტით გათვალისწინებული პროგრამა ან რეკლამა (გარდა ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა შემლახავი პროგრამისა ან რეკლამისა) შეიძლება განთავსდეს მხოლოდ კოდირებული ფორმით, მომხმარებელთან ინდივიდუალურად გაფორმებული ხელშეკრულების საფუძველზე”, — ვკითხულობთ ახალ ვერსიაში.

პროექტის მეორე და მესამე მოსმენით განხილვა პარლამენტში კამათის ფონზე წარიმართა. დეპუტატები ამბობდნენ, რომ პროცესი მედიის ჩართულობის გარეშე არ უნდა მიმდინარეობდეს.

“მოგეხსენებათ, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით გვაქვს აქტიური კონსულტაციები ევროპის საბჭოსთან, რომელმაც მოგვცა შესაბამისი რეკომენდაციები, რომელიც უნდა გავითვალისწინოთ მაუწყებლის შესახებ საქართველოს კანონში და შესაბამისად, ერთი მხრივ ჩაგვეთვლება დირექტივა შესრულებულად და მეორე მხრივ 12-პუნქტიანი გეგმის მეშვიდე პუნქტი კონკრეტულად”, — თქვა ქართული ოცნების დეპუტატმა, დავით სონღულაშვილმა.

ოპოზიციონერი დეპუტატები დაინტერესდნენ ევროკავშირის რომელი დირექტივა მოგვიწოდებს, რომ ის, რაც აქამდე თვითრეგულირების საკითხი იყო, მარეგულირებელმაც განიხილოს და წერილის გასაჯაროება მოითხოვეს. ასევე, ხაზი გაუსვეს, რომ როცა სასამართლოს დამოუკიდებლობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას, მედიას არ აქვს მარეგულირებლის გადაწყვეტილების სამართლიანად გასაჩივრების გარანტია.

გირჩის ლიდერის, იაგო ხვიჩიას განცხადებით, ამ კანონით მედიის თავისუფლების დასამარება ხდება. მან ტელევიზიები უყურადღებობაშიც დაადანაშუალა და იდიოტები უწოდა. ლელოს წევრმა, სალომე სამადაშვილმა განაცხადა, რომ ევროკავშირის მოთხოვნების საფარქვეშ ქართული ოცნება ცენზურის დაკანონებას ცდილობს. მოქალაქეების თავმჯდომარის, ალეკო ელისაშვილის აზრით კი, ეს იქნება გამოხატვის თავისუფლებასა და ოპონენტებთან ბრძოლის ინსტრუმენტი.

“ბატონო დავით, მართალია ის, რომ არსებობს ევროდირექტივა, რომელიც გარკვეულ რეგულაციებს მოითხოვს და საჭიროებს, მაგრამ ტყუილია ის, რომ მარეგულირებელი ორგანოსთვის გადაცემა არის ერთადერთი ვერსია. ის საუბრობს ძალიან მკაფიოდ თანარეგულირების მექანიზმზე”, — განაცხადა ანა ნაცვლიშვილმა და ხაზი გაუსვა, რომ ამხელა მასშტაბის ცვლილებები დაჩქარებული წესით არ უნდა მიეღოთ.

დეპუტატების კითხვების პასუხად, სონღულაშვილი ამტკიცებდა, რომ ეს კანონის ის ვერსიაა, რომელიც ევროკომისიას შეუთანხმეს, იმათ კი უთხრეს, რომ თუ ამას მიიღებდნენ, რეკომენდაციას შესრულებულად ჩაუთვლიდნენ. მისივე თქმით, თუ ევროკომისია იტყვის, რომ არ იყვნენ მართლები, როცა საკითხის თვითრეგულირებიდან რეგულირებაში გადატანა ურჩიეს და ისევ უკან უნდა დაბრუნებისკენ მოუწოდებენ, ამასაც გააკეთებენ.

რატომ არის ეს კანონპროექტი სახიფათო

სიძულვილის ენის რეგულირებაზე პოლიტიკური განხილვები ბოლო წლების განმავლობაში არაერთხელ დაიწყო. მათ შორის,  ინიციატორები საქართველოს პრეზიდენტი სალომე ზურაბიშვილი, მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქო, მმართველი გუნდის დეპუტატები, კომუნიკაციის კომისია იყვნენ. ხშირად აქცენტი პოლიტიკოსების მიმართ გაჟღერებული ცილისწამების აღმოფხვრაზე კეთდებოდა. ყოველ ჯერზე სამოქალაქო საზოგადოება ხაზს უსვამდა, რომ მსგავსი კანონპროექტებით გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის რისკი იდგა.

სიძულვილის ენა საქართველოში ცალსახად პრობლემური საკითხია, თუმცა კიდევ უფრო პრობლემურია მისი მოგვარების ამგვარი მცდელობები. ხელისუფლება, რომელიც თავად არის სიძულვილის ენისა და დისკრიმინაციული ტერმინების გამავრცელებელი, პასუხისმგებლობას მთლიანად მედიას აკისრებს.

17 ოქტომბერს, კანონის თავდაპირველი ვერსიის განხილვისას, მედიის ადვოკატირების კოალიციამ განაცხადა, რომ მარეგულირებლის ხელში დამატებითი ძალაუფლების კონცენტრაცია ზრდის მისი ბოროტად გამოყენების რისკს. მათივე თქმით, წარსული პრაქტიკის გათვალისწინებით, შეშფოთების სრულიად  ლეგიტიმური საფუძველი აქვთ.

კოალიცია განმარტავს, რომ სიძულვილის ენის  საკითხის მოგვარება აუცილებელია და ამ მიზნით მაუწყებლებთან ერთად ჯერ კიდევ გასულ წელს  შეიმუშავეს ალტერნატიული წინადადება, ეფექტიანი თანარეგულაციის მექანიზმი, თუმცა მმართველმა პარტიამ შეთავაზება არ განიხილა.

კოალიციამ მოუწოდა საპარლამენტო უმრავლესობას, რომ მედიასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ცვლილებები მაუწყებლებთან კონსულტაციისა და ფართო კონსენსუსის გარეშე არ მიიღოს, რასაც აუდიოვიზუალური მედიამომსახურების შესახებ ევროდირექტივა მოითხოვს.

დღეს, 19 ოქტომბერს საქართველოს დემოკრატიულმა ინიციატივამ (GDI) განაცხადა, რომ ცვლილებები საგანგაშოა მედიის თავისუფლების ისედაც სავალალო მდგომარეობის ფონზე და კიდევ ერთხელ ადასტურებს სამოქალაქო საზოგადოების შიშებს ხელისუფლების რეალურ მიზნებთან დაკავშირებით — ქვეყანაში მაქსიმალურად შეზღუდოს განსხვავებული აზრის გავრცელება. GDI ხაზს უსვამს, რომ მანდატის გაზრდის შემთხვევაში, არსებობს ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ კომისია არ იქნება დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ორგანო, არამედ შეასრულებს რეპრესიული მანქანის როლს.

“მართალია, “აუდიოვიზუალური მედია სერვისების შესახებ” ევროკავშირის დირექტივის მიხედვით, ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ვალდებული არიან უზრუნველყონ, რომ აუდიოვიზუალური მედია სერვისი არ შეიცავდეს სიძულვილის ან ძალადობისკენ წაქეზებას. თუმცა თავად დირექტივიდან არაორაზროვნად იკვეთება, რომ იგი არ აწესებს მარეგულირებელი ორგანოს მიერ სიძულვილის ენის გამოყენების რეგულირების ვალდებულებას. ეს საკითხი შეიძლება მოწესრიგდეს როგორც მარეგულირებელი ორგანოს, ისე თანარეგულირების მექანიზმით.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოში არსებული კონტექსტის, კომკომზე [კომუნიკაციების მარეგულირებელი ეროვნული კომისია] შესაძლო პოლიტიკური ზეწოლის და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით არსებული მაღალი რისკების გათვალისწინებით, ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა შეიმუშავეს მკაფიო რეკომენდაცია, რომ საქართველოში დანერგილიყო თანარეგულირების მექანიზმი. თუმცა საქართველოს პარლამენტმა დააიგნორა აღნიშნული რეკომენდაცია. ამასთან, არ გაითვალისწინა არც თავად მედიაკომპანიების და ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ადგილობრივი ორგანიზაციების მოწოდება, ამ საკითხზე მსჯელობა და ცვლილებების მიღება მათი ჩართულობით მომხდარიყო”, — განმარტავს ორგანიზაცია.

ასევე, GDI აღნიშნავს, რომ ხელისუფლება თანასწორობის საკითხების და უმცირესობათა ჯგუფების საჭიროებების მუდმივი უგულებელყოფს, ზოგიერთ შემთხვევაში კი მიზანმიმართულად დისკრიმინაციულ პოლიტიკას აწარმოებს. მათ მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ეროვნულ სტრატეგიაში ლგბტქი თემის იგნორირება, 5 ივლისის ორგანიზატორთა არ დასჯა და დომინანტური რელიგიური გაერთიანებისადმი პრივილეგიების დაწესება მოჰყავთ. ორგანიზაცია განმარტავს, რომ სიძულვილის ენის რეგულირება პირველ რიგში უმცირესობათა დაცვით უნდა იყოს ნაკარნახევი, თუმცა ხელისუფლების ზოგადი პოლიტიკის ფონზე, ცვლილებების მათ სასარგებლოდ ამოქმედება არადამაჯერებლად გამოიყურება.

GDI-ში განმარტავენ, რომ კომუნიკაციების კომისიას ამ დრომდე არ ჰქონია საკანონმდებლო უფლებამოსილება, შეეფასებინა, არის თუ არა მაუწყებლის ეთერში გადაცემული პროგრამა ადამიანის უფლებათა შემლახველი და უხამსობის შემცველი.

“საკანონმდებლო ცვლილებებით დაგეგმილია, რომ კომუნიკაციების კომისიას დაემატოს ასეთი უფლებამოსილება, რაც მას გაუხსნის შესაძლებლობას, კიდევ უფრო აქტიურად გააკონტროლოს მაუწყებელთა ეთერში გასული პროგრამების შინაარსი და მათი პოლიტიკური, ლიტერატურული თუ სხვა ღირებულების იგნორის გზით, დაასანქციროს მაუწყებლები არასასურველი შინაარსის გამო”, — აცხადებს ორგანიზაცია.

GDI იხსენებს შემთხვევას, როცა 2021 წელს კომუნიკაციების კომისიამ მთავარი არხის პოლიტიკური სატირის შემცველი სიუჟეტი განიხილა. მათი შეფასებით, მაშინ კომისიამ ერთი მხრივ იმოქმედა უკანონოდ, როდესაც საერთოდ განიხილა ეს საკითხი, მეორე მხრივ კი თვალები დახუჭა სადავო კადრებისა და განცხადებების პოლიტიკურ ღირებულებაზე. შედეგად, მთავარი არხი სამართალდამრღვევად ცნო.

“ამგვარი გამოცდილების ფონზე, გარდაუვალია მსგავსი შემთხვევების განმეორება და მაუწყებელთა დაჯარიმება არასასურველი შინაარსის გადაცემის გამო. ყურადსაღებია ისიც, რომ აღნიშნული ცვლილებები ხდება არჩევნებამდე ერთი წლით ადრე, ხოლო წარსული გამოცდილებით, კომუნიკაციების კომისია აქტიურობას სწორედ წინასაარჩევნო პერიოდში იწყებს ხოლმე”, — ვკითხულობთ განცხადებაში.

ორგანიზაცია იხსენებს რუსული კანონის წინააღმდეგ 2023 წლის მარტში განვითარებულ მოვლენებსაც. ამბობენ, რომ ამის შემდეგ ქართულმა ოცნებამ ფაქტობრივად დააანონსა, რომ შეცვლილი სტრატეგიით გააგრძელებდნენ სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ ბრძოლას.

“შედეგად, ბოლო თვეებში უკვე მივიღეთ არაერთი უფლების შემზღუდველი სამართლებრივი ნორმა (დროებითი კონსტრუქციების, მათ შორის, კარვების გამოყენების აკრძალვა აქციებზე; პარლამენტის შენობაში პოსტერების შეტანის აკრძალვა და სხვა), რომელიც ლახავს ჩვენს კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს. ზემოთგანხილული ცვლილებები აღნიშნული ტენდენციის გაგრძელებაა, რომელიც მოსალოდნელია, რომ კიდევ უფრო ინტენსიურ სახეს მიიღებს საარჩევნო წელს”, — აცხადებს GDI.