“ისე მივიჭყლიტეთ, რომ სუნთქვაც კი ძალიან ძნელი იყო. მერე, როდესაც ცოტათი შემოტრიალებაც კი გვიჭირდა, დაიწყეს ხელკეტებითა და გალესილი ნიჩბებით ცემა. ისროდნენ გაზს, რომელიც ცრემლს ადენდა და საშინელი სუნი ქონდა. მე თავზე ხელები დავიფარე, რომ ჯარისკაცებს რაიმე არ ჩაერტყათ, და თვალები დავხუჭე, რომ გაზს არ ემოქმედა”, — ასე იხსენებდა 9 აპრილის ღამეს 15 წლის არასრულწლოვანი სასტიკი დარბევიდან ორ დღეში, 11 აპრილს.
9 აპრილის ტრაგედიიდან თითქმის 36 წელი გავიდა. 1989 წლის აპრილში თბილისი მოსკოვის ანტიქართული პოლიტიკის წინააღმდეგ მშვიდობიანმა პროტესტმა მოიცვა, რომელიც მალევე დამოუკიდებლობის მოთხოვნაში გადაიზარდა. რამდენიმე დღეში რუსულმა არმიამ პარლამენტთან შეკრებილი მოქალაქეების დარბევა დაიწყო. რუსულმა ჯარმა მომიტინგეების წინააღმდეგ არაერთი საშუალება, მათ შორის ცეცხლსასროლი იარაღი, ნიჩბები, ჯავშანტექნიკა და ტანკები გამოიყენა. რუსულმა სისასტიკემ 21 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა, მათ შორის, 16 წლის გოგოსი.
9 აპრილის სასტიკი დარბევა მომუშავე რეპორტიორთა და ფოტოგრაფთა არაერთმა კადრმა შემოგვინახა. რუსული ჯარის სისასტიკე და მოქალაქეების თავდადების მაგალითები მრავალი გვსმენია, თუმცა სულ რამდენიმე დღის წინ საზოგადოების ნაწილმა პირველად იხილა ამბები, რომელიც აქამდე არ გასაჯაროებულა. თვითმხილველთა მონათხრობი, ჩვენებები, რომელიც მოვლენების უშუალო მონაწილეებს ეკუთვნით, წლების შემდეგ რუსუდან ჯაყელმა შეკრიბა, დაამუშავა და აკინძა. წერილის ავტორებს შორის არიან სკოლის მოსწავლეები, სტუდენტები, მძღოლი, პედაგოგი, პარტიის ყოფილი წევრები და სხვა.
ვებგვერზე, რომელზეც წერილები გამოქვეყნდა, ვკითხულობთ, რომ მსგავსი ჩვენებების საფუძველზე იმ ღამის ისტორიები ანგარიშად შეიკრა და უმაღლესი საბჭოს დეპუტატმა, ელდარ შენგელაიამ და ანატოლი სობჩაკმა უმაღლესი საბჭოს წინაშე გააშუქეს. სწორედ ამ ანგარიშის შემდეგ შეიქმნა ე.წ. სობჩაკის კომისია და გამოძიებაც დაიწყო.
მედია აპრილთან საუბარში რუსუდან ჯაყელი ჰყვება, როგორ აღმოჩნდა მის ხელში აქამდე უცნობი მასალა. წერილები მეგობრის მამამ გადასცა, რომელსაც ამ ეტაპზე, იდენტიფიცირება არ სურს. გვიყვება, რომ ის იყო მაშინ ერთ-ერთი, ვინც თვითმხილველთა მონათხრობს აგროვებდა და სავარაუდოდ, მათი დიდი ნაწილი ელდარ შენგელაიას გადაეცა. რუსუდანის თქმით, ეს კონკრეტული წერილები სახლში შემორჩათ და ამის შემდეგ მათთან ინახებოდა.
წერილები სრულად რუსუდანმა დაამუშავა, ნაწილს კი, მეგობრის, სალომე პაჭკორიას დახმარებით, ბეჭდური სახე მისცა. არჩევანი უფრო რელევანტურ და მნიშვნელოვან ეპიზოდებზე შეაჩერა. ზოგიერთი მათგანი ძალიან გრძელი იყო და ცდილობდნენ, ბეჭდვის დროს სტილი შეენარჩუნებინათ. ტექსტებში მხოლოდ პუნქტუაციური შესწორებები შეიტანეს, რათა მკითხველისთვის უფრო მარტივად აღქმადი ყოფილიყო.
რუსუდანი გვიყვება, რატომ შეეჭიდა ამ საკმაოდ შრომატევად საქმეს და წერილების დღის შუქზე გამოტანა გადაწყვიტა. გვესაუბრება იმაზეც, რომ გარდა ტექნიკური მხარისა, მასალაზე მუშაობა მისთვის არც ემოციურად ყოფილა მარტივი.
“ყველა წერილი ტირილ-ტირილით წავიკითხე. ვერც ვჩერდებოდი, ვერც ვმშვიდდებოდი. ერთი მხრივ, უაღრესად საინტერესო იყო. მეორე მხრივ, წარმოუდგენლად მტკივნეული. მანტრასავით ვიმეორებდი, “რა უქნა რუსეთმა ჩემს ხალხს”, და პატარა ბავშვივით გულამოსკვნით ვქვითინებდი. ტექსტიც ასე ცრემლიანი თვალებით ავკრიფე და ბევრი ბეჭდვითი შეცდომაც დავუშვი — კიდე კაი, მეგობრების და ოჯახის წევრების მთელი არმია მომეხმარა კორექტირებაში.
რაც უფრო მეტს ვკითხულობდი, უფრო ვრწმუნდებოდი, რომ უმნიშვნელოვანესი იყო ამ წერილების გასაჯაროვება. ერთი, რამაც განსაკუთრებული შთაბეჭდილება დატოვა, იყო თავად ავტორების პოზიცია. ზუსტად ისე ფიქრობდნენ და ზუსტად ისე მეტყველებდნენ, როგორც ჩვენ, დღევანდელი პროტესტის მონაწილეები. ისევე კარგად ესმოდათ საკუთარი როლი. ისეთივე ერთსულოვნებას, სიყვარულსა და ურთიერთმხარდაჭერას გრძნობდნენ მაშინ რუსთაველზე. ისეთივე ბედნიერები იყვნენ, ამ ტრაგიკულ დღეს ისტორიის ნათელ მხარეს რომ იდგნენ. ფაქტობრივად, ჩვენ ვიდექით იქ. ეს იყო ჩემთვის უმნიშვნელოვანესი ემოციური ბმა ჩვენი მშობლების თაობასთან”, — გვიყვება რუსუდანი.
რუსუდანს თვითმხილველთა მონათხრობმა კიდევ უფრო მკაფიოდ დაანახა, რომ ახლაც ზუსტად იმავე ბრძოლაში ვართ, რაც დამატებითი მოტივაცია აღმოჩნდა მისთვის. წერილებში მართლაც აღმოაჩენთ არაერთ პარალელს მიმდინარე პროტესტთან, იქნება ეს სისასტიკე აქციის დამრბევების მხრიდან, მოქალაქეების სიმამაცე თუ ერთმანეთზე ზრუნვის მაგალითები.
“ამან წარმოუდგენლად გამაძლიერა და მივხვდი, რომ უმნიშვნელოვანესი იყო, სხვებსაც წაეკითხათ ეს წერილები”, — გვეუბნება რუსუდანი.
ამ სტატიაში სწორედ რუსუდანის მოპოვებულ და დამუშავებულ რამდენიმე წერილს გაგაცნობთ.
რ.ს. [არასრული წერილი]
1989 წლის 9 აპრილის საბედისწერო ღამეს მთავრობის სასახლესთან ხალხის ხოცვა-ჟლეტის სამარცხვინო აქტის მომსწრე გახლავართ და მოგახსენებთ ყველაფერს, რაც ჩემი თვალით ვნახე.
8 აპრილის საღამოდან იქ ვიყავი და მიტინგის მსვლელობას ვესწრებოდი, სადაც, მიუხედავად ხალხმრავლობისა, განსაკუთრებული წესრიგი სუფევდა. ხალხი აღტაცებული უსმენდა ერის საუკეთესო მოწინავე ინტელიგენციის, ხელოვნების მუშაკების, მწერლების, უნივერსიტეტის პროფესორების გამოსვლას, რომლებიც ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ მიტინგის ორგანიზატორებთან ერთად და ხაზგასმით აღვნიშნავ, რომ ასეთი კეთილგანწყობა, ურთიერთდამოკიდებულება ხალხსა და მიტინგიორებსა თუ თვით იქ მყოფ ადამიანებს შორის ერთსულოვნების დიდი მაგალითი იყო. ყველას ესმოდა ერთმანეთის, გვიყვარდა ერთმანეთი, ვუსმენდით, პატივს ვცემდით ერთმანეთს. არც უცხოობა არ არსებობდა, არც ორი აზრი არ არსებობდა. მთელი ეს მასა ხალხისა ერთი სუნთქვით სუნთქავდა. არავის არ უნდოდა, დაეტოვებინა იქაურობა. ჩემთვის გასაოცარი იყო ასეთი ერთსულოვნება, რაც სამწუხაროდ უცხო იყო საერთოდ თუ ამ ბოლო დროს ქართველთათვის. მერე მივხვდი (როცა ყველაფერმა ჩაიარა), რომ ხალხს ისე მონატრებოდა სიყვარული ერთმანეთისა, სითბო, ერთად დგომა და ერთი რწმენა, რომ არანაირ ძალას არ შეეძლო მათი დაშლა, მათი დარბევა. მტკიცედ მწამს, რომ არ იყო იქ ერთი ადამიანი, თუნდ შემთხვევით მოსული, ვისაც სურდა ან შეეძლო იქედან წასვლა. როგორი ხატოვანი და ფარდოვანი გამოთქმებიც არ უნდა მოვიშველიო, იმ ამაღლებული განწყობილების გადმოცემას მაინც ვერ მოვახერხებ, რაც იქ სუფევდა და მე ბედნიერი ვარ, რომ ეს პირადად განვიცადე.
წამოსულმა წვიმამ მთლად ერთ მუშტად შეკრა ხალხი.
ილია II-ის განცხადება უცხო არ ყოფილა ჩვენთვის, რადგან დილიდან უკვე ჩანდნენ ტანკები ქალაქში და ველოდით, რომ „რაღაც“ მოხდებოდა, მაგრამ ზუსტად რა, ალბათ, არავინ იცოდა. იცოდა კი არა, თვითეულის წარმოდგენასაც აღემატებოდა.
აღმოვჩნდი პირისპირ ჯარის წინაშე, მაგრამ შიშის გრძნობა მაშინ კიდევ სად იყო. ეს ახლა გაჩნდა, როცა ყველაფერმა ჩაიარა და მივხვდი, რა ბარბაროსებს დავაღწიე თავი. მოდიოდნენ, ნიჩბებს გამეტებით იქნევდნენ (თავიდან მეგონა, ხალხის დასაფანტავად), არაადამიანური სახეები ჰქონდათ, სალანძღავ სიტყვებს ისროდნენ. ხალხს სცემდნენ მთელი ძალით. ვინც ზემოთ შემაღლებაზე იდგა, ზემოთ ბუჩქებში დაიწყო გადაძრომა და ჩამალვა და ზღაპრებში რომ ხდება, თითქოს მიწიდან ამოძვრნენო, იქაც დახვდნენ და ჩეჩქვავდნენ.
ეს იყო გამძვინვარებული (ვინ იცის, რა სახით) დამსჯელი სპეციალური მომზადებული ჯგუფი, რეციდივისტებთან ან განსაკუთრებული შეიარაღებული ძალების წინაშე რომ იყენებენ. დარწმუნებული ვარ, ისინი განწყობილები იყვნენ, რომ მოდიოდნენ დაუძინებელ მტერზე საჟლეტად. აღგზნებულნი იყვნენ. დაწითლებულები.
აღმაშფოთებელია, რომ ექსტრემისტების ჯგუფს დაბრალდა ხალხის ჟლეტა და პირიქით, თურმე უიარაღო სამხედროებზე თავდასხმა. რას ნიშნავს ექსტრემისტული ჯგუფები, ასე ხშირად რომ გაიძახიან და ხელს აწმენდენ. ვიმეორებ ხაზგასმით, რომ იქ ასეთი არავინ არ ყოფილა. პირიქით, მიტინგის ორგანიზატორები წესრიგისკენ და მშვიდობისკენ მოუწოდებდნენ ყველას.
მე არ მჯერა იმ პარტიისა და მთავრობისა, ვინც ძალისა და იარაღის გამოყენებით სურს დაიმორჩილოს და გაიყოლიოს ხალხი. მწამს, სიმართლე გაიმარჯვებს.
ყველანაირად ვეცადე, დამეწერა მშრალად და ემოციების გავლენისგან გავთავისუფლებულიყავი.
მოქ. რ. ს. პატარძეულის სამუსიკო სკოლის პედაგოგი.
ნ. დ. [არასრული წერილი]
დაახლოებით 3 სთ 45 წთ-ზე გაისმა მიკროფონში — მეგობრებო! ჩვენთანაა უწმინდესი. მის მობრძანებამდე ნახევარი საათით ადრე შხაპუნა წვიმა წამოვიდა, რის გამოც მიტინგის გარკვეულმა ნაწილმა სახლებს მიაშურა. სამარისებურმა სიჩუმემ მოიცვა ყველაფერი, ჩვეული სიდინჯით დაიწყო კათალიკოსმა. მაშინვე გადაიღო წვიმამ, გავოცდით. ასეთ წვრილმანებს იმიტომ ვწერ, რომ დარწმუნდნენ, რაოდენ დეტალებში ვცდილობ ყველაფრის მოყოლას.
ტევა არ იყო, ვერ ვიტყვი რამდენი ათასი კაცი უსმენდა პატრიარქს, როდესაც უწმინდესმა დაამთავრა ლოცვა — მუხლმოყრილები წამოვდექით. მან განაგრძო — შვილებო, მე ინფორმირებული ვარ, რომ რამოდენიმე წუთში აქ უნდა შემოვიდნენ ტანკები, წამომყევით სიონში, იქ ვილოცოთ ერისთვის, სამშობლოსთვის. ისევ დუმილი ჩამოვარდა. მიტინგის მასიდან გაისმა შეძახილები — თუ სიკვდილი გვიწერია, აქ შევხვდებით მას! უწმინდესს აღარ უთქვამს.
სიტყვა ირაკლი წერეთელმა ჩამოართვა — მეგობრებო, რადგან ტანკების შემოსვლა გარდაუვალი ყოფილა, გთხოვთ ქალებმა დატოვოთ მიტინგი ან შეაფაროთ თავი მხატვრის სახლს და ქაშუეთს! გავათავისუფლოთ მანქანის სავალი გზა! გავატაროთ ტანკები! არ წამოვეგოთ არავითარ პროვოკაციას! რომ გაგარტყან კიდეც, ხელი არ შეუბრუნოთ!
ხალხი ელოდა ტანკებს და გარინდებული იდგა, არცერთ ქალს არ დაუტოვებია მიტინგი.
ამ დროს უსინათლოთა საზოგადოების მომღერლებმა ისეთი გულამაჩუყებელი სიმღერა დაიწყეს ფანდურზე, ბრძოლაში მიმავალი ქართველები რომ მღეროდნენ ხოლმე. სიმღერა მიტინგმა აიტაცა. სწორედ ამ დროს ჩემს გვერდით მდგომმა მაღალმა ყმაწვილმა, რომელიც ლენინის მოედნისკენ იცქირებოდა — მოდიანო, სთქვა. მოუსვენრობა დამეტყო, უნებლიედ უკან მოვიხედე, კინოთეატრ „რუსთაველის“ წინ აღმოვჩნდი. დირექტორს, ბატონ ნუგზარ ასათიანს, ყველა კარები გაეღო ფართეთ. ალბათ გული უგრძნობდა. თუ არა მისი კარები, ვინ იცის, რამდენით მეტ გვამს დაითვლიდნენ მორგში.
ლენინის მოედნიდან ჩვენკენ წამოვიდა ანთებული პროჟექტორები ხმაურით. ჯერ ტანკებმა ჩაიარეს, მერე გამოჩნდა საოცარი მოძრავი რკინის კედელი, წინ ენერგიულად მომავალი, ერთმანეთის გვერდით მჭიდროთ ჩამდგარი „წესრიგის დამცველნი” თავზე რკინის კასკებით. მათ უკან სახანძრო მანქანები რომ გამოჩნდა, წყლით დაშლიან-მეთქი, გავიფიქრე და ცოტა დავმშვიდდი, მაგრამ პროჟექტორების შუქზე მინი ნიჩბები, ლაპატკები აპრიალდა. განწირული ხმით დავიყვირე: ხალხო! შემოდით კინოთეატრში.
იქ უკუნეთივით ბნელოდა, მაგრამ ორიენტაციით ვგრძნობდი, საით უნდა წავსულიყავი. მე წყვდიადში მიუძღვოდი ხალხს მეორე სართულისაკენ, სადაც ქუჩიდან შემოსული შუქი საკმარისად ანათებდა. მივაწყდით კარებს, აივანზე გვინდოდა გასვლა, მაგრამ კარები ჩაკეტილი აღმოჩნდა. როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, ხალხი ბევრი იყო და გაქცევა ძალიანაც რომ სდომოდათ, ვერ მოასწრებდნენ. “წესრიგის დამცველების” უკან მომავალი სახანძრო მანქანები, რომლის იმედი ასე ძალიან მქონდა, თურმე ჯალათების მიერ დაჩეხილი ბავშვების სისხლის გასარეცხად მოსდევდნენ უკან.
ზოგიერთი უცხოური ვიდეო ფილმების საშინელებების ნახვისას შეიძლება იხილო მხოლოდ ისეთი შემზარავი კადრები, როგორიც ჩვენ თვალწინ რეალობაში გადაიზარდა. ჩემი მზერით მოშიმშილეებისაკენ გადავინაცვლე. უღონო, მშიერ ახალგაზრდობას უმოწყალოდ ექცეოდნენ, ზოგს ფეხით ათრევდნენ, ზოგს ურტყამდნენ. როდესაც მილიცია მოშიმშილეებს გადაეფარა, გამხეცდნენ და ენერგიულად ნიჩბების ცემა ახლა იმათ დაუწყეს, ჩეხდნენ გამეტებით თავში, კისერში, სახეში. კონოთეატრში მყოფნი მაყურებლის როლში აღმოვჩნდით, მაგრამ ვაი, ამ ყოფას.
სასწრაფო მანქანასთან ორი ჯალათი მოათრევდა ახალგაზრდა ვაჟს, რომელსაც ხელები უკან კისერზე ჰქონდა გადაჭდობილი. ეს ჟესტი მიგვითითებს, გნებდებიო. ერთ-ერთმა ჯალათმა თმებში ხელი წაავლო და ისეთი საშინელი სახით, თითქოს ამ კაცის დიდი ხნის ჯინი ჰქონდა, არტყმევინა მანქანის კედელზე თავი. კლავენ, კლავენ — კიოდნენ ჩემს გვერდით გოგონები. როცა მანქანის კარებზე სისხლი ნაკადად წამოვიდა, ახალგაზრდა ჩაიკეცა. იგი სწრაფად გაათრიეს, ხოლო იმ ადგილიდან, სადაც მოშიმშილეები იყვნენ, 13 წლის ბიჭუნა გარბოდა პიონერთა სასახლისკენ. “წესრიგის დამცველმა” თავში რეზინის ხელკეტი ჩასცხო. ბავშვმა თავი ხელებში ჩამალა, ურტყამდნენ გამეტებით. არ ვიცი, რა ბედი ეწია.
დავეშვი ბნელი კიბეებით პირველ სართულზე, აქაც უამრავი ხალხი იყო, ყველა ტიროდა. აქაც შემოსდიეს თურმე ბავშვებს და აქაც იყო ორი დაჭრილი. ახლა სასწრაფო ნამდვილად იყო საჭირო. ერთ-ერთი დაჭრილს პულსი არ ესინჯებოდა. მივვარდი ჯალათებს: врача, быстро [ექიმი, სწრაფად — რედაქციის თარგმანი]. ყურად არავინ იღო ჩემი განწირული მუდარა. მე ძალიან ახლოს ვიდექი მათთან, კარგად დავაკვირდი მათ უმეტყველო სახეებს. ნასვამები არ იყვნენ, მაგრამ არაფრით არ შეიძლება, რომ არაფრით გაბრუებულნი არ ყოფილიყვნენ. ეს ჩემ გარდა სხვებსაც შეუმჩნევია.
არა! მე არ შემიძლია ვიყო იმ პარტიის წევრი, რომელმაც დემოკრატიისა და საჯაროობის წლებში ისე მუხანათურად დაჩეხა ალალმართალი ახალგაზრდობა. დღეს ვტოვებ ჩემს მანდატს და ამით გამოვთქვამ პროტესტს ერის შეურაცხყოფისათვის.
უცნობი მოქალაქე
9 აპრილი (კიდევ ერთი ბართოლომეს ღამე)
სამწუხაროდ, ჩვენ, არც ერთმა იქ მყოფთაგან არ ვიცოდით, საჯაროობის ხანაში საჯაროდ თქმული რომელი პუნქტი ისჯებოდა ნიჩბით აკუწვით; მიუხედავად მრავალი გაფრთხილებისა, მოსალოდნელ საშიშროებაზე იმ პირთ, ვინც ამ საშიშროებას გვიმზადებდა, არ განუმარტიათ, რომ დაუშლელობის შემთხვევაში ნიჩბით აკუწვა გვემუქრებოდა.
სამწუხაროდ (თუ საბედნიეროდ) არც ერთი ქართული სიტყვა არ მოიძებნება, რომელსაც შეუძლია, გამოხატოს იმ ღამეს მომხდარი საზარელი ამბავი.
ილია II-ის გამოსვლის შემდეგ, რომელიც მოუწოდებდა ხალხს დაშლისკენ, 5-10 წუთით სიჩუმე ჩამოვარდა; ეს იყო დიდებული სიჩუმე. 10-15 ათასი ადამიანი წყვეტდა თავის ბედ-იღბალს და სიჩუმეში, სიწყნარეში იმ ღამეს საქართველოში დაიბადა იმდენივე ეზოპე…
ხუთის დასაწყისში გამოჩნდა სატანა ნიჩბიანი ხელით, სისხლიანი თვალებით, ჩვენი დემოკრატიული სახელმწიფოს ჯარის ფორმაში გამოწყობილი, რომელმაც ეს ხალხი სისხლითა და ხორცით გააერთიანა და მერამდენედ მოირწყა მიწა ქართველთა სისხლით!
ვინც ცოცხალი გადარჩა და ვერ ეზიარა თავისუფალ სიკვდილს, კვლავ მონა გახდა, რასაც ვადასტურებ ჩემი ხელმოუწერლობით (“ის სახელმწიფო, რომელიც მონებს ზრდის, განწირულია” — ვ. ფშაველა. ამინ!!!)
P.S. მადლობელი დავრჩები, თუ როგორმე გამიგებთ და ჩვენი პრესის საშუალებით შემატყობინებთ, თუ რა ფორმის სიკვდილი ემუქრება ამის დამწერს. ამიტომ, ერთი ეგზემპლარი გადაეცით რომელიმეს იმ პირთაგან, რომელმაც ზემოაღნიშნული საშინელება დაგვატეხა თავს.
მ.ჯ
მიტინგის მონაწილეთა შორის იყო “ხალხი”, ვინც დარბევამდე ხელს უშლიდა ხალხს უკან დახევაში. ეს ხალხი იყო სამოქალაქო ტანსაცმელში.
ნ.დ
9 აპრილს ღამის 3 სთ-ზე მე და ჩემი მეუღლე მივედით მთავრობის სახლის წინ, სადაც შეკრებილი იყვნენ მოშიმშილეები და მათი მხარდამჭერი საზოგადოება. ჩვენ დავდექით მთავრობის სახლის კიბეებთან და ვუსმენდით მიტინგის მონაწილეებს.
ცოტა ხანში ხალხში ჩოჩქოლი ატყდა. ისმოდა შეძახილები, ტანკები და ჯარი მოდისო. მიკროფონიდან ხალხს ამშვიდებდნენ და მოუწოდებდნენ, თუ ტანკები წამოვიდოდა, ხალხს კორიდორი გაეკეთებინა და გაეტარებინა ისინი, ხოლო თუ ჯარისკაცები წამოვიდოდნენ, ხალხი დამჯდარიყო და ისე დახვედროდა.
გვთხოვდნენ, არ მიგვეყენებინა არავითარი შეურაცხყოფა და წინააღმდეგობა არ გაგვეწია ჯარისკაცებისთვის. გასამხნევებლად მიკროფონში გაისმა სალამურის ხმა. ხალხი ტაშს ვუკრავდით, ახალგაზრდები ცეკვავდნენ და მღეროდნენ.
დაახლოებით ღამის 4 სთ-ზე გამოაცხადეს, რომ ჩვენთან მოვიდა ილია II. ჩვენ დავიჩოქეთ და ისე ვუსმენდით მის გამოსვლას. მან მოგვიწოდა წავსულიყავით და ქაშუეთის ეკლესიაში გველოცა, რადგან ჯარები მზად არიან მიტინგის მონაწილეების დასაშლელადო. ჩვენ ამაზე ვუპასუხეთ, რომ აქ დავრჩებით და აქ ვილოცებთო. ცოტა ხანში გამოაცხადეს, რომ ილია II შევიდა მთავრობასთან მოსალაპარაკებლად. თან გვამშვიდებდნენ, რომ ვერ გაბედავდნენ ჩვენ დარბევას.
ამის შემდეგ ჩემმა მეუღლემ და იქ მდგარმა სხვა მამაკაცებმა გვირჩიეს ქალებს, ავსულიყავით კიბეების გვერდით შემაღლებულ ადგილას, რომ ჯარიდან მოშორებული ვყოფილიყავით. ამ დროს წამოვიდნენ ჯარები რუსთაველის პროსპექტის მთელ სიგრძეზე.
ისინი შეიარაღებული იყვნენ ხელკეტებით, ფარებით, ალესილი ნიჩბებით. ხალხს არ დაუტოვეს არსად გაქცევის საშუალება. დავინახე, როგორ აფეთქდა ცრემლსადენგაზიანი ჭურვები, რომლის ბოლმა ჩემამდეც მოაღწია. ჯარისკაცები ხალხს აწვებოდნენ და გამეტებით სცემდნენ ხელკეტებით და ნიჩბებით. ძირს დავარდნილ კაცებს და ქალებსაც კი განურჩევლად ურტყამდნენ უსაზღვრო სისასტიკით.
კიბეების გვერდით შემაღლებულ ადგილზე მდგომმა ხალხმა თავი ვეღარ შევიკავეთ მოწოლისგან და გადმოვცვივდით ასფალტზე. მოვახერხე ადგომა, მაგრამ ახლა ზურგიდან მოწოლილმა ხალხმა ისევ ძირს დამცა. ვგრძნობდი ათობით ფეხის დადგმას და რომ ვიფიქრე, უკვე ვეღარ გადავრჩებოდი, უკანასკნელმა ხალხის ტალღამ გადამიარა და აღმოვჩნდი ჯარისკაცების ფეხებთან მიწაზე გაშხლართული. დავინახე როგორ მომიღერა ხელკეტი ჯარისკაცმა და მიღრიალა „უბირაისა“ [გაეთრიე — რედაქციის თარგმანი]. რატომ არ ჩამარტყა არ ვიცი, ალბათ რაღაც ადამიანური კიდევ იყო მასში დარჩენილი.
დავტაცე ხელი ფეხიდან გამძვრალ ფეხსაცმელს და გავიქეცი მოპირდაპირე მხარეს მხატვრის სახლთან მდგარ სასწრაფო მანქანებისკენ. მინდოდა ჩემი მეუღლე მეპოვნა, მაგრამ ეს შეუძლებელი აღმოჩნდა, რადგან ორივე მხარეს ჯარისკაცები იდგნენ და გასვლის საშუალებას არ გვაძლევდნენ.
უცებ გაისმა შუშების მსხვრევის ხმა. დავინახე როგორ ამტვრევდნენ მხატვრის სახლის კარების შუშებს ჯარისკაცები და როგორ შეცვივდნენ შიგნით. გავიგონე კივილი, იქ თავშეფარებულ ხალხს ურტყამენო. ერთი ჯარისკაცი აივანზე გამოვარდა და იქ გადმოკიდებული დროშა ჩამოაგდო. სასწრაფო დახმარების მანქანებთან მოყავდათ სისხლში მოსვრილი დაჭრილი და გულწასული ხალხი. ისინი ექიმებს და მილიციელებს მოჰყავდათ. ვუყურებდი, ჯარისკაცები როგორ ურტყამდნენ წაქცეულ ხალხს, როგორ მოსდევდნენ რბევას გამოქცეულ ახალგაზრდებს და გზადაგზა უმოწყალოდ ურტყამდნენ ხელკეტებს და ნიჩბებს.
ისტერიკაში ჩავარდნილი რამოდენიმე დაჭრილი ახალგაზრდა მიიწევდა ჯარისკაცებისაკენ, მაგრამ მათ სხვა ახალგაზრდები და მილიციის მუშაკები აკავებდნენ. დავინახე, როგორ ურტყამდნენ ჯარისკაცები მილიციის თანამშრომლებსაც, რომლებიც ხალხის გადარჩენას ცდილობდნენ.
ერთი სასწრაფო დახმარების მანქანა, რომელიც დაჭრილებით იყო სავსე, დაიძრა, რომ საავადმყოფოში წაეყვანა ისინი. ამ დროს მისცვივდნენ ჯარისკაცები, ხელკეტები დაუშინეს და ჩაულეწეს შუშები. მანქანამ ძლივს გაასწრო.
ასე ვიდექი თავზარდაცემული და გაოგნებული რამოდენიმე წუთი. ამ დროს ჩემთან მოვიდა მილიციის თანამშრომელი, ხელი მომხვია და მითხრა, გამომყევი, პიონერთა სასახლეში მიგიყვან, თორემ აქ შეიძლება მოგკლანო. პიონერთა სასახლეში ბევრი ხალხი იყო თავშეფარებული, რომლებიც ჩემსავით ასე თუ ისე გადარჩნენ. ცოტა ხანში ამოვიდნენ სასახლეში ექიმები და გვითხრეს, ჩვენ მოველაპარაკეთ ჯარისკაცებს, დაეწყვეთ და ჩვენი თანხლებით უვნებლად გაგატარებენ ძნელაძის ქუჩამდეო, ოღონდ ხმა არ გასცეთ და შეურაცხყოფა არ მიაყენოთო. მათი დახმარებით შევძელი სახლში დაბრუნება. ცოტა ხანში სახლში მოვიდა ჩემი მეუღლე, რომელიც ჩემსავით შემთხვევით გადარჩა.
1989 წ 11 აპრილი
გ.რ.
რუსთაველის საზოგადოებას
9 აპრილს, განთიადისას მომხდარი ამბების დროს, მე ჩემს ძმასთან ერთად ვიმყოფებოდი მთავრობის სასახლის წინა მოედანზე და იქ მომხდარ ტრაგედიას დავესწარი.
ვიჯექი მოშიმშილეების წინ, თოკებით გაკეთებული დერეფნიდან დაახლოებით 5-6 მეტრის დაშორებით. ჯარების შემოსვლამდე რამდენიმე წუთით ადრე ჩვენთან მობრძანდა წმინდა ილია II. მან გვითხრა, რომ ამბავი მიუღია ჯარების შემოსვლაზე და გვთხოვა, ყველანი ქაშუეთის ეკლესიის ეზოში შევსულიყავით. დაჩოქილი ხალხი დუმილით შეხვდა ამ სიტყვებს. ფეხი არავის მოუცვლია ადგილიდან, რადგან ფიცი გვქონდა დადებული, რომ არ მივატოვებდით მოშიმშილეებს. წმინდა ილიამ დაგვლოცა და წავიდა.
ამის შემდეგ მიკროფონით გამოაცხადეს, რომ შემოსული ტანკებისთვის და ჯარისკაცებისთვის გზა დაგვეთმო, გაგვეკეთებინა დერეფანი და არავითარი ძალა არ გვეხმარა მათ წინააღმდეგ. ხალხში რომ პანიკა არ შექმნილიყო, იქ მყოფნი მღეროდნენ ძველ ქართულ ხალხურ სიმღერებს, უკრავდნენ სალამურზე. ერთმა გოგონამ ცეკვა დაიწყო, მას ბიჭებიც აყვნენ.
ამ დროს დაიწყეს შემოსვლა ჯარებმა, რომლებსაც არავითარი წინააღმდეგობა არ შეხვედრიათ. ტანკებს უკან მოდიოდნენ ხელკეტებით, ფარებით და ნიჩბებით შეიარაღებული ჯარისკაცები. ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე ისინი უცებ გაიფანტნენ, ხალხში შეიჭრნენ და რამოდენიმე ჯგუფად დაგვყვეს. ლიდერებმა დაიძახეს: „ნუ გეშინიათ, ხალხო, ჩვენც თქვენთან ერთად ვართო“ და პირველები დაუხვდნენ ჯარისკაცებს.
ჯარისკაცები რომ მოდიოდნენ, ხელკეტებს ბარებზე ურტყამდნენ და თან გვაწვებოდნენ. ისე მივიჭყლიტეთ, რომ სუნთქვაც კი ძალიან ძნელი იყო. მერე, როდესაც ცოტათი შემოტრიალებაც კი გვიჭირდა, დაიწყეს ხელკეტებითა და გალესილი ნიჩბებით ცემა. ისროდნენ გაზს, რომელიც ცრემლს ადენდა და საშინელი სუნი ქონდა. მე თავზე ხელები დავიფარე, რომ ჯარისკაცებს რაიმე არ ჩაერტყათ, და თვალები დავხუჭე, რომ გაზს არ ემოქმედა. ასე მივყვებოდით მე და ჩემი ძმა ხალხის ჯგუფს. ვცდილობდით ერთად ვყოფილიყავით. ისიც კი ვუთხარი ჩემს ძმას, რომ აქედან ცოცხლები ვეღარ გავალთ-მეთქი.
არ ვიცი, იმ ღამეს როგორ გადავრჩი. ჯარისკაცები, რომლებიც წლოვანებით თითქმის ჩვენი ტოლები იყვნენ, რაღაც მხიარული სახეებით და ბოროტი, შემზარავი ღიმილით უმოწყალოდ და გამეტებით სცემდნენ ყველას: გოგოებს, ქალებს, ბიჭებს, კაცებს და მოხუცებს.
ჩემთან ახლოს ერთი ქალი ძირს დაეცა, მას ზემოდან დაეყარნენ სხვები. ვეღარ დგებოდნენ, რადგან სიმჭიდროვე იყო. თან ჯარისკაცები გვაწვებოდნენ და წაქცეულზე კიდევ რამოდენიმე კაცი ეცემოდა. ზოგს ვაყენებდით დიდი გაჭირვებით. ხან კი ჩვენ თვითონ ძლივს ვიკავებდით თავს, რომ არ წავქცეულიყავით. ამ არეულობიდან გამოსვლისას წავიქეცი და იმ ადგილას, სადაც ახლა ყვავილებს ალაგებენ, დავინახე მიწაზე დალაგებული ადამიანები, ალბათ დაჭრილები და დახოცილები, რადგან ბევრი მათგანი ადგილიდან არ იძვროდა. მათ თავზე ედგნენ ჯარისკაცები და ისეთივე საზარელი სახეებით იყურებოდნენ. ჩემი თვალით დავინახე, რომ ხელ-ხელ ჩაკიდულ ბიჭს და გოგოს, რომლებიც უკვე მირბოდნენ, როგორ ჩაარტყა ხელკეტი კისრებში და ხმის ამოუღებლად ორივენი ძირს დასცა ჯარისკაცთა მწკრივიდან გამომხტარმა ჯარისკაცმა.
9 აპრილის საშინელი, საზარელი ღამე მე ჩემს სიცოცხლეში არ დამავიწყდება. აქამდე ფაშისტებს მხოლოდ კინოში ვნახულობდი, იმ ღამეს კი ჩემი თვალით ვნახე ნამდვილი ფაშისტები, ნამდვილი მხეცები.
გწერთ 15 წლის გ. რ.
1 ექსპერიმენტული სკოლა
11.4.89წ.
აქვე, გთავაზობთ წერილების სკანირებული ვერსიებიდან რამდენიმეს
წერილების სრულად ნახვას, მათ შორის, მათი დასკანერებული ვერსიის წაკითხვას ამ გვერდზე შეძლებთ.