12-13 წლის ვიქნებოდი, როცა ფრანც კაფკას მეტამორფოზა წავიკითხე — ამბავი შფოთიანი სიზმრებიდან გამოღვიძებულ გრეგორი ზამზაზე, რომელიც აღმოაჩენს, რომ ხოჭოდ გადაიქცა და ამის გამო ოჯახი დევნის. მგონი, ასეთი თანაგანცდა პერსონაჟთან მას შემდეგ აღარ მიგრძნია. ჰეტეროდ მზრდიდნენ, ჰეტერო გარემოში, საიდანაც სრულად განდევნილი იყო ქვიარობა და საკუთარ იდენტობაზე დასმული პირველი კითხვებიც მტანჯველი იყო, უფრო იმის გამო, რომ ვიცოდი, ვინმეს რომ გაეგო, პასუხს მომთხოვდნენ “დანაშაულზე”, რომელიც არ ჩამიდენია. მაგრამ, გრეგორი ზამზას ის ამბავი დამზაფვრელი კი არ იყო, უფრო პირიქით, დამანახა, რომ საკუთარ განცდებში მართალი თუ ვარ, სხვა ადამიანის ნასროლი ვაშლები აღარც ისეთი მწარეა.

“ქართული ოცნებას”, რომელმაც არჩევნებამდე ფაშისტური კანონი მიიღო და ქვიარების სიცოცხლე ხმებისთვის ვაჭრობის საგნად აქცია, დარწმუნებული ვარ, არ უფიქრია, რას აკრძალავენ, რას შემოდებენ თაროზე.

მაგალითად, მე, ერთი ქვიარ მკითხველი ჩემი განცდების შესაბამისად ვკითხულობ ტექსტს, რომელსაც ჰეტერო ადამიანი სულ სხვა პერსპექტივიდან წაიკითხავდა. კი, მაგრამ, რა ან ვინ უნდა აიკრძალოს — ტექსტი თუ მე, ქვიარ მკითხველი, რომელიც უნივერსალურ ტექსტთან პირადი გამოცდილების შესაბამის ემოციურ ძაფებს ვაბამ?!

კიდევ ერთ მაგალითზე გეტყვით: ალბათ, ყველა დამეთანხმებით, რომ რომეო და ჯულიეტა ასე ზედაპირულად ჰეტერო ტექსტია. გოგოს და ბიჭს ერთმანეთი უყვარდებათ და ოჯახის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ამ სიყვარულისთვის თავს სწირავენ. ამ პიესაში ის არის მნიშვნელოვანი, რომ გოგოზე და ბიჭზეა საუბარი თუ ის, რომ საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის აღების, თავგანწირვის უკვდავი მაგალითი ჩანს? რეალობასთან თუ გავავლებთ კავშირს, წარმოვიდგინოთ ახალგაზრდა ბიჭი, რომელიც სხვა ბიჭზეა შეყვარებული, მაგრამ ოჯახს ეს ტრაგედიად წარმოუდგენია და ამ გრძნობას ებრძვის. როგორ ფიქრობთ, ამ ჰიპოთეტურმა ბიჭმა რომეო და ჯულიეტა რომ წაიკითხოს, ტექსტთან კავშირს იპოვის? მე მიმაჩნია, რომ იპოვის — პირადი გამოცდილებისა და ტექსტის თანაზიარობა სწორედ გამბედაობაში, თავგანწირვაში, საკუთარი სურვილების უპირატესად გამოცხადებაში გამოვლინდება.

და ამ შემთხვევაში ვინ ან რა შეიძლება აიკრძალოს, ტექსტი თუ, ისევ და ისევ, მკითხველი?

ალბათ, ფუჭია, ვეძებო ლოგიკა ავტორიტარი ხელისუფალის კონტროლის მეთოდებში, მაგრამ ამ სტატიაში მაინც ვისაუბროთ რამდენიმე კლასიკურ ნაწარმოებზე, რომელთა წაკითხვა მრავალი პერსპექტივიდან შეიძლება და ვცადოთ, იქნებ, დაწესებული ცენზურის ერთი შეხედვით აბსურდულ ბუნებაში შორსმიმავალი ბოროტი განზრახვაც დავინახოთ.

მობი დიკი

ჰერმან მელვილის “მობი დიკი”, ამერიკული მწერლობის ეს ვეშაპი, რომელმაც ლიტერატურაზე დიდი გავლენა იქონია, პირველად მე-19 საუკუნეში გამოიცა და არაერთი ქართული თარგმანიც არის ხელმისაწვდომი — საბჭოთა პერიოდიდან დღემდე. წიგნში არსებული სიმბოლოები, შინაარსები არაერთი კრიტიკოსის კვლევის საგნად იქცა, მათ შორის, “მობი დიკის” ქვიარ პერსპექტივიდან გააზრებასაც ბევრი ეცადა. მიზეზი მარტივია — წიგნი ამის შესაძლებლობას იძლევა. აბა, როგორ წარმოგიდგენიათ ხანგრძლივ საზღვაო მოგზაურობაში ხომალდზე გამოკეტილი ათობით კაცის ამბავი წაიკითხო, რომლებსაც ერთმანეთში აზელილებს სძინავთ შიშვლებს, ერთმანეთთან მჭიდრო ურთიერთობას ამყარებენ და ამ მოცემულობაში ჰომო ეროტიკული ქვეტექსტი ვერ დაიჭირო?!

მეტსაც გეტყვით, ქვიქეგისა და ისმაელის ურთიერთობა, მეგობრობა ისეა აღწერილი, რომ ღიაა ინტერპრეტაციისთვის, შესაძლოა, მკითხველთა ნაწილმა თავისუფლად მიიჩნიოს რომანტიკულ მიზიდულობად. ისმაელი “ველურ” ქვიქეგს ისე აღწერს, ისე საუბრობს, როგორ ანდამატივით იზიდავს ის, როგორ ხედავს მისი სვირინგებით დამახინჯებული გარეგნობის მიღმა რაღაც უფრო მეტს, რომ ამ განცდების უბრალოდ მეგობრული განწყობით ახსნა მოიკოჭლებს კიდეც. თანაც, განსაკუთრებით მაშინ, როცა მე-19 საუკუნის ტექსტზე ვსაუბრობთ, იმ დროის ლიტერატურაში თავშეკავებულ, მოზომილ აღწერაზე, როცა საუბარია ურთიერთობებზე, განსაკუთრებით კაცებს შორის.

“იმის გათვალისწინებით, რომ დილას გაღვიძებულმა ჩემზე შემოხვეული მისი მოსიყვარულე მკლავი აღმოვაჩინე, მისი გაუცხოება უცნაურად ჩავთვალე”, — წერს ისმაილი ქვიქეგზე, მოგვიანებით კი, როცა ოთახში განმარტოებული სხედან, აღწერს, რა გავლენა იქონია მასზე — “უცნაური შეგრძნებების განცდა დავიწყე. ჩემში ლღობა ვიგრძენი. ჩემი დამსხვრეული გული და გაშმაგებული ხელი მგლურ ქვეყნიერებასთან საბრძოლველად აღარ იყო შემართული. სიმშვიდისმომგვრელი ველური იქცა მხსნელად”.

კიდევ ერთ პასაჟში ქვიქეგი ისმაელს შუბლს შუბლზე მიადებს, წელზე ხელს შემოხვევს და გამოუცხადებს, რომ ამიერიდან დაქორწინებული არიან. იქვე ისიც არის განმარტებული, რომ ეს ახლო მეგობრობის დადასტურებაა, თუმცა, მსგავსი ემოციური სიახლოვე შეიძლება ქვიარ მზერითაც წაიკითხო. იმავე თავის მიწურულს კი ისმაელი აღწერს, როგორ წვებიან ერთად და შედარებისთვის ცოლისა და ქმრის ანალოგიასაც კი მიმართავს.

გავიხადეთ და დავწექით, საკუთარ თავთან და სამყაროსთან პირნათელნი, მაგრამ მცირე საუბრის გარეშე არ დაგვიძინია. არ ვიცი, რატომ, მაგრამ მეგობრებს შორის საიდუმლო საუბრებისთვის საწოლზე უკეთესი ადგილი არ არსებობს. ამბობენ, რომ ცოლი და ქმარი სწორედ საწოლში აშიშვლებენ სულის ყველაზე დაფარულ კუნჭულებს, ხანდაზმული წყვილები კი ხშირად წვანან და გარდასულ დროზე თითქმის დილამდე საუბრობენ. ჩვენი გულების თაფლობისთვეში მე და ქვიქეგიც ასე ვიწექით — განმარტოებული, მოსიყვარულე წყვილი.

ბრაიდსჰედში დაბრუნება

— რატომ ითხოვე ცოლად?
— ფიზიკური მიზიდულობა, ამბიცია, მხატვრისთვის ყველას სანიმუშო ცოლად მიაჩნდა, მარტოობა, სებასტიანის მონატრება.
— სებასტიანი გიყვარდა, არა?
— ის იყო პირველი მერცხალი

[აქ და შემდგომ: ლალი ყუშიტაშვილის თარგმანი, გამომცემლობა “ინტელექტი”]

ეს ჩარლზ რაიდერის სიტყვებია ბრიტანელი მწერლის, ივლინ ვოს წიგნიდან — ბრაიდსჰედში დაბრუნება. ნაწარმოების პერსონაჟების მიერ განვლილი გზა ავტორის ბიოგრაფიას ეხმიანება და კომენტარიც არის მე-20 საუკუნის დასაწყისის ბრიტანეთზე, სადაც ბიჭებს შორის რომანტიკული მიზიდულობა და ექსპერიმენტები ახალგაზრდობის თანმდევ ეტაპად ითვლებოდა. წლების შემდეგ, ივლინ ვო პირად წერილებშიც წერდა, რომ ჰომოსექსუალობა ახალგაზრდობის ნაწილად მიაჩნდა, რომელიც დროსთან ერთად ინავლება.

“ბრაიდსჰედში დაბრუნების” სიუჟეტი კი ასეთია — სებასტიანი და ჩარლზი, ოქსფორდის ორი სტუდენტი, ერთმანეთს გაიცნობენ და მალევე მიეჯაჭვებიან, განმარტოებით ატარებენ დროს და მათ ურთიერთობაში შეჭრილი ნებისმიერი ადამიანის მიმართ ეჭვები ჭამთ. ურთიერთობა მცირე ხანს გრძელდება, მერე კი, ეს ორი “მეგობარი” ერთმანეთისგან გაუცხოვდება. ივლინ ვოზეც ასეა ცნობილი — ახალგაზრდობაში ბიჭებთან ურთიერთობა ჰქონია, ცხოვრების მეორე ნახევარში კი ორჯერ იქორწინა ქალზე, რადგან გეი ბიჭების ბედი ამგვარად იყო განსაზღვრული იმ პერიოდის ბრიტანეთში.

დღევანდელ ქართულ მოცემულობას რომ დავუბრუნდეთ, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ “ოცნების” ასაკრძალი წიგნების სიაში ეს ტექსტი არ უნდა იყოს, პერსონაჟები ხომ ჰეტერო კალაპოტს უბრუნდებიან და ახალგაზრდობის “თავქარიან გატაცებებს” თმობენ. თუმცა, არც მთლად ასეა საქმე, პერსონაჟების მიერ განვლილი მრავალწლიანი გზა და მათი ემოციური გარდაქმნა მხოლოდ ერთ რამეზე მიანიშნებს — არც სურვილი ქრება სადმე, არც ქვიარობა ინავლება წლებთან ერთად. სებასტიანისა და ჩარლზის ცხოვრებასაც სწორედ ის პირველი სიყვარული თუ მისი დაკარგვა განსაზღვრავს, რომელიც ახალგაზრდობაში განიცადეს.

“ორივე შევიცვალეთ. სიახლის აღმოჩენის სურვილი, რომელიც წინა წელს ჩვენს უწესრიგო ყოფას ამოძრავებდა, სადღაც დაიკარგა. თითქოს დაღვინება დავიწყე”, — ჰყვება ჩარლზი საკუთარ თავზე. თუმცა, სებასტიანი იმავეს ვერ ახერხებს — “თავის თავში ჩაიკეტა და ახლა იქაც კი ტყვედ გრძნობდა თავს, სადაც ადრე თავისუფლებით ტკბებოდა. ყველაფრის მიმართ გულგრილობას ამჟღავნებდა; ჩემთანაც კი გულჩათხრობილი გახდა”.

პირად სურვილებსა და საზოგადოებრივ მოლოდინებს შორის გახლეჩილი ადამიანების ამბავი, რომლებიც რელიგიური სწავლების ტყვეობაში აღმოჩნდებიან ან ამ მარწუხებისგან გათავისუფლებისთვის ყველაფერს თმობენ, ქართულ რეალობაზეც ბევრს ამბობს. ხელმოცარული, მუდამდღე საკუთარი თავის მაძებარი ჩარლზისა და ალკოჰოლდამოკიდებული, მუდამ დასაყრდენი ადამიანის მაძებარი სებასტიანის ამბავი არაფრის პოპულარიზებას ეწევა, მაგრამ იმას კი ნათლად გვიჩვენებს, როგორ ვეწირებით დოგმებს, რამდენად დამღუპველია “წესრიგი”, რომელსაც ინსტიტუციები ჩვენი ზნეობის დაცვის სახელით გვთავაზობენ.

ორლანდო

ბრიტანელი ქვიარ მწერლის, ვირჯინია ვულფის “ორლანდო” გენდერისა და იდენტობის, საზოგადოებრივ წარმოდგენებსა და თვითაღქმას შორის არსებული მიმართების შესახებ დაწერილი მრავალსაუკუნოვანი ოდისეაა. დიდგვაროვანი ახალგაზრდა ბიჭის, ორლანდოს ამბავი მოულოდნელობებით არის სავსე, მათ შორის ცენზორისთვის განსაკუთრებით ყურადსაღები კი სიუჟეტის შემობრუნების წერტილია, როცა ორლანდო ქალად გარდაიქმნება. სიუჟეტის ამ ნაწილში ვულფი არც განმარტებას გვთავაზობს, არც იმის ახსნას ცდილობს, როგორ შეიძლება გავიგოთ პერსონაჟის მოულოდნელი და ზებუნებრივი გარდასახვა. კრიტიკოსები კი წერენ, სწორედ ავტორის ამ ჩანაფიქრის გამო, ცხადია, რომ ვულფი ცდილობს კომენტარი გააკეთოს იდენტობის ფლუიდურობაზე, ქალობისა და კაცობის პირობითობაზეო.

ორლანდო, რომელმაც 30 წელი კაცის გამოცდილებით იცხოვრა, ქალობის თანმდევ შიშებს, საფრთხეებს, დოგმებს, რომლებიც მხოლოდ ქალებისთვის არის დაწესებული, მტკივნეულად იღებს. ამასთან, ხედავს, როგორი შეუსაბამობაა სოციალური სიკეთეების განაწილებას შორის, როგორ აღიქმება ქალი, როგორც კაცის დანამატი. ორლანდო ქალებსა და კაცებს უკვე ორივე პერსპექტივიდან აღიქვამს და ამ ახალ მოცემულობაში არ იცის, ვინ არის თვითონ, თითქოს ორივე სქესის ზღვარზე, ახალ სივრცეში აბიჯებს:

“კაცი იყო; თან ქალი; იცოდა ყველა საიდუმლო, იზიარებდა ორივეს სისუსტეს. […] როცა ორი სქესი დაუპირისპირა ერთმანეთს, და როგორც ერთში, ისე მეორეში სავალალო ნაკლოვანებები აღმოაჩინა, და არ იცოდა, რომელი იყო თავად, მოუნდა ხმამაღლა ეყვირა”.

[აქ და შემდგომ: ლელა დუმბაძის თარგმანი, “სულაკაურის გამომცემლობა”].

ორლანდო ქალად კი გარდაიქმნება, მაგრამ ამ ნაწილში კაცობის დროინდელი ლტოლვა უცვლელად რჩება — ისევ ქალი უყვარს, მაგრამ ამ განცდას, იმის გათვალისწინებით, რომ ერთი სქესისანი არიან, მეტი გზნება და სიცხადე ემატება, ერთი და იმავე სქესს შორის ლტოლვის სიღრმე კი გამოცდილებათა უკეთ გააზრებით, გაზიარებით არის ახსნილი.

“რაკი ორლანდოს ყველა შეყვარებული წარსულში ქალი იყო, და რადგან ადამიანი ისეა მოწყობილი, რომ ძლიერ უჭირს ახალ ადათებთან, ახალ პირობითობებთან შეგუება, ორლანდოს, მიუხედავად იმისა, რომ ქალი იყო, ისევ ქალი უყვარდა, ხოლო იმის შეგნება, რომ ერთი სქესისანი იყვნენ, კიდევ უფრო უმძაფრებდა და აღაგზნებდა იმ გრძნობებს, მაშინ რომ განიცადა, როცა კაცი იყო. რადგან ახლა ათასობით ქარაგმა თუ საიდუმლო, ადრე გაუგებარი რომ ეჩვენებოდა, გაცხადდა მისთვის. და იმწამსვე, ბუნდოვანება, რომელიც ორ სქესს შორის არსებობს და უთვალავ სიბილწეს ბნელში მალავს, გაიფანტა”.

ვირჯინია ვულფი წერს იმაზე, როგორ გვიყალიბდება თვითაღქმა სხვათა მოლოდინების შესაბამისად, როგორ ვსწავლობთ ქალად და კაცად ყოფნას, ზოგჯერ როგორ აღმოვჩნდებით მხოლოდ და მხოლოდ სქესის გამო პრივილეგირებულ მდგომარეობაში. ამის მიღმა კი ვულფი ადამიანური სისავსის პოვნას სწორედ სქესთა შორის მერყეობაში, ორივე სქესისთვის მიკუთვნებული გამოცდილებების გაზიარებაში ხედავს და გვიჩვენებს, რომ დროსთან ერთად გენდერული მოლოდინები და თვითაღქმა იცვლება, საზღვრებიც სულ უფრო ბუნდოვანი ხდება.

“მართალია, სქესები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, მაგრამ თან ძლიერ ბევრიც აქვთ საერთო. ყოველი ადამიანისთვის ნაცნობია ორ სქესს შორის მერყეობა და ხშირად მარტო ტანსაცმელია მამაკაცსა და ქალს შორის არსებული სხვაობის გამომხატველი, მაშინ, როცა სქესის სიღრმეში იმის საპირისპირო იმალება, რაც ზედაპირზე ჩანს; ყველას გამოუცდია ამით გამოწვეული სირთულე და დაბნეულობა”.

და მაინც, რის აკრძალვას ან რის კონტროლს ცდილობს რეჟიმი

ზემოთ ჩამოთვლილი უნივერსალური ტექსტების განხილვისას თავისთავად შეამჩნევდით, რომ მხოლოდ ის პასაჟები გამოვყავი, რომლებიც შესაძლებლობას მომცემდა ქვიარ ელემენტები ცხადი გამეხადა. ტექსტებთან მარტოდ დარჩენილმა და რაკი ამის თავისუფლებაც მქონდა, მოვქაჩე ის ძაფები, რომელიც მიზნამდე მიმიყვანდა. ტოტალიტარული რეჟიმისთვის, რომლად შედგომაც “ოცნებას” სურს, სწორედ ეს დამოუკიდებელი ინტერპრეტაციაა პრობლემა.

ჰანა არენდტის აზრით, ტოტალიტარული რეჟიმები არა მხოლოდ ქმედებების მაკონტროლებლად იქცევიან, არამედ ფიქრისა და საზოგადოებრივი ცხოვრების არსის კონტროლსაც კი ცდილობენ — “აღნიშნულ კონტექსტში, ცენზურა მხოლოდ გამოხატვის შეზღუდვას არ შეეხება, არამედ საჯარო სივრცის დამოუკიდებელი ფიქრის შესაძლებლობისგან სრულად გაძარცვას. მიზანი სიტყვისა და ფიქრის თავისუფლების ერთგვაროვნებით ჩანაცვლებაა, რომელიც წინააღმდეგობის ნებისმიერ ფორმას ახშობს”.

მმართველი ძალისთვის, რომლის გავლენის ქვეშ მოქცეულია ხელისუფლების ყველა შტო და მას ხელთა აქვს თვალთვალისა და ძალადობის ბერკეტიც, რომელზეც პასუხი არ მოეთხოვება, განსაკუთრებით საშიში მაინც ის საზოგადოებაა, რომელიც ერთგვაროვანი არ არის.

ამიტომ, მას სჭირდება, რომ სიმართლისა და სიცრუის მნიშვნელობა გამოშიგნოს, ალტერნატიული სიმართლე აწარმოოს, რომელშიც ერთგვაროვან საზოგადოებას მორჩილად აცხოვრებს. “ოცნების სიმართლის” წარმოებაში კი მთელი რიგი საინფორმაციო საშუალებებია ჩართული — დაწყებული პროპაგანდისტული ტელევიზიებიდან, გაგრძელებული სოციალური ქსელების ყალბი ანგარიშებით თუ ე.წ. ლიდერებით, რომლებსაც აუდიტორიაზე გარკვეული გავლენა აქვთ. საბოლოო მიზანი ისეთი სოციუმის ფორმირებაა, რომელშიც შეუძლებელია არსებობდეს სივრცე დამოუკიდებელი ინტერპრეტაციისთვის, ინდივიდუალური განსჯისა და კრიტიკისთვის.

“ტოტალიტარული ხელისუფლებები არ კმაყოფილდებიან მხოლოდ საწინააღმდეგო აზრის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვით. ისინი ისწრაფვიან, აკონტროლონ, რას ფიქრობენ და ამბობენ ინდივიდები, ქმნიან სამყაროს, რომელშიც სიმართლე ობიექტური აღარაა და განსაზღვრულია სახელმწიფოსგან. ტოტალიტარული ცენზურა ემსახურება ამ მიზანს: არა მხოლოდ წინააღმდეგობის ჩახშობას, არამედ ახალი რეალობის ფორმირებას, რომელშიც მოქალაქეებმა უნდა იცხოვრონ. ესაა კონტროლის ფორმა, რომელიც უარყოფს დამოუკიდებელი, აუთენტური ფიქრის შესაძლებლობასაც კი”.

“ოცნებამ” ამომრჩევლებს შესთავაზა საკუთარი “კლუბის” წევრობა, რომელიც საკმაოდ მიმზიდველია და საქართველოს მოქალაქეების ტრავმებზეც აქვს “პასუხი” — ამ კლუბის წევრობა გულისხმობს “უმწიკვლობას” (ოჯახის სიწმინდეს), დაცულობის შეგრძნებას (“საქართველოსა და ომს შორის ფარად ვდგავართ”), მორალურ ღერძთან, ზნეობრიობასთან სიახლოვეს, რაც განმტკიცებულია ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის “ოცნებისადმი” გამოცხადებული მხარდაჭერით. ამ ბრჭყვიალა ზედაპირის მიღმა კი მარტივად ჩაიკარგა სიმართლე — ქართული კულტურის ძეგლები ჩვენ თვალწინ ნადგურდება, ეკლესია თუ მის ზურგს ამოფარებული კრიმინალები სამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან თავისუფალნი არიან, ოჯახში ძალადობა, ქალების მკვლელობა გადაუჭრელი პრობლემაა, ემიგრაციისგან გახლეჩილი ათასობით ოჯახი გვყავს და თუ ასე გაგრძელდა, ეს მაჩვენებელი დრამატულად გაიზრდება, რუსეთს საქართველოს ნაწილი ოკუპირებული აქვს და ამჟამად საინფორმაციო ომს აწარმოებს, რაც მშვიდობას გამორიცხავს.

“ოცნებამ” ცრუ სიმართლის წარმოება დიდი ხანია დაიწყო, ჩვენ კი, როგორც საზოგადოებამ, მისი შემჩნევა ბევრად ცხადად მხოლოდ ბოლო წლებში შევძელით და როცა ჯერ რუსული, შემდეგ ჰომოფობიური, პირდაპირ ვთქვათ, ფაშისტური კანონები მიიღეს, ბევრად მეტი მიხვდა, რომ “ოცნება” ტოტალურ კონტროლამდე მისასვლელ ვიწრო ბილიკს ადგას, რომლის გავლა თუ შეძლო, უკან მოსაბრუნებელი გზა ჩაიკეტება.

ასე აღმოჩნდა, რომ ამ პროცესში ქვიარ ადამიანები, კრიტიკული მედია და სამოქალაქო ორგანიზაციები ვიქეცით იმ ალტერნატიულ ხმად, რომელიც პირველ რიგში უნდა ჩაახშო. “ოცნება” თუ ამ აღმართს დაძლევს და ცრუ სიმართლის ირგვლივ საზოგადოების დარჩენილი ნაწილის კონსოლიდირებას შეძლებს, შიშით, უბედურების მოლოდინით მართვა იქცევა ჩვენს რეალობად, რომელშიც ინდივიდის ყველა საწუხარი სიღარიბეზე, გაზრდილ კრიმინალზე, სიტყვის თავისუფლებაზე გადაფარულია ქიმერების შიშით — “აბა, გეებმა უნდა დაგვიპყრონ?”, “აბა, ომი გინდათ?”, “აბა, ნაცები დაბრუნდნენ?”. ზღვარზე ვართ, შეიძლება ერთ დღეს აღმოვაჩინოთ ან უკვე ვეღარც, რომ წიგნთან მარტო დარჩენა შეგვიძლია კი არა, ძილის წინ ფიქრთანაც აღარ ვართ მარტო, რადგან ფიქრი, რომელიც გვაქვს, რეჟიმის მოფიქრებულია.