17 მაისი ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეა (ინგლ. IDAHOBIT), რომელიც ეძღვნება LGBTQ+ თემის მიმართ არსებული დისკრიმინაციისა და ძალადობის შესახებ ცნობიერების ამაღლებას. ამ მნიშვნელოვან დღეს გლობალურად აღნიშნავენ და მისი მიზანია, შეახსენოს ხალხს მიმღებლობისა და ინკლუზიურობის ხელშეწყობის მნიშვნელობა და მთელს მსოფლიოში ჯერ კიდევ მიმდინარე ბრძოლა თანასწორობისთვის.

17 მაისი ინდივიდებს, თემებსა და ორგანიზაციებს აძლევს იმის პლატფორმას, რომ დადგნენ LGBTQ+ ადამიანებზე არსებული უარყოფითი წინასწარგანწყობების წინააღმდეგ და ადვოკატირება გაუწიონ ისეთ სამყაროს, რომელშიც ყველას შეუძლია ღირსეულად და პატივისცემით ცხოვრება, განურჩევლად სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობისა.

ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღის ისტორია

ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე 2004 წელს დააარსა ფრანგმა აკადემიკოსმა და LGBTQ+ აქტივისტმა ლუი-ჟორჟ ტინმა, თუმცა პირველად ის 2005 წელს აღინიშნა.

ამ დღის აღსანიშნავად 17 მაისი შემთხვევით არ შერჩეულა — 1990 წელს, სწორედ ამ დღეს, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ (WHO) ჰომოსექსუალობა მენტალური აშლილობების სიიდან ამოიღო. ეს საკვანძო მომენტი ერთ-ერთი მთავარი თარიღია LGBTQ+ უფლებებისთვის ბრძოლის ისტორიაში და მან სექსუალურ ორიენტაციაზე გლობალური პერსპექტივების ცვლილებას დაუდო სათავე.

მისი გაჩენის დღიდან ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე საერთაშორისო მოძრაობად იქცა, რომელსაც 130-ზე მეტ ქვეყანაში აღნიშნავენ, მათ შორის, ბევრ ისეთ ქვეყანაში, სადაც ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის ურთიერთობები კრიმინალიზებულია. IDAHOBIT პირველად 2005 წელს აღინიშნა ისეთი ღონისძიებებითა და კამპანიებით, რომლებიც კონტინენტებს გადასწვდა. წლების განმავლობაში ამ დღის მასშტაბები გაიზარდა და მოიცვა არამხოლოდ ჰომოფობიასთან, არამედ ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლაც, რაც LGBTQ+ თემში არსებულ მრავალფეროვან გამოცდილებებსა და გამოწვევებს ასახავს.

2009 წელს ევროპარლამენტმა ოფიციალურად აღიარა ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე და წევრ სახელმწიფოებს მოუწოდა, მიეღოთ კონკრეტული ზომები ჰომოფობიისა და ტრანსფობიის წინააღმდეგ. ეს გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იყო პოლიტიკურ და სამართლებრივ ჩარჩოებში LGBTQ+ უფლებებისთვის ბრძოლის ყოველდღიურობად ქცევისთვის.

ამ დღის გლობალური წვდომა და გავლენა დროთა განმავლობაში იზრდება და ყოველ წელს ახალ ინიციატივებსა და LGBTQ+ პრობლემების გაზრდილ ხილვადობას უწყობს ხელს. დაწყებული მსვლელობებით და დამთავრებული საგანმანათლებლო აქტივობებითა თუ ადვოკატირებით, IDAHOBIT თანასწორობისთვის ბრძოლის გლობალური მოძრაობის ქვაკუთხედად იქცა, რომელიც ხელს უწყობს უფრო ინკლუზიური და სამართლიანი სამყაროს შექმნას.

მნიშვნელობა და გავლენა

ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღის მნიშვნელობა მდგომარეობს მის უნარში, სხვადასხვა წარსულისა და კულტურის მქონე ადამიანები გააერთიანოს დისკრიმინაციასთან ბრძოლის წინააღმდეგ. ის გაერთიანების წერტილს წარმოადგენს LGBTQ+ ადამიანების და მათი მხარდამჭერებისთვის და ქმნის სოლიდარობისა და საერთო მიზნის ქონის განცდას. LGBTQ+ თემის წინააღმდეგ არსებულ უსამართლობებზე ყურადღების გამახვილებით ეს დღე ხელს უწყობს სტერეოტიპებთან დაპირისპირებას, სტიგმის შემცირებასა და ურთიერთგაგების გაზრდას.

გარდა ამისა, IDAHOBIT-ის დამსახურებით არაერთი ქვეყნის საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, სამუშაო ადგილებსა და თემებში მიიღეს ისეთი პოლიტიკები და პრაქტიკები, რომლებიც ხელს უწყობს თანასწორობისა და ურთიერთპატივისცემის გაზრდას. მიმღებლობისა და ინკლუზიის მნიშვნელობის ხაზგასმით ამ დღემ ხელი შეუწყო ისეთი უსაფრთხო სივრცეების შექმნას, სადაც LGBTQ+ ადამიანებს შეუძლიათ იცხოვრონ ავთენტურად, დისკრიმინაციის შიშის გარეშე.

მთლიანობაში, ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღის მნიშვნელობა სცდება ერთი დღის ფარგლებს და ის მნიშვნელოვანი შეხსენებაა იმისა, თუ რამდენად აუცილებელია ერთობლივად მოქმედება თანასწორობის მისაღწევად. მისი გავლენა გლობალურია და ის აგრძელებს დადებითი ცვლილებების ხელშეწყობას მთელს მსოფლიოში მცხოვრები LGBTQ+ ადამიანებისთვის.

გამოწვევები და პრობლემები

მიღწეული პროგრესის მიუხედავად, LGBTQ+ თემი ჯერ კიდევ არაერთი გამოწვევის წინაშე დგას. ჰომოფობია, ბიფობია და ტრანსფობია ჯერ კიდევ ძლიერია მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში, მათ შორის, საქართველოშიც, და ის იწვევს ძალადობას, დისკრიმინაციასა და სოციალურ გარიყულობას. ეს უარყოფითი წინასწარგანწყობები სხვადასხვა ფორმით ვლინდება, დაწყებული სიტყვიერი და ფიზიკური ძალადობით, დამთავრებული სისტემური დისკრიმინაციით ისეთ სფეროებში, როგორებიცაა დასაქმება, ჯანდაცვა, განათლება და ა.შ. 

ძალადობისა და დისკრიმინაციის განსაკუთრებით მწვავე ფორმების სამიზნეები ხდებიან ტრანსგენდერი ადამიანები, რომელთა გენდერულ იდენტობასაც მრავალი ქვეყანა არ აღიარებს. ტრანსფობიურ განწყობებს თან ახლავს საზოგადოებიდან გარიყვა, შეზღუდული წვდომა სამედიცინო დახმარებაზე და მენტალური პრობლემების გაზრდილი რისკი ტრანსგენდერ ადამიანებში. სამართლებრივი აღიარებისა და დაცვის ნაკლებობა კიდევ უფრო ამძაფრებს ამ გამოწვევებს და ბევრ ტრანსგენდერ ადამიანს მოწყვლად და მარგინალიზებულ პოზიციაში ტოვებს.

• იხილეთ აგრეთვე ჩვენი სტატია რა არის ტრანსფობია? — მაგალითები და გავლენა ჯანმრთელობაზე

ბევრ ქვეყანაში LGBTQ+ ადამიანები ჯერ კიდევ კრიმინალიზაციისა და შევიწროების სამიზნე არიან. ერთი და იმავე სქესის ურთიერთობები მსოფლიოს 60-ზე მეტ ქვეყანაშია არალეგალური, რისთვისაც სასჯელი მერყეობს თავისუფლების აღკვეთიდან სიკვდილით დასჯამდე. იმ ქვეყნებშიც კი, რომლებშიც ერთი და იმავე სქესის ურთიერთობები ლეგალურია, LGBTQ+ ადამიანები ხშირად მნიშვნელოვანი სოციალური სტიგმისა და დისკრიმინაციის სამიზნეები ხდებიან. ასეთ მტრულ გარემოში ცხოვრებამ შეიძლება გამოიწვიოს მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები, მათ შორის შფოთვა, დეპრესია და სუიციდური ფიქრები, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმას, თუ რამდენად მნიშვნელოვანი და საჩქაროა LGBTQ+ უფლებებისთვის ადვოკატირებისა და მხარდაჭერის გაგრძელება.

ამ გამოწვევებზე ხმამაღლა საუბრითა და ცვლილებების ადვოკატირებით, ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღე ხელს უწყობს უფრო ინკლუზიური სამყაროს შექმნას, რომელშიც ყველა ადამიანი, განურჩევლად სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობისა, შეძლებს, იცხოვროს ღირსეულად.

17 მაისი და საქართველო

საქართველოში ჰომოსექსუალობის დეკრიმინალიზაცია 2000 წელს მოხდა, მაგრამ საზოგადოების ნაწილი განწყობა LGBTQ+ თემის მიმართ უარყოფითია. ამაზე გავლენას ახდენს ცნობიერების ნაკლებობა, შესაბამისი განათლების ხელმიუწვდომლობა ან არ არსებობა, თუმცა ბევრი კვლევა ადასტურებს, რომ მთავარი ფაქტორი საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიაა. გარდა ამისა, ბოლო წლებში გაზრდილია პოლიტიკური ჰომოფობია — ქართული ოცნება ცდილობს, წინასაარჩევნოდ პოლიტიკური ქულები ჰომოფობიით დაიწეროს.

რაც შეეხება უშუალოდ 17 მაისს, 2012 წელს რუსთაველის გამზირზე თემს და მხარდამჭერებს ფიზიკურად გაუსწორდნენ. ამ საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დარღვევაც დაადგინა.

შემდეგ იყო ხელისუფლების შეცვლა და მმართველობაში ქართული ოცნების მოსვლა. 2013 წლის 17 მაისს LGBTQ+ აქტივისტებმა თბილისში დაგეგმეს მშვიდობიანი დემონსტრაცია ჰომოფობიაზე ცნობადობის ასამაღლებლად. დილიდან რუსთაველის გამზირზე მობილიზდნენ სასულიერო პირები და ჭინჭრებით “შეიარაღებული” მრევლი. სწორედ ამ დღეს არის გადაღებული ცნობილი ფოტო, სადაც ჩანს სასულიერო პირი “ტაბურეტით”. 

სიტუაცია მალევე გახდა უკონტროლო და, ხელისუფლების დუმილის პირობებში, ძალადობრივი ბრბო თავს დაესხა დემონსტრანტებს. კადრებში ჩანს, როგორ არღვევენ პოლიციის კორდონს მოძალადეები, რომლებმაც სიტყვიერი და ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს აქტივისტებსა და LGBTQ+ ადამიანებს. პოლიციამ მშვიდობიანი აქციის მონაწილეები ყვითელ ავტობუსებსა და მიკროავტობუსებში ჩასვა, რომლებსაც ასევე თავს დაესხნენ მოძალადეები. ფიზიკურად დაშავდა მშვიდობიანი აქციის რამდენიმე მონაწილე, ბევრს კი დღემდე უწევს ამ დღით გამოწვეულ სტრესთან გამკლავება.

2021 წელს ევროპულმა სასამართლომ 2013 წლის 17 მაისს მომხდარ ძალადობას „უპრეცედენტო“ უწოდა და მასზე პასუხისმგებლობა საქართველოს ხელისუფლებას დააკისრა, რომელმაც, შესაძლო საფრთხეების შესახებ ინფორმირებულობის მიუხედავად, უმოქმედობა არჩია.

2013 წლის 17 მაისის ძალადობა არაერთხელ დაიგმო ქვეყნის შიგნით თუ საერთაშორისო დონეზე. მიუხედავად ამისა, სწორედ ეს დღე აირჩია “ოჯახის სიწმინდის” აღსანიშნავად მართლმადიდებელი ეკლესიის პატრიარქმა ილია მეორემ. 2014 წლიდან მრევლი და სასულიერო პირები თბილისის ქუჩებში მსვლელობებს აწყობენ, საჯაროდ ლოცულობენ და უკვე ასე უშლიან ხელს გამოხატვის თავისუფლებაში LGBTQ+ თემს, რომელიც საქართველოში ჰომოფობიასთან, ბიფობიასა და ტრანსფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს საჯაროდ ვეღარ აღნიშნავს.

2018 წლის 17 მაისს LGBTQ+ თემმა კვლავ დაგეგმა აქცია, თუმცა იმის გამო, რომ სახელმწიფომ მათ დაცვის გარანტია არ მისცა, ღონისძიების გაუქმება მოუწიათ. თუმცა თემის ნაწილი გაუქმებას არ უჭერდა მხარს და აქციაზე მივიდა. მთავრობის კანცელარიასთან იმყოფებოდნენ აქტივისტები და მხარდამჭერებიც. სწორედ ამ დღეს, ტერიტორიაზე პოლიციის ყოფნის მიუხედავად, აქციაზე შეღწევა შეძლო ერთმა პირმა, რომელმაც ნიქო გორგილაძეს სიტყვით გამოსვლის დროს დაარტყა. რამდენიმე თვეში ნიქო იძულებული გახდა დაეტოვებინა საქართველო.

გამოწვევების მიუხედავად, საქართველოში LGBTQ+ აქტივისტები დაუღალავად აგრძელებენ შრომას და უფლებებისთვის ადვოკატირებას. ისინი აგრძელებენ ჰომოფობიაზე, ბიფობიასა და ტრანსფობიაზე ცნობიერების ამაღლებაზე მუშაობას, ხშირად ძალიან რთულ და სახიფათო პირობებში. ქვიარ თემი საქართველოში ჯერ კიდევ მნიშვნელოვანი გამოწვევების, მათ შორის საზოგადოებრივი სტიგმის, დისკრიმინაციისა და ძალადობის წინაშე დგას, მაგრამ ამ პრობლემებზე ხმის ამაღლებით აქტივისტები ცდილობენ, შექმნან უფრო ინკლუზიური და მიმღებელი საზოგადოება, რომელშიც ყველას შეეძლება იცხოვროს ღირსეულად, განურჩევლად სექსუალური ორიენტაციისა თუ გენდერული იდენტობისა.