აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი 2024 წელს საქართველოში ადამიანის უფლებრივ მდგომარეობაზე კრიტიკულ ანგარიშს აქვეყნებს.
2024 წლის განმავლობაში ამ მხრივ მნიშვნელოვან ნეგატიურ მოვლენებს შორის ნახსენებია რუსული კანონის ძალაში შესვლა, რომელიც ზღუდავს შეკრებისა და გამოხატვის თავისფლებას. ასევე, ხაზგასმულია ჰომოფობიური კანონის ამოქმედება, რომელიც ახალისებს სიძულვილს და აწესებს ცენზურას, ახდენს გამოხატვის გარკვეული ფორმების კრიმინალიზებას.
ამავე კონტექსტში სახელმწიფო დეპარტამენტი საუბრობს მუქარის, იძულებისა და ადმინისტრაციული რესურსების ბოროტად გამოყენების კამპანიაზე, რომელიც ზღუდავდა გამოხატვის თავისუფლებას, განსაკუთრებით ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით.
ანგარიშის თანახმად, ადამიანის უფლებების მნიშვნელოვან დარღვევებს მოიცავდა სანდო ცნობები შემდეგზე: წამება ან სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა ან სასჯელი; თვითნებური დაპატიმრება და დაკავება; სერიოზული შეზღუდვები გამოხატვისა და მედიის თავისუფლებაზე, მათ შორის, მოქალაქეებისა და ჟურნალისტების მიმართ ძალადობა და ძალადობის მუქარა, ჟურნალისტების დაუსაბუთებელი დაპატიმრებები, სისხლისსამართლებრივი დევნა და რუსული და ჰომოფობიური კანონების მსუსხავი ეფექტი.
ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ “მთვარობამ გარკვეული ნაბიჯები გადადგა, რათა გამოეძიებინა და დაესაჯა ადამიანის უფლებების დარღვევაში მონაწილე ოფიციალური პირები, თუმცა დაუსჯელობა კვლავ პრობლემად რჩება”.
ანგარიშში ვრცლად არის მიმოხილული საქართველოში მედიის თავისუფლების საკითხი. სახელმწიფო დეპარტამენტი მიუთითებს, რომ 2024 წელს კანონი უზრუნველყოფდა გამოხატვის თავისუფლებას, მათ შორის, მედიის წარმომადგენლებისთვის, თუმცა ჟურნალისტებმა, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და საერთაშორისო საზოგადოებამ სერიოზული შეშფოთება გამოთქვეს მთავრობის მიერ გამოხატვის თავისუფლების პატივისცემასთან დაკავშირებით.
“ეს შეშფოთება ძირითადად ეხებოდა მედიის პლურალიზმის გარემოს გაუარესებას, ასევე, ჟურნალისტების მიმართ ძალადობასა და ძალადობის მუქარას”.
სახდეპი ანგარიშში მიმოიხილავს ბოლოდროინდელი საპროტესტო აქციების დროს ჟურნალისტების უფლებრივი მდგომარეობის საკითხს, როგორც რუსული კანონის წინააღმდეგ გამართული აქციების, ასევე, 28 ნოემბრის შემდეგ დაწყებული პროტესტის დროს. ანგარიშში ნახსენებია მედიის წარმომადგენელთა ის განცხადებები, სადაც ისინი საუბრობენ პოლიციის მხრიდან ძალადობაზე, შევიწროებაზე, წიწაკის სპრეის გამოყენებასა და ტექნიკის დაზიანებაზე.
“7 დეკემბერს 30-ზე მეტი ტიტუშკა (არაიდენტიფიცირებადი თავდასხმელები, რომლებიც, როგორც წესი, შავებში არიან ჩაცმული და სახე დაფარული აქვთ) ფიზიკურად გაუსწორდა აქციის მონაწილეებს, შემდეგ კი თავს დაესხა TV პირველს ჟურნალისტ მაკა ჩიხლაძეს და ოპერატორ გიორგი შეწირულს, რომლებიც მათ იღებდნენ. ცემის შემდეგ, მათ შეწირულს ყველა ნივთი წაართვეს. ჩიხლაძისა და მოწმეების თქმით, შემთხვევის ადგილას მყოფმა საპატრულო პოლიციამ რეაგირება არ მოახდინა და თავდასხმა არ შეაჩერა”, — წერია ანგარიშში.
სახელმწიფო დეპარტამენტი მიუთითებს, რომ Civil.ge-ს მიერ გავრცელებულ კადრებში, რომელიც თავდასხმამდე რამდენიმე წუთით ადრეა გადაღებული, “პოლიციასა და თავდამსხმელებს შორის სავარაუდო კოორდინაციის ნიშნები ჩანს”. ამასთან, წერია, რომ სოციალურ ქსელში გავრცელდა ინფორმაცია რამდენიმე შემთხვევაზე, როცა სავარაუდოდ, ტიტუშკები ჟურნალისტებსა და აქციის მონაწილეებს თავს ესხმოდნენ და პოლიცია არ ჩაერია, ზოგჯერ კი ინსტრუქციებს აძლევდნენ ან თანამშრომლობდნენ მათთან.
სახდეპი საუბრობს მუქარის ზარებზეც, რომლებსაც ჟუნალისტები და აქტივისტები იღებდნენ. ასევე, ხაზსგასმულია, რომ ადგილი ჰქონდა ვანდალიზმის შემთხვევებს მათ საცხოვრებელ სახლებთან და ოფისებთან, მათ შორის, შეურაცხმყოფელი პოსტერების განთავესაბასა და მანქანების დაზიანებას.
ანგარიშში ნათქვამია, რომ მედიაომბუდსმენმა გამოავლინა უფლებების დარღვევისა და შეზღუდვის 15 შემთხვევა 15 ჟურნალისტის მიმართ, რომლებიც აპრილ-მაისში საპროტესტო აქციებს აშუქებდნენ. გარდა ამისა, საერთაშორისო მედიის სადამკვირვებლო ორგანიზაციებმა, მედიაომბუდსმენთან და ევროპის საბჭოს ჟურნალისტთა უსაფრთხოების პლატფორმასთან ერთად, 26 ოქტომბრის არჩევნების დროს, მედიის თავისუფლების დარღვევის, სულ მცირე, 30 შემთხვევა გამოავლინეს — ეს მოიცავდა ტექნიკის დაზიანებას, სიტყვიერ და ფიზიკურ თავდასხმებსა და დაშინებას — წლის ბოლომდე კი მთავრობას ამ ცნობებზე გამოძიება არ დაუწყია.
სახდეპი წერს, რომ ნოემბრის ბოლოსა და მთელი დეკემბრის განმავლობაში ხელისუფლებამ და გაურკვეველმა პირებმა, რომლებიც, სავარაუდოდ, ქართული ოცნების სახელით მოქმედებდნენ, იძალადეს ათობით ჟურნალისტზე, რომლებიც აქციებს აშუქებდნენ.
“თავდასხმები მოიცავდა ცემას, წიწაკის სპრეის, ცრემლმდენი გაზისა და წყლის ჭავლის გამოყენებას. დაფიქსირდა მძიმე ტრავმების შემთხვევები, მათ შორის, ზურგის მალების მოტეხილობა, სახის ძვლების მოტეხილობები და ქიმიური დამწვრობები. რამდენიმე ჟურნალისტი საავადმყოფოში იქნა გადაყვანილი. მედიის წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ თავდამსხმელებმა ან სამართალდამცავებმა განზრახ გაანადგურეს მათი ტექნიკა, რათა ხელი შეეშალათ გაშუქებისთვის”, — წერს სახდეპი.
ანგარიშის თანახმად, მმართველმა პარტიამ იძულებისა და დაშინების გზით სცადა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა როგორც კანდიდატებისთვის, ისე ამომრჩევლებისთვის წინაასარჩევნო კამპანიის პერიოდში. 26 ოქტომბრის არჩევნებთან დაკავშირებულ ანგარიშში ეუთომ განაცხადა, რომ “ამომრჩევლების დაშინების, იძულების, წაქეზებისა და ზეწოლის შესახებ ცნობებმა გამოიწვია წუხული, რომ ზოგიერთმა ამომრჩვეელმა, შესაძლოა, ხმა ვერ მისცა შურისძიების შიშის გარეშე”.
მედიის თავისუფლების შეზღუდვის კონტექსტში სახელმწიფო დეპარტამენტი საუბრობს იმაზეც, რომ 2024 წლის აპრილში აკრედიტებული ონლაინ მედიასაშუალებების ჟურნალისტებს არ მიეცათ უფლება, დასწრებოდნენ პარლემენტის სხდომას, სადაც რუსული კანონი განიხილებოდა, პარლამენტში კი შიდა უსაფრთხოების ზომების საფუძველზე, მხოლოდ სატელევიზიო ჟურნალისტები დაუშვეს.
საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ გააკრიტიკა ეს ქმედება და მოუწოდა პარლამენტს, შეეწყვიტა დისკრიმინაციული პრაქტიკა და ყველა ჟურნალისტისთვის მიეცა შესაძლებლობა, გაეშუქებინა სხდომა. ქარტიამ აღნიშნა, რომ მსგავსი შეზღუდვები აუარესებს ონლაინმედიის ჟურნალისტებისთვის პირობებსა და ზღუდავს საჯარო წვდომას მნიშვნელოვან საკანონმდებლო ინფორმაციაზე.
გარდა ამისა, დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ რუსული კანონის მიღების შემდეგ პარლამენტმა, დეპუტატების მიერ წარდგენილი საჩივრების საფუძველზე, ფორმულას, TV პირველისა და მთავარი არხის ჟურნალისტებს აკრედიტაციები 6 თვით შეუჩერა.