კითხვა კიდევ უფრო სასიამოვნოა, როცა პერსონაჟებთან თანხვედრას ვპოულობთ და მათი გამოცდილება ჩვენსას ნაწილობრივ მაინც ირეკლავს. ამგვარად ვამყარებთ ნაწარმოებთან და პერსონაჟებთან კავშირს. ასწლეულები ლიტერატურა მხოლოდ ჰეტერო ისტორიებს ჰყვებოდა, ავტორებმა პირად გამოცდილებებზე თუ სრულად გამოგონილ ქვიარ პერსონაჟებზე წერა არც ისე დიდი ხნის წინ დაიწყეს. ბოლო დროს კი, ქვიარ ლიტერატურა სულ უფრო მძლავრია.
ქართულად ნათარგმნ ნაწარმოებებში, რომლებიც ქვიარ ადამიანების ცხოვრებას ასახავს, დიდი არჩევანი არ გვაქვს, თუმცა წლების განმავლობაში არაერთი კარგი ან არც ისე ურიგო წიგნი ითარგმნა. სტატიაში 5 მათგანს აღმოაჩენთ.
როგორ ვისწავლე სიყვარული — ლიზ ტრამბლე
კანადელ-ფრანგი მწერლის, ლიზ ტრამბლეს როგორ ვისწავლე სიყვარული 2018 წელს გამოიცა. ნაწარმოების ფრანგულენოვანი სახელი პირდაპირ ითარგმნება როგორც — მხეცების ჩვევები და ალბათ, ეს ორიგინალი სათაური უკეთ ხსნის, რაზეა წიგნი.
ესაა ამბავი ხანში შესულ კაცზე, რომელიც ქალაქიდან ბუნებაში გადასახლდება და ძაღლთან ერთად მარტოსულ ცხოვრებას იწყებს. მარტოობაში საკუთარ განვლილ გზაზე, ოჯახურ ურთიერთობებსა და იმ შეცდომებზე ფიქრობს, რომელთა გამოსწორება აღარ შეუძლია.
მთავარი გმირის შვილი, კაროლი მასტექტომიის (ძუძუს მოკვეთა) გაკეთებას აპირებს, რადგან უნდა უსქესო იყოს. მამა, რომელსაც მთელი ცხოვრება არ აინტერესებდა შვილი და ცოლი, ამას ეგუება — არც 32 წლის შვილის გადაწყვეტილებაზე ეთქმის სიტყვა და უკვე ასაკში მოხელთებული სიკეთეც იმავეს კარნახობს.
“მას არ სურდა, ქალის გარეგნობა ჰქონოდა, არც ქალის და არც კაცის. მხოლოდ და მხოლოდ ის უნდოდა, რომ მკერდის ადგილი მოსწორებული ჰქონოდა”.
კაროლი რთულ სამედიცინო პროცედურებს მარტო უმკლავდება, მშობლებისგან სრულად დისტანცირებულია და ამ პროცესში მათი დანახვა არ სიამოვნებს. სიუჟეტის განვითარებასთან ერთად, წარსულის ფრაგმენტებით ვიგებთ, რამდენად უცხოები იყვნენ ოჯახის წევრები ერთმანეთისთვის, როგორ ვერ ახერხებდნენ ერთმანეთის მხარდაჭერას, როგორ იქცა მარტოსულობა მათ თანმდევად.
ესაა ნაწარმოები ცხოვრებაზე, ცვლილებებზე, დანაკარგებზე, ჩვევებზე, რომლებიც ჩვენ, მხეცებს გვაქვს — როგორ დავეძებთ მარტოობას, მაგრამ ვერ ვთმობთ ადამიანურ კავშირებს, როგორ ვეჯაჭვებით წვრილმანებს, როგორ ვცდილობთ ჩვენი კონტროლის სივრცე მოვსაზღვროთ და გარემოზე ძალაუფლება მოვიპოვოთ, საკუთარი სხეული დავიმორჩილოთ, როგორ ვსწავლობთ სიყვარულს და ვეჩვევით ყოვლისმომცველ მოლოდინთან ერთად ცხოვრებას, რომელიც ზოგჯერ სასიკეთო ამბებს მოასწავებს, ზოგჯერ კი — სამწუხაროს.
მოზარდები მღვიმიდან — ემანუელე პაგანო
ემანუელე პაგანოს მოზარდები მღვიმიდან 2007 წელს გამოიცა და მწერალმა ნაწარმოებისთვის ევროკავშირის ლიტერატურული პრემია მიიღო.
მოზარდები მღვიმიდან სასკოლო ავტობუსის მძღოლის, ახალგაზრდა ადელის პირველ პირში მოყოლილი ამბავია, რომელიც ბავშვობის, მოზარდობისა და ზრდასრულობის მოგონებებისგან შედგება და ტრანსგენდერი გოგოს გამოცდილებას ასახავს.
ადელის იდენტობის ძიების გზას რთულ გამოცდილებად, ერთი მხრივ, ოჯახის წევრების დამოკიდებულებები აქცევს. უფრო ზუსტად, უმცროსი ძმის, რომელიც ნაწარმოებში იმ გარე მზერად გვევლინება, რომელიც ადამიანის პირველად გამოცდილებას, სხეულებრივ და ემოციურ ცვლილებებს უარყოფს და მის კონტროლს ცდილობს. ხოლო, მეორე მხრივ, სოფლის გარემო და ინტენსიური კავშირები იქცევა ბარიერად, რომლისგან თავის დაღწევა ადელს საკუთარ ცხოვრებაზე კონტროლის მოსაპოვებლად, თავისუფლებისთვის სჭირდება.
“ერთ დღესაც ჩემი მეორე სახელით მომმართავს, ერთ დღესაც მისთვის მისი უფროსი და — ადელი ვიქნები”, — ვკითხულობთ პერსონაჟის სიტყვებს და იმ ურთიერთობის შესახებაც ვიგებთ, რაც მას თანატოლებთან ჰქონდა — “ბიჭები “გოგოდ ვერ დაბადებულს” მეძახდნენ, მე კი დიდხანს იმით ვერთობოდი, რომ ვპასუხობდი: ერთ დღესაც გოგოდ დავიბადები”.
კითხვისას ვაკვირდებით მის ზრდას, პიროვნების ჩამოყალიბების ხანგრძლივ პროცესს, რომელიც საკუთარი თავის მოპოვების, კავშირების გადაფასების, სახლის მიტოვებისა და დაბრუნების ჯაჭვია.
“როდესაც ხელში ავიღე ჩემი ახალი პირადობის მოწმობა, დიდხანს ვაკვირდებოდი სქესის გრაფას, იქ ჩაწერილ “მდ”-ს და ჩემს ახალ სახელს. ასე მეგონა, ავტირდებოდი”.
ადელი საკუთარი თავის მოპოვებას წარმატებით ახერხებს, უკვე მოგვიანებით, მშობლიურ სოფელში დაბრუნებული ფიქრობს კიდეც, “ხელახლა ავივსე პეიზაჟით. მე შევიცავ ჩემს მშობლიურ მხარეს. ის მავსებს, ის მყოფნის”.
თუმცა, საკუთარი თავის მოპოვების მიუხედავად, ამოუწურავია ის სირთულე, რაც ძმასთან უწყვეტ კავშირს მოაქვს — ის სხვადასხვა გზით ცდილობს, ადელის გადაწყვეტილებებზე კონტროლი ჰქონდეს, მსხვერპლის როლს ირგებს, მას ოპერაციის სანაცვლოდ ალტერნატივებს სთავაზობს, ძალადობით ცდილობს, რომ ცვლილება არ დაუშვას.
“სურდა, ისეთ უჯრედში მოვეთავსებინე, რომელიც ცოტათი მაინც მისაღები იყო მისთვის. ზოგიერთ წერილში ცდილობდა, დავერწმუნებინე და მეღიარებინა, რომ ჰომოსექსუალი ვიყავი, რადგან მისთვის შეუძლებელი იყო იდენტობისა და სექსუალობის ერთმანეთისგან გამიჯვნა”.
მოზარდები მღვიმიდან ტრანს გამოცდილების, ოჯახური მიჯაჭვულობის, ბავშვობის, მოზარდობისა და ზრდასრულობის თანმდევი გამოწვევების, სხეულებრივი და ემოციური ცვლილებების, სიყვარულისა და თვითძიების გულწრფელი ამბავია.
ყოველი მათგანის ამბავი — ლეონარდ კოენი
“წმინდანია ადამიანი, რომელმაც შორეულ შესაძლებლობას მიაღწია. ამ შესაძლებლობის ახსნა შეუძლებელია. ეჭვი მაქვს, სიყვარულის ენერგიის ამბავი იქნება”.
ძნელად მოიძებნება ადამიანი, რომელსაც ლეონარდ კოენის მუსიკა არ მოუსმენია, ბევრმა ალბათ ისიც იცის, რომ კოენი შესანიშნავი პოეტი იყო. გარდა ამისა, ლეონარდ კოენს დაწერილი აქვს მოთხრობები და ორი რომანი, მათ შორის, ყოველი მათგანის ამბავი.
ყოველი მათგანის ამბის ცენტრში სამი პერსონაჟია — უსახელო მთავარი ნარატორი, მისი ცოლი ედიტი და მეგობარი და საყვარელი, რომელიც უბრალოდ მოიხსენიება, როგორც ფ. სამივე პერსონაჟი, რომელიც სასიყვარულო სამკუთხედშია ჩაბმული, შეპყრობილია, სექსუალური, სულიერი თუ კიდევ სხვაგვარი მიჯაჭვულობა აქვს მე-17 საუკუნეში მცხოვრები ახალგაზრდა გოგოს, კანადის მკვიდრი მოსახლეების წარმომადგენლის, კატრინ ტეკაკვიტას მიმართ. ტეკაკვიტა თვითუარყოფის, თვითგანადგურების გზას გადის და მრავალი საუკუნის შემდეგ კათოლიკური ეკლესია წმინდანად შერაცხავს.
ნაწარმოები ნათლად გვიჩვენებს, რომ ლეონარდ კოენს სიტყვის ფლობის გასაოცარი ძალა აქვს — ის ახერხებს, რომ სულიერი, სექსუალური, რომანტიკული, რელიგიური ძიებების ამბავი თავბრუდამხვევად მოჰყვეს, ერთმანეთში გააზავოს სხვადასხვა სტილი და განცდა, უნიკალური ნაწარმოები შექმნას, რომელიც ყველასთვის კარგად ნაცნობი მუსიკოსის, ახალ, არანაკლებ ამაღელვებელ მხარეს გვაცნობს.
“ჩვენი სიყვარული არ მოკვდება. ისტორიიდან ამოვიზარდე, რომ მეთქვა. ერთმანეთს შევინარჩუნებთ ორი მამონტის მსგავსად, მოახლოებული გამყინვარების ხანის კიდეში, გულწრფელ თამაშში გართულები, ერთმანეთს ეშვებით რომ მიეჯრებიან. ჩვენი ქვიარ სიყვარული ჩვენი კაცობის ხაზებს მყარად და სუფთად შეინარჩუნებს, განსხვავებულ საქორწინო სარეცლებში საკუთარი თავების გარდა, არავის ჩავაწვენთ და ჩვენი ქალებიც საბოლოოდ შეგვიცნობენ”.
ნაწარმოების წაკითხვა, გააზრება მრავალი სხვადასხვა მნიშვნელობით შეიძლება. ერთი მხრივ, ტექსტი ნელ-ნელა შლის ზღვარს გასხივოსნებას, შორეულ შესაძლებლობასა და სექსუალურ მიჯაჭვას, ვნებას შორის. ამ ორ, ერთი შეხედვით საპირისპირო მოცემულობას ერთმანეთთან შეჭიდულად გვიჩვენებს. შორეული შესაძლებლობის მიღწევის ორივე გზა თვითუარყოფის, თვითგანადგურების, ჩვენს ირგვლივ არსებული საზღვრებისა და მნიშვნელობების, წესრიგის რღვევის ღერძს მიჰყვება.
თუმცა, მეორე მხრივ, ურთიერთობების დინამიკა, პარალელად ჩართული მე-17 საუკუნის ამბები, პერსონაჟების განვითარება (განსაკუთრებით ედიტის გადაწყვეტილება) კიდევ უფრო მნიშვნელოვან, ღრმა შრეს აშიშვლებს ან მინიშნებას იძლევა. ნაწარმოების მთხრობელი ამბის დასაწყისშივე მოიხსენიებს თავს “ბებერ სწავლულად”, რომელიც განადგურების პირას მყოფ ინდიელთა ტომს სწავლობს, სწორედ ამ ხალხის წევრია ედიტი.
ნაწარმოებში მკვიდრი ტომების გაქრობის პირას ყოფნა ან გაბატონებული დასავლური დღის წესრიგისთვის უცხო მცირე ხალხების დამორჩილების, გარე დამკვირვებლის მზერაში გატარების, “სხვების” ახსნად და გასაგებ მდგომარეობაში ჩაყენების მცდელობა “ბებერი სწავლულისა” და ფ.-ს პორტრეტს სხვაგვარად გვიჩვენებს. ისინი ექსპლუატატორები არიან, რომლებიც შეპყრობილი არიან “ჩაგრული” ხალხით, ადამიანებით, მათი სიმბოლოებით და არსებითი გააზრების გარეშე ქმნიან საკუთარ, მათთვის გასაგებ, ფრაგმენტულ ყალიბს, რომელშიც ედიტის, კატრინის თუ გაქრობის პირას მყოფი ინდიელთა ტომის რეალობა, ნამდვილი გამოცდილება უნდა ჩამოესხას — ანუ განადგურდეს.
ნაწარმოების კითხვისას იმ აზრს დაიჭერთ, დაიმახსოვრებთ, რომელიც თქვენთვის მნიშვნელოვანია. თუმცა, მიუხედავად ინდივიდუალური გააზრებისა, ყოველი მათგანის ამბავი მარტივად დასახასიათებელი არ არის. ეს ამბავია სიყვარულის ძიებაზე, გლოვაზე, მარტოობის შიშზე, ვნებაზე, რომელიც თავის ნებაზე გვატრიალებს, შორეულ შესაძლებლობაზე, რომლის მოხელთებისთვის გზამკვლევი არ არსებობს, თვითუარყოფაზე, სხვების განადგურების უკონტროლო სურვილზე, მიღმიერ ძიებებზე, დასავლურ კულტურაზე, რომელიც მჩაგვრელია და ამავდროულად ჩაგრული — ესაა ამბავი ყოველივე ზემოთ ჩამოთვლილის და კიდევ ბევრად მეტის.
ნიღბის აღსარება — იუკიო მიშიმა
იუკიო მიშიმას ცხოვრება და მისი შემოქმედებაც გარკვეულწილად განსაზღვრა რიტუალური თვითმკვლელობის აქტმა, რომელიც მწერალმა 45 წლის ასაკში ჩაიდინა. მიშიმას გზა, თამაში, ცხოვრების პერფორმანსად წარმოსახვა, თვითგააზრებები ჯერ კიდევ ადრეულ ნაწერებში ჩანს, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი კი 24 წლის ასაკში დაწერილი ნიღბის აღსარებაა. ესაა ავტობიოგრაფიული ნაწარმოები ახალგაზრდა ბიჭზე, რომლის თვითგამორკვევის, მისწრაფებებისა და სურვილების, ცხოვრების განმსაზღვრელი სახე-ხატების შემეცნების ამბავს მცირე ასაკიდან ზრდასრულობამდე ვადევნებთ თვალს.
მიშიმა 12 წლის იყო, როცა გვიდო რენის ნახატი წმ. სებასტიანი ნახა და ეს გამოცდილება ნამუშევარზე გამოსახული სხეულისადმი სექსუალურ ლტოლვად იქცა. ნიღბის აღსარებაში წმ. სებასტიანისადმი ლტოლვა — ნახატზე გამოსახული სხეულებრივი მშვენიერება, ფიზიკური ტანჯვა (სისხლიანი სიკვდილი) და მიღმიერისკენ მიტრიალებული მზერა გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა. მიშიმამ ჰომოსექსუალობის თვითგააზრება სწორედ ამ ნამუშევარში ამოკითხულ მნიშვნელობებზე დააფუძნა და მისი ცხოვრებაც ამ ნახატმა განსაზღვრა.
ნაწარმოების მთხრობელი, ისევე როგორც მიშიმა, სუსტი ბავშვი იყო, რომელიც საერთოს ვერ პოულობდა გარშემომყოფებთან, საყოველთაო წესრიგიდან ამოვარდნილი იყო და სულ მცირე ასაკიდან აღელვებდა კაცის სხეული. თუმცა ეს ლტოლვა ყოველთვის შეჭიდული იყო სხეულებრივ სისავსესა და მიღმიერ, ზედაპირული შრის მიღმა არსებულ გააზრებებზე.
ნიღბის აღსარების მთხრობელი 4 წლის ასაკში განცდილ პირველ მოგონებას იხსენებს, როცა ღამის ფეკალიების შემგროვებელი ბიჭი ნახა, რომელიც დაღმართზე ეშვებოდა და მოტკეცილი ლურჯი შარვალი ეცვა.
“თითქოს წინასწარ ვიგრძენი, რომ ამ სამყაროში მწველზე მწველი სურვილი არსებობს. თვალწინ მედგა ის ბინძური ბიჭი და სურვილი მკლავდა, რომ მისნაირი გავმხდარიყავი”.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გახსენება კი სიკვდილთან არის დაკავშირებული, ალბათ, აქედან უნდა იწყებოდეს თვით მიშიმას ორიენტირება სიცოცხლისა და სიკვდილის ურღვევ კავშირზე.
“გავიზარდე ჩახუთულ ოთახში, რომელშიც მოხუცისა და ავადმყოფობის სუნი იდგა. მთელ დღეებს იქ ვატარებდი, ბებიაჩემის ხველითა და ავადმყოფობით გაჟღენთილ ოთახში”.
ნიღბის აღსარება მოზარდობის სექსუალური თამაშების, ლტოლვის, ტრაგიკულობისადმი მიზიდულობის კომპლექსურ ამბავს გვიყვება, რომლის მთავარი გმირი, რომელსაც სუსტი სხეული აქვს, შვებას პოულობს, ეჯაჭვება ჯარისკაცებს, რომლებიც საგმირო საქმეებს სჩადიან, ოფლის სუნი ასდით და სისხლიანი სიკვდილი ელით. მოხუცებულის უძლურებისა და ახალგაზრდა წამებულის სხეულებრივ მშვენიერებაზე დაკვირვებით, მათი შეპირისპირებით კი აყალიბებს არჩევანს, აღქმას, რომლის ცენტრში თვით ავტორიც არის, რომლის სხეულმა უნდა გაიმეოროს დასასრული, რომელიც წმინდა სებასტიანს ხვდა წილად.
დაზაფრული ატლანტები — ნიკოლას მელინი
ლუსი და იზაბელე შეყვარებულები არიან. ლუსი იზაბელეზე მუდმივად ბრაზობს, მისგან ზრუნვას, ალერსს ითხოვს სანაცვლოდ კი არასდროს უბრუნებს იმავეს. ცდილობს, შეყვარებულისგან ფულის მშოვნელი, საქმიანი ადამიანი გამოძერწოს, საკუთარ გადაწყვეტილებებს დაუქვემდებაროს. იზაბელე კი იტანჯება, ბრალს სდებს ლუსის, მაგრამ ხშირად ისე დატრიალდება ამბავი, რომ დამნაშავედ თვითონ გრძნობს თავს, მოსწონს მისი საქმიანობა, ფიქრობს, რომ ლუსი ლტოლვილების დახმარებით კეთილ საქმეს აკეთებს.
ნიკოლას მელინის დაზაფრული ატლანტები ტოქსიკურ ურთიერთობაში მყოფი ლუსისა და იზაბელეს ამბავია. ნაწარმოები თვითმფრინავში მყოფი იზაბელეს სცენით იწყება — თვითმფრინავის მგზავრებისა და თანამშრომლების ურთიერთობა, ფულის დაცინცვლის გზები, ფრენისას სრულიად არასაჭირო სერვისების, რეკლამებისა და პროდუქტების, პრივილეგირებული ადამიანების ყოფა და ლტოლვილების გამოცდილებები დაზაფრულ ატლანტებში ერთმანეთთან არის შეპირისპირებული.
ლუსი და იზაბელე პრივილეგირებული ადამიანები არიან, რომლებიც პასიური თუ აქტიური მეთოდებით ანადგურებენ ერთმანეთს, ტოქსიკური ურთიერთობა კი აშკარა, დამზაფვრელ ფსიქოლოგიურ ძალადობამდე მიდის.
იზაბელე ცდილობს, ლუსის ქცევებს გამართლება უპოვოს, საკუთარ თავში ეძებოს დანაშაული ან მათი გაქარწყლება ხუმრობით სცადოს, თუმცა სიტუაციაზე კონტროლის აღება უჭირს.
“ვინ იცის, იქნებ ტკივილი, რომელიც ლუსიმ ჩემში გამოიწვია, იმ ტკივილს ჰგავს, დიდი ხნის წინ თავად რომ განიცადა?!”
ურთიერთობა გვერდიდან გვერდამდე მძიმდება, ლუსი სულ უფრო მძაფრად გრძნობს წნეხს, ჩაგვრას, რომელიც ანადგურებს, “ცახცახებს” როცა ლუსის სახლში დაბრუნების დრო უნდა დადგეს.
“მეც ხომ შემიძლია, ვუთხრა, რა მიყვარს და რა არ მომწონს?! მეც აქ ვცხოვრობ. ეს ურთიერთთანხმობით უნდა ხდებოდეს. ამის უფლება ერთნაირად გვაქვს! არადა, რატომღაც მხოლოდ ლუსი მაძლევს შენიშვნებს, და, თან მმოძღვრავს”.
დაზაფრული ატლანტები პრივილეგირებულ ადამიანებზეა, რომლებიც სასიკეთო საქმეს თვითკმაყოფილებისთვის აკეთებენ, გარემოს საკუთარ ნებას უმორჩილებენ, პირად ტრავმებს სხვის სამართავად, დასაჩაგრად, ურთიერთობის ყველა სიამეს კი საკუთარი თავისკენ მიმართავენ.