“გუშინ გვიან ღამე ოფიციალურად შევიტყვეთ, რომ განათლების სამინისტროში გაუქმდა ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველო”, — ასე იწყება ადრეული და ინკლუზიური განათლების ექსპერტის, ცირა ბარქაიას “ფეისბუკ” პოსტი, რომელიც სოციალურ ქსელებში 7 ივნისს გავრცელდა. ამბავმა მალევე მოიპოვა გამოხმაურება და გადაწყვეტილება არაერთმა ადამიანმა დაგმო.
განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტრომ საპასუხოდ განცხადება გამოაქვეყნა, რომელშიც წერდა, რომ გავრცელებული ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამებოდა: “სამინისტროს სტრუქტურის ოპტიმიზაციისა და ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, გაერთიანდა სტრატეგიული დაგეგმვისა და ინკლუზიური განვითარების სამმართველო. შედეგად, აქამდე არსებული ინკლუზიური განვითარების სამმართველოს მეტი სტრატეგიული მნიშვნელობა მიენიჭა.”
აღნიშნული განცხადება თემისა და მშობლების ნაწილმა უკუსვლის ლამაზი სიტყვებით შეფუთვის მცდელობად შეაფასა. ისინი 9 ივნისს სამინისტროსთან შეიკრიბნენ, რათა საკუთარი პროტესტი დაეფიქსირებინათ და ინდივიდუალური განცხადებები დაეწერათ, რომლითაც მოითხოვეს, რომ გაუქმებულიყო გადაწყვეტილება და ამ მიმართულებით ნებისმიერი ცვლილებისას უზრუნველეყოთ თემისა და მშობლების ჩართულობა. არც სამინისტროსთან შეკრებამდე და არც შეკრების დღეს უწყების წარმომადგენლები მათთან დამატებითი კომუნიკაცია არ ჰქონიათ.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ იმავე დღეს გაუქმდა ადრეული განათლების სამმართველო, რაც ასევე “ფეისბუკ” პოსტით შეიტყო საზოგადოებამ, სხვადასხვა საჯარო ინსტიტუტში კი ერთმანეთის მიყოლებით ცხადდება რეორგანიზაციები, რაც შეიძლება დამატებით ეჭვის საფუძველი იყოს. მით უმეტეს მაშინ, როცა თეა წულუკიანმა სახალხო დამცველს პირდაპირ ჰკითხა, რატომ არ გამოაცხადა რეორგანიზაცია და მუშაობდნენ ოფისში წინა სახალხო დამცველის პერიოდში დასაქმებული მოხელეები თუ — არა.
ამ სტატიაში თემის წევრებთან და მშობლებთან ერთად შევეცდებით განვიხილოთ, როგორი იყო ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველოს როლი თანასწორი საგანმანათლებლო პროცესის ფორმირებაში, როგორია გამოწვევები, რომლებიც ამ მიმართულებით არსებობს, როგორ აფასებენ გადაწყვეტილებასა და მის თანმდევ პროცესს და როგორია მოლოდინები, რაც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ინკლუზიასთან დაკავშირებით აქვთ. ასევე, მიმოვიხილავთ იმ მონაცემებს, რაც განათლების საფეხურზე თუ დასაქმების ადგილებზე ხელმისაწვდომობის კუთხით შშმ პირებისთვის არსებობს.
ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველოს ამბავი
ინკლუზიური განათლება სასწავლო პროცესში ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლის ჩართულობის უზრუნველყოფას გულისხმობს, მათ შორის, შშმ მოსწავლეების ინდივიდუალური ან/და მოდიფიცირებული სასწავლო გეგმებით სწავლებას. ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველოს ფუნქცია კი ზედამხედველობისა და პოლიტიკის განმსაზღვრელი ერთეული იყო.
სამმართველო ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტში იყო და მის კომპეტენციაში შედიოდა “ინკლუზიური განათლების განვითარების პოლიტიკის შემუშავება, განათლების ყველა საფეხურზე ინკლუზიური განათლების დანერგვის ხელშეწყობა მეთოდოლოგიური მხარდაჭერის უზრუნველყოფის გზით”. სამმართველოს ჩამოყალიბებისა და განვითარების გზას ფეხდაფეხ მიჰყვებოდა ლია ტაბატაძე, დაუნის სინდრომის ასოციაციისა და სოციალური საწარმო ბაბალეს დამფუძნებელი, დაუნის სინდრომის მქონე მოზარდის მშობელი. როგორც გვიყვება, კრიტიკისა თუ მკაცრი ზედამხედველობის, მუდმივად გაუმჯობესების მოლოდინის გრძელ და რთულ გზას გადიოდნენ, რათა განათლება თანაბრად ხელმისაწვდომი ყოფილიყო ყველა მოსწავლისთვის. მიიჩნევს, რომ ახლა ამ გრძელ გზას და არაერთი ადამიანის თავდაუზოგავ შრომას ხაზი გადაუსვეს.
“ერთია, რომ კარი გაიღოს სკოლის, მეორეა, როგორ შეაღწიო სკოლაში და როცა შეხვალ, უნდა შეფასდეს, იქ რა რესურსებია საჭირო. მასწავლებლებს გადამზადება სჭირდებათ, კლასელებთან მუშაობაა საჭირო და ბევრი სხვა საკითხია. ამასთან, რა შეიძლება პოლიტიკის დონეზე დიდ სურათში გააკეთოს და განავითაროს სამინისტრომ — უამრავი მიმართულებაა სკოლამდელი, სასკოლო, უმაღლესი, პროფესიული თუ სხვა და თითოეულში გატარებული უნდა იყოს ინკლუზიურობა, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ ეს რომელიმე სამმართველოს თანამშრომლის ქვეფუნქცია, ასე ვერ მოხდება”, — აღნიშნავს ლია და ამბობს, რომ სამმართველოს ისედაც უჭირდა გამკლავება, იმდენად ბევრი იყო საკეთებელი და იმდენად ცოტა — თანამშრომელი, ახლა კი ის თანამშრომლებიც გაათავისუფლეს და სხვა სამმართველოს ფუნქციასთან გააერთიანეს.
ლიას კითხვის ნიშნები აქვს იმასთან დაკავშირებითაც, ვინ შეიძლება ჩაანაცვლოს სამმართველოს ჩამოყალიბებიდან დღემდე იქ მომუშავე კადრები და რამ შეიძლება გადაწონოს ის ნდობა, ინსტიტუციური მეხსიერება, რაც მეორე მხარეს არის.
“ამხელა გამოცდილების ადამიანს სამინისტროს რომ ატოვებინებ, მაშინ ვის აბარებ ამ ფუნქციებს? იქნებ, რაღაც კარგი მოიფიქრეს, იქნებ, ჩვენ არ გვესმის რამე, განგვიმარტონ, რას აკეთებენ, რა ეფექტური გზები იპოვეს, რაზეც აქამდე არ გვიფიქრია. მე, მაგალითად, არაერთ საბჭოში ვიყავი, მათ შორის, ინკლუზიური განათლების მიმართულებით, მაგრამ არანაირი ჩართულობა არ ყოფილა, სანამ ჩართულობის მექანიზმები საერთოდ გაქრებოდა, იქამდეც კი”, — აღნიშნავს ლია და ჩართულობის მექანიზმებზე საუბრისას მიანიშნებს “ქართული ოცნების” ბოლო დროის საკამათო გადაწყვეტილებებიდან ერთ-ერთზე, რომლის მიხედვითაც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩართულობა საჭირო აღარ არის.
ლიას თქმით, არსებობს ინკლუზიური განათლების ცენტრი [აღნიშნული ცენტრი მანდატურის სამსახურის დაქვემდებარებაშია], რომელიც სერვისის მიწოდების მიმართულებით მუშაობს ადგილზე, მაგრამ პოლიტიკის განმსაზღვრელი ერთეული დაკარგეს.
დაუნის სინდრომის ასოციაციის განათლების მიმართულების ხელმძღვანელი, დაუნის სინდრომის მქონე მოზარდის დედა, ნინო კალანდია გვეუბნება, რომ ინკლუზიური განათლება მნიშვნელოვანია და ამან გავლენა იქონია მის შვილზეც.
ჩემს შვილს რომ სკოლაში მეგობრები ჰყავს, ეს ინკლუზიური განათლების დამსახურებაა, იმიტომ, რომ სკოლაში სოციალიზაციის შესაძლებლობა ეძლევა. ინკლუზიური განათლების განვითარების სამმართველომ იმუშავა ამ მიმართულებით. იმ ადამიანებმა, რომლებსაც მართლა ცოდნა აქვთ, პროფესიონალები არიან და დღეს ამ სამმართველოს მიღმა დარჩნენ.
ნინოს თქმით, გაუგებარია სამინისტროს პოზიცია, რომ, თითქოს, ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით გააკეთეს რამე, რადგან არც კი ამბობენ, რა გაზომეს, რა დათვალეს, რა კვლევა ჩაატარეს, რის საფუძველზე გადაწყვიტეს, რომ ასე სჯობდა, თან არც თემი, მშობლები თუ ექსპერტები ჩაურთავთ პროცესში.
“გავიგეთ სრულიად შემთხვევით, არავისთან გაუვლიათ კონსულტაცია, ვგულისხმობ ორგანიზაციებს, რომლებიც ამ საკითხებზე წლებია მუშაობენ. ამ ორგანიზაციებისა და მშობლების დახმარებით ბევრი რამ მიიღწა ამ ქვეყანაში. ასე, ერთპიროვნულად, სადღაც ოთახში დასხდნენ და გადაწყვიტეს. ეს ორ რამეზე მიუთითებს: ან ისეთი უვიცები არიან, რომ უბრალოდ არ იციან, რამხელა მნიშვნელობის სამმართველოს შეუქმნეს საფრთხე, ან თავგასულები არიან და ფიქრობენ, რომ არ სჭირდებათ კონსულტაციები და თვითონ რასაც ჩათვლიან საჭიროდ, ის უნდა გავიდეს”, — ამბობს ნინო და იმასაც აღნიშნავს, რომ სამმართველოს სხვა სტრუქტურულ ერთეულთან გაერთიანება იმ შემთხვევაში შეიძლებოდა ყოფილიყო გამართლებული, როცა ამ მიმართულებით მივაღწევდით არსებით შედეგს, მაგრამ ახლა, როცა ინკლუზიური განათლება ჯერ კიდევ ჩანასახოვან ეტაპზეა, პირიქით, უარყოფითი შედეგის მომტანი იქნება.
ნატალი ბუკია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირია, აქტივისტი, რომელიც გვიყვება, რომ ამჩნევდა ნელ, მაგრამ მაინც პროგრესს, რომელიც ინკლუზიური განათლების მიმართულებით წლების განმავლობაში გვქონდა, სამმართველო კი იმედივით იყო, რადგან რაღაც სივრცე მაინც არსებობდა, სადაც შეგეძლო მისულიყავი და პრობლემებზე გესაუბრა. ადგილზეც პროფესიონალები გხვდებოდნენ.
“მინდა, განათლების სამინისტროს ვკითხო, იცის, აქვს თუ არა სტატისტიკა, რამდენმა შშმ ადამიანმა დაასრულა სასწავლებელი, რამდენმა შეძლო ამ ბარიერებით სავსე სისტემაში მიეღო უმაღლესი განათლება? ცალკე თვითმყოფად სამმართველოდ არსებობა საჭირო აღარაა, როცა ასეთი რთული საკითხია? როცა ამდენი პრობლემაა? პრიორიტეტებში რატომ უნდა ჩაიკარგოს? ადამიანები ამას ჰაერზე ხომ არ ვამბობთ, გამოცდილებაზე დაყრდნობით ვამბობთ — როცა შშმ საკითხები, რამის დამატება ხდება, პრიორიტეტებში იკარგება”.
ესმა გუმბერიძე უსინათლო აქტივისტია, რომელიც ჩვენთან საუბარში ამბობს, რომ სხვადასხვა საჭიროების მქონე მოსწავლეებს სჭირდებათ განსხვავებული სპეციფიკის, სპეციალიზაციის მასწავლებელი, თუმცა ამ მიმართულებითაც კი გამოწვევები გვქონდა — სსსმ მოსწავლესთან ერთი სპეც. პედაგოგი მუშაობდა, რომელიც ვერ ერგებოდა სპეციფიკას და ახლა ამ მიმართულებით პროგრესიც კი რთულად წარმოსადგენია: “გამოდის, რომ რჩება ის, რაც არის, თუ რამე არ შეკვეცეს კიდევ, გაუმჯობესება გამოირიცხა. ხარისხიანი სასკოლო განათლების არქონა დამოუკიდებლად ცხოვრებაზე ძალიან ნეგატიურად აისახება”.
ციფრებით გეტყვით, სად ვართ და რა შანსებს შეიძლება ართმევდეს არათანასწორი განათლება შშმ პირებს
საქართველოში 2014 წელს შევიდა ძალაში შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა კონვენცია, რომელიც გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 2006 წელს მიიღო. კონვენცია თანასწორი საზოგადოების შენებისა და ინკლუზიურობის მიმართულებით სტანდარტს ქმნის. დოკუმენტი ბევრ მნიშვნელოვან დათქმას ითვალისწინებს, თუმცა სტატიის მიზნებისთვის ორ — 24-ე და 27-ე მუხლებზე მოგიყვებით, ანუ განათლებასა და დასაქმებაზე.
კონვენციის 24-ე მუხლი ამბობს, რომ “სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას განათლებაზე. ამ უფლების დისკრიმინაციის გარეშე და თანაბარ პირობებში რეალიზებისთვის, მონაწილე სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ ინკლუზიური განათლების სისტემის დანერგვასა და მთელი ცხოვრების მანძილზე განათლების მიღების მისაწვდომობას, რაც ემსახურება:
- პიროვნების პოტენციალის სრულ გამოვლენას, ღირსებისა და საკუთარი თავის პატივისცემის გაღვივებას, ადამიანის უფლებების, ძირითადი თავისუფლებებისა და ადამიანთა მრავალფეროვნების პატივისცემის განმტკიცებას;
- შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიერ საკუთარი პიროვნების, ნიჭისა და შემოქმედებითი უნარების განვითარებასა და გონებრივი თუ ფიზიკური შესაძლებლობების მაქსიმალურ გამოვლენას;
- შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უზრუნველყოფას თავისუფალ საზოგადოებაში ეფექტური ჩართვის შესაძლებლობით.”
იქვე ისიცაა აღნიშნული, რომ უფლების რეალიზებისთვის შშმ პირების ზოგადი ან დაწყებითი და საშუალო განათლების სისტემიდან გარიყვა არ უნდა მოხდეს, თანაც განათლება ინკლუზიური, ხარისხიანი და უფასო უნდა იყოს. ამასთან, ინდივიდუალური მოთხოვნების გათვალისწინებით უნდა იყოს უზრუნველყოფილი გონივრული ჩართულობა. ეგ კი არა, კონვენცია იმასაც ამბობს, რომ უფლების რეალიზებისთვის სახელმწიფომ სწავლების პროცესში, მათ შორის, შშმ პედაგოგების ჩასართავად შესაბამისი ზომები უნდა მიიღოს. რა თქმა უნდა, აღნიშნულია, ისიც, რომ ზოგადი უმაღლესი, პროფესიული და უფროსებისთვის განკუთვნილი კურსებიც ხელმისწავდომი უნდა იყოს ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე.
შრომისა და დასაქმების მუხლი კი ამბობს, რომ სახელმწიფომ შშმ პირების წვდომა უნდა აღიაროს შრომის უფლებაზე, თანასწორობის საფუძველზე, რაც გულისხმობს: “საკუთარი შრომით ცხოვრების უზრუნველყოფის შესაძლებლობის მოპოვების უფლებას, მაშინ როდესაც შრომითი ბაზარი და სამუშაო გარემო არის ღია, ინკლუზიური და მისაწვდომი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის. მონაწილე სახელმწიფოები, შესაბამისი საფეხურების გავლით, მათ შორის, საკანონმდებლო დონეზე, იცავენ და ხელს უწყობენ შრომის უფლების რეალიზებას, მათ შორის, მათთვის, ვინც შეზღუდვა მიიღო შრომითი მოვალეობის შესრულებისას”.
თუ სახელმწიფო განათლების უფლების რეალიზებას სათანადოდ ვერ უზრუნველყოფს, ეჭვქვეშ დგება 27-ე მუხლის რეალიზება, რომლის თანახმად — თანასწორობა უნდა იყოს გარანტირებული სამუშაოზე აყვანის პირობების, დაქირავებისა და დასაქმების, სამუშაო ადგილის შენარჩუნების, სამსახურებრივი წინსვლის, სამუშაო ადგილის უსაფრთხოების, ჯანსაღი გარემოს, შრომის სამართლიანი და ხელსაყრელი პირობების თუ სხვა ნაწილებში. იქვე ისიცაა ნათქვამი — “უზრუნველყოფილ იქნეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის ტექნიკური და პროფესიული ორიენტაციის პროგრამების, დასაქმების სამსახურების, პროფესიული და უწყვეტი განათლების მისაწვდომობა.
როგორ უწყობს ხელს სახელმწიფო შშმ პირების დასაქმებას, ნათელი ხდება ერთი მარტივი მაგალითით: კონვენციის 27-ე მუხლი ამბობს, რომ უნდა მოხდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმება საჯარო სექტორში, თუმცა წლების განმავლობაში, ერთეულებით თუ იმატებს საჯარო სამსახურში მათი დასაქმების მაჩვენებელი. 2022 წლის მონაცემებით, 38 104 საჯარო მოხელიდან მხოლოდ 78 არის შშმ პირი. 2023 წლის მონაცემებით, შშმ პირები საჯარო სამსახურში დასაქმებულთა 0.4%-ს შეადგენენ. 2017 წლიდან 2022 წლამდე საჯარო სამსახურში დასაქმებული შშშმ პირების რიცხვი სულ 23-ით გაიზარდა.
იმ ბარიერების საილუსტრაციოდ, რაც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საჯარო სამსახურში დასაქმებას ხელს უშლის, ერთი მაგალითიც გამოდგება, რომელიც იმ დღეს მოხდა, როცა განათლების სამინისტროსთან აქცია გაიმართა. ნატალი ბუკიამ, რომელიც ეტლით გადაადგილდება, შენობიდან გამოსვლისას თქვა, რომ განცხადების დასაწერად შესულმა პლატფორმის დახმარებით კიბეზე ასვლა კი შეძლო, მაგრამ იმ სივრცეში, სადაც განცხადებებს იბარებენ, თანამშრომლებსა და მოქალაქეს შორის ისეთი სიმაღლის გამყოფი ბარიერია, რომ ყველაზე არაა მორგებული. მას დისკომფორტის განცდა მოუწია იმის გამო, რომ საჯარო უწყებების შენობებიც არ არის უნივერსალური დიზაინის შესაბამისად მოწყობილი. არადა, სახელმწიფომ ამის ვალდებულება აიღო.
უნივერსალური დიზაინი არის პროდუქტის, გარემოს, სწავლების, პროგრამისა და მომსახურების ისეთი დიზაინი, რომელიც ყველა ადამიანს აძლევს მათზე წვდომის საშუალებას სპეციალური ადაპტირებისა და სპეციალური დიზაინის გამოყენების გარეშე.
ერთი მხრივ, საჯარო სამსახურში შშმ პირების დასაქმების სავალალო მაჩვენებელი გვაქვს და კონვენციაში პირდაპირ არის ნათქვამი, რომ სახელმწიფო ხელს უნდა უწყობდეს დასაქმებას, ხოლო მეორე მხრივ, არსებობს სოციალური პაკეტის გაცემის შესახებ ჩანაწერიც, რომელიც შშმ პირებს პაკეტის მიღებას უზღუდავს, თუ საჯარო სამსახურში დასაქმდებიან, გარდა მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის შემთხვევებისა.
აქვე უნდა ითქვას, რომ სახელმწიფოსთვის, სავარაუდოდ, უხილავია შშმ პირების უმრავლესობა, რადგან, მაგალითად, 2014 წლის მონაცემებით, 200 ათასამდე შშმ პირია აღრიცხული, რაც საერთო პოპულაციის 4%-ის ფარგლებშია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, შშმ პირები მსოფლიო მოსახლეობის 15%-ს შეადგენენ, ჩვენთან კი ამ მაჩვენებელთან მნიშვნელოვანი აცდენაა. ამას ერთ-ერთი მიზეზი შეიძლება ისიც იყოს, რომ ჩვენთან შშმ პირის სტატუსის განსაზღვრა მოძველებული მეთოდით ხდება, ამასთან, სტატუსის განსაზღვრას ახლავს სტიგმა და მოსდევს ბარიერები რიგ სიკეთეებზე ხელმისაწვდომობის ნაწილში, ამიტომ ადამიანები ამჯობინებენ სტატუსის გარეშე იცხოვრონ.
ხარვეზიანი დათვლითაც კი, შშმ პირები პოპულაციის 4%-ის ფარგლებში თუ არიან, საჯარო სამსახურში მათი 0.4%-ით წარმოდგენა მოწმობს, რომ პროპორციულობის ნაწილში დიდი აცდენა გვაქვს.
აღსანიშნავია, რომ სახალხო დამცველის 2017 წლის ანგარიშის მიხედვით, 2016-2017 წლებში დასაქმების ხელშემწყობი სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში სულ 161 შშმ პირი დასაქმდა, დასაქმების პორტალზე კი 2017 წლისთვის 3 535 შშმ პირი იყო რეგისტრირებული. 2022 წელს სახალხო დამცველის ოფისმა ამ თემაზე ისევ მოამზადა ანგარიში, სადაც ნათქვამია, რომ 2017 წელს ჩატარებული მონიტორინიგის შემდეგ ამ კუთხით არსებული მდგომარეობა ფაქტობრივად არ გაუმჯობესებულა.
“მონიტორინგის ანგარიშში ასახული რეკომენდაციების დიდი ნაწილი კვლავ არ არის შესრულებული. შემუშავებული კანონმდებლობის და განხორციელებული პროგრამების მიუხედავად, შშმ პირთა დასაქმების მდგომარეობა დადებითად არ შეცვლილა: მათი უმრავლესობა კვლავ დაუსაქმებელია. ის ნაბიჯები, რაც დღემდე ტარდება დასაქმების კუთხით სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის მხრიდან, არ არის საკმარისი. მეტიც, ისინი არასისტემური და დროებითია”, — აღნიშნულია დოკუმენტში.
იქვე მოყვანილია დასაქმების ხელშეწყობის სერვისების მიხედვით დასაქმებული შშმ პირების მონაცემებიც:
- 2017 – 103 შშმ პირი;
- 2018 – 99 შშმ პირი;
- 2019 – 98 შშმ პირი;
- 2020 – 37 შშმ პირი;
- 2021 – 115 შშმ პირი.
2021 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, სულ სისტემაში დარეგისტრირებულია 350 009 სამუშაოს მაძიებელი, მათ შორის, 12 292 შშმ პირი.
“შშმ პირებს დასაქმებაში ხელს უშლის ისეთი ბარიერები, როგორებიცაა მიუწვდომელი გარემო და სერვისები, ფორმალური განათლების არქონა და თავად დამსაქმებლების დისკრიმინაციული დამოკიდებულება შშმ პირების მიმართ”, — აღნიშნულია სახალხო დამცველის 2022 წლის ანგარიშში სხვა მიზეზებთან ერთად და ნათქვამია ისიც, რომ — “შშმ პირების შემთხვევაში, განათლების უფლების სათანადო რეალიზაცია არ ხდება. ასეთ პირობებში, საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილება შშმ პირებისთვის რთულია და ამ ბარიერს გამოცხადებული კონკურსის პირობები არ ითვალისწინებს. ამ საკითხზეა საუბარი 2017 წლის საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშშიც, რაც ადასტურებს, რომ უკანასკნელი წლების განმავლობაში სიტუაცია არ შეცვლილა. სახალხო დამცველის 2021 წლის საპარლამენტო ანგარიშიც ამავეს უსვამს ხაზს”.
ანგარიში იმასაც ცხადყოფს, რომ განათლებაზე ხელმისაწვდომობის კუთხით განსაკუთრებული პრობლემა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალებს ექმნებათ, რასაც მათ მიერ ჩატარებული ფოკუს ჯგუფები მოწმობს.
პრობლემაა გამართული სტატისტიკის არარსებობა, რომელიც გააერთიანებდა, მათ შორის, ინფორმაციას იმის შესახებ, რამდენი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლე იწყებს დაწყებით საფეხურზე სწავლას, აგრძელებს საშუალო საფეხურზე, ახერხებს სკოლის დასრულებას და აგრძელებს უმაღლესი თუ პროფესიული განათლების მიღებას.
შშმ პირთა კონვენციის თანახმად, “შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, აქტიურად ჩაერთონ სტრატეგიებსა და პროგრამებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მათ შორის, უშუალოდ მათთან დაკავშირებულ საკითხებთან მიმართებაში, მაგრამ თემის წევრები, მშობლები და დარგის სპეციალისტები ამბობენ, რომ ამ შემთხვევაში, როცა სამმართველოს გაუქმების გადაწყვეტილება მიიღეს, ასე არ მოხდა.
“სამინისტრო ამხელა ცვლილებას რომ ახორციელებს, მინიმუმ ბენეფიციარებს, მათ მშობლებს არ უნდა ჰკითხოს? გააცანი, რომ ასე აკეთებ, ასე სჯობს, იქნებ გიწონებთ, აქ ვდგავართ და ერთი თანამშრომელი არ გამოსულა. აქ ვხუმრობდით, არც გვახსოვს, საერთოდ ვინაა მინისტრიო”, — აღნიშნა ჩვენთან საუბარში ლიამ. მისი თქმით, დაინტერესებულმა პირებმა ყველანაირი ჩართულობის მექანიზმი დაკარგეს და “ოცნებამ” ანგარიშვალდებულებაც ჩახსნა.
ესმასაც ეჭვები და კითხვები აქვს სამინისტროს გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, რაც, მისი თქმით, გამოიწვია იმან, რომ ნაბიჯი შშმ ადამიანების ჩართულობის გარეშე გადაიდგა, ამიტომ აინტერესებს — “უკვე არსებულ მექანიზმებს ზედამხედველობას ვინ გაუწევს? ვინ შეაფასებს? ვინ იმუშავებს გაუმჯობესებასა და საკითხების დახვეწაზე? უმაღლესი განათლების დონეზე ინკლუზია გვაქვს ნულის ტოლი, ფიქრის დონეზეც კი არავინ ფიქრობს, რომ შშმ სტუდენტების ინტერესები გაითვალისწინონ. სამმართველოს გაუქმება არის ყველაზე დიდი საფრთხე”.
ნატალი ბუკიას თქმით, განათლებაზე ხელმისაწვდომობა მთავარი ფაქტორია, რათა ადამიანმა ავტონომიურობა მოიპოვოს და როცა ამ სივრცეს უზღუდავ, ცუდი შედეგი დაგვიდგება.
“ისედაც, დასაქმების ბაზარზე საერთოდ არ ვჩანვართ, რაც მრავალი გამოწვევით არის გამოწვეული, მათ შორის, დასაქმების ადგილებზე პიროებები არაა მორგებული ჩვენზე, ზოგ ადგილას ფიზიკურად ვერ ვიმუშავებთ, შშმ პირები რთულად ახერხებენ, რომ კონკურენტუნარიანები იყვნენ, მაგრამ ჩვენი ყველა სერვისიდან ნელ-ნელა ჩახსნა გამოიწვევს, რომ იგივე შესაძლებლობა, წვდომა არ გვექნება დასაქმებასა და განვითარებაზე”.
როგორც ლია გვეუბნება — “განათლებაზე გადის დამოუკიდებელი ცხოვრების გზა”.
მაინც რას ეწირება შშმ პირების ინტერესები?
“ინკლუზიური განათლება ადამიანის უფლებებზე დგას და როცა ადამიანის უფლებები ქვეყნის პრიორიტეტი არ არის, იქ არც ინკლუზიური განათლების ადგილია”, — ასე გამოეხმაურა გადაწყვეტილებას სამმართველოს ხელმძღვანელი, თამარ ჟღენტი, რომელმაც დაწერა, რომ სამინისტროს თანამშრომელი აღარ არის და ამას ნოემბრიდან მოყოლებული ელოდა. ის “ქართული ოცნებისადმი” კრიტიკულად განწყობილი მოხელე იყო.
აღნიშნული ნაბიჯის თანადროულად, სამინისტრომ სკოლამდელი განათლების სამმართველოც გააუქმა. ამაზე ინფორმაცია თეა ძოწენიძემ გაავრცელა, რომელიც მუნიციპალიტეტების შესაძლებლობების გაძლიერების ექსპერტი იყო და აღნიშნა ისიც, რომ მასთან ხელშეკრულება შეწყვიტეს.
აქვე შეგვიძლია თვალი გადავავლოთ ბოლო თვეების პროცესებს, რომლებიც რეორგანიზაციის მიმართულებით მიმდინარეობდა. ჯერ დეკემბერში გავიგეთ, რომ თბილისის მერიაში რეორგანიზაცია იგეგმებოდა, თუმცა კახი კალაძე გვარწმუნებდა, რომ აღნიშნულს კავშირი არ ჰქონდა პოლიტიკურ პროცესებთან. თავდაცვის სამინისტრომაც გაიარა რეორგანიზაციის გზა და ერთ-ერთი გაშვებული თანამშრომელი აღნიშნულის მიზეზად პეტიციაზე ხელმოწერას ასახელებდა, რომლითაც ევროინტეგრაციის შეჩერების გადაწყვეტილებას აკრიტიკებდნენ. რეორგანიზაცია გამოცხადდა პარლამენტშიც. ასეთივე რეორგანიზაცია აპრილში განათლების სამინისტროში იყო, პირველ მაისს კი გავიგეთ, რომ — საგარეო საქმეთა სამინისტროშიც.
რეორგანიზაციის ამ წყებამდე კი იყო საკანონმდებლო ცვლილება რეორგანიზაციის გამარტივების მიზნით. როგორც მამუკა მდინარაძემ აღნიშნა: “კანონში შევა ცვლილება, რომლითაც გამარტივდება რეორგანიზაციის საკითხები საჯარო სექტორში. ეს უზრუნველყოფს საჯარო სექტორის გაჯანსაღებას”.
უფრო ადრე კი კრიტიკული განწყობების საპასუხოდ ირაკლი კობახიძემ თქვა, რომ “თვითწმენდის პროცესი ძალიან საინტერესოდ წარიმართა, ჩვენ ვაკვირდებოდით, რა თქმა უნდა, ყველას მოქმედებას და ყველას მოქმედებაზე გვექნება რეაგირება. ეს რეაგირება იქნება კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის შესაბამისად, მაგრამ რეაგირება იქნება, ამას ვამბობ მთელი პასუხისმგებლობით”.
ბოლოს კი სულ ახლახან თეა წულუკიანის მიერ პარლამენტში დასმული კითხვა გავიხსენოთ, რომლითაც მან სახალხო დამცველს მიმართა, რამაც შესაძლოა მეტად ცხადყოს, რა მიზანს ისახავს რეორგანიზაცია ყველა ინსიტუტში, რომელსაც, მათ შორის, ინკლუზიური განათლების სამმართველო და იქ დასაქმებული კრიტიკულად განწყობილი ადამიანები ემსხვერპლნენ და სამომავლოდ, შესაძლოა, მნიშვნელოვნად დააზიანოს შშმ ადამიანები — თავდაპირველად თანასწორი განათლების შესაძლებლობის მოსპობით, შემდეგომში კი დასაქმების ბაზარზე კიდევ უფრო უხილავად ქცევით.
“რეორგანიზაცია ჩაატარეთ თუ არა და თუ არა, რატომ? ხომ არ მუშაობთ ისევ ქალბატონი მავნებელი ლომჯარიას კადრებთან ერთად და ხომ არ გვამყოფებთ მათ იმედზე, რომ თურმე ჩვენი უფლებები იქნება დაცული?”