მედია აპრილის ბლოგის რუბრიკა ეთმობა სხვადასხვა ადამიანს და განსხვავებულ შეხედულებებს. ბლოგები არ არის სარედაქციო კატეგორია და მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს. მათ მიერ გამოთქმული პოზიცია შესაძლოა არ გამოხატავდეს მედია აპრილის პოზიციას.
ავტორი: ელენე ხაჭაპურიძე
როჯერ ფედერერმა წლების წინ სერენა უილიამსი დაასახელა საუკეთესო ჩოგბურთელად. ქალს, რომელიც თითქმის 20 წელი დომინირებდა ქალთა ჩოგბურთში, მოიგო 23 დიდი სლემი, გააუმჯობესა არაერთი რეკორდი, 8 კვირის ორსულმა მოიგო ავსტრალიის ღია პირველობის ფინალი, მშობიარობის შემდეგ დაბრუნდა კორტზე და დიდი ტურნირების ფინალში და ნახევარფინალში ითამაშა არაერთგზის, ერთი შეხედვით, შესაძლოა, არც სჭირდებოდა ფედერერის აღიარება, მაგრამ სერენასთვის, როგორც სხვა ნებისმიერი ქალისთვის, მიღწევების ეს ჩამონათვალი “საკმარისი” არ აღმოჩნდა მისი საუკეთესოდ სახელდებისთვის.
სწორედ ამიტომ იყო როჯერის სიტყვები მნიშვნელოვანი. ჩოგბურთშიც კი, სადაც ქალთა და კაცთა მიმართულებები თანაბრად განვითარებულია, გენდერულად ნაკარნახევი უთანასწორობა ხშირად იჩენს თავს. ამ თვალსაზრისით ყველაზე ემბლემური მომენტი ბრიტანელ ჩოგბურთელს, ენდი მარის უკავშირდება. 2017 წელს უიმბლდონის ტურნირის მეოთხედფინალში, სემ ქუერისთან დამარცხების შემდეგ, ტრადიციულ პრესკონფერენციაზე ჟურნალისტმა მარისთან შეკითხვა ამგვარი ფორმულირებით დაიწყო: “ქუერი პირველი ამერიკელი მოთამაშეა, ვინც 2009 წლის შემდეგ დიდი ტურნირის ნახევარფინალამდე მიაღწია”. ენდიმ ჟურნალისტს შეაწყვეტინა და შეკითხვა ერთი სიტყვით შეუსწორა “პირველი კაცი მოთამაშეა”. რომ არა ეს ღირსეული შეპასუხება და ენდი მარის მართლაც გამორჩეული მონდომება, ქალ ჩოგბურთელებს თანასწორად ეგრძნოთ თავი სპორტის ამ სახეობაში, შესაძლოა, არავის მიექცია ყურადღება, რეალურად რისი უგულებელყოფის მცდელობა იყო ეს შეკითხვა. ამერიკელი ჩოგბურთელი სემ ქუერი, ვის შესახებაც ჟურნალისტმა იკითხა, დღეს 36 წლისაა, ჩოგბურთს 2 წლის წინ ოფიციალურად ისე დაემშვიდობა, ვერცერთი დიდი სლემის მოგება ვერ შეძლო. ამ დროს კი, 2009 წლიდან მოყოლებული, ამ პრესკონფერენციის ჩატარების მომენტამდე, რა მიღწევები ჰქონდა სერენა უილიამსს, ასევე ამერიკელ ჩოგბურთელს:
- 2009 წელს სერენა უილიამსმა მოიგო უიმბლდონი და ავსტრალიის ღია პირველობა;
- 2010 წელს მოიგო უიმბლდონი და ავსტრალიის ღია პირველობა;
- 2012 წელს მოიგო უიმბლდონი და ამერიკის ღია პირველობა;
- 2013 წელს მოიგო საფრანგეთის და ამერიკის ღია პირველობა;
- 2014 წელს მოიგო ამერიკის ღია პირველობა;
- 2015 წელს 4 დიდი სლემიდან მოიგო სამი: ავსტრალიის ღია პირველობა, საფრანგეთის ღია პირველობა და უიმბლდონი;
- 2016 წელს მოიგო უიმბლდონი;
- 2017 წელს მოიგო ავსტრალიის ღია პირველობა.
12 მოგებული სლემის იგნორირების გარდა, უილიამსების ოლიმპიური მიღწევებიც დავიწყებიათ სპორტულ კომენტატორებს. აქაც ენდი მარიმ იმარჯვა. 2016 წელსაც, როდესაც მარიმ მეორე ოლიმპიური ოქრო მოიპოვა, BBC-ის სპორტული კომენტატორის მიერ მისთვის დასმული შეკითხვა ასე ჟღერდა „პირველი ადამიანი ხართ, ვინც ჩოგბურთის ოლიმპიურ თამაშებში ორი ოქროს მედალი მოიგო. ეს საოცარი წარმატებაა, არა?!,“ „მხოლოდ ერთეულთა თანრიგში. ვენუსმა და სერენამ, თითოეულმა ცალ-ცალკე, ოლიმპიური ოქრო ოთხჯერ მოიგეს,“ – ასეთი პასუხი დაუბრუნა კომენტატორს მარიმ.
ისეთ მოცემულობაში, სადაც შესაძლებელია, 12 მოგებულ სლემზე დახუჭო თვალი და 4 მოგებული ოლიმპიური ოქროც დაგავიწყდეს, მაინცდამაინც გასაკვირი არ არის საქართველოს ეროვნული ნაკრების მცველის, გიორგი გველესიანის მოსაზრება, რომ “ფეხბურთი ქალების საქმე ნაკლებადაა”. ჩოგბურთისგან განსხვავებით, ქალთა ფეხბურთის განვითარებისთვის არც საერთაშორისო მასშტაბით და არც ადგილობრივ დონეზე სათანადო ძალისხმევა არ გაწეულა, გველესიანს რამენაირად რომ შეენიშნა ქალებთან სპორტის ამ სახეობის გენდერული შესაბამისობა. მეტიც, ჩოგბურთსაც კი, რომელიც ამ თვალსაზრისით ერთ-ერთი მოწინავე სპორტია, მხოლოდ ენდი მარის და როჯერ ფედერერის მიდგომების ჩოგბურთელები არ ჰყავს — არცთუ შორეულ წარსულში დღევანდელობის ყველაზე ტიტულიანი ჩოგბურთელი, ნოვაკ ჯოკოვიჩი, განსხვავებულ საპრიზო თანხას ითხოვდა ქალებისთვის და კაცებისთვის და მისი პოზიციის გასამყარებლად კაცების თამაშისადმი მაყურებლის მეტ ინტერესს იშველიებდა, რაც გაყიდული ბილეთების რაოდენობით და ასევე, მათი შედარებით მაღალი ფასით ჩანდა.
ინტერესი არ არის ერთადერთი არგუმენტი, რომლითაც კაცთა ჩოგბურთის მეტ სანახაობრიობას იჩემებენ ხოლმე. ამ დისკუსიაში ასევე ხშირად აპელირებენ ქალების და კაცების განსხვავებულ ფიზიკურ შესაძლებლობებზე, რომ კაცები უფრო სწრაფები არიან და უფრო ძლიერად აწოდებენ. ამ არგუმენტს განსაკუთრებული მონდომებით სწორედ სერენა უილიამსთან კავშირში იმეორებდნენ. გამოხატულად ძლიერი სხეულის მქონე სერენაზე საუბრისას, კიდევ უფრო მომგებიანია იმის ხსენება, რომ ფიზიკურად ასეთ ძლიერ ქალსაც არ შეუძლია მასზე რანგით დაბალ საფეხურზე მდგომი კაცი ჩოგბურთელის დამარცხება; რომ სხეული არ აძლევს მეტის შესაძლებლობას.
არადა ვინ, თუ არა თავად ჩოგბურთელებმა და ამ სპორტის ერთგულმა გულშემატკივრებმა იციან ზედმიწევნით კარგად, რომ მოთამაშე მხოლოდ ფიზიკური უპირატესობით არ ფასდება — საუკეთესოდ აღიარებისთვის ეს ერთ-ერთი კომპონენტია, მაგრამ არა ერთადერთი. როჯერ ფედერერის ფენომენის შესახებ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ტექსტის ავტორი, დევიდ ფოსტერ უოლესი, თავის სტატიაში “როჯერ ფედერერი, როგორც რელიგიური გამოცდილება” წერს, რომ სისწრაფე და ძალა ჩოგბურთისთვის ჩონჩხია, ხოლო ფედერერი თავისი თამაშით ამ ჩონჩხს ხორცს ასხამს და სხეულს სძენს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, უოლესს მიაჩნია, რომ ძალა და სისწრაფე სპორტის ფუნდამენტური ნაწილია, მაგრამ ფიზიკური მოცემულობა არ არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი. უოლესმა ეს სტატია როჯერის კარიერის გარიჟრაჟზე დაწერა, შესაბამისად, იგი წინასწარმეტყველებს, რომ ფედერერის თამაშის ელეგანტურ სტილი, მისი შემოქმედებითი მიდგომა კორტზე, შეუქცევადად გარდაქმნიდა კაცთა ჩოგბურთს.
უოლესის წინასწარმეტყველება გაცხადდა. როჯერმა კარიერა შესანიშნავი მიღწევებით დაასრულა, თუმცა დიდ სამეულად ცნობილი ფედერერის, ნადალის და ჯოკოვიჩის ტრიოდან მან შედარებით ნაკლები რაოდენობის დიდი სლემის მოგება შეძლო და, სავარაუდოდ, მის მეტოქეებს სხვა მაჩვენებლებითაც ჩამორჩება, თუმცა სპორტის ამ სახეობის მოყვარულთათვის ეს ბევრს ვერაფერს ცვლის. ფედერერი თანამედროვე ჩოგბურთის არქეტიპული სახეა, რომლის დიდებულებასაც მხოლოდ სტატისტიკური მონაცემები ვერ მოიხელთებს.
მეტიც, ჯოკოვიჩის შეფასებისას, ყოფილა შემთხვევა, როცა ფიზიკური მოცემულობით ნაკარნახევი მისი უპირატესობა მისივე სიდიადის წინააღმდეგ არგუმენტადაც გამოუყენებიათ.
ქალებსა და კაცებს შორის ფიზიკურ განსხვავებაზე აპელირებს საქართველოს ეროვნული ნაკრების ფეხბურთელი, გიორგი გველესიანიც, როცა თავისი საკამათო მოსაზრების ახსნა-განმარტებას გვთავაზობს. რამდენი აბზაციც არ უნდა წეროს გველესიანმა, რამდენი კრიტერიუმიც არ უნდა გაუწეროს ქალებს ფეხბურთელად მათი საბოლოოდ აღიარებისთვის, მაინც ცალსახაა, რომ გველესიანი სინაზეს მიიჩნევს ქალის მთავარ მახასიათებლად და “ობიექტური რეალობა” ჰგონია ის, რომ ფეხბურთი ნაკლებად არის ქალის საქმე. ეს არის მისი მრავალაბზაციანი წერილის ბანალური სიმართლე.
არადა ქალის სხეული სპორტშიც და მის მიღმაც გამორჩეულ სიძლიერეს და მედეგობას ავლენს. როცა სხეულებრივ შესაძლებლობებზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ 35 წლის სერენა უილიამსმა ორსულმა იასპარეზა ავსტრალიის ღია პირველობის ტურნირში, ფინალში შეხვდა მის დას, ასევე გამორჩეულ ჩოგბურთელს, ვენუს ვილიამსს, რომელიც იმ წელს საჩოგბურთო რეიტინგში მე-17 ადგილს იკავებდა. სერენამ ითამაშა წარმოუდგენელი ფიზიკური დატვირთვისა და ემოციური სტრესის ქვეშ და სეტის წაუგებლად გაიფორმა ტურნირის ჩემპიონობა, ოცდამესამე სლემი და შტეფი გრაფის გაუმჯობესებული რეკორდი.
შეუძლებელია, ასევე არ ვახსენოთ ალისია მონტანო, რომელმაც 32 კვირის ორსულმა ამერიკის ჩემპიონატში 800 მეტრი 2 წუთსა და 30 წამში გაირბინა. ან მოფარიკავე ნადა ჰაფეზი, რომელმაც 2024 წლის პარიზის ოლიმპიადაზე 7 თვის ორსულმა იასპარეზა.
როგორც წესი, კეთილშობილურ წუხილებს პატრიარქალური კულტურა უფრო მავნებლური განწყობების გასაპატიოსნებლად ან მისაჩქმალად იყენებს. ზუსტად ასეთი “კეთილშობილური წუხილია” გველესიანის სურვილი დაიცვას ქალები სპორტით გამოწვეული ფიზიკური ტკივილისგან, თუმცა ლეგენდარულ მოჭადრაკესთან, ნონა გაფრინდაშვილთან ფეხბურთელის ინტერვიუმ, მისმა შეკითხვებმა, თუ რა განსხვავება არსებობს ქალებსა და კაცებს შორის ჭადრაკის თამაშისას, ასევე, თავდაუზოგავმა მცდელობამ, გაფრინდაშვილისგან სასურველი პასუხი მოესმინა, რომ ქალებს კაცებთან თამაში უჭირთ, თავისთავად ცხადი გახადა ისიც, რომ გველესიანისთვის, ღონიერებასთან ერთად, გონიერებაც კაცების მხარესაა.
ინტერვიუს ერთ-ერთ ეპიზოდში გველესიანი გაფრინდაშვილს სთხოვს ფანტაზიას მიმართოს და წარმოიდგინოს ვითარება, სადაც თამაშისას ქალი და კაცი ერთნაირად “დასვენებულია”. ეს ეპიზოდი კიდევ ერთი მტკიცებულებაა, როგორი გულგრილია პატრიარქალური აზროვნება ქალების ჩაგვრის, მათ წინაშე არსებული ბარიერების მიმართ. სიმართლე ისაა, რომ რეალურ ყოფაში, როდესაც ქალს და კაცს წარმატება აქვთ მოსაპოვებელი, ასეთი თეორიული სცენარი ვერ გათამაშდება ვერც სპორტში და ვერც სხვაგან. არ არსებობს ვითარება, სადაც ქალი ისევე მხარდაჭერილია გარემოსგან, როგორც კაცი: მეორე შესაძლებლობის მიღების, შეცდომის დაშვების ფუფუნების, გაწეული ძალისხმევის აღიარების შანსი უპირობოდ მხოლოდ კაცებს ეძლევათ. როდესაც როჯერ ფედერერმა იმ ცნობილ ინტერვიუში სერენა უილიამსი დაასახელა საუკეთესო ჩოგბურთელად, თავისი მსჯელობა სწორედ მის პრივილეგირებულობას დააფუძნა სერენასთან შედარებით:
“ის განსხვავებულ გარემოში გაიზარდა. მე შვეიცარიიდან ვარ, ფედერაცია [ხელს მიწყობდა], მან კი ყველაფერი მხოლოდ მამის და დის წყალობით შეძლო და საუკეთესო ჩოგბურთელი გახდა”.
—–
სპორტულ თამაშებში მონაწილეობა საერთოდ არ გულისხმობს ტურნირებში აუცილებელ მონაწილეობას. სპორტი იმითაცაა მნიშვნელოვანი, რომ იგი ხასიათს აყალიბებს. კიდევ ერთი ქალი ჩოგბურთელი, ბილი ჯინ კინგი, რომელმაც უზარმაზარი შრომა გასწია კორტზე და მის მიღმა ქალებისთვის თანაბარი შესაძლებლობის გაჩენისთვის, ამბობს:
“ერთი, რასაც სპორტი ქალებისთვის აკეთებს, არის ის, რომ მათ თავდაჯერებას სძენს, ასწავლის, როგორ ენდონ საკუთარ სხეულებს, ჩვენ ამას არ გვასწავლიან. არ არის აუცილებელი სპორტში ჩართული ყველა ქალი საუკეთესო იყოს. ამაზე მნიშვნელოვანია კულტურა, რომლის ნაწილიც ხდები. ქალებს სპორტთან ერთად სწავლობენ, როგორც იყვნენ ინიციატივიანები და თავის თავზე აიღონ გადაწყვეტილების მიღება”.
არაერთი კვლევაც აჩვენებს, რომ გოგოების გუნდურ სპორტში ჩართულობა მათ თავდაჯერებას ზრდის. კვლევებში ჩანს ისიც, რომ იმ ქალების 94%, ვისაც აღმასრულებელ დონეზე მაღალი პოზიცია უჭირავთ, სპორტული გამოცდილების მატარებელია.
კონკრეტულად ფეხბურთის თამაში კი, თავდაჯერებასთან ერთად, სოციალური უნარების განვითარებასაც უწყობს ხელს და ქალებს შორის მიკუთვნებულობის განცდის ფორმირებასაც.
თავდაჯერებისა და სოლიდარობის ნაკლებობა ქალებში არის ის ორი მთავარი ასპექტი, რომელსაც პატრიარქალური კულტურის ძალაუფლება ეფუძნება. ამიტომ ყველა, ვინც ქალების ტკივილისგან დაცვის თუ რაიმე სხვა არგუმენტით ფიქრობს, რომ ფეხბურთი “ნაკლებად არის ქალების საქმე”, რეალურად ებრძვის უფრო მეტი თავდაჯერებული და ორგანიზებული ქალის არსებობას, რაც კაცებისთვის იმ პრივილეგიების დაკარგვასაც მოასწავებს, რომლებიც ცხოვრებას მათ ასე უადვილებთ.