სახალხო პროტესტები თითქმის არასდროს რჩება სტუდენტური მოძრაობების ჩართულობის გარეშე. ეს კარგად ახსოვს როგორც საერთაშორისო, ისე ქართულ საპროტესტო პრაქტიკას. საქართველოში ბოლოდროინდელი მოვლენების ფონზე, აქტიურად დაიწყო სტუდენტების დისკრედიტაციის მცდელობა სხვადასხვა რიტორიკით, რაც ადგილობრივი პროპაგანდის მანქანის გამოგონილი ნამდვილად არ არის — ავტორიტარული რეჟიმები, ძალაუფლების შენარჩუნების მიზნით, მუდმივად ცდილობენ ადამიანების გულწრფელი პროტესტის დისკრედიტაციას, რათა მათი მხარდაჭერა არ გაიზარდოს.

საქართველოში სტუდენტური ინიციატივები ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის პერიოდში იღებს სათავეს და უახლესი ისტორიაც მრავალ სტუდენტურ გაერთიანებას ითვლის, რომელთა საქმიანობასაც ქვეყნისთვის გარდამტეხი ცვლილებები მოუტანია. ეს მოძრაობები ხშირად სწორედ კონკრეტული, ძირითადად, ეროვნული ან/და თავისუფლებისა და სამართლიანობის იდეის ქვეშ ყალიბდებოდა.

სტატიაში მოგითხრობთ საქართველოში სხვადასხვა დროს არსებულ რამდენიმე სტუდენტურ მოძრაობაზე და მათ საქმიანობაზე. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ მათი სიმრავლიდან გამომდინარე, ჩამონათვალი არ და ვერ ასახავს ყველა სტუდენტურ მოძრაობას, რომელიც საქართველოში სხვადასხვა დროს შექმნილა.

იუნკრები

საქართველოს უახლოეს ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე დღეები 1921 წლის თებერვალს უკავშირდება — როცა საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში წითელი არმია შემოიჭრა, ბრძოლაში სამხედრო სასწავლებლის კურსანტები, იუნკრებიც ჩაერთნენ. საარქივო მასალების თანახმად, 17 თებერვალს, დილის 05:00 საათზე გენერალმა, გიორგი კვინიტაძემ ბრძანება გასცა, საბრძოლო პოზიციები სხვა სამხედრო ნაწილებთან ერთად, იუნკერთა სკოლის მსმენელებსაც დაეკავებინათ. სამხედრო სკოლამ ფრონტზე 500-ზე მეტი მებრძოლი გაიყვანა. დილის 11:30 საათზე 22-23 წლის იუნკერებს სამხედრო სკოლის ეზოში საქართველოს ჰიმნის ფონზე შეხვდნენ, ცრემლითა და ყვავილებით გააცილეს.

იუნკრებს თბილისის მისადგომების დაცვა დაევალათ. კურსანტებმა 7 კილომეტრის საბრძოლო პოზიცია კოჯორ-ტაბახმელასთან დაიკავეს. რუსული ჯარების მიზანი თბილისის რაც შეიძლება სწრაფად დაკავება იყო.

1921 წლის 17-24 თებერვალს იალღუჯასთან, კოჯორთან და ტაბახმელასთან საქართველოს თავისუფლებისთვის ბრძოლაში ათეულობით იუნკერი დაიჭრა და დაიღუპა. დაღუპულთა შორის იყვნენ: ილია ჯანდიერი, იოსებ ჯანდიერი, შალვა ერისთავი, მიხეილ ლოლუა, ოთარ ლორთქიფანიძე, ალექსანდრე ახვლედიანი, პავლე იაკობაშვილი, პლატონ დოლიძე, მიხეილ ლოლუა. ბრძოლას შეეწირნენ სხვა სტუდენტებიც: ნიკოლოზ კალანდარიშვილი, პავლე ბეშკენაძე, კონსტანტინე კვიცარიძე.

იუნკრებთან ერთად დაიღუპა მოწყალების და, მარო მაყაშვილი. ის 17 თებერვალს წითელ ჯვარში მოხალისედ ჩაეწერა, 19 თებერვალს კი, როცა დაჭრილებს თბილისისკენ აცილებდა, მტრის მიერ გასროლილმა ყუმბარამ იმსხვერპლა.

საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა

საბჭოთა კავშირის დროს შექმნილ დისიდენტურ ჯგუფებში ბევრი სტუდენტი ირიცხებოდა. ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი, ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის წევრების ნაწილი სწორედ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტი იყო. თუმცაღა, ეს სრულად სტუდენტური მოძრაობა არ ყოფილა.

ეროვნული მოძრაობის პერიოდში ანტისაბჭოური დემონსტრაციები უფრო აქტიურად მიმდინარეობდა. მთავარი მოთხოვნა საქართველოს საბჭოთა კავშირიდან გამოსვლა იყო, მიზანი — დამოუკიდებლობის მოპოვება.

საქართველოში დისიდენტური საქმიანობის ნიშად არალეგალური, ანტისაბჭოური ლიტერატურის გავრცელება იქცა. აქცენტი კეთდებოდა ადამიანის უფლებების დაცვაზე და საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეის პოპულარიზაციაზე. გარდა ამისა, ქართველი დისიდენტები ცდილობდნენ დასავლეთის სახელმწიფოებისთვის მიეწვდინათ ხმა საბჭოთა რეჟიმზე.

1978 წლის 14 აპრილს, ქართული ენის კონსტიტუციური სტატუსის დასაცავად ფართომასშტაბიანი დემონსტრაცია გაიმართა. სტუდენტებს ქართული ენისთვის სახელმწიფო სტატუსის შენარჩუნებაში უდიდესი წვლილი მიუძღვით. 1990 წლიდან საქართველოში 14 აპრილი დედაენის დღედ აღინიშნება. სწორედ ეროვნული მოძრაობის აქტიურობის დამსახურება იყო 1990 წელს უზენაესი საბჭოს არჩევნები.

უნივერსიტეტის პრეს-კლუბი

უნივერსიტეტის პრეს-კლუბი 1987 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტებმა შექმნეს. დამფუძნებელთა სიაში იყვნენ: დათო ტურაშვილი, ნანა ბოკუჩავა, ნიკო ნიკოლოზიშვილი, ფიქრია ჩიხრაძე, ლელა ჯაფარიძე, თედო ისაკაძე და სხვები.

უნივერსიტეტის პრეს-კლუბი სათავეში ედგა სტუდენტურ მოძრაობას, რომელიც თავდაპირველად ტრანსკავკასიური რკინიგზის პროექტის საწინააღმდეგოდ და დავითგარეჯას მონასტრის ტერიტორიიდან საბჭოთა ჯარების სავარჯიშო პოლიგონის გატანის იდეის გარშემო გაერთიანდა.

სწორედ ამ კლუბის მოტივაციით შეიქმნა სტუდენტური გაერთიანებები სხვა უნივერსიტეტებშიც. პრეს-კლუბი უშვებდა სპეციალურ ჩანართს სახელწოდებით “სტუდენტური ფურცელი”, რომელიც იყო გაზეთ “თბილისის უნივერსიტეტის” დამატება. გაზეთი დიდი პოპულარობით სარგებლობდა არა მხოლოდ სტუდენტებში, არამედ საბჭოთა რეჟიმის სხვა მოწინააღმდეგეებში.

ლაბორატორია 1918

საქართველოს სტუდენტური მოძრაობის უახლეს ისტორიას კარგად ახსოვს ლაბორატორია 1918, რომელიც 2011 წელს, სტუდენტებისა და თვითმმართველობის წევრების დაპირისპირების შემდეგ შეიქმნა — სტუდენტები უნივერსიტეტის პრობლემების აღმოსაფხვრელად გაერთიანდნენ.

ლაბორატორია 1918-ის მიერ გამოქვეყნებული პირველი მანიფესტის თანახმად, ეს იქნებოდა “სტუდენტთა და პედაგოგთა თვითორგანიზაციის პრინციპზე დაფუძნებული საგანმანათლებლო სივრცის მოდელი უნივერსიტეტში”, სადაც პროფესიონალებთან ერთად იმუშავებდნენ თავისუფალი საგანმანათლებლო სივრცის შექმნისთვის და უნივერსიტეტი გახდებოდა სამოქალაქო საზოგადოების ავანგარდი.

“სწორედ ამგვარ უნივერსიტეტს იმსახურებს საზოგადოება, რომელიც უარს ამბობს თვითმოტყუებასა და ძალისადმი მორჩილებაზე და ორიენტაციას იღებს განვითარებასა და თავისუფლებაზე”.

თუმცა მოგვიანებით მოძრაობის აქტივობები უნივერსიტეტს გასცდა. ლაბორატორია 1918 მემარცხენე იდეოლოგიის გარშემო შეკრებილი მოძრაობა იყო და აქტიურად იყო ჩართული შრომითი უფლებების დაცვაში. მათი პროტესტი, უმეტესწილად, ამოდიოდა კლასობრივი უთანასწორობიდან. სტუდენტები ითხოვდნენ კანონს შრომითი უსაფრთხოების შესახებ და სოლიდარობას უცხადებდნენ მაღაროებსა და საწარმოებში დასაქმებულ მშრომელებს. მათი მოთხოვნა იყო უნივერსიტეტის ავტონომიაც. ქვეყანაში განვითარებული მოვლენების პარალელურად, აქტიურად აპროტესტებდნენ 2012 წლის ციხის კადრებს და ითხოვდნენ ხელისუფლების შეცვლას.

აუდიტორია 115

აუდიტორია 115 ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პირველი კორპუსის 115-ე აუდიტორიაში შეიქმნა. სტუდენტური მოძრაობა 2016 წელს ჩამოყალიბდა. ამას წინ უძღოდა თსუ-ს სტუდენტური თვითმმართველობისა და სტუდენტების ნაწილს შორის დაპირისპირება იმის გამო, რომ თვითმმართველობამ ტრენინგზე 25 ათასამდე ლარი დახარჯა. სტუდენტები თვითმმართველობის სისტემის შეცვლას ითხოვდნენ და აცხადებდნენ, რომ თვითმმართველობა უსამართლოდ სარგებლობდა დიდი ფინანსური რესურსით. დაპირისპირება გაგრძელდა უნივერსიტეტში კანცლერის არჩევნების დროსაც.

აუდიტორია 115-ის პირველ მანიფესტში ვკითხულობთ, რომ მოძრაობა განათლების სისტემის რეფორმის ფუნდამენტური ნაწილი გახდებოდა.

“ამ დროისათვის ჩვენი მთავარი, რადიკალური მოთხოვნაა: არა ცალკეული თანამდებობის პირების გადაყენება, არამედ მთლიანად აკადემიური საბჭოს დაშლა, მისი სტრუქტურისა და არჩევის წესის რეორგანიზება, როგორც ფუნდამენტური და პროგრესული ცვლილებების უპირველესი წინაპირობა. ჩვენი დანარჩენი მოთხოვნები ძალაში რჩება: მოხდეს თვითმმართველობის სასწრაფო რეორგანიზაცია, განათლების შესახებ კანონში ცვლილების შეტანის გზით; საკანონმდებლო ცვლილებები, აკადემიური საბჭოს გარდა, უნდა შეეხოს რექტორისა და სენატის ინსტიტუტებს.
ამასთანავე, ჩვენ ვითხოვთ საგანმანათლებლო სივრცის სრულ გათავისუფლებას ე.წ. ოდეერებისგან”, — წერია მანიფესტში.

ჩამოყალიბებიდან მალევე მოძრაობა უნივერსიტეტის ფარგლებს გასცდა და სოციალური უთანასწორობისა და სისტემის წინააღმდეგ დაიწყო ბრძოლა. ეს გაერთიანებაც მემარცხენე იდეოლოგიას ატარებდა. სტუდენტები ითხოვდნენ განათლების სისტემის რეფორმებს.

ერთ-ერთი დემონსტრაციის დროს, სტუდენტებმა უნივერსიტეტის მე-6 კორპუსის პიკეტირებაც მოახდინეს. რამდენიმე დღეში მათთან მივიდა იმჟამინდელი პრემიერმინისტრი, გიორგი კვირიკაშვილი და კანონში უმაღლესი განათლების შესახებ ცვლილებებს დაჰპირდა, რის საფუძველზეც სტუდენტებმა მე-6 კორპუსი გაათავისუფლეს.

2017 წელს სტუდენტებმა ჩაშალეს საქართველოს კონსტიტუციის რეფორმის საყოველთაო-სახალხო განხილვა, სადაც ისინი დაღუპული მეშახტეების რაოდენობას სკანდირებდნენ და აპროტესტებდნენ პოლიტიკურ ელიტებს.

აუდიტორია 115-ის წევრებმა აქტივიზმი სხვადასხვა ფორმით გააგრძელეს და მათი ნაწილი დღემდე იბრძვის სოციალური უთანასწორობის წინააღმდეგ.

მაისის სტუდენტური მოძრაობა

მაისის სტუდენტური მოძრაობა 2022 წელს შეიქმნა და ამჟამადაც აქტიურია. მასში არა ერთი, არამედ რამდენიმე უნივერსიტეტის სტუდენტი ირიცხება. მაისის სტუდენტური მოძრაობის წევრები იბრძვიან განათლების ხელმისაწვდომობისთვის, ღირსეული საერთო საცხოვრებლისთვის და თანასწორობისთვის.

ისინი ჩართულნი იყვნენ ბალდის კანიონის შენარჩუნების პროტესტში, ასევე, სოლიდარობას უცხადებდნენ სხვადასხვა სფეროში დასაქმებულებს, მათ შორის, ევოლუშენ გეიმინგის თანამშრომლების გაფიცვებს.

2024 წლის 26 იანვარს მათ თსუ-ის კანცელარია დაიკავეს. ისინი ითხოვდნენ გამოსახლებების შეწყვეტას, ასევე, ამ გამოსახლებების პროტესტის დროს დაკავებული აკაკი ჩიქობავასა და გიორგი ხასაიას გათავისუფლებას.

მაისის სტუდენტური მოძრაობა აქტიურადაა ჩართული ბოლო რამდენიმე თვეა მიმდინარე პროტესტშიც. ისინი ეხმაურებოდნენ თსუ-სთან საპროტესტო აქციის დაშლამდე საპოლიციო ძალების უნივერსიტეტის ეზოში განთავსებას და ითხოვდნენ რექტორის გადადგომას.

“დღეს დილით თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პირველი კორპუსის ეზო იქცა ძალოვნების თავშესაფრად! მოძალადეებმა უნივერსიტეტის ეზოს გავლით, მალულად შეძლეს აქციის სივრცეში შეღწევა და მისი დარბევა. ეს ყველაფერი კი უნივერსიტეტის ადმინისტრაციამ და მისმა თვითაღიარებულმა აკადემიკოსმა რექტორმა, ჯაბა სამუშიამ დაუშვეს”, — აცხადებდა მოძრაობა.

გუშაგები

სტუდენტურ წინააღმდეგობაზე საუბრისას, არ უნდა დავივიწყოთ ბათუმელი ახალგაზრდების პროტესტი. გასული წლის 14 ნოემბერს ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის შენობაში ამავე უნივერსიტეტის სტუდენტების აქცია დაიწყო. ისინი არჩევნების შედეგებს აპროტესტებდნენ და ხელახალ არჩევნებს ითხოვდნენ.

სტუდენტებმა დაიკავეს უნივერსიტეტის შენობა, რაც გახდა მუხტი თბილისსა და რეგიონებში დემონსტრაციებიებისთვის. ცოტა ხანში, ბათუმელი სტუდენტების ნაწილი, სოლიდარობის გამოსახატად, თბილისელ სტუდენტებს დედაქალაქში შეუერთდა. ამ ეტაპზე, გუშაგები საპროტესტო აქციებს ბათუმის ქუჩებში განაგრძობენ.

გუშაგების შესახებ ვრცლად წაიკითხეთ ჩვენს სტატიაში:

• სამეცნიერო კარიერის შექმნა მინდოდა, მაგრამ დარჩენა და ბრძოლა ავირჩიე — ლინდა ცინცაძის ისტორია

დაფიონი

“ახალგაზრდული მოძრაობა, რომელიც მიზნად ისახავს ახალგაზრდებში ეროვნული ცნობიერების ამაღლებას” — ასე აღწერს საკუთარ თავს დაფიონი. ეს არის სტუდენტური გაერთიანება, რომელიც რუსული კანონის ინიციირების შემდეგ განსაკუთრებით გააქტიურდა და დღემდე განაგრძობს პროტესტს — 2024 წლის ბოლოს, თბილისში მიმდინარე სტუდენტური პროტესტის სათავეებთან იყო. მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ვიდეო, რომელშიც ჩანს, როგორ შედიან საპოლიციო ძალები აქციის დარბევამდე უნივერსიტეტის ეზოში, დაფიონმა რექტორის გადადგომა მოითხოვა, 20 ნოემბერს, გამთენიისას კი, პროტესტის ნიშნად, მათ დაიკავეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის 032-ე აუდიტორია.

2024 წლის 4 დეკემბერს, დაფიონის დამფუძნებელი, 19 წლის ზვიად ცეცხლაძე ქუჩაში სამოქალაქო ფორმაში ჩაცმულმა პირებმა დააკავეს. მას ბრალი ჯგუფური ძალადობის ორგანიზებისა და ხელმძღვანელობის, ჯგუფურ ძალადობაში მონაწილეობის მუხლებით აქვს წარდგენილი და 9 წლამდე პატიმრობა ემუქრება. ცეცხლაძე, სხვა ახალგაზრდებთან ერთად, ამ დრომდე პატიმრობაში რჩება. სასამართლოს ამ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილება ჯერ არ მიუღია.

ილიაუნის სტუდენტური მოძრაობა

ილიაუნის სტუდენტურმა მოძრაობამ 2024 წლის ნოემბრის პროტესტში დიდი წვლილი შეიტანა. ისინი ბათუმში გაფიცულ სტუდენტებს გამოეხმაურნენ და სოლიდარობის ნიშნად, თბილისში დაიწყეს საპროტესტო აქციები.

“ჩვენ, სტუდენტები, როგორც საქართველოს აქტიური მოქალაქეები და დამკვირვებლები, რომლებიც თავადვე შევესწარით, როგორ ყალბდებოდა საქართველოს არჩევანი, მონაწილეობას მივიღებთ ყველა მშვიდობიან აქციასა და მსვლელობაში, რათა დავიბრუნოთ ჩვენი ხმა და ევროპული მომავალი! ვიბრძვით თავისუფლებისთვის!”, — აცხადებდა ილიუნის სტუდენტური მოძრაობა.

მალევე, უნივერსიტეტის დიდი ნაწილი გაიფიცა, ლექტორებმა ლექციების ჩატარება ღია ცის ქვეშ დაიწყეს. “აუდიტორიებიდან გამოვედით გარეთ!” კამპანიის ფარგლებში, რამდენიმე ლექცია ჩატარდა ილიაუნის შენობის წინ. ლექციებს შეუერთდნენ: ანა კორძაია-სამადაშვილი, დათა თავაძე, ქეთი დევდარიანი და სხვები.

თეატრალური უნივერსიტეტის სტუდენტური მოძრაობა

თეატრალური უნივერსიტეტის სტუდენტური მოძრაობა შედარებით ახალია და 2024 წლის გაზაფხულიდან, რუსული კანონის ხელახალი ინიციირების შემდეგ გააქტიურდა. ისინი, სხვა უნივერსიტეტების სტუდენტების მხარდამხარ, გაიფიცნენ და აკადემიურ პროცესში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს.

“ვერასდროს წარმოვიდგენდით, რომ მშვიდობიანი პროტესტის მონაწილე სტუდენტებს ძალადობრივი დარბევებისგან თავის დასაღწევად თეატრალური უნივერსიტეტის შენობაში მოგვიწევდა თავის შეფარება. ახლა, როცა ხელისუფლება იღებს კანონს, რომელიც გვიზღუდავს ჩვენი პროფესიებისთვის მნიშვნელოვან ღირებულებას, შემოქმედებით თავისუფლებას, ჩვენთვის წარმოუდგენელია სასწავლო პროცესის გაგრძელება”, — აცხადებდნენ სტუდენტები და მხარდაჭერისკენ მოუწოდებდნენ ლექტორებსა და აკადემიურ პერსონალს.

უნივერსიტეტის აკადემიურმა საბჭომ მათ განცხადებით უპასუხა, რომ “საუნივერსიტეტო სივრცე თავისუფალი უნდა იყოს ნებისმიერი სახის პოლიტიკური აგიტაციისა თუ პარტიული პროპაგანდისაგან”. ამაზე სტუდენტების პასუხი კი იყო: “ზედაპირულად მიგვაჩნია განათლებისა და კულტურის მნიშვნელობებით აპელირება მაშინ, როდესაც უნივერსიტეტი არათუ ეწინააღმდეგება კულტურის სამინისტროს მიერ გატარებულ ცენზურასა და წნეხს, არამედ ხმაამოუღებლად უწყობს ხელს დიქტატორული რეჟიმის განვრცობას სახელოვნებო სივრცეში”. შესაბამისად, ბოიკოტი გაგრძელდა.

15 ნოემბერს მათ სოლიდარობა გამოუცხადეს ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტებს და განაცხადეს, რომ უერთდებიან გაყალბებული არჩევნების წინააღმდეგ ბრძოლაში.

18 დეკემბერს სტუდენტებმა დაიკავეს უნივერსიტეტის ფოიე, მოითხოვეს რექტორთან შეხვედრა, ასევე, უნივერსიტეტის მხრიდან აქციებზე დაკავებული და დაზარალებული სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულების ღია მხარდაჭერა და სოლიდარობა. პარალელურად, უნივერსიტეტთან მიმდინარეობს ლექციები და დისკუსიები. ამჟამად სტუდენტები ითხოვენ ახალს არჩევნებს და დაკავებულთა გათავისუფლებას.

მას შემდეგ, რაც შენობაზე ბანერები ჩამოკიდეს, სტუდენტებმა განაცხადეს, რომ შენობა ჩაიკეტა და უნივერსიტეტი საჭმლის შეტანის საშუალებას არ აძლევენ. 2 დღის შემდეგ მათთან შესვლა სხვა სტუდენტებმა შეძლეს. მოთხოვნებს დაემატა რექტორის გადადგომა.

სტუდენტები ამ დრომდე რჩებიან უნივერსიტეტში და აგრძელებენ პროტესტს.

---

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჩამოთვლილი გაერთიანებების სია არ არის სრულყოფილი და აკლია ბევრი სტუდენტური ორგანიზაცია. ამ დროისთვის, უნივერსიტეტები დაიკავეს შემდეგი უნივერსიტეტების სტუდენტებმა:

• ილიაუნი
• სამხატვრო აკადემია
• ბათუმის ხელოვნების სახელმწიფო უნივერსიტეტი
• ბათუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
• ფრიუნი და აგრუნი
• სეუ
• თსუ
• თეატრალური უნივერსიტეტი

ამ სტუდენტურ მოძრაობებზე მეტ ინფორმაციას შეგიძლიათ გაეცნოთ მათ გვერდებზე

ამასთან, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ გარდა ერთი სახელისა და იდეის ქვეშ გაერთიანებული სტუდენტური მოძრაობებისა, სტუდენტები ინდივიდუალურადაც იყვნენ, არიან და იქნებიან ჩართულნი პოლიტიკურ პროცესებში.