ავტორი: ბექა მაისურაძე
ყოველი წლის მაისის შუა რიცხვებში, ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე სინათლე ჩვეულებრივზე მკვეთრია და ეს მხოლოდ მზის ბრალი ნამდვილად არ არის. კანის კინოფესტივალი უკვე 78 წელია ერთგვარი პულსია, რომელიც აფიქსირებს თანამედროვე მსოფლიოს ყველაზე მწვავე, გადამწყვეტ და, ხშირად, მტკივნეულ საკითხებს.
სწორედ ამიტომ, აქ, კრუაზეტის სანაპიროზე, იკრიბებიან კინოინდუსტრიის წარმომადგენლები მთელი მსოფლიოდან: რეჟისორები, მსახიობები, სცენარისტები და პროდიუსერები — არა მხოლოდ საკუთარი ნამუშევრების საჩვენებლად, არამედ იმისთვის, რომ დიალოგი გამართონ საზოგადოებასთან, რომელიც მათგან მუდმივ გამბედაობას, პოზიციას და სიღრმეს მოითხოვს.
შესაბამისად, წელსაც, ფესტივალი ინარჩუნებს თავის მთავარ დანიშნულებას: გახდეს პლატფორმა, სადაც ხმა ეძლევათ მათ, ვისაც ხშირად ჩუმად ყოფნას სთხოვენ, მათ შორის, ქვიარ ხელოვანებს, ქალ რეჟისორებს, ეთნიკურ უმცირესობებსა და მათ, ვინც ეკრანზე თუ მის მიღმა გაბედულად გამოხატავს პოლიტიკურ და სოციალური ხასიათის მესიჯებს.
კანის კინოფესტივალი არ არის მხოლოდ კინოპრემიერებით დახუნძლული დღეები — ის არის სარკე, რომელშიც დღევანდელი სამყარო იხედება და საკუთარ თავს ეკითხება: საით მივდივართ და რას ვამბობთ ამ გზაზე?
ფესტივალი რომ პოლიტიკურ სახეს მიიღებდა, ამას წინასწარ ვხვდებოდით ყველა, ვინც რობერტ დე ნიროსთვის საპატიო ოქროს პალმის რტოს გადაცემაში კანის შემოქმედებითი ჯგუფის “გათვლა” დავინახეთ — ექციათ ლეგენდარული მსახიობის სცენაზე გამოსვლა ერთგვარ აქტად მსოფლიოს პოლიტიკური დღის წესრიგის წინააღმდეგ. რა თქმა უნდა, ასეც მოხდა. სიტყვა, რომელიც საპატიო პალმის რტოს მიღებისას დე ნირომ წარმოთქვა, იყო მკაფიო მოწოდება სამოქალაქო წინააღმდეგობისკენ.
დე ნიროს სიტყვებს წინ უძღოდა ლეონარდო დიკაპრიოს ემოციური გამოსვლა, რომელშიც მან არა მხოლოდ დე ნიროს საკულტო როლები გაიხსენა, არამედ აღნიშნა მისი მუდმივი მზადყოფნა, გამოჩნდეს იქ, სადაც საჭიროა — მეგობრების, ოჯახის, დემოკრატიისა თუ ხელოვნების დასაცავად.
მინდა სულ ცოტა მოგიყვეთ იმაზეც, რის გარეშეც კანი წარმოუდგენელია — წითელი ხალიჩა და ვარსკვლავები — ისინი ვინც ვნახე, ვინც შორიდან მიყვარდა და ვინც პირადად ნახვისას კიდევ უფრო შემაყვარა თავი.
მოყოლას კი პედრო პასკალით დავიწყებ, რომელიც კანის წითელ ხალიჩაზე თავის დასთან, ტრანსგენდერ ქალ მსახიობთან, ლუკს პასკალთან ერთად მოვიდა. პედრო ყოველთვის ხმამაღლა ამბობს, რომ ძალიან ამაყობს თავისი დით და გულწრფელად ბედნიერია, როცა ხედავს, როგორ გამოხატავს ის საკუთარ თავს თავისუფლად.
პედრო კანში თავისი ახალი ფილმის, “ედინგტონის” პრემიერაზე ჩამოვიდა. მასთან ერთად ამ ფილმში ემა სტოუნი, ხოაკინ ფენიქსი და ოსტინ ბატლერი თამაშობენ. ფილმზე ვრცლად მეორე სტატიაში მოგიყვებით და იმ ემოციებსაც გაგიზიარებთ, რომლებიც მასთან შეხვედრისას მქონდა, თუმცა ახლა მოკლედ მინდა გიამბოთ, რაზე ისაუბრა პასკალმა პრესკონფერენციაზე, რომელიც სავსე იყო პოლიტიკური გზავნილებით.
“ერთი წამითაც ნუ მისცემთ ხმას იმ ხალხს, ვინც ცდილობს, შეგაშინოთ”, — თქვა პედრომ და ბრძოლისკენ მოგვიწოდა. ამისთვის ერთ-ერთ მთავარ იარაღად ხელოვნება ესახება და ამბობს, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანია, არ გავჩერდეთ და მოვყვეთ ისტორიები.
“მინდა, რომ ადამიანები დაცული იყვნენ, და ძალიან მინდა, რომ ისტორიაში სწორ მხარეს ვიდგე”.
პოლიტიკური მესიჯებით იყო დატვირთული რობერტ დე ნიროს მასტერკლასიც, რომელსაც, გამიმართლა და, მეც დავესწარი.
გარდა იმისა, რომ მსახიობმა თავისი კარიერის შესახებ ისაუბრა და ახალ პროექტზეც მოგვიყვა, ბოლოს კითხვებსაც უპასუხა, მათ შორის იყო ჩემი მეგობრისა და კოლეგის, ანანო ბაკურაძის კითხვაც, რომელმაც დე ნიროს საქართველოში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესები გააცნო.
ორი ოსკარის მფლობელმა ლეგენდამ კი თქვა, რომ აუცილებელია, ადამიანები სიმართლის მხარეს დადგნენ, ხოლო ისინი, ვინც ასე არ აკეთებენ, სინამდვილეში კარგად იციან, რა არის სწორი და რა არა, თუმცა პოლიტიკური და ფინანსური ძალაუფლების შენარჩუნება მათ ბოროტი გავლენების გაზრდისაკენ უბიძგებს, რაც ძალიან ბევრ ადამიანს აზარალებს.
წითელი ხალიჩა, როგორც ყოველთვის, ბრწყინვალე იყო, მაგრამ ყურადღების ცენტრში პოლიტიკა აღმოჩნდა მაშინაც, როდესაც წლევანდელი ჟიურის თავმჯდომარემ, ჟულიეტ ბინოშმა ცერემონია დაიწყო სიტყვებით, რომლებიც ღაზასაც შეეხო. მან კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი ფესტივალის სარეფლექსიო ფუნქციას და თქვა, რომ ომის, სიღარიბის, კლიმატის ცვლილებების, პრიმიტიული მიზოგინისა და ბარბაროსობის დემონების უკიდეგანო ქარიშხალში, ხელოვნებამ უნდა იბრძოლოს და შვას სინაზე.
გახსნის ცერემონიალის ასეთი პოლიტიზება, რაც, სიმართლე რომ ვთქვათ, არავის გაჰკვირვებია, კიდევ ერთხელ ცხადყოფდა იმას, რომ პროექტორის სხივებს მიღმა კანის ამოცანა ისევ უცვლელია — გახდეს ადგილი, სადაც ხელოვნება იბრძვის და თავის თავს სრულად გამოხატავს, კინოს მეშვეობით კი გარდაქმნის და აყალიბებს დისკუსიის წესებს.
მიუხედავად ღიაობისა და ტოლერანტულობისა, ფესტივალის გახსნამდე რამდენიმე საათით ადრე ცნობილი გახდა, რომ კანი უკვე წლებია ისეთივე ყურადღებით აკვირდება კაბებს, როგორც — კადრებს. წელს კი ეს დაკვირვება ოფიციალურ ფორმად ჩამოყალიბდა. ფესტივალის ორგანიზატორებმა ღიად გამოაცხადეს: წითელ ხალიჩაზე “სიშიშვლე და მოცულობითი სამოსი” არასასურველია.
ახალ რეგულაციებს კრიტიკა მოჰყვა და გასაკვირი არ იქნება, რომელიმე ვარსკვლავმა ეს წესი მიზანმიმართულად დაარღვიოს კიდეც. საინტერესო იქნება, გააბრუნებენ თუ არა წითელი ხალიჩიდან, მაგალითად, ნიკოლ კიდმანს, მისი სამოსი ზედმეტად მოცულობითი რომ “აღმოჩნდეს”.
ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როცა ფესტივალს ჩაცმულობის წესების გამო აკრიტიკებენ. წლების განმავლობაში არაოფიციალურად არსებობდა დისკრიმინაციული წესი, რომელიც ქალებს აიძულებდა მხოლოდ მაღალქუსლიანი ფეხსაცმელი ჩაეცვათ საღამოს ჩვენებებზე. თუმცა, როდესაც ჯერ ჯულია რობერტსმა გაიხადა მაღალქუსლიანები, შემდეგ ჯენიფერ ლოურენსმა და სხვა ვარსკვლავებმა, ეს ისედაც არაოფიციალური წესი კიდევ უფრო არაოფიციალური გახდა.
ფესტივალის ორგანიზატორების მხრიდან მსგავსი გადაწყვეტილება განსაკუთრებით კონტროვერსულია, რადგან საჯაროდ გენდერული თანასწორობის მხარდამჭერად პოზიციონირებენ.
ჟულიეტ ბინოში ვახსენე და აუცილებელია იმის თქმა, რომ კანის ამდენწლიან ისტორიაში ეს არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ზედიზედ მეორე წელია ჟიურის ქალი ხელმძღვანელობს. შარშან ეს როლი საოცარმა რეჟისორმა, გრეტა გერვიგმა მიიღო, უკვე წელს კი გამარჯვებული ფილმის ვინაობას ფრანგული კინოს ვარსკვლავი და ჟიურის სხვა წევრები გამოავლენენ.
ეს ფესტივალი ნამდვილად გამოირჩევა იმით, რომ იქ, სადაც გადაწყვეტილებები მიიღება, ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი უკვე წლებია დგას დღის წესრიგში: გენდერული თანასწორობა.
კანმა თავისი სტრუქტურის ყველა დონეზე ჩამოაყალიბა მიდგომა, რომლის მიზანია, ქალებს იგივე სივრცე და გავლენა ჰქონდეთ, როგორც მათ კოლეგა კაცებს აქვთ და, რაც მთავარია, ეს სიტყვებით კი არა, რიცხვებით ჩანს. ფესტივალის მუდმივ თანამშრომელთა ნახევარზე მეტი ქალია. ეს ნიშნავს, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ორგანიზაციული გადაწყვეტილებები ხშირ შემთხვევაში ქალების მიერ მიიღება. არანაკლებ სიმბოლურია ისიც, რომ ოფიციალური შერჩევის კომიტეტში დღეს გენდერული ბალანსი ზუსტია: ხუთი ქალი, ხუთი კაცი.
სწორედ ეს პასუხისმგებლობა აქცევს ამ ფესტივალს უფრო მეტად, ვიდრე მხოლოდ კინემატოგრაფიული მოვლენაა. ის ხდება სივრცე, სადაც შინაარსი ფორმას აყალიბებს და არა პირიქით. ადგილი, სადაც თანასწორობა ყოველდღიური მექანიზმია.
აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ კანის კინოფესტივალი, რომლის შუქზე მთელი მსოფლიო აკვირდება კინემატოგრაფიულ სიახლეებს, უკვე თითქმის 15 წელია, რაც აღიარებს ქვიარ თემის მნიშვნელობას კინოში და მის როლს კულტურის ფორმირებაში. ამის კინემატოგრაფიული სიმბოლო კი სპეციალური პრიზი — Queer Palm არის.
ამ პრიზით აღიარებული ფილმები წარმოაჩენენ არა მხოლოდ LGBTQIA+ თემატიკას, არამედ, ადასტურებენ იმას, რომ კინოს საშუალებით შეიძლება გამოვხატოთ ჩვენი სოციალური და პოლიტიკური მესიჯები. ეს ჯილდო ქმნის ახალ სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც, კინოს უწყვეტი როლი საზოგადოების განვითარების, გენდერული თანასწორობის და თავისუფლების სფეროში იზრდება.
ამიტომაც Queer Palm წარმოადგენს კინოს გზას, რომ იყოს ძლიერი და ნათელი ინსტრუმენტი იმ ცვლილებებისათვის, რომლებიც აუცილებელია ჩვენი რეალობის ასახვისთვის. თუმცა მისი მთავარი მორალი, სწორედ ისაა, რომ ამ ცვლილებების მიღება ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში სრულიად შესაძლებელია.
რაც შეეხება კინოს კანში, ჯერ მხოლოდ 6 დღეა, რაც ფესტივალი მიმდინარეობს, შესაბამისად, გამოკვეთილი ლიდერის დასახელება რთულია, მით უმეტეს, რომ კიდევ ველოდებით ისეთი რეჟისორების კინოპრემიერებს, როგორებიც არიან ორი ოქროს პალმის რტოს მფლობელი ძმები დარდენები, ასევე, მეორე ქალი რეჟისორი ამ ფესტივალზე, რომელმაც მთავარი ჯილდო მიიღო — ჯულია დუკორნო, იოაკიმ ტრიერი და სხვები.
პირველი საკონკურსო ფილმი, რომელიც წელს ვნახე, სერგეი ლოზნიცას “ორი პროკურორი” იყო — ტრაგიკული და მკაცრი ფილმი 1937 წლის პერიოდის სტალინის ტერორის შესახებ. ფილმი არ შეიცავს მოულოდნელ და უეცარ სიურპრიზებს — პირიქით, ნელ-ნელა მაგრამ მოსალოდნელ დრამატიზმს იძენს. რა თქმა უნდა, შინაარსობრივ განხილვაში არ შევალ — მინდა თავად ნახოთ ფილმი, თუმცა უნდა ითქვას, რომ “ორი პროკურორი” არ არის მხოლოდ ისტორიული სურათი, რომელიც საბჭოთა კავშირის სისტემას ასახავს. მისი თხრობა, რომელიც მკაცრ დრამასა და ირონიულ კინემატოგრაფიას აერთიანებს, გვთავაზობს დღევანდელი პოლიტიკური და სოციალური სისტემების გააზრებასაც.
ფილმში აღწერილი ბიუროკრატია, სადაც თითოეული ნაბიჯი და გადაწყვეტილება იმართება ძალადობრივი და ძალაუფლების გამომხატველი პროცესებით, ძალიან ჰგავს თანამედროვე მმართველი სისტემების მანიპულირებას, რაც, სამწუხაროდ, არც ჩვენთვის არის უცხო. ძალიან რთული და მტკივნეული იყო იმისა გააზრება, რომ ფილმი, რომელიც 88 წლის წინ მომხდარ მოვლენაზე უნდა გვიყვებოდეს, ასეთი “ახლობელი” აღმოჩნდა ჩემთვის. ასეთი ნაცნობი.
მეორე საკონკურსო ფილმი, დომინიკ მოლის “დოსიე 137” კიდევ უფრო მტკივნეული იყო. ფრანგული ფილმი საპროტესტო აქციებზე სასტიკად ნაცემი ახალგაზრდების დამრბევ პოლიციელებსა და გამოძიების პროცესზეა, რომელიც როგორ დასრულდება, ფილმის ყურების დროს თან ხვდები, თან ვერა.
ფილმში პოლიცია თავის ავტორიტეტს იცავს, ხოლო სტეფანი (საქმის გამომძიებელი) კითხვის ქვეშ აყენებს საკუთარ სისტემას და ცდილობს გაირკვეს, ვინ იყო პასუხისმგებელი ძალადობაზე. მისი გამოძიება არ არის მარტივი — ის ყოველთვის ეჯახება წინააღმდეგობას, როგორც პოლიციის, ასევე აქციის მონაწილეების მხრიდან, რაც ფილმის შინაარსს უფრო საინტერესოსა და დაძაბულს ხდის. ამ ფილმის ნახვა კიდევ უფრო დამთრგუნველი აღმოჩნდა საქართველოში მიმდინარე პროცესებიდან გამომდინარე, სადაც ასეულობით მოქალაქეზე იძალადეს, შეურაცხყოფა მიაყენეს და პასუხისგებაში არავინ მიუციათ.
მოდით, დღეს ამ ფილმებზე და ამ ამბებზე შევჩერდეთ — წინ კიდევ ბევრი საინტერესო კინოსურათი და დატვირთული დღეა, რომელსაც აუცილებლად გაგაზიარებთ.
კანის კინოფესტივალი კი კვლავაც ისეთ სივრცედ რჩება, სადაც ხელოვნება ცვლიდა და ცვლის ჩვენს რეალობას. ყოველ წელს ბრწყინვალე ფილმები, რეჟისორები და მსახიობები გამორჩეულ პლატფორმას პოულობენ, რათა მსოფლიოს მნიშვნელოვანი ამბები და გრძნობები გაუზიარონ. ეს კინოფესტივალი არა მხოლოდ კინემატოგრაფიული მოგზაურობაა, არამედ სიმბოლოა იმისა, რომ ხელოვნება არასდროს ჩუმდება — ყოველთვის იცავს სიმართლეს, იბრძვის თავისუფლებისთვის და აყალიბებს ახალ გზებს.