ფოტოგრაფია ხელოვნების ის დარგია, რომელსაც, ერთი მხრივ, შეუძლია შემოინახოს დრო და მომენტი, მოგვიყვეს ამბებზე, რომლებიც რეალურ დროში სხვადასხვა დროსა და სივრცეში ხდებოდა თუ ხდება. ამასთან, გვაზიაროს იმ დაფარულ, ფოტოგრაფის თვალისთვის ხილულ მშვენიერებას, სიღრმეს, რაც ხშირად რიგით, არაფრით გამორჩეულ გამოცდილებად გვეჩვენება. ხელოვანის პირადი პერსპექტივა, ის, როგორ ხედავს გარემოსა და ადამიანებს, საყოველთაო გამოცდილებად იქცევა, რომლის გავლით პირადი გამოცდილების სხვა თვალით დანახვის შესაძლებლობა გვეძლევა.

ფოტოგრაფიის დახმარებით მე-20 საუკუნის ისტორიული ქარცეცხლის, პოლიტიკური ძვრების, სოციალური მოძრაობების მშრალ ფაქტებთან ერთად, ადამიანები და პროცესები ჩვენი თვალისთვის დღემდე ხილულია. ფოტოგრაფია გვეხმარება დავინახოთ  სუბკულტურები, თანაზიარი ვიყოთ სხვადასხვა იდენტობის მქონე ადამიანების გრძნობების, დაფლული, დიდი პროცესებით გადაფარული ამბების თუ სისტემის გულგრილობასთან მარტო დარჩენილთა გამოცდილებები, ურთიერთზრუნვა, სიყვარული, სიხარული, საკუთარი თავის ძიების პროცესი თუ პროტესტი, რომელიც გაბატონებულ დღის წესრიგს მიემართება.

სტატიაში ჩამოთვლილი ხელოვანების ნამუშევრებზე დაკვირვებით მიხვდებით, რამდენად მნიშვნელოვანია ფოტოგრაფია დროისა და ზოგჯერ საზოგადოებისთვის უხილავი ადამიანების გამოცდილებების დოკუმენტირებისთვის და რამდენად მძლავრი საშუალებაა, რომ ერთი შეხედვით ტრივიალური ამბები უცვეთ, მუდმივად ამაღელვებელ გამოცდილებებად დავინახოთ.

პიტერ ჰუჯარი

პიტერ ჰუჯარი დიდებული ამერიკელი ფოტოგრაფი 70-იანი და 80-იანი წლების ნიუ იორკის არტისტების, მუსიკოსების, მწერლებისა და პერფორმერების წრეში ერთ-ერთი გამორჩეული ფიგურა იყო. ჰუჯარს, როგორც ფოტოგრაფს, მრავალი ინტერესი ჰქონდა — ფოტოებზე აღბეჭდავდა მეგობრების, გარემოცვისა თუ საყვარლების სახეებსა და ემოციებს, შიშველ სხეულებს, პეიზაჟებს და ფერმაში გატარებული ბავშვობის შთაგონებით იღებდა ცხოველების პორტრეტებს.

პიტერ ჰუჯარი 1987 წელს, 53 წლის ასაკში, შიდსთან დაკავშირებული პნევმონიით გარდაიცვალა. სანამ ცოცხალი იყო, მისი ნამუშევრების სულ რამდენიმე სოლო გამოფენა მოეწყო, რომლებსაც დიდი გამოხმაურება არ მოჰყოლია, დაიბეჭდა მისი ფოტო წიგნი — სიცოცხლისა და სიკვდილის პორტრეტებიც. აღიარება კი მისი გარდაცვალების შემდეგ ეღირსა და დღემდე პოპულარობით სარგებლობს.

გალერისტი არნი გლიმჩერი იხსენებდა, “პიტერი ყოველთვის კამერით დადიოდა, მუდმივად საქმით შეპყრობილი და გარემოცვისგან განცალკევებული. საკუთარ ხელობას ძალიან სერიოზულად უდგებოდა, მაგრამ არ ადარდებდა ხალხისგან აღიარება, მეტიც, გაურბოდა, რამაც მის კარიერას ავნო, მაგრამ თვით მას კი არგო”.

ნან გოლდინი

ნან გოლდინიც ყველა დროის გამორჩეულ ფოტოგრაფებს შორის არის. მასზე დიდი გავლენა იქონია პიტერ ჰუჯარის სტილმა — ჰუჯარი და გოლდინი საერთო არტისტულ წრეში იყვნენ, ისიც ნიუ იორკის ქვიარ სუბკულტურის ფოტოებს იღებდა. გოლდინმა ადრეული ასაკიდანვე დაიწყო ქვიარ ადამიანების პორტრეტების გადაღება. 70-იანი და 80-იანი წლები კი სრულად მიუძღვნა ურთიერთობების, ადიქციის, სექსუალობის, აივ/შიდსის კრიზისის პირისპირ მარტო დარჩენილი ქვიარ ადამიანების ფოტოებზე შემონახვას.

გოლდინის ადრეული წლებიდან ყველაზე გამორჩეულია მონოგრაფია — სექსუალური დამოკიდებულების ბალადა. ფოტოგრაფის ნამუშევრები იფინებოდა და დღემდე პოპულარულია სახელოვნებო სივრცეში გალერეებისთვისა და ფესტივალებისთვის.

80-იანმა წლებმა მისი გარემოცვის არაერთი წევრი შეიწირა, გოლდინი კი 90-იანი წლების დასაწყისში სარეაბილიტაციო კლინიკაში აღმოჩნდა, სადაც ადიქციას მკურნალობდა. ამ პერიოდის შემდეგაც გააგრძელა საკუთარი ცხოვრების გულწრფელად აღბეჭდვა, თუმცა ფოკუსი ასაკის მატებასთან შეცვალა და მიტოვებული, გარიყული ახალგაზრდობის ფოტოებიდან მშობლობის გამოცდილებისა და ოჯახური ამბებისკენ მიმართა.

რობერტ მეპლტორპი

რობერტ მეპლტორპი, შესაძლოა, პატი სმიტის ქართულად ნათარგმნი წიგნიდან — უბრალოდ, ბავშვები გახსოვდეთ. ფოტოგრაფი და ლეგენდარული მუსიკოსი მცირე დროით  შეყვარებულები იყვნენ. ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ამერიკელი ფოტოგრაფიც 70-იანი და 80-იანი წლების ნიუ იორკის შემოქმედებითი სცენის გამორჩეული ფიგურა იყო. მეპლტორპმა ფოტოგრაფია ახალი ტექნიკებითა და გამომსახველობითი ხერხებით გაამდიდრა. ის ერთ-ერთი იყო იმ ხელოვანებს შორის, ვინც იმ დროის მაჯისცემა ფოტოებზე შემოინახა — აღბეჭდავდა არტისტებს, მუსიკოსებს, კინო ვარსკვლავებს, მუშაობდა კომერციულ პროექტებზე და ქმნიდა გარეკანის ნამუშევრებს მუსიკალური ალბომებისთვის, განსაკუთრებით დაინტერესებული კი S&M (სადომაზოხიზმი) ანდერგრაუნდ სცენით იყო.

მისი ნამუშევრები, რომლებიც სექსუალური სუბკულტურის წევრებს და ფოტოები, რომლებიც შიშველ სხეულებს ასახავდა, საზოგადოებისთვის შოკისმომგვრელი იყო. რობერტ მეპლტორპი კი ამბობდა, რომ სიტყვა შოკისმომგვრელი მისი ნამუშევრების დასახასიათებლად გამოყენება არ მოსწონდა, “მოულოდნელი” გამოცდილების შექმნა კი ნამდვილად სურდა.

“ვეძებ იმას, რაც არასდროს მინახავს.. ფოტოების გადასაღებად შესაბამისი მომენტების შემსწრე ვიყავი და თავს ვალდებულად ვგრძნობდი, რომ ასეც მექნა”, — ამბობდა ის.

1988 წელს, მეპლტორპს შიდსის დიაგნოზი დაუსვეს, თუმცა ამას ხელი არ შეუშლია, რომ შემოქმედებითი ძიება გაეგრძელებინა და აქტიურად ემუშავა. იმავე წელს მოეწყო მისი პირველი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გამოფენა. მეპლტორპი მომდევნო წელს, 42 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მისი ფასდაუდებელი, გაბედული და შთამბეჭდავი შემოქმედებითი მემკვიდრეობის ხილვისას მიხვდებით, რატომ ითვლება მე-20 საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან არტისტად.

ლაურა აგილარი

ლაურა აგილარი ჩიკანა (ტერმინი, რომელიც თავდაპირველად ღარიბი მექსიკელების შეურაცხყოფისთვის გამოიყენებოდა. აღნიშნული ტერმინის საკუთარი იდენტობის გამოსახატად გამოყენება მექსიკელ-ამერიკელმა ადამიანებმა მოგვიანებით დაიწყეს — ისინი ამერიკულ ნაწილზე უპირატესად მექსიკურ ფესვებს თვლიდნენ და მას იძიებდნენ) ფოტოგრაფი იყო, რომელიც პორტრეტებით არის ცნობილი. ხელოვანი ფოკუსში აქცევდა ლათინო-ამერიკელ ადამიანებს და იკვლევდა გენდერის, სექსუალობის საკითხებს, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს აღბეჭდავდა და ათწლეულების წინ ცდილობდა, რომ სილამაზის გაბატონებული სტანდარტები დაერღვია — ფოტოებზე საკუთარი თუ სხვების ბუნებრივ სხეულებს ასახავდა და მათ სილამაზეს გვიჩვენებდა.

აგილარს გულშემატკივრები სიცოცხლეშიც ჰყავდა, თუმცა ამერიკულ სახელოვნებო სივრცეში ბოლომდე ვერ შეძლო თავის დამკვიდრება, რაც, ალბათ, მეინსტრიმის მიღმა სახეებისა და ამბების ძიებითა და ხშირად, მწვავე პოლიტიკური ნამუშევრებით უნდა იყოს განპირობებული, რასაც ამერიკაში მცხოვრები მექსიკელების მიმართ არსებული დისკრიმინაციული დამოკიდებულება ემატება. აგილარის ნამუშევრები მისი სიკვდილის შემდეგ მაინც დააფასეს და რამდენიმე მასშტაბური გამოფენაც გაიმართა.

ლაურა აგილარის ერთ-ერთი გამორჩეული ნამუშევრების სერია — ლათინა ლესბოსელები მცდელობა იყო, რომ ლათინო-ამერიკელი ლესბოსელი ქალები გაეძლიერებინა, იდენტობის თავისუფლად მიღებისთვის სივრცე შეექმნა, როგორც თვითონ ამბობდა, ეს იყო “რესურსი განათლებისთვის”.

უოლტერ პფაიფერი

შვეიცარიელმა ფოტოგრაფმა უოლტერ პფაიფერმა ფოტოების გადაღება 1971 წელს დაიწყო, მას შემდეგ, რაც პოლაროიდი იყიდა, იქამდე კი მხატვარი და გრაფიკული დიზაინერი იყო. პოპ არტითა და ენდი უორჰოლით შთაგონებული ხელოვანის 70-იანი და 80-იანი წლების ფოკუსი ციურიხის ანდერგრაუნდ სცენას მიემართებოდა. მისი ჰიპერრეალისტური ნამუშევრების გმირები ძირითადად მისი მეგობრები, ნაცნობები, წვეულებების სტუმრები ხდებოდნენ. 1974 წელს შვეიცარიის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ხელოვნების მუზეუმი მისი ნამუშევრების სერიით, ტრანსგენდერი მოდელის შავ-თეთრი ფოტოებით დაინტერესდა, რაც პფაიფერის ხანგრძლივი და წარმატებული კარიერის დასაწყისად ითვლება.

უოლტერი ტექნიკურ სიზუსტეს არ ეძებს — მის ფოტოებში სხეულების მოძრაობა, ემოციები ლინზაშია გატარებული, რასაც მისთვის დამახასიათებელი ფერები კიდევ უფრო დაუვიწყარ ვიზუალურ გამოცდილებად აქცევს. პფაიფერი დაინტერესებულია კაცის სხეულით, ყურადღებას მიმართავს ახალგაზრდებზე და იდენტობის ძიებაზე. მის ნამუშევრებში ერთიანდება იუმორი, გლამური, კიჩი, სიშიშვლე — ფოტოგრაფი ოსტატურად აზავებს ჟანრებსა და ტექნიკებს, ქმნის პორტრეტებს, პეიზაჟებს, რომლებსაც სხვა ხელოვანების ნამუშევრებისგან მარტივად გამოარჩევთ.

უოლტერ პფაიფერი დღესაც ციურიხში ცხოვრობს და მუშაობს, თანამშრომლობს ცნობილ გამოცემებთან, მოდის სახლებთან, მისი ნამუშევრები კი მსოფლიოს წამყვან სახელოვნებო გალერეებში იფინება. ხელოვანი თანაბარი წარმატებით მუშაობს, როგორც პირად პროექტებზე, ისე კომერციულ დაკვეთებზე.

ამბობს, რომ მის ფოტოებზე გამოსახული ობიექტებისგან ყოველთვის ითხოვს, რაღაც უფრო მეტს, ვიდრე სილამაზეა, რადგან მხოლოდ სილამაზე ძალიან მოსაწყენია.