მიუხედავად ხანგრძლივი და მრავალრიცხოვანი აქციებისა და პარტნიორების უამრავი მოწოდებებისა, ქართულმა ოცნებამ პრეზიდენტის ვეტო დაძლია და რუსულ კანონს მხარი დაუჭირა. კონსტიტუციონალისტ ვახუშტი მენაბდის განმარტებით, 3 დღის ვადაში დოკუმენტი ხელმოსაწერად პრეზიდენტს დაუბრუნდება. მას ვეტოს დადება აღარ შეუძლია, თუმცა შეუძლია ხელი არ მოაწეროს. ასეთ შემთხვევაში ხელმოწერის უფლება ეძლევა პარლამენტის თავმჯდომარეს. მას ამისთვის 5 დღე აქვს. შალვა პაპუაშვილის მხრიდან ხელმოწერის შემდეგ კანონი ძალაში შევა, თუმცა ზოგიერთ მუხლზე არსებობს დათქმა მისი მოგვიანებით ამოქმედების შესახებ.
კერძოდ, ორგანიზაცია, რომელიც მიმდინარე, 2023 წლის მონაცემებითაც ითვლება “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებლად”, ვალდებულია კანონის ამ პუნქტის ამოქმედებიდან ერთი თვის ვადაში მიმართოს იუსტიციის სახლს და დარეგისტრირდეს “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარ” ორგანიზაციად. ეს პუნქტი კი კანონის გამოქვეყნებიდან მე-60 დღეს ამოქმედდება. მარტივად რომ ვთქვათ, ორგანიზაციებს, რომელთა შემოსავლის 20%-ზე მეტი 2023 წელსაც უცხოური დაფინანსება იყო, რეგისტრაციის ვალდებულება უჩნდებათ კანონის გამოქვეყნებიდან 60 დღეში და შემდეგ რეგისტრაციისთვის ერთთვიანი ვადა ეძლევათ.
რაც შეეხება იმ ორგანიზაციებს, რომელთა შემოსავლის 20%-ზე მეტი 2024 წლისთვის არის უცხოეთიდან, მათ “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებლად” რეგისტრაციის ვალდებულება მომდევნო, ანუ 2025 წლის იანვრიდან აქვთ.
იმისთვის, რომ ვიცოდეთ, ვის ეხება რუსული კანონი, თავდაპირველად უნდა ვნახოთ, ვის მოიაზრებს “უცხოურ ძალად”.
- უცხო სახელმწიფოს ხელისუფლების სისტემის შემადგენელი სუბიექტი — მაგალითად, ნებისმიერი ქვეყნის საელჩო საქართველოში;
- ფიზიკური პირი, რომელიც არ არის საქართველოს მოქალაქე — მაგალითად, ილონ მასკი, თუ ის გადაწყვეტს, დააფინანსოს მედია ან ორგანიზაცია, რომელიც, ვთქვათ, ტექნოლოგიების განვითარების მიმართულებით იმუშავებს;
- იურიდიული პირი, რომელიც არ არის დაფუძნებული საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე — ყველა ორგანიზაცია, რომელიც საქართველოში არაა დაფუძნებული. ანუ ქვეყნის მეგობარი ყველა საერთაშორისო ორგანიზაცია, მაგალითად, ნატო და ევროკავშირი;
- ისეთი ორგანიზაციული წარმონაქმნი (მათ შორის, ფონდი, ასოციაცია, კორპორაცია, კავშირი, სხვა სახის ორგანიზაცია) ან პირთა სხვა სახის გაერთიანება, რომელიც დაფუძნებულია უცხო სახელმწიფოს სამართლის ან/და საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე — მაგალითად, გაერო, რომელიც წლებია აქტიურად ეხმარება როგორც საქართველოს ხელისუფლებას, ისე არასამთავრობო სექტორს.
რუსული კანონის მიხედვით, ჩამოთვლილთა მიერ დაფინანსებული ორგანიზაციები “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებლებად” მიიჩნევიან, თუ ეს დაფინანსება მხარდაჭერის მიმღები ორგანიზაციის წლიური შემოსავლის 20%-ზე მეტია. მაგრამ ეს ჩანაწერი არ ეხება სახელმწიფო დაწესებულებებს, მაგალითად, პარლამენტს, რომელიც უამრავ პროექტს ახორციელებს სწორედ უცხოური დაფინანსებით და ვებგვერდიც კი USAID-ის მხარდაჭერითაა დამზადებული. ასევე, არ შეეხება სამინისტროებსა და მუნიციპალიტეტებს, რომლებიც სწორედ საერთაშორისო პარტნიორების დახმარებით აშენებენ გზებს, სკოლებს და სწორედ საერთაშორისო პარტნიორების ფულს ხარჯავენ განათლებაში, ჯანდაცვაში, ეკონომიკაში და ა.შ.
გთავაზობთ ჩამონათვალს, ვისაც რუსული კანონი ეხება:
- ისეთი არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი, რომლის მიერ წლის განმავლობაში მიღებული მთლიანი შემოსავლის 20%-ზე მეტის წყარო უცხოური ძალაა. ჩანაწერი არ ეხება ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ დაფუძნებულ ა(ა)იპ-ებს, ეროვნულ სპორტულ ფედერაციებს და სისხლის შემგროვებელ დაწესებულებებს — მარტივად რომ ვთქვათ, თუ განათლების სამინისტროს სსიპ-მა აშშ-ის საელჩოსგან მიიღო დაფინანსება სკოლებში ქართული კულტურის შესახებ გაკვეთილების ჩატარებისთვის, ის “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარად” არ ჩაითვლება, ხოლო თუ იგივე მიზნით დაფინანსება მიიღო არასამთავრობო ორგანიზაციამ, ის “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარი” ხდება.
- ისეთი მაუწყებელი, რომლის მიერ წლის განმავლობაში მიღებული მთლიანი შემოსავლის 20%-ზე მეტის წყარო “უცხოური ძალაა”. ამაში არ შედის სამეწარმეო საზოგადოების ან ინდივიდუალური მეწარმის მიერ განთავსებული სპონსორობიდან, ტელეშოპინგიდან ან კომერციული რეკლამიდან მიღებული შემოსავალი — მარტივად რომ ვთქვათ, ტელევიზიები და რადიოები, რომლებიც არ ფინანსდებიან პოლიტიკური ფულით, არ წარმოადგენენ კერძო პირის ბიზნესს და რომელთა ძირითადი შემოსავალი რეკლამა არაა.
- ისეთი იურიდიული პირი, რომელიც ერთპიროვნულად ან სხვასთან ერთად ფლობს საქართველოში მოქმედ მასობრივი ინფორმაციის ბეჭდურ საშუალებას და რომლის მიერ წლის განმავლობაში მიღებული მთლიანი შემოსავლის 20%-ზე მეტის წყარო უცხოური ძალაა. ამაში არ შედის სამეწარმეო საზოგადოების ან ინდივიდუალური მეწარმის მიერ განთავსებული რეკლამიდან მიღებული შემოსავალი — ანუ ორგანიზაცია, რომელიც ფლობს ბეჭდურ მედიას, “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარად” უნდა დარეგისტრირდეს, თუ მის მფლობელობაში არსებული ბეჭდური მედიის შემოსავლის 20% უცხოეთიდანაა, მაგალითად, რომელიმე საელჩოდან.
- ისეთი იურიდიული პირი, რომელიც ერთპიროვნულად ან სხვასთან ერთად ფლობს ან/და იყენებს მასობრივი ინფორმაციის საქართველოს სახელმწიფო ენაზე გამავრცელებელი ინტერნეტსაშუალებისთვის განკუთვნილ ინტერნეტდომენს ან/და ინტერნეტჰოსტინგს და რომლის მიერ წლის განმავლობაში მიღებული მთლიანი შემოსავლის 20%-ზე მეტის წყარო უცხოური ძალაა. ამაში არ შედის სამეწარმეო საზოგადოების ან ინდივიდუალური მეწარმის მიერ განთავსებული რეკლამიდან მიღებული შემოსავალი — ანუ ონლაინ მედია, რომელიც ფლობს ვებგვერდს და რომლის შემოსავლის 20% უცხოეთიდანაა, მაგალითად, ევროკავშირიდან.
შესაბამისად, კანონი ეხება ყველა არასამთავრობო ორგანიზაციას, რომლის სერვისებითაც გისარგებლიათ ან რომელთა შესახებაც გსმენიათ. ამასთანავე, კანონი ზღუდავს იმ დამოუკიდებელ მედიასაც, რომელიც არ ფინანსდება პოლიტიკური ფულით ან არ არის კერძო ბიზნესი, რადგან, ერთეულების გარდა, საქართველოში არსებული ყველა დამოუკიდებელი მედია დონორების მხარდაჭერით ფუნქციონირებს.
აღსანიშნავია, რომ როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, ისე მედიამ, უარი განაცხადეს “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარად” რეგისტრაციაზე, მათ შორის, მედია აპრილმაც. რუსული კანონის მიხედვით, რეგისტრაციისთვის თავის არიდება ან დადგენილ ვადაში საფინანსო დეკლარაციის წარუდგენლობა 25 000-ლარიან ჯარიმას იწვევს. ჯარიმა არ ათავისუფლებს ორგანიზაციას ვალდებულებისგან, რომ დარეგისტრირდეს “უცხოური ძალების ინტერესების გამტარად”. ასევე, ამ ჯარიმის გასაჩივრება არ ათავისუფლებს მას გადახდის ვალდებულებისგან. ეს ყველაფერი კი იმას ნიშნავს, რომ ჩამოთვლილი ორგანიზაციები, მაღალი ალბათობით, ვერ შეძლებენ ჯარიმის გადახდას და იძულებულნი გახდებიან, შეაჩერონ საქმიანობა, რაც გავლენას მოახდენს ყველა მოქალაქეზე. მაგალითად, ის სერვისები, რომლებსაც ახლა უფასოდ იღებთ, შეიძლება ვეღარ მიიღოთ, ასევე, ვერ გაეცნოთ სანდო, გადამოწმებულ ინფორმაციას დამოუკიდებელ მედიაში და მხოლოდ იმ ამბებზე გქონდეთ წვდომა, რის გაშუქებასაც ხელისუფლების მიერ კონტროლირებადი მედია გადაწყვეტს.
გარდა ამისა, ეს კანონი პირდაპირაც ეხება ფიზიკურ პირებს — მიუხედავად იმისა, რომ რუსული კანონი ითვალისწინებს მხოლოდ იურიდიული პირების რეგისტრაციას, იუსტიციის სამინისტროს მიერ უფლებამოსილ პირს, თავისი ინიციატივით ან მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე, შეუძლია დაიწყოს მონიტორინგი, რომლის ფარგლებშიც მას უფლება აქვს ფიზიკურ პირსაც მოსთხოვოს ნებისმიერი ინფორმაციის, მათ შორის, განსაკუთრებული კატეგორიის პერსონალური მონაცემების მიწოდება. ამ ტიპის პერსონალური ინფორმაციაა, მაგალითად, პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაცია. ხოლო ამ ცნობების არ მიწოდება გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებასაც 5000 ლარის ოდენობით. სწორედ ამ მუხლის საფუძველზე, კანონი შესაძლოა შეეხოს ყველას.