“თითქმის 14 წელია, რაც წასული ვარ და მიუხედავად იმისა, რომ კავშირი არ გამიწყვეტია აქაურობასთან და სულ ჩამოვდივარ, შარშან განსაკუთრებით ვიგრძენი, რამდენად ძვირფასია ჩემთვის აქაურობა. შარშან დაიწყო ბოლო დიდი ტალღა ბრძოლის, მქონდა პერსონალური გამოფენაც და ნელ-ნელა დავიწყე ჩემი ქვიარ სივრცის შენება, რადგან წასვლამდე არ მყოლია თემი. ჯერ ქამინგაუთი გავაკეთე როგორც ქვიარმა, შემდეგ — როგორც არტისტმა, მერე — როგორც ქართველმა ქვიარ არტისტმა და ზუსტად ამ დროს შემოვიდა ეს საშინელი კანონები”, — გვიყვება მარიკა ქოჩიაშვილი ფოტოგრაფი და სკულპტორი, ქვიარ არტისტი, რომელიც წლებია, ლონდონში ცხოვრობს.

მარიკას თბილისში, მორიგი დაბრუნებისას შევხვდით. იქამდე, რუსული კანონის მეორედ მიღებისასაც ქვეყანაში იყო და საპროტესტო შეკრებებს აქტიურად ესწრებოდა. მალევე წასვლა მოუწია და ლონდონიდან აკვირდებოდა, როგორ გაფართოვდა პროტესტი, შემოიკრიბა მეტი თანამოაზრე. უკვე აგვისტოში დაბრუნებულმა ნახა არჩევნების მოლოდინი, რომელსაც ამ პერსპექტივიდან ნაივურს უწოდებს. და ნახა ის უძრაობა, რომელიც წინასაარჩევნოდ იყო. ისევ წავიდა და 28 ნოემბერს კიდევ ერთხელ ჩამოვიდა, სწორედ იმ დღეს, როცა ირაკლი კობახიძემ თქვა, რომ ქვეყანა ევროინტეგრაციის პროცესს აჩერებდა.

“დილას ჩამოვედი. გარედან რასაც ვუყურებდი, არჩევნები მოგვპარეს, ხალხი ქუჩაში არ გამოდიოდა. ჩამოვედი, მივედი ერთ-ორ ადგილას და ყველა იყო ჩამოღვენთილი. მოგვიანებით ჩემს დასთან გავედი და ამ დროს გააკეთა ის განცხადება, რამაც უცებ ათასობით ადამიანი გამოიყვანა გარეთ. ამ უიმედობაში უცებ გაჩნდა ხალხის ტალღა. აქციაზე ვნახულობდი ვიღაცებს და უხაროდათ, რომ იქ ვიყავი. იქამდე რაც მქონდა, რაღაც ემიგრანტის დანაშაულის განცდა თუ კითხვები, ისევ ვეკუთვნი აქაურობას თუ – არა, ნოემბერსა და დეკემბერში ქუჩაში დგომამ გასცა პასუხი — მივხვდი, რომ კი, ეს სივრცე ჩემია, ამ ხალხს, ამ ადგილს ვეკუთვნი”.

“მომიწია, დავმსგავსებოდი სხვა ქალებს” — ბავშვობა და სტუდენტობა

გვიყვება, რომ მისი ბავშვობის გამოცდილება, ალბათ, როგორც ბევრი სხვა ქალის, დამთრგუნველი იყო. თან “ბიჭივით ჩაცმა” უყვარდა, ასე ბევრად კომფორტულად გრძნობდა თავს და მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს საკუთარი სხეულისა და სექსუალობის აღქმა არც ჰქონია, გარშემო ესმოდა ხოლმე კომენტარები — “ქალა-ბიჭა და მსგავსი ბოდვები”.

“როცა წამოვიზარდე, ჩემი მეგობრები უფრო ფემინურები გახდნენ, მე — არა. მერე სამსახიობოზე ვსწავლობდი და იქაც მქონდა გარკვეული სივრცე, რომ საკუთარი სხეული ისეთი მიმეღო, როგორიც იყო. 20-21 წლიდან უფრო მომიწია, დავმსგავსებოდი სხვა ქალებს — თმის დასწორება, ქუსლებზე სიარული, კაბების ჩაცმა. გარემოსთან მორგება კი ნიშნავს საკუთარ სხეულთან დაკავშირებით კომპლექსების გაჩენას, საკუთარი სექსუალობის აღქმის სრულად დაკარგვას. საკუთარი სურვილები, სხეული და სექსუალობა სრულად ჩახშობილი მქონდა”, — ჰყვება და ამატებს, რომ იმ კომპლექსებსა და წნეხთან გამკლავება, რასაც პატრიარქატული, კონსერვატიული და რელიგიური კულტურა ქალობაზე და გოგოობაზე საზოგადოებას ასწავლის, რთული აღმოჩნდა. მეტიც, “ხანგრძლივი სამუშაოა, რომელიც არასდროს სრულდება”.

სამსახიობოზე სწავლისას მიხვდა, რომ ვერ იქნებოდა იმ პროფესიაში, სადაც სხვაზე იქნებოდა დამოკიდებული. სწავლა ჟურნალისტიკის მიმართულებით გააგრძელა და ბეჭდურ მედიაში მუშაობა უნდოდა. ასე, უნივერსიტეტიდან აღმოჩნდა ჯერ ჟურნალ ცხელ შოკოლადში, შემდგომში უკვე ჟურნალ ლიბერალში. განსაკუთრებით ფოტო ჟურნალისტიკა იტაცებდა. პირველი ფოტოაპარატი დამ აჩუქა, სტუდენტობის პერიოდში, და როგორც იხსენებს, დიდ დროს ატარებდა აქციებზე, დამოუკიდებლად იღებდა ფოტოებს. ამბობს, რომ ერთ-ერთი ყველაზე ბედნიერი მომენტი ის იყო, როცა ლიბერალის ყდაზე მისი ფოტო დაიბეჭდა.

მარიკა ქოჩიაშვილის ფოტოები ჟურნალ ლიბერალის ყდებზე. პირველ ფოტოზე გამოსახულია მისი პირველი ნამუშევარი, რომელიც ყდაზე მოხვდა.

წასვლა ქვეყნიდან

მიუხედავად იმისა, რომ მუშაობდა და პროფესიულად რეალიზებული იყო, სულ ჰქონდა წასვლის სურვილი, მცირე ასაკიდან.

“ბავშვობიდან მინდოდა, წავსულიყავი და სხვაგან მესწავლა, თითქოს გაქცევის სურვილი მქონდა, რომელსაც ბოლომდე ვერ ვიაზრებდი. ვფიქრობდი, რომ წავიდოდი, ვისწავლიდი და დავბრუნდებოდი”.

ლიბერალში მუშაობის პერიოდში წავიდა ლონდონში, ერთ-ერთი საგანმანათლებლო პროგრამით, ციფრული ჟურნალისტიკის შესასწავლად და იმ 1-წლიან პერიოდში მიხვდა, რომ იქ დარჩენა უნდოდა: “მახსოვს, ნახევარი წელი იქნებოდა გასული, სახლში დავბრუნდი და დავფიქრდი, ნუთუ, 6 თვეში ეს უნდა დასრულდეს და დავბრუნდე?! არ არსებობს-მეთქი”.

“გარემოსთან მორგება ნიშნავს საკუთარ სხეულთან დაკავშირებით კომპლექსების გაჩენას, საკუთარი სექსუალობის აღქმის სრულად დაკარგვას”

მარიკა გვიყვება, რომ ბევრჯერ სწორ დროს სწორ ადგილას აღმოჩნდა და ასე იყო ლონდონში სწავლის პერიოდშიც. საკუთარი ინიციატივით გაგზავნა განაცხადი როიტერსში სტაჟირებაზე. აიყვანეს და მალევე გამოჩნდა ვაკანსია, რომლითაც ვერ ისარგებლებდა, რომ არა მისი მენეჯერი, რომელმაც მაქსიმალურად სცადა, რომ სამუშაო ვიზის არქონის მიუხედავად, შესაძლებლობა მიეცა. ასე აღმოჩნდა როიტერსში, სადაც 9 წელი იმუშავა.

2017 წლიდან შემოქმედებითი მიმართულებით დაიწყო ძიება. უკვე 2021 წელს, კოვიდის პერიოდში, გადააფასა ბევრი რამ და წამოვიდა სამსახურიდან, რადგან, როგორც ამბობს, მიხვდა, რომ სრულ განაკვეთზე მუშაობა, როგორც არტისტს სივრცეს არ უტოვებდა.

“რა მაგარია, რომ ქვიარი ვარ”

მარიკა გვიყვება, რომ საქართველოში ყოფნისას “ქლოზეთში ყოფნის” (ინგლ. Closeted — ანუ როცა ადამიანი ღიად არ საუბრობს საკუთარ სექსუალურ ორიენტაციასა თუ გენდერულ იდენტობაზე. ამის საპირისპიროა Coming out — პირდაპირი მნიშვნელობით “გამოსვლა”) კლასიკური გამოცდილება ჰქონდა — როცა გარკვეულ იმპულსებს, რომლებსაც ამჩნევდა, თრგუნავდა. რადგან ჰომოფობიურ გარემოში იყო, საკუთარ სექსუალობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მიღებას ახშობდა. უკვე ლონდონში, ოჯახისგან, მეგობრებისგან დამოუკიდებლად, მარტო ყოფნისას იგრძნო თავისუფლება.

“სულ ვამბობ, რომ სექსუალობის გამო არ წავსულვარ, მაგრამ ამის გამო აღარ დავბრუნდი. ჯერ დავიწყე საკუთარ თავთან აღიარება, რომ ქვიარი ვარ, შემდეგ მივედი იქამდე, რომ ქვიარი ვარ და რა მაგარია. რაღაც მომენტში შემიყვარდა ჩემი სექსუალობა. განსაკუთრებით თავიდან გინდა, რომ ყველას უთხრა, აფრიალო შენი ქვიარობა, ჩემს შემთხვევაში ასე იყო. ეს დიდი აღმოჩენა იყო ჩემთვის: პირველად გიყვარდება საკუთარი თავი, საკუთარი სხეული. ქუსლები და საქართველოდან წაღებული კაბები მოვისროლე, აღარ მჭირდებოდა. პირველად ვიგრძენი თავი საკუთარ კანში, სხეულში ბოლომდე კომფორტულად. რთულია ეძებდე კაცს, რომელიც არასდროს შეგიყვარდება და ამ დროს ქალებზე ბნედა გემართებოდეს, მუხლები გიკანკალებდეს”.

“პირველად იმ ქალს გადავუღე, რომლის მიმართაც მქონდა ვნება”.

მარიკასთვის შემოქმედებითი მუშაობის ერთ-ერთ იმპულსად მეგობარი იქცა, რომელმაც იურისტის კარიერა მიატოვა, ლონდონში გადავიდა საცხოვრებლად და შემოქმედებითი მიმართულებით გააგრძელა მუშაობა. მაშინ მიხვდა, რომ თვითონაც შეეძლო რაიმე მსგავსი ექნა. მალევე, სხვა მეგობართან ერთად ფილმი ნახა, რომელშიც კაცი ღიად საუბრობდა სექსზე. დაფიქრდნენ, რომ ხელოვნებაში ქალები ნაკლებად საუბრობდნენ ასე ღიად. მოუნდათ ამ მიმართულებით რამე გაეკეთებინათ.

“ჩემმა მეგობარმა ქალებთან ინტერვიუები ჩაწერა, რომლებიც სექსუალურ გამოცდილებებზე ალაპარაკა. ამის მიხედვით შევკარით სცენარი და გადავიღეთ ფილმი, რომელშიც ჩემი მეგობარი თამაშობს და შიშველია. ეს იყო ჩემთვის პირველი გამოცდილება, როცა შიშველ სხეულთან ვიმუშავე. საკმაოდ საინტერესო და მნიშვნელოვანი გამოცდილება იყო, მანდ დაიწყო ჩემი პროფესიული საქმიანობიდან არტისტულისკენ გადასვლა. მერე უკვე მომინდა ფოტოების გადაღებაც და პირველად იმ ქალს გადავუღე, რომლის მიმართაც მქონდა ვნება”.

სიშიშვლე, როგორც თვითძიების პროცესი

ამბობს, რომ ფოტოების გადაღებამდე არ იცის, რას ეძებს და იკვლევს. მუშაობის პროცესში აცნობიერებს, რეალურად რას ისახავს მიზნად. ასე მოხდა ქალების სიშიშვლის ფოტოებზე აღბეჭდვის შემთხვევაშიც — მიხვდა, რომ რეალურად საკუთარ სხეულსა და სექსუალობას იკვლევდა.

“სიშიშვლე კამერის წინ მოწყვლადი მდგომარეობაა და, ამავე დროს, ძალიან ძლიერი აქტი. მე კი კამერის წინ ისეთ სირცხვილს განვიცდიდი, რომ მინდოდა გავმქრალიყავი, საშინელ უხერხულობას. მივხვდი, რომ რეალურად ეს ფოტოები საკუთარი სხეულისა და სექსუალობის კვლევა იყო. გამოწვევა იყო ის, საკუთარი შიშველი სხეულის გადაღებას თუ შევძლებდი. 2020 წელს, როცა ყველა მარტო დავრჩით, ფირზე გადავიღე საკუთარი სხეული, ანუ იმავე წამს არ მქონდა წვდომა კადრზე და სანამ გამოსახულება ვნახე, ვდისტანცირდი, სხვანაირად დავინახე, შიშისა და მიუღებლობის გარეშე. ეს საკუთარი სხეულის მიღებაში ძალიან დამეხმარა”.

მისთვის კაცების სიშიშვლე გადასაღებად საინტერესო არ არის. რამდენიმე გამოცდილებამ მიახვედრა, რომ ეს სხვებმა უნდა იკვლიონ. მის ობიექტივში კაცების სხეული მაინც ხვდებიან, მაგრამ სრულიად განსახვავებული პერსპექტივით: როგორც მის სათვალეში არეკლილი სიშიშვლე ან სხვა ქალების სხეულებთან შეპირისპირებაში მყოფნი. ასეთი სერიაა, მაგალითად, Peeping Dyke, რომელიც აერთიანებს საცურაო სათვალის მინაში არეკლილი კაცების გამოსახულებებს. ესაა მცდელობა მზერის შემოტრიალების და, ლესბოსელი ავტორისთვის კონტროლის მიცემით, დამკვირვებლის როლში წარმოდგენით.

“ჩემს თინეიჯერობაში გეის კიდევ ნახავდი სადმე და ლესბოსელები არსად ჩანდნენ. მგონია, რომ ხელოვნებაში ლესბოსელების ხილვადობა დღემდე ბევრად ნაკლებია”.

“კოვიდის პერიოდში დავიწყე აუზზე სიარული, დიდხანს ვრჩებოდი აუზთან და კაცების სხეულების აღქმა ძალიან ინტენსიური გახდა: როგორ ადგამდნენ ნაბიჯებს, როგორ იქცეოდნენ, აუზში ცურვის დროს რას აკეთებდნენ… ცდილობენ, რომ გადაგისწრონ, სივრცის ფლობა უნდათ. მიკროსამყაროა აუზი, ქალები არ ჩანან. რეალურად, მათი, კაცების არის ეს სივრცე, მათთვის შენ არ არსებობ. ვერც ხვდებიან, რომ იღებ, რეალურად სელფია, რომელშიც ირეკლებიან. რა თქმა უნდა, იდენტიფიცირებადი არაა არავინ”.

გვიყვება კიდევ ერთ სერიაზე, რომელშიც ლონდონის ფინანსური უბნის თუ ქართული საპოლიციო ძალებისა და შიშველი ქალების ფოტოების გადაფარვით იღებს გამოსახულებას. მისი თქმით, ეს არის მცდელობა, კონტროლი წაართვას კაცებს, რომლებიც მჩაგვრელ როლში წარმოგვიდგებიან, და ისინი სრულად დაუქვემდებაროს საკუთარ ნებას: “ავტონომიას ვართმევ. ამავე დროს, სურვილსა და ზიზღს შორის კვლევაც არის”.

მისი მიმდინარე პროექტი, Skin to Skin, ლესბოსელი წყვილების ინტიმურ მომენტებს ასახავს. სერია დროსთან ერთად გარდაიქმნა, სახე იცვალა, გააერთიანა სკულპტურებიც, უკვე მოგვიანებით კი კადრში მარიკა ქოჩიაშვილის გამოსახულებაც შემოვიდა, რომელიც დამკვირვებლად წარმოგვიდგება. ამბობს, რომ ასეთი ინტიმური გამოცდილების, წყვილისთვის განსაკუთრებული სიახლოვის მომენტების აღბეჭდვას, მათ შორის, იუმორის დახმარებით ახერხებს. ბევრს ხუმრობს გადაღების დაწყებამდე თუ პროცესში, ფოტოების გმირებიც ნელ-ნელა იხსნებიან და ჩნდება სიახლოვის განცდა.

“ვფიქრობდი, რას ვაკეთებ ისეთს, რასაც სხვა ქვიარ ფოტოგრაფები არ აკეთებენ. ფიქრში მივედი იქამდე, რომ კადრში მეც უნდა ვჩანდე, რადგან ეს სერია ჩემზეა, პრინცპიში, და რეპრეზენტაციის არარსებობაზე. ჩემს თინეიჯერობაში გეის კიდევ ნახავდი სადმე და ლესბოსელები არსად ჩანდნენ. მგონია, რომ ხელოვნებაში ლესბოსელების ხილვადობა დღემდე ბევრად ნაკლებია. კადრში ჩემი გამოჩენით დაკვირვების ნაწილიც შემოდის და ერთგვარი გაგრძელებაა Peeping Dyke-ის”.

“რთულია ეძებდე კაცს, რომელიც არასდროს შეგიყვარდება და ამ დროს ქალებზე ბნედა გემართებოდეს, მუხლები გიკანკალებდეს”.

ვახსენეთ, რომ სკულპტურულ ნამუშევრებსაც აკეთებს. მისთვის სკულპტურა არის მედიუმი, რომელშიც შეუძლია იმის კეთება, რის საშუალებასაც ფოტოგრაფია არ აძლევს — თავისუფალი და სრულიად დამოუკიდებელი ფიგურა საკუთარ ფანტაზიებს დაუმორჩილოს. ამბობს, რომ ყველაფერი თამაშით დაიწყო — გამოფენაზე თიხის შეკვრა იყიდა, ერთ-ერთი არტისტის იდენტური ფიგურა გამოძერწა და მიხვდა, რომ პროცესი სრულ თავისუფლებას აძლევდა.

“იწყებ, უსახური მასისგან ტიპს ქმნი, ხელს ადებინებ მკერდზე ან სახეზე და გრძნობა უჩნდებათ. ცდილობ, იქამდე მიიყვანო, იმ ემოციამდე მიიყვანო, რაც შენ გინდა, იქნება ეს დაღებული პირი ორგაზმისას თუ ტკივილის გამოსახულება, სინაზის, ხელის შეხების”.

ცენზურა და დრო რადიკალური ხელოვნებისთვის

მარიკასთვის ლესბოსელი ქალების რეპრეზენტაცია მნიშვნელოვანია და, ალბათ, მისი ნამუშევრები დღევანდელ საქართველოში, სადაც სიძულვილის კანონი მიიღეს და ცენზურის დაკანონებას ცდილობენ, აკრძალვის ზონაში აღმოჩნდება. ამბობს, რომ ვერ იგებს, რა შეიძლება ქნან, როგორ შეიძლება დააწესონ კონტროლი, როგორ შეიძლება მის მეგობარ ქვიარ არტისტებს, რომლებიც საერთაშორისო ასპარეზზე მეტ და მეტ წარმატებას აღწევენ, მუშაობა შეუზღუდონ.

“იმდენად ზოგადია და იმდენად მარტივად შეუძლიათ ინტერპრეტირება, რომ თუ უნდათ, მიზანში ამოგიღონ, მარტივად შეძლებენ. გული მწყდება, რადგან ბევრისგან მესმის, რომ წასვლას აპირებენ, ფიქრობენ ამაზე ან იმაზე, რა ქნან, თუ ვინმე მიადგებათ. დეკემბერში ჯერ არ იყო ეს განწყობა ისე, ახლა ვამჩნევ დაღლას, ზოგს შეგუების მომენტს, რაც საშინელებაა, ვიღაცებს — გაქცევის სურვილის. მე გაქცეული ვარ უკვე, დასაკარგი არაფერი მაქვს, ჩემი სივრცე მაინც იქაა, მაგრამ რა უნდა ქნან, როგორ უნდა შეძლონ გადარჩენა?!… მხოლოდ ქვიარ არტისტებმა არა, ნებისმიერმა, ვინც წინააღმდეგობაშია… ეცდებიან, გააჩუმონ ნებისმიერი ადამიანი, ვისაც კრიტიკული აზრის გაღვივებაში წვლილი შეაქვს”.

მისი თქმით, როცა აქ ცხოვრობდა, ქვიარ სივრცეების ნაწილი არ იყო, მაგრამ უკვე გარედან ხედავდა, რომ თბილისი ღამის ცხოვრების ქალაქად იქცა, ქვიარ და ქვიარ მეგობრული ადგილები იხსნებოდა და, შესაძლოა, ილუზიაც კი გაჩნდა მეტი უფლებების. მაგრამ, როგორც ჩანს, არც ისე იყო საქმე, როგორც ბევრმა ჩათვალა — “შარშან პირველი გამოფენა მქონდა. მეგონა, რომ უფრო მისაღები, ახლობელი გავხდებოდი ამ სივრცისთვის, მაგრამ მერთმევა შესაძლებლობა. მე არ ვაპირებ თვითცენზურას, მაგრამ ვნახოთ გალერეები თუ გაბედავენ”.

გვეუბნება, რომ გლობალურად ასე ხდება — ქალთა უფლებების, ტრანს და ქვიარ უფლებების მიმართულებით მდგომარეობა უარესდება და ის ძვრაც, რაც რეპრეზენტაციის ნაწილში იყო, ისევ ზიანდება. თუმცა, მისი თქმით, სწორედ ახლა არის რადიკალური ხელოვნების დროც და სხვადასხვა სივრცემაც უნდა გახსნას კარი ქალებისთვის, ტრანს ადამიანებისთვის, ქვიარებისთვის, რადგან ამის გარეშე თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან და ისევ წლობით მოგვიწევს შრომა.