მსოფლიო პრესის თავისუფლების ინდექსში საქართველოს მდგომარეობა ერთ წელში მკვეთრად გაუარესდა — 2023 წელს საქართველოს 77-ე ადგილზე იყო, ხოლო 2024 წლისთვის 103-ე ადგილს იკავებს. პრესის თავისუფლების ინდექსს საერთაშორისო უფლებადაცვითი ორგანიზაცია რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე (RSF) ავრცელებს და ჯამში 180 ქვეყანა ფასდება. საქართველო ჩამონათვალში კენიასა და ანგოლას შორისაა. RSF-ის მიერ პრესის თავისუფლება უკეთესად ფასდება, მაგალითად, მოლდოვაში, სომხეთში, უნგრეთში, ნამიბიანიში, სერბეთში, ურუგვაიში, ჩილეში, ისრაელში და ა.შ.
ორგანიზაცია წერს, რომ საქართველოში ოფიციალური პირების მხრიდან ჩარევა აფერხებს მედიის თავისუფლების გაუმჯობესებას. როგორც RSF აღნიშნავს, დამოუკიდებელი და ოპოზიციური მედიისთვის საქართველოში მტრული გარემო რჩება, იზრდება ჟურნალისტებზე სიტყვიერი და ფიზიკური თავდასხმების შემთხვევები, ასევე, არის მცდელობები, მიიღონ კანონები, რომლებიც თავისუფალი მედიის მარგინალიზებისკენაა მიმართული და ავიწროებს სივრცეს თავისუფალი სიტყვისთვის.
უსაფრთხოების ქვეთავში კი ორგანიზაცია აღნიშნავს, რომ ხშირია სიტყვიერი და ფიზიკური თავდასხმები ჟურნალისტებზე, მათ შორის ხელისუფლების მაღალი თანამდებობის პირებისგან, განსაკუთრებით საარჩევნო კამპანიების დროს.
“2021 წლის ივლისში ჰომოფობიური კონტრაქციების დროს განგრძობითი და სასტიკი თავდასხმა დაახლოებით 50 რეპორტიორზე უპრეცედენტო უკან გადადგმული ნაბიჯი იყო. გამოძიებების გამჭვირვალობისა და პროგრესის ნაკლებობა იმაზე მეტყველებს, რომ ჟურნალისტების წინააღმდეგ დანაშაულის ჩამდენი პირები დაუსჯელობით სარგებლობენ”.
მედია ლანდშაფტის ქვეთავში რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე წერს, რომ “მანიპულირება, სიძულვილის ენა და დეზინფორმაცია ფართოდ არის გავრცელებული მედიაში, განსაკუთრებით ტელევიზიით, რაც ინფორმაციის მთავარი წყაროა”.
“მედიის მფლობელები ხშირად აკონტროლებენ სარედაქციო შინაარსს, როგორც ეს იყო ტელეკომპანია „რუსთავი 2“-ის შემთხვევაში, რომელმაც, მფლობელის გამოცვლის შემდეგ, სარედაქციო ხაზი შეცვალა. რეგიონული და სათემო რადიოსადგურები დაფინანსების პრობლემებს ებრძვიან, ბეჭდური მედიის მკითხველი იკლებს, ხოლო ონლაინ საინფორმაციო საშუალებების მკითხველი იზრდება”.
პოლიტიკური კონტექსტის ნაწილში კი RSF წერს: “მიუხედავად იმისა, რომ ქართული კანონმდებლობა პოლიტიკურ პარტიებს უკრძალავს მედია საშუალებების ფლობას, მსხვილი ქსელები ძირითადად იცავენ მათი მფლობელების ინტერესებს, რომლებსაც ხშირად აქვთ მჭიდრო კავშირები პოლიტიკურ ლიდერებთან. იგივე ეხება სახელმწიფო მედიას, რომელიც სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევის საგანია. ამავდროულად, ხელისუფლება ხშირად უარს ამბობს მედიისთვის პასუხის გაცემაზე, რომელიც მათ აკრიტიკებს და ზოგჯერ მიმართავს ცენზურას, დარბევას, ცილისწამების კამპანიებს და დაშინებას.
RSF ასევე აღნიშნავს, რომ საქართველოს მთავრობას ჯერ კიდევ არ შეუსრულებია ევროკავშირის რეკომენდაცია პრესის თავისუფლების შესახებ, რაც აუცილებელი ნაბიჯი იყო წევრობაზე მოლაპარაკებების დაწყებამდე.
“წინა რეფორმებისგან განსხვავებით, რომელიც აძლიერებს პლურალიზმისა და მედიაში გამჭვირვალობის გაძლიერებას, მან ნათლად აჩვენა თავისი მიზანი დამოუკიდებელი რადიოსადგურებისა და სატელევიზიო ქსელების გაკონტროლებისა ელექტრონული კომუნიკაციის შესახებ კანონის რეფორმით, ასევე კანონპროექტი „უცხოური აგენტების შესახებ“, რომელიც რუსული კანონის ასლია, რომელიც საბოლოოდ გაუქმდა ქუჩის პროტესტისა და საერთაშორისო ზეწოლის შემდეგ [RSF საუბრობს 2023 წლის მარტის მოვლენებზე]. სასამართლო ზოგჯერ ცდილობს, შელახოს წყაროების კონფიდენციალურობა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს გარანტირებულია გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონით”.
ეკონომიკური კონტექსტის შესახებ ქვეთავში კი აღნიშნულია, რომ ნაკლებგანვითარებული სარეკლამო ბაზარი კლებას განიცდის ბეჭდურ და ონლაინ მედიაში, რომელიც დიდწილად დონორების მიერაა დაფინანსებული, ხშირ შემთხვევაში დასავლეთიდან. ხოლო კერძო მფლობელობაში მყოფი მედიების შემაშფოთებელი ეკონომიკური პრობლემები კიდევ უფრო გაამწვავა რეკლამის შესახებ კანონში ცვლილებამ, რამაც გაართულა კონკურენცია სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფ ძლიერ სუბსიდირებულ მედიებთან.
რაც შეეხება სოციოკულტურულ კონტექსტს, RSF წერს: “ქართული საზოგადოება ძლიერი სოციალური დაძაბულობით ხასიათდება გარკვეულ საკითხებში, როგორებიცაა რელიგია, LGBTQ+ უფლებები და რუსული გავლენა, რაც უარყოფითად ზემოქმედებს ჟურნალისტურ საქმიანობაზე. გავლენიანი საჯარო ფიგურები, მაგალითად, მართლმადიდებლური ეკლესიის სამღვდელოების წარმომადგენლები, ისმინებიან უსაფრთხოების სერვისების მიერ, რაც არღვევს ჟურნალისტური წყაროების კონფიდენციალურობას”.
მსოფლიო პრესის ინდექსში საქართველოს შეფასებასთან დაკავშირებით ორგანიზაცია ესაუბრა OC Media-ს.
“რა თქმა უნდა, საქართველო აღარ არის ისეთ მდგომარეობაში, რომ მას ეწოდოს დემოკრატიის შუქურა კავკასიაში. რეიტინგი ნათლად ასახავს იმ ფაქტს, რომ საქართველო სულ უფრო და უფრო შორდება პრესის თავისუფლების დამაკმაყოფილებელ გარემოს, შესაბამისად, დემოკრატიასა და ევროკავშირის გზას. ქვეყნის ყველა ინდიკატორი გაუარესდა, საზოგადოება სულ უფრო პოლარიზდება, რასაც ხელს უწყობს მმართველი პარტია, ქართული ოცნება, რომელიც მოსკოვთან დაახლოებისკენ იღწვის და პრესის თავისუფლების მიმართ სულ უფრო მტრულ პოლიტიკას ატარებს. ვნახეთ ამ ბოლო დღეებში, რომ ჟურნალისტები, რომლებიც აშუქებდნენ დემონსტრაციებს „უცხოური აგენტების“ კანონპროექტის წინააღმდეგ, რომელიც რუსული კანონის ასლია, უსაფრთხოების ძალების სამიზნე გახდნენ. მაშინაც კი, თუ საქართველო ჯერ კიდევ არ არის ყველაზე ცუდ კატეგორიაში, სადაც რუსეთი და ბელარუსი არიან, პრესის თავისუფლების მდგომარეობა ახლა კლასიფიცირებულია როგორც “რთული”, ნაცვლად შარშანდელი “პრობლემურისა”: ეს ძალიან შემაშფოთებელი ტენდენციაა, რომელიც აჩვენებს მზარდ ავტორიტარიზმს საქართველოში. RSF მოუწოდებს საქართველოს ხელისუფლებას, გამოფხიზლდეს და გაიტანოს კანონპროექტი, რომელსაც შესაძლოა, დრამატული შედეგები ჰქონდეს ჟურნალისტებისა და პრესის თავისუფლებისთვის. გადავხედე 2014 წლიდან მოყოლებული ქულებისა და რანგის ყველაზე დიდ ცვლილებებს კავკასიის ქვეყნებში, თურქეთსა და რუსეთში: ბოლო რეიტინგში საქართველო 26 ადგილით დაეცა. ქვეყანამ, სამწუხაროდ, აჯობა საკუთარ “რეკორდს” — 2022 წელს ის რეიტინგში 29 ადგილით დაეცა. 2022 წლის რეიტინგი უსაფრთხოების ინდიკატორის დაცემით გამოირჩეოდა, ვინაიდან 2021 წელს, კონტრდემონსტრაციის დროს, 50-მდე ჟურნალისტს თავს დაესხნენ, ერთი მათგანი რამდენიმე დღეში გარდაიცვალა და ხელისუფლებამ არ გამოავლინა ნება, შესაბამისად დაესაჯა ჟურნალისტებზე დევნის ორგანიზატორები. 10 წლის მანძილზე რეგიონში რეიტინგით არც ერთი ქვეყანა არ ჩამოვარდნილა ისე, როგორც საქართველო. იგივე შეგვიძლია ვთქვათ გლობალური ქულების მაჩვენებლებზეც რეგიონში — გარდა რუსეთის 2022 წლის ქულისა”, – აღნიშნავენ RSF-ში.