“ძირს რუსეთის დამპალი იმპერია”, “არა რუსულ კომუნისტურ დიქტატურას”, “არა რუსულ რეჟიმს” — წლები, საუკუნეები გავიდა, რუსეთში მმართველობის ფორმები და დაპყრობის გზები შეიცვალა, საქართველოში — საპროტესტო სლოგანები, მაგრამ უცვლელია ქართველი ხალხის სურვილი, გათავისუფლდეს რუსული გავლენებისგან. ჯერ კიდევ გრძელდება ანტირუსული პროტესტი, რომელიც 1802 წელს, ერთ-ერთი პირველი აჯანყებით დაიწყო და 223 წელია სხვადასხვა ფორმით მიმდინარეობს.

საქართველოს ისტორიის მთხრობელთათვის დამახასიათებელი პათოსი და გაზვიადება გვერდით რომ გადავდოთ, ცივი გონებით, მხოლოდ მშრალ ფაქტებსაც რომ შევხედოთ, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არცერთ დამპყრობელს ქვეყნისთვის იმდენი ზიანი არ მოუყენებია, როგორიც რუსეთს. როგორც არ უნდა ცდილობდეს ქართული ოცნება, რომლის ლეგიტიმურობას არც საზოგადოების დიდი ნაწილი, არც ოპოზიცია და არც საერთაშორისო თანამეგობრობა არ აღიარებს, მტრის ხატად “გლობალური ომის პარტია”, “დიფ სთეითი” და დასავლეთი წარმოაჩინოს, ისტორია გვასწავლის, რომ ორ საუკუნეზე მეტია საქართველოს მთავარი მტერი რუსეთია.

ამ სტატიში მოკლედ გადავხედავთ იმ გრძელ გზას, რომელიც ქართველმა ხალხმა რუსული რეჟიმების წინააღმდეგ გაიარა და ჯერ კიდევ აგრძელებს ბრძოლას თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის, რაც რუსეთისთვის და მათთან დაკავშირებული პარტიებისთვის ასეთი უცხო, მიუღებელია. გავიხსენებთ ზოგიერთ ისტორიულ ფაქტს, რომელიც აჩვენებს, რატომ და როგორ ვიბრძვით რუსეთის წინააღმდეგ.

ბრძოლა იმპერიალიზმთან

გეორგიევსკის 1783 წლის ტრაქტატს, რომელიც დღემდე სადაო თემაა, “საუკუნოდ დადებული მეგობრობის” პირობასაც უწოდებდნენ. შეთანხმებას, რომლითაც რუსეთი დახმარებას, მფარველობას პჰირდებოდა ქართველ ხალხს, მალევე ღალატი მოჰყვა, რომელიც, საბოლოდ, 1801 წლის მანიფესტით დადასტურდა — რუსეთმა ოფიციალურად გააუქმა ქართლ-კახეთის სამეფო სამთავროები და გუბერნიად გამოაცხადა.

1802, 1804, 1812, 1819, 1824, 1832, 1841 — ეს არის ის წლები, რომელიც ქართული ოცნების გადაწყვეტილებით, ერთიანი ეროვნული გამოცდების პროგრამაში აღარ შეგხვდებათ და რომლებიც ანტირისული აჯანყენებების მასშტაბურ და სისხლში ჩახშობილ ისტორიას ინახავს. ეს თარიღები გვაჩვენებს, რომ ისტორიის არცერთ მონაკვეთზე ქართველი ხალხი ნებაყოფლობით არ იღებდა რუსული მმართველობის სტილს და ის ყოველთვის თავსმოხვეული, დამაზიანებელი იყო.

1804 წლის აჯანყება კახეთში ბატონიშვილებმა დაიწყეს, ტრაქტაქტის პირობების დაცვისა და სამეფოს აღდგენის მოთხოვნით. პირველი ღია ანტირუსული გამოსვლა წარუმატებელი აღმოჩნდა და ლიდერები დააპატიმრეს იმ იმედით, რომ ეს ანტირუსულ მუხტს შეანელება. თუმცა 1804 წელს ახალი აჯანყების კერა მთიულეთში გაჩნდა, როცა სამხედრო გზის მშენებლობისას რუსი ჯარისკაცები არაადამიანურად ექცეოდნენ ადგილობრივებს. 1896 წელს გამოცემულ, ცენზურა გატარებულ წიგნის ფურცლებზეც კი შემონახულია ცნობები აჯანყებამდე მთიულეთში გაუპატიურებაზე, გამათრახებაზე და სხვა ღირსებისშემლახავ მოპყრობაზე: “ორნი დედა-კაცნი უღელში შეაბეს, მარხილი მოუბეს და სალდათები უკან დედა-კაცებს მათრახითა სცემდნენ”.

აქვე განხილულია, როგორ მოედო მთიულების აჯანყება დანარჩენ რეგიონებს და ისიც, რომ მიზანი მხოლოდ უკეთესი მოპყრობის მიღება კი არა, რუსეთისგან გათავისუფლება იყო:

“საცა კი შემთხვევა ეძლეოდათ, პირდაპირ გაიძახოდნენ, აღარ გვინდა რუსების ბატონობა, მაგათ იმედი არ გაგვიმართლეს, შვება-ლხენის მაგიერ რუსებმა უღმერთო ცემა-ტყეპით, უზომო ხარჯითა და ბეგრით სული ამოგვართვესო”.

დიდი წინააღმდეგობის, გზების ჩაკეტვის მიუხედავად, რუსეთმა მთიულეთის აჯანყებაც დაკავებით და სიკვდილით დასჯით დაასრულა.

1804 წელს მოტყუებით და იძულებით კიდევ ერთმა ქართველმა მეფემ, იმერეთის მმართველმა, სოლომონმა მოაწერა ხელი კიდევ ერთ ტრაქტატს — ელაზნაურის. 1810 წელს რუსეთმა იმერეთის სამეფო სამთავროც გააუქმა, მეფე სოლომონი გაიქცა და ბატონიშვილებთან ერთად აჯანყებას ჩაუდგა სათავეში.

“აღელვებული ქვეყნის დასამშვიდებლად, ტორმასოვის აზრით, საჭირო იყო იმერთა რაზმების დამარცხება კი არა — თვით მეფის დამორჩილება. ამ მიზნის მისაღწევად სიმონოვიჩს ურჩევდა იგი ეხმარა საშუალებად მახვილი, ოქრო, ძალა და ყოველგვარი ხრიკი” — ვკითხულობთ 1911 წელს იმერეთის მეფის შესახებ გამოცემულ წიგნში. ეს აჯანყებაც სწორედ ასე, მახვილით და ყოველგვარი ხრიკით ჩაშალეს, სოლომონი კი დევნილობაში გარდაიცვალა.

მალევე, 1811 წელს რუსეთმა, რომელსაც დღემდე პროპაგანდა ერთმორწმუნედ წარმოაჩენს, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია გააუქმა, რუსეთის სინოდს დაუქვემდებარა და ეგზარქოსი დაუნიშნა.

“ქვეყნის დაპყრობა და შეძენა ხმლითა და იარაღით არც ისე ძნელია, როგორცა ჰგონიათ. საქმე დაპყრობა და დამონება კი არ არის, საქმე მოვლა-პატრონობაა ერისა, დადგენა სამართლისა და შემოღება დაპყრობილის ერის ზნისა და ხასიათის შეფარდებულის მართვა-გამგეობისა. ვერც ერთი და ვერც მეორე ვერ მოახერხა მაშინდელმა რუსის მთავრობამ. ღვთის წინაშე ვერც მოახერხებდა. შინ რომ არა ეყარა რა, გარეთ რას გაიტანდა”.

ასე აღწერს ალექსანდრე ფრონელი წიგნში “ამბოხება კახეთისა” მაშინდელ მდგომარეობას და გვიამბობს იმაზე, რომ რუსული ჯარების სისასტიკის მიუხედავად, როგორც კი ბატონიშვილები ძალას იკრებდნენ, აჯანყების კერა ისევ ჩნდებოდა. მაგალითად, 1812 წელს, როცა “ამბოხების ალი მოედო კახეთს, გადავარდა შუაგულ ქართლში, დასავლეთით უწია ოსეთს და მოუახლოვდა ტფილისს”.

ფრონელს შემონახული აქვს სხვადასხვა პირის ჩანაწერები, სადაც განმარტავენ მიზეზებს, რის გამოც კახეთში მორიგი აჯანყება დაიწყო:

• “ამგვარი უღვთოობა და უბედურობა არ გამოგვიცდია ლეკთა, ყიზილბათშა და ოსმანთა ბატონობის დროსაც-კი. ვითმენდით, ვიტანდით თავზე მოვლენის ჭირსა, რადგან ერთგულების ფიცი მივეცით ხელმწიფეს, მაგრამ როდესაც ხელებიდან ცოლები წაგვგლიჯეს, ვეღარ მოვითმინეთ და ავიშალენით”.
• “წაავლებდნენ ხელს დედა-კაცებს, ჩახდიდნენ ნიფხვებს და ჯოხებით უკან ტანს უჭრელებდნენ”.
• “ღვთის რისხვა იყო სწორედ ჯარის ჩაყენება ოჯახებში. ვასმევდით სალდათებს, მაინც გვცემდნენ, ვაჭმევდით, მაინც მათრახს ვერ ავცდებოდით. ლოგინებიდან წამოგვლალავდნენ ხოლმე და თვითონ წვებოდნენ შიგა. ვინ მოთვლის რამდენი ცოლი და შვილი გაგვიუპატიურეს და ნამუსი აჰხადეს!”.

დიდი მასშტაბების მიუხედავად, ეს აჯანყებაც დამარცხდა. მონაწილეები, მათ შორის, სასულიერო პირები დამცირების ნიშნად გაკრიჭეს, გააციმბირეს, დააპატიმრეს. ნაწილს კი, ვინც სიკვდილს და გაციმბირებას გადაურჩა, კონტრიბუცია დააკისრეს.

1819-1820 წლებში იმერეთსა და გურიაში კიდევ ერთი აჯანყება იყო, რომლის სათავეშიც სასულიერო პირები ჩადგნენ. ავტოკეფალია აყრილი ქართული ეკლესიის დასამორჩილებლად რუსეთმა სხვადასხვა ნაბიჯის გადადგმა დაიწყო, მათ შორის იყო წირვების სლავურ ენაზე აღსრულება, საეკლესიო ყრმა-მამულის აღწერა. აჯანყების ხელმძღვანელი სასულირეო პირები და ბატონიშვილები დააპატიმრეს და გადაასახლეს, მაგრამ ამან იმერეთში ახალი კერა გააჩინა, რომელიც სამეგრელოსა და გურიასაც მოედო. როგორც ისტორიკოსები აღწერენ, საეკლესიო ბუნტად დაწყებული პროცესი ეროვნულ-განმათავისუფლებელ აჯანყებად იქცა. წყაროების მიხედვით, აჯანყება ისევ სისხლში ჩაახშეს და ხალხს მძიმე გადასახადები დააკისრეს.

საპროტესტო გამოსვლების ამ სერიას და ცარიზმის რეპრესიებს 1832 წლის შეთქმულება მოჰყვა, რომლის სამოქმედო გეგმა გადასახლებაში მყოფმა და ადგილობრივმა თავადებმა, საზოგადო მოღვაწეებმა შეიმუშავეს. სხვადასხვა ისტორიული წყარო ამ პროცესს აღწერს, როგორც რეალურ შესაძლებლობას სახელმწიფოებრიობის დასაბრუნებლად, თუმცა შეთქმულება ერთ-ერთმა მონაწილემ, იასე ფალავანდიშვილმა გასცა. ხელმძღვანელები დააპატიმრეს და გადაასახლეს, რამაც დიდი გავლენა იქონია ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის შენელებაზე.

ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია იმ დანაშაულებებისა, რომელიც რუსეთის იმპერიამ ქართველი ხალხის წინაშე ჩაიდინა. გარდა ამისა, 1800-იან წლებში ეტაპობრივად მოხდა გურიის, აფხაზეთის, სამეგრელოს, სვანეთის სამთავრობოების გაუქმებაც. მათ ნაწილს ისტორია “რუსეთის მფარველობაში ნებაყოფლობით”, ავტონომიური სტატუსით შესვლას უწოდებს, ნაწილს ანექსიას. გვახსოვს აფხაზეთში 1821-1827 წლების პროტესტი, კოლონიალური ჩაგვრის წინააღმდეგ 1866 წლის აჯანყება, რომელთა მონაწილეები ჩამოახრჩვეს და გადაასახლეს. ასევე, აფხაზების იძულებითი გადასახლება (მუჰაჯირობა) 1867 წელს.

მიუხედავად იმისა, რომ რუსული ცარიზმის გავლენები საქართველოში ძლიერი იყო და მათი ძალაუფლება ემყარებოდა არამხოლოდ შემოგზავნილ მმართველებს, ეგზარქოსებს და ჯარებს, არამედ ადგილობრივ, მოღალატე თავადების ნაწილსაც, მოსახლეობაში თავისუფლებისთვის და სახელმწიფოებრიობისთვის ბრძოლის სურვილი ათწლეულობის განმავლობაში არ განელებულა. პროტესტის მცირე კერები სხვადასხვა ადგილას ჩნდებოდა.

ანტირუსული პროტესტის მნიშვნელოვანი მონაწილეები იყვნენ თერგდალეულები და საქართველოში 60-იან წლებში მოქმედი პერიოდული გამოცემები: ივერია, დროება, ცისკარი, საქართველოს მოამბე. ამ დროისთვის პროტესტის ფორმამ სახე იცვალა და შეიარაღებული აჯანყებებიდან ცენზურის გვერდის ავლით, ანტიცარისტული მოთხრობების, ლექსების, პუბლიცისტური წერილების გავრცელებაში გადაიზარდა. სხვათა შორის, ქართული ოცნების მმართველობამ გადაწყვიტა, რომ ამ პერიოდში შექმნილი ანტირუსული ნაწარმოებების ნაწილის სწავლაც აღარ არის საჭირო.

მოგვიანებით გააქტიურდნენ სოციალისტური ჯგუფები, მათ შორის, მესამე დასი და დისიდენტური მოძრაობაც დაიწყო. მესამე დასის წევრებს იდეოლოგიური უთანხმოება ჰქონდათ თერგდალეულებთან, მაგრამ ორივე ჯგუფის ბრძოლამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოში საპროტესტო მუხტის ზრდაში და ეროვნული თვითშეგნების გაძლიერებაში.

ცარისტულ რუსეთთან ბრძოლამ საქართველოს ისტორიას შემოუნახა ისეთი ადამიანების სახელები, როგორებიც იყვნენ: ალექსანდრე ბატონიშვილი, სოლომონ მეფე, სოლომონ დოდაშვილი, დიმიტრი ყიფიანი, ილია ჭავჭავაძე, ნოე ჟორდანია და მრავალი სხვა.

მე-19 საუკუნის დასაწყისში უკვე შესუსტებული რუსეთის იმპერია შიდა დაპირისპირებებმა და რევოლუციამ გაანადგურა. სწორედ ამ დროს “საშინელს მსოფლიო ქარტეხილს, შინაურ და გარეშე ბრძოლაში საქართველოს თავისუფლება იშვა”. რუსეთის 117-წლიანი ბატონობის დასრულების შემდეგ, 1918 წელს საქართველოს პირველი დამოუკიდებელი რესპუბლიკა შეიქმნა.

ბრძოლა კომუნიზმთან

საქართველოს თავისუფლება რუსეთისგან საკმაოდ მცირეხნიანი აღმოჩნდა. იმპერიისგან გათავისუფლებული ხალხის მიერ შექმნილი პირველი დამოუკიდებელი რესპუბლიკა მხოლოდ 3 წელი არსებობდა. 1921 წლის თებერვალში წითელი არმია საქართველოში შემოიჭრა.

აშკარა რიცხობრივი უპირატესობის მიუხედავად, ქართულმა ჯარებმა, მათ შორის, სამხედრო სასწავლებლის სტუდენტებმა, იუნკერებმა მათ დიდი წინააღმდეგობა გაუწიეს, მაგრამ დამარცხდნენ.

საქართველო იძულებით გაასაბჭოეს, ხელისუფლება ემიგრაციაში გაიქცა, აიკრძალა პირველი რესპუბლიკის დროშა, გერბი, ეროვნულ თვითმყოფადობასთან დაკავშირებული სხვა ატრიბუტიკა და ბრძოლის ახალი ისტორია დაიწყო. გასაბჭოებულ საქართველოში აჯანყებები და შეთქმულებები ისე პერმანენტულად ვეღარ იმართებოდა, რადგან კომუნისტური სისტემა ყველაფერს აკონტროლებდა იმაზე უკეთ, ვიდრე რუსეთის იმპერია. ამის მიუხედავად, ეროვნული მოძრაობის ტალღა მაინც ცოცხლობდა.

1922 წელს შეიქმნა სამხედრო ცენტრი და შეფიცულთა რაზმი, რომლის წევრები პარტიზანულ ბრძოლებს აწარმოებდნენ წითელი არმიის წინააღმდეგ.

“რუსეთის ველური ურდოები შემოესია ასი წლის მონობისაგან განთავისუფლებულ საქართველოს და კვლავ ცეცხლით და მახვილით აახორცა იგი. მოსკოვის აქაური აგენტები გულმოდგინეთ იღწვიან, რომ ჩვენი ცხოვრებიდან ძირიანად აღმოფხვრან ყოველივე ნასახი ეროვნული თავისუფლებისა. […] საქართველოს შვილნო, ჩვენი მტრები შეეცდებიან ჩვენი მოქმედების გაშავებას და სახელის გატეხას; ისინი ჩვენ ბრძოლას ბანდიტიზმად და ავანტურად მონათლავენ”, — წერდა 1922 წელს შეფიცულთა რაზმის მეთაური, ქაქუცა ჩოლოყაშვილი.

არ შემცდარა — სხვადასხვა ისტორიული წყაროს მიხედვით, 1924 წლის აჯანყება არაერთი ეპითეტით შეაფასეს: “კონტრრევოლუცია”, “ზედა ფენების ამბოხება”, “უაზრო და სულელური ავანტურა”, “უაზრო სისხლისღვრა”, “ბანდიტური გამოსვლები” და სხვა. სერგო ორჯონიკიძე, იოსებ სტალინი და სხვა წარმოშობით ქართველი კომუნისტები ცდილობდნენ, რომ აჯანყების საკითხიდან ეროვნული მოტივი გამოერიცხათ და უარყოფდნენ, რომ მასში გლეხებიც მონაწილეობდნენ, თითქოს პროტესტი მხოლოდ ყოფილ ბატონებსა და თავადებს ჰქონდათ. საპროტესტო მუხტის დისკრედიტაციის მსგავსი ფორმები რუსულ რეჟიმებს დღემდე მოსდევს.

1922 წელს ანტისაბჭოური ქმედებებისთვის დააკავეს კათოლიკოს-პატრიარქი ამბროსი ხელაია და პატიმრობა მიუსაჯეს. საბჭოთა არმიამ აჯანყებულთა გეგმები გაიგო და სამხედრო ცენტრის წევრები დააპატიმრა. გენერლები: კოტე აფხაზი, ალექსანდრე ანდრონიკაშვილი და კიდევ 13 ქართველი 1923 წელს, დღევანდელი ვაკის პარკის ტერიტორიაზე დახვრიტეს. რეპრესიების მიუხედავად, აჯანყებულებმა თბილისის გათავისუფლება 1924 წლის აგვისტოსთვის დაგეგმეს. დასავლეთ საქართველოში აჯანყებულებმა დაიაკავეს არაერთი დასახლება და რამდენიმე დღით მოახერხეს ძალაუფლების შენარჩუნება. მათ მიმართვაც გაავრცელეს:

“მოქალაქენო! განვლო სამნახევარმა წელმა, წლებმა ტანჯვისამ, წამებისამ, რჩეულ პატრიოტთა სიკვდილით დასჯისამ, დამცირებისა და შეურაცხყოფისამ, ერის ნაოფლარის გაფლანგვისამ, მითვისებისამ. ამ პირობებში საქართველოს დარჩენა ნიშნავს საქართველოს დაღუპვას, ხოლო განთავისუფლება — აღორძინებას. […] მოქალაქენო! ვისაც გინდათ ეროვნული თავისუფლება, ვისაც გინდათ პოლიტიკური თავისუფლება, სარწმუნოების თავისუფლება, ვისაც გინდათ თქვენი ნაოფლარის პატრონი იყოთ — იარაღს მოკიდეთ ხელით. ყველამ მიიღეთ მონაწილეობა ამ ბრძოლაში, ყველამ, ვისაც რითი შეგეძლებათ. ამ ბრძოლაში ჩვენთანაა ევროპა და ჩვენი გამარჯვება უზრუნველყოფილია. ძირს საოკუპაციო მთავრობა! გაუმარჯოს დამოუკიდებელ, თავისუფალ საქართველოს!”.

ძალები არათანაბარი იყო, აჯანყება მარცხით, მონაწილეთა სასტიკი დასჯით, დახვრეტით დასრულდა. საბჭოთა კავშირმა სცადა, დაწყებისთანავე გაენადგურებინა და მოესპო ეროვნული მოძრაობის იდეისთვის ბრძოლა, რასაც 1930-იანი წლების რეპრესიები მოჰყვა, როცა ათიათასობით ადამიანი გადაასახლეს და დახვრიტეს. ამან დიდი გავლენა მოახდინა ანტისაბჭოთა პროტესტის შენელეაბზე, თუმცა სახელმწიფოებრიობისთვის ბრძოლა არ შეწყვეტილა.

ცნობილია 1941 წლის ანტისაბჭოთა შეთქმულებაც, როცა პირველი მსოფლიო ომის დაწყებიდან მალევე საზოგადო მოღვაწეებმა, სტუდენტებმა, მწერლებმა და პოეტებმა პატრიოტული ორგანიზაცია შექმნეს, რომელსაც ჩაფიქრებული ჰქონდა შეთქმულება საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ. შეთქმულებს ჰქონდათ ორგანიზაციული მოწყობა, სარგებლობდნენ დაშიფრული შეტყობინებებით და გათვლილი ჰქონდათ, რომ ორგანიზაციის რომელიმე წევრის დაკავების შემთხვევაში, ბრძოლის გაგრძელების საშუალება ჰქონოდათ. საბჭოთა ხელისუფლებამ მათი გეგმების შესახებ მაინც გაიგო, შეთქმულები ფაშისტური ორგანიზაციის შექმნისა და სხვა ქვეყნების აგენტობის ბრალდებით დააპატიმრა. ახალგაზრდები, თსუ-ს ასპირანტების ნაწილი, დახვრიტეს, ნაწილი გადაასახლეს.

მომდევნო წლებში იყო არაერთი შემთხვევა, როცა ანტისაბჭოური პროკლამაციების გავრცელების გამო ახალგაზრდები, ძირითადად მოსწავლეები და სტუდენტები დააკავეს. არსებობს ცნობები 1946 წელს სტუდენტების მიერ შექმნილ ორგანიზაციაზეც, რომლის მიზანი იყო საქართველოს მშვიდობიანი გზით გათავისუფლება კონსტიტუციის ნორმის მიხედვით, რომლითაც საბჭოთა კავშირი უშვებდა გაერთიანებაში მყოფი რესპუბლიკების გასვლას. ისინი დაკაავეს და 25-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს.

დღემდე სადავოა 1956 წელს თბილისში საპროტესტო გამოსვლების შესახებ არსებული ინფორმაცია და ტრაგედია, რომელიც მაშინ საბჭოთა ხელისუფლებამ დაატრიალა. მარტში პროტესტი მას შემდეგ დაიწყო, რაც ნიკიტა ხრუშოვმა იოსებ სტალინი დაგმო და დესტალინიზაციის პროცესი დაიწყო. სტალინის კულტის დასაცავად ახალგაზრდები ქუჩაში, მის ძეგლთან გამოვიდნენ. არსებობს ცნობები, რომ აქციაზე ჟღერდებოდა არამხლოდ სტალინის მხარდამჭერი, არამედ ანტისაბჭოური და დამოუკიდებლობის აღდგენის მოთხოვნები. დემონსტრანტებს ცეცხლი გაუხსნეს, რასაც ოფიციალურად 20-ზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, არაოფიციალურად — ასზე მეტის.

ამ მოვლენების შემდეგ განსაკუთრებით გააქტიურდა ანტისაბჭოთა ცნობილი სტუდენტური მოძრაობა გორგასლიანი, რომელსაც ზვიად გამსახურდია და მერაბ კოსტავა მეთაურობდნენ. მათ სახელს უკავშირდება 1956 წლის ანტისაბჭოთა პროკლამაციები, რომლის გავრცელებიდან მალევე ყველა წევრი, მათ შორის, გურამ დოჩანაშვილიც დააკავეს და პატიმრობა მიუსაჯეს:

“ქართველებო! სხვა არავინაა ჩვენი მშველელი, ჩვენი საკუთარი თავის გარდა. ბრძოლით უნდა მივაღწიოთ თავისუფლებას! დღეს, როდესაც მთელი შეგნებული კაცობრიობა აღშფოთებულია მოსკოვის საშინელი ბოროტმოქმედებით, ჩვენი ერის ყოფნა-არყოფნის საკითხი დგება, დროა, შევერთდეთ ერთი დროშის ქვეშ ჩვენი სამშობლოს დამპყრობლის წინააღმდეგ საბრძოლველად”.

ანტისაბჭოურ გამოსვლებში განსაკუთრებული როლი ითამაშა 1978 წელს ქართული ენის დასაცავად გამართულმა მასშტაბურმა პროტესტმა. როცა საბჭოთა ხელისუფლებამ რუსიფიკაციის პოლიტიკა “ერთა თანასწორობის” იდეით შეფუთა და სცადა, ქართულ ენას სახელმწიფო ენის სტატუსი მოხსნოდა, თბილისის ქუჩებში ახალგაზრდები, სტუდენტები, ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის წევრები და მოქალაქეები გამოვიდნენ.

“სწორედ ამ პერიოდში, ქართველი საზოგადოების მნიშნელოვანმა ნაწილმა, განსაკუთრებით კი – სტუდენტ-ახალგაზრდობამ, ინტელიგენციის ჯგუფებმა, მოსახლეობის რიგმა ფენებმა, უარყო კომუნისტურ-ინტერნაციონალური იდეოლოგიური დოგმები და ეროვნულ ღირებულებებს დაუბრუნდა”, — დიმიტრი შველიძე, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი (ამონარიდი ზეპირი ისტორიიდან).

1978 წლის პროტესტი რამდენიმე მიზეზით იყო მნიშვნელოვანი. პირველ რიგში იმით, რომ საბჭოთა ხელისუფლებამ დაინახა ახალგაზრდების, სტუდენტების ძალა და მათი ორგანიზებული ქმედება ეროვნულობის დასაცავად; ასევე, იმიტომ, რომ ამ ძალის და მათი მოთხოვნების გათვალისწინება და უკან დახევა მოუწია — ქართულ ენას სახელმწიფო სტატუსი შეუნარჩუნდა.

ამდენწლიანი ბრძოლის კულმინაციად და ეროვნული მოძრაობის შრომის შედეგად, 1989 წლის მარტსა და აპრილში საქართველოში მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები დაიწყო, როცა გავრცელდა ცნობები, რომ აფხაზეთში კომპარტიის თავმჯდომარემ საკავშირო რესპუბლიკის სტატუსის მინიჭება,ან რუსეთის პირდაპირ დაქვემდებარებაში გადასვლა მოითხოვა. მასობრივი პროტესტის თავდაპირველ მოთხოვნებში თავმჯდომარის გადადგომა და რუსეთის საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან ანტიქართული პოლიტიკის შეწყვეტა დასახელდა. მერე იყო კამათი იმაზე, პროტესტის მთავარი ხაზი აფხაზეთის საკითხზე უნდა კონცენტრირებულიყო თუ დამოუკიდებლობის მოთხოვნაზე. საბოლოოდ, 100 000-იან მიტინგზე ქართველი ხალხი დამოუკიდებლობას ითხოვდა და თან შიმშილობდა, მღეროდა, ცეკვავდა, ლოცულობდა.

საბჭოური პრესა ძალ-ღონეს არ იშურებდა მომიტინგებიისა და მათი მოთხოვნების დისკრედიტაციისთვის. მაშინდელ გამოცემებზე დაკვირვება დაგარწმუნებთ, რომ რუსულ რეჟიმებს პროტესტის მონაწილეების გაშავების მეთოდები ამ დრომდე იგივე აქვთ. მაგალითად, სტატიებში იყო წუხილები იმაზე, რომ რომ რესპუბლიკის ხელმძღვანელობა ცდილობდა სიტუაციის მოგვარებას, მაგრამ აქციაზე ისმოდა “ანტისაბჭოური ლოზუნგები”;  თითქოს ხალხი არ იზიარებდა პროტესტის მუხტს და ამბობდა, რომ “გაუმართლებელია ყველაფერი, რამაც დაარღვია დედაქალაქის ნორმალური ცხოვრება”. იგივე გამოცემები 9 აპრილის ხოცვა-ჟლეტის შემდეგ წერდნენ, თითქოს დარბევა “კომპეტენტური ორგანოების კანონის შესაბამის გადაწყვეტილება” იყო და “უსაფრთხოების უზრუნველყოფისა და გაუთვალისწინებელი შედეგების თავიდან აცილების მიზნით” მოხდა. პასუხისმგებლობას კი აკისრებდნენ “უკიდურესი მიმართულების არაფორმალურ გაერთიანებათა ლიდერებს, რომლებმაც თავიანთი მიუღებელი, აღვირახსნილი, ანტისახელმწიფოებრივი მოქმედებებით უაღრესად დაძაბეს საზოგადოებრივი ატმოსფერო, შექმნეს აშკარა პოლიტიკური ისტერიის ვითარება”. დიახ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ძალიან ჰგავს ბოლო წლებში სახელისუფლებო პროპაგანდისტულ მედიებზე გავრცელებულ განცხადებებს, ეს ნამდვილად 36 წლის წინ, საბჭოთა ხელისუფლების დაკვეთით მომზადებული მასალებია.

9 აპრლის ღამეს საბჭოთა ხელისუფლებამ ჯარი გამოიყვანა და მშვიდობიან მომიტინგეებზე იძალადა, რომლებიც წინააღმდეგობას არ უწევდნენ, თავის დასაცავად გზასაც უთავისუფლებდნენ, მაგრამ პასუხად სასანგრე ნიჩბებით ჩეხვას, მხუთავ გაზს და შეურაცხყოფას იღებდნენ. მომიტინგეების ნაწილს ქართული საბჭოთა მილიცია გადაეფარა, დაიცვა და ადგილიდან გააპარა. აქციის მონაწილეები იხსენებენ, რა გამოიარეს იმ ღამეს, როცა რუსი ჯარისკაცები მოსაკლავად დასდევდნენ. საბჭოთა არმიამ 9 აპრილს 21 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა — მათ შორის, ყველაზე უმცროსი 16 წლის იყო, უფროსი კი— 70-ის. ათეულობით ადამიანი დაშავდა.

ძალადობის ამ მასშტაბის, კომენდანტის საათის გამოცხადების და მუქარების მიუხედავად, მომდევნო დღეებში ხალხი ქუჩაში ისევ გამოვიდა. ტრაგედიისას დაღუპულთა პატივსაცემად რუსთაველის გამზირი ტიტებით გაივსო, თბილისის სხვა ქუჩებში კი პროკლამაციები გამოჩნდა. 9 აპრილის ტრაგიკულმა ღამემ საბოლოოდ დაანგრია საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების გავლენა, რომელმაც რყევა ჯერ კიდევ 1922 წლის შეთქმულების დროს დაიწყო. სამ წელში, 1991 წლის 9 აპრილს საქართველოს დამოუკიდებლობა აღდგა.

საბჭოთა კავშირის დროს საქართველოს დამოუკიდებლობისთვის და ეროვნული თვიმთყოფადობისთვის ბრძოლას ათასობით ადამიანი ემსხვერპლა, როგორც აჯანყებების და აქციების ჩახშობისას, ისე გადასახლებებისა და დახვრეტების შედეგად. ეროვნულ არქივში დაცულია დოკუმენტები, რომლებშიც საბჭოთა ხელისუფლების დროს დახვრეტილ და გადასახლებულ ადამიანთა არასრული სიებია.

ბრძოლა ავტორიტარიზმთან

ამდენი ბრძოლის მიუხედავად, საქართველო რუსული გავლენებისგან დღემდე ვერ გათავისუფლდა. საბჭოთა კავშირის ნანგრევებზე აღმოცენებულ რუსეთის ფედერაციაში ავტორიტარული რეჟიმის ჩამოყალიბებას დიდი დრო არ დასჭირვებია. ვლადიმერ პუტინმა 25-წლიანი მმართველობით რუსეთში ყველა ის ღირებულება და მიდგომა გაამყარა და გააძლიერა, რითიც საბჭოთა ხელისუფლება ასე ამაყობდა.

ჯერ კიდევ 90-იანები წლებიდან საქართველოს მოსახლეობას უწევს, წინააღმდეგობა გაუწიოს რუსეთის მიერ დაგეგმილ და პროვოცირებულ ეთნიკურ დაპირისპირებებს, სამხედრო კონფლიქტებს, პოლიტიკური პროცესების დესტაბილიზაციას, საინფორმაციო ომს, პროპაგანდის მანქანას, სახელმწიფო ინსტიტუტების მიტაცებას და დემოკრატიისთვის ძირის გამოთხრას. ფაქტია, რომ რუსეთი ახერხებს საქართველოში პოლიტიკური პროცესების თავის სასიკეთოდ მართვას, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ ამას საქართველოს მოსახლეობა არ ეგუება და ახლა უკვე ხელახლა მოპოვებული დამოუკიდებლობის პირობებშიც აქციებზე დგას.

ახალ დამოუკიდებლობა მოპოვებულ საქართველოს 1991-1992 წლებში სამოქალაქო ომთან, 1992-1993 წლებში აფხაზეთის ომთან და 1991-1992 წლებში სამხრეთ ოსეთის კონფლიქტთან მოუწია შეჯახება. რუსული გავლენები სეპარატისტულ განწყობებს მოედო, ეროვნული კონსოლიდაციის ნაცვლად კი სამხედრო დაპირისპირება მივიღეთ, რომელსაც ასევე რუსეთი კურირებდა. საქართველოში დაემხო არჩეული ხელისუფლება, რომელსაც გადატრიალების ორგანიზატორები დიქტატორულ რეჟიმს უწოდებდნენ, ორ ისტორიულ რეგიონზე კონტროლი დაიკარგა, ათასობით ადამიანი დაიღუპა, ათიათასობით კი დევნილი გახდა.

გადატრიალების შემდეგ, საქართველოს ახალი პრეზიდენტი რუსეთიდან ჩამოსული, წარსულში საბჭოთა კავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი, კომპარტიის კომისიის პირველი მდივანი, ედუარდ შევარდნაძე გახდა. მისი მმართველობის პერიოდი სხვადასხვა დროს პრორუსული პოლიტიკისთვის სასარგებლო ნაბიჯებს, ამავდროულად, დასავლურ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის დაწყებას და დსთ-ში გაწევრიანებასაც უკავშირდება.

ქვეყანა ხანგრძლივ ქაოსში და პრობლემებში გაეხვა, რომელმაც, სხვა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკებისგან განსხავებით, მნიშვნელოვნად შეაფერხა საქართველოს განვითარების პროცესი. შევარდნაძის მმართველობას ვარდების რევოლუცია მოჰყვა, რომლის პარალელურად აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ასლან აბაშიძის ამბოხი დაიწყო. აჭარაში მასშტაბური გამოსვლების შემდეგ, აბაშიძე რუსეთში გაიქცა, შევარდნაძე კი სახლში წავიდა და მმართველობაში ნაციონალური მოძრაობა მოვიდა.

მერე იყო პოლიტიკური დაპირისპირებები, რეპრესიები მოქალაქეების, მედიისა და ოპოზიციის წინააღმდეგ, კოდორის ამბოხი და 2008 წელი, როცა რუსეთი საქართველოში შემოიჭრა. აგვისტოს ომმა, 400-ზე მეტი ადამიანის დაღუპვამ, რუსეთის მიერ ოკუპირებული ტერიტორიების დამოუკიდებლად გამოცხადებამ კიდევ ერთხელ დაუდო სათავე ანტირუსულ პროტესტს.

მაშინდელი ხელისუფლების ორგანიზებით, 12 აგვისტოს თბილისში, რუსთაველის რუსული აგრესიის დასაგმობად მოქალაქეები შეიკრიბნენ. მაშინ სოლიდარობის ნიშნად საქართველოში ევროპული ქვეყნების პრეზიდენტები და პრემიერმინისტრები ჩამოვიდნენ და რუსეთის ქმედებები დაგმეს. პირველ სექტემბერს კიდევ ერთი ანტირუსული პროტესტი მოეწყო, როცა საქართველოს მაშტაბით ცოცხალი ჯაჭვი დაიგეგმა.

აგვისტოს ომის შემდეგ, ყოველ წლისთავზე მოქალაქეები სხვადასხვა ფორმით მიაგებდნენ პატივს დაღუპულთა ხსოვნას და აპროტესტებდნენ რუსულ აგრესიას, მცოცავ ოკუპაციას და დე ფაქტო ძალების მიერ მოქალაქეების უკანონო დაკავებას. იმართებოდა სიმბოლური პერფორმანსები, კინოჩნევებები, ცოცხალი ჯაჭვები, მარშები.

მომდევნო წლებში ანტირუსული განწყობები არ შენელებულა, თუმცა მასშტაბური საპროტესტო აქციები ძირითადად ნაციონალური მოძრაობის ხელისუფლების რეპრესიული პოლიტიკის წინააღმდეგ იყო მიმართული. ანტირუსული გამოსვლები კი ქვეყანაში 7-8 წლის წინ გააქტიურდა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც რუსეთმა აქტიურად დაიწყო საინფორმაციო ომის წარმოება. ავტორიტარმა და აწ უკვე დიქტატორმა პუტინმა, საქართველოს წინააღმდეგ რუსული რბილი ძალა გამოიყენა და მოქალაქეების შეცდომაში შეყვანით, მანიპულაციური და ყალბი ინფორმაციის გავრცელებით, სხვადასხვა ჯგუფში პრორუსული განწყობები გააძლიერა.

ერთ-ერთი პირველი ანტირუსული მოძრაობა “რუსეთი ოკუპანტია” იყო, რომლის წევრები აორგანიზებდნენ საპროტესტო გამოსვლებს მაშინაც, როცა საქართველოში რუსი პროპაგანდისტები ჩამოდიოდნენ და მაშინაც, როცა ბათუმში რუსი ტურისტების რიცხვი იზრდებოდა. მაგალითად, დიდი წინაღმდეგობა შეხვდა 2018 წელს რუსეთის პრეზიდენტის ფონდიდან დაფინანსებულ საერთაშორისო მედიაფორუმს, რომელსაც პროპაგანდისტები ესწრებოდნენ. აქტივისტები მათ საპროტესტო პოსტერებით და სიმბოლურად მუსიკით, ქართული სუფრით დახვდნენ, რითიც ხაზი გაუსვეს, რომ ოკუპანტებისთვის სუფრის გაშლა და მასპინძლობა მისაღები არ არის.

გვახსოვს არაერთი პატარა პროტესტი, იქნებოდა ეს ეროვნული ნაკრების მოჭიდავეების წინააღმდეგ, რომლებსაც რუსეთის დროშის ფერებში მაისურები ეცვათ, ასევე, რუსული სახელდების მქონე ქუჩებისთვის სახელის სიმბოლური შეცვლა და მრავალი სხვა.

2018 წელს, როცა რუსულმა საოკუპაციო რეჟიმმა დააპატიმრა, აწამა და მოკლა არჩილ ტატუნაშვილი თბილისის ქუჩებში მოეწყო მასშტაბური საპროტესტო აქცია “მშვიდობა ომზე მეტია“. მომდევნო ყველაზე დიდი ანტირუსული საპროტესტო მუხტი კი გავრილოვის ღამეს დაიწყო, 2019 წლის 20 ივნისს, როცა რუსი კომუნისტი დეპუტატი ჯერ საქართველოს პარლამენტში მიწვიეს, მერე თავმჯდომარის სკამში ჩასვეს და ბოლოს ამის გასაპროტესტებლად გამოსული მოქალაქეები პოლიციური ძალებით დაშალეს, რა დროსაც რამდენიმე ადამიანმა თვალი დაკარგა და სხვა ფიზიკური დაზიანებები მიიღო. აქციის გაშუქებისას დაშავდა 40-მდე ჟურნალისტი.

20 ივნისის შემდეგ, რამდენიმე თვის განმავლობაში, იმართებოდა უწყვეტი ანტირუსული აქციები — მოქალაქეები ხელისუფლების პრორუსულ პოლიტიკას, აქციის ძალადობრივი გზით დაშლას აპროტესტებდნენ და დაკავებულების გათავისუფლებას, პროპორციულ საარჩევნო სისტემაზე გადასვლას ითხოვდნენ. მაშინდელმა აქციებმა სათავე დაუდო არაერთი აქტივისტური ორგანიზაციის ფორმირებას, ორიგინალური პლაკატებით გამოხატულ პროტესტს, მუსიკოსების გაერთიანებას ოკუპაციის წინააღმდეგ და მრავალ ანტირუსულ აქტივობას, რომელიც მშვიდობიანი და მრავალფეროვანი პროტესტის ფორმა იყო.

დაახლოებით ამ პერიოდში გააქტიურდა ბრალდებები ქართული ოცნების პრორუსულობაზე, რაც დროთა განმავლობაში მათ მიერ გადადგმული ნაბიჯებით და საჯარო განცხადებებით განმტკიცდა. ყველაფერი რუსეთის მაამებლური, არგაღიზიანების პოლიტიკით დაიწყო და საქართველოს საერთაშორისო იზოლაციამდე მიყვანით დასრულდა.

ბოლო წლებში საქართველოში ასიათასობით ადამიანი გამოდის ქუჩაში ანტირუსულ აქციებზე, იქნება ეს: უკრაინაში რუსეთის სრულმასშტაბიანი ომის და ამ საკითხზე საქართველოს მაშინდელი ხელისუფლების პოზიციის, ოკუპანტ ქვეყანასთან ფრენების აღდგენის, რუსული ბორტის პირველი დაშვების, რუსული გემის ქართულ პორტში შემოსვლის, რუსული კანონის თუ სულაც რუსული რეჟიმის  გასაპროტესტებლად. ასევე, ასიათასობით ადამიანი გამოდის პროევროპულ აქციებზე, როცა უბრალოდ მხარს უჭერენ ევროპულ ინტეგრაციას ან აპროტესტებენ კანდიდატის სტატუსი არმინიჭებას, ევროინტეგრაციის პროცესის შეჩერებას.

მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ ისიც, რომ ისტორიულად, საქართველოს მოსახლეობა ქვეყანაში რუსეთის ავტორიტარულ რეჟიმებს ებრძოდა, ახლა კი ავტორიტარულ რეჟიმად ქცეულ ქართულ ოცნებასთან უწევს ბრძოლა, რომელიც თავს ესხმის საქართველოს ყველა სტრატეგიულ პარტნიორს, აფერხებს ქვეყანას ევროინტეგრაციის გზაზე, იღებს ქვეყნისთვის დამაზიანებელ ანტიდემოკრატიულ კანონებს, ზღუდავს მოქალაქეების სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას, მანიპულირებს გაუაზრებელი შიშებით და აწარმოებს ჰომოფობიურ, სიძულვილის პროპაგანდას, რაც მოქალაქეების ფუნდამენტურ უფლებებს და ღირსეული ცხოვრების უფლებას ეწინააღმდეგება.

ამჯერად ბრძოლა რუსეთის წინააღმდეგ მიმდინარეობს საქართველოს ათეულობით ქალაქში, ყოველდღიურად გადაკეტილ რუსთაველის გამზირზე, უნივერსიტეტების შენობებში, საჯარო დაწესებულებებში, თეატრების შენობებთან და ციხეებსა და იზოლატორებთან, სადაც მოქალაქეები დაკავებულ ოჯახის წევრებს, მეგობრებს, კოლეგებს უჭერენ მხარს. ახლა ბრძოლა გრძელდება სადარბაზოებში, ქუჩებში, ნაძვის ხესთან და პროსახელისუფლებო კონცერტებზე — ყველგან, სადაც პროტესტის ხმის მიწვდენას შეძლებენ.

ახლა რუსეთთან ბრძოლა გვიწევს სოციალურ ქსელებშიც, სადაც მოზღვავებულ პროპაგანდასა და დეზინფორმაციას სწორ ინფორმაციას ვუპირისპირებთ. ბრძოლა გრძელდება საავადმყოფოებთან, სადაც აქციებზე სასტიკად ნაცემი მოქალაქეები არიან; სასამართლოებშიც, სადაც პროტესტზე დაკავებულებს ჯგუფური ძალადობის ორგანიზებას აბრალებენ და ჯებირების დაზიანებისთვის თავისუფლების აღკვეთა უსჯიან; სადაც კრიტიკული მედიის მენეჯერს, მზია ამაღლობელს პოლიციელზე თავდასხმის ბრალდებით პატიმრობას უფარდებენ და რომელსაც 4-დან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება, სინამდვილეში კი სჯიან ჟურნალისტური საქმიანობის გამო და ცდილობენ, ასე სხვა მედიებიც დააშინონ. ჩვენი კოლეგის დასაცავად, სიტყვის თავისუფლებისა და მუშაობის უფლებისთვის უკვე ქუჩაში ვიბრძვით ჟურნალისტებიც, რომლებიც წლების განმავლობაში აქციებს ძირითადად ჩვენი კადრების, სიუჟეტების და სტატიების კუთხიდან ვუყურებდით.

ეს ყველაფერი ხდება მაშინ, როცა დაუსჯელები არიან რეპრესიების, ძალადობის ავტორები, ადამიანები, რომლებიც მოქალაქეებს ალყაში აქცევდნენ, სცემდნენ, აპატიმრებდნენ და ისევ სცემდნენ, ღირსების შემლახავ პირობებში აყენებდნენ და შეურაცხყოფდნენ. ახლა საქართველო ისევ რუსეთისა და მისი გავლენის წინააღმდეგ იბრძვის, უწყვეტი აქციებით იცავს ევროპულ მომავალს და ამ ორსაუკუნოვან ანტირუსულ ბრძოლაში დანებებას არ აპირებს.