11 ივლისი მოსახლეობის მსოფლიო დღეა, რომლის მიზანიც გლობალური მოსახლეობის პრობლემებზე ცნობიერების ამაღლებაა, მათ შორის ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა ოჯახის დაგეგმვა, გენდერული თანასწორობა, სიღარიბე, დედების ჯანმრთელობა და ადამიანის უფლებები.
► მოსახლეობის მსოფლიო დღე 1989 წელს გაეროს განვითარების პროგრამის მმართველმა საბჭომ დააარსა და მისი შთაგონება 1987 წლის 11 ივლისი გახდა — ე.წ. „ხუთი მილიარდის დღე“, როდესაც მსოფლიოს მოსახლეობამ ხუთ მილიარდს მიაღწია.
დემოგრაფიული ცვლილებები აღმოსავლეთ ევროპაში
დღეს, მოსახლეობის მსოფლიო დღესთან დაკავშირებით, გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის რეგიონულმა ოფისმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ რეგიონის ქვეყნების წინაშე არსებულ დემოგრაფიულ ცვლილებაზე რეაგირება უნდა ეფუძნებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებსა და ადამიანის უფლებებს.
აღმოსავლეთ ევროპის დემოგრაფიულ გამოწვევებს შორის გამორჩეულად მნიშვნელოვანი პრობლემებია დაბალი შობადობის მაჩვენებლები, მოსახლეობის დაბერება და მიგრაცია. გაეროს მოსახლეობის ფონდის აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის რეგიონული ოფისის დირექტორის, ფლორენს ბაუერის, თქმით, ეს ტენდენციები მოსახლეობის რაოდენობის შემცირებას და დაბერების ტემპის ზრდას იწვევს, რაც რიგ ქვეყნებში სოციალურ დაცვის სისტემებთან დაკავშირებულ პრობლემებს ქმნის.
მილიონობით ადამიანი ტოვებს რეგიონის ქვეყნებს უკეთესი შესაძლებლობების ძიებაში, რაც მოსახლეობის შემცირებას და დაბერების დაჩქარებას იწვევს. ეს ტენდენციები გავლენას ახდენს სოციალურ და ეკონომიკურ სტაბილურობაზე.
დაბალი შობადობის და მიგრაციის გამო მოსახლეობის შემცირება და დაბერება აღმოსავლეთ ევროპაში სოციალური დაცვის სისტემებზე ზეწოლას იწვევს, ხოლო გაზრდილი საჭიროებები და სამუშაო ძალის შემცირება ეკონომიკურ ზრდას აფერხებს. UNFPA ხაზს უსვამს, რომ ამ პრობლემის აღმოსაფხვრელად საჭიროა, მთავრობებმა ჩადონ მდგრადი ინვესტიციები ადამიანურ კაპიტალში და შექმნან პირობები, რომლებიც უზრუნველყოფს სოციალური და ეკონომიკური სტაბილურობის შენარჩუნებას. ამასთანავე აუცილებელია, რომ ეს ცვლილებები მტკიცებულებებზე დაფუძნებული და ადამიანის უფლებებზე მორგებული პოლიტიკით განხორციელდეს. მაგალითად, პრობლემას წარმოადგენს არასწორი აქცენტების გაკეთება და შობადობის დაბალი მაჩვენებლის მოშველიება საიმისოდ, რომ ქალებს აიძულონ, გააჩინონ მეტი შვილი.
„რეგიონის მასშტაბით, დემოგრაფიული ცვლილების შესახებ მიმდინარე საჯარო დისკურსის ძირითად საკითხს შობადობის დაბალი მაჩვენებელი და იმაზე ზრუნვა წარმოადგენს, თუ როგორ აიძულონ ქალები, გააჩინონ მეტი შვილი. ამგვარ მიდგომას შეიძლება მოჰყვეს ქალების დადანაშაულება, მათზე ზეწოლის ზრდა და იმ ძირითადი ფაქტორების უგულებელყოფა, რომლებიც ხელს უშლის ოჯახის შექმნას და ახალისებს მიგრაციას, როგორიცაა არასათანადო განათლება, საცხოვრებლებზე გაზრდილი ფასები, არასტაბილური სამუშაო ადგილები, პოლიტიკური არასტაბილურობა და კორუფცია. სწორედ ამიტომ, შობადობის მაჩვენებლებზე ფოკუსირება შეიძლება კონტრპროდუქტიული და პოტენციურად საზიანო აღმოჩნდეს: ეს საფრთხეს უქმნის დემოგრაფიული გამოწვევების რეალურ გადაჭრასა და, გენდერული თანასწორობის, რეპროდუქციული უფლებებისა და ქალთა გაძლიერების მიმართულებით ათწლეულების განმავლობაში გაღებული ძალისხმევის შედეგად მიღწეულ მნიშვნელოვან წინსვლას, რაც, პოტენციურად, უარყოფითად აისახება ქვეყნების სტაბილურობასა და განვითარებაზე“, — აცხადებს ფლორენს ბაუერი.
მოსახლეობის მონაცემების ინკლუზიურობის მნიშვნელობა
გაეროს მოსახლეობის ფონდის აღმასრულებელი დირექტორი, დოქტორი ნატალია კანემი, ხაზს უსვამს მოსახლეობის მონაცემების ინკლუზიურობის და სრულყოფილების აუცილებლობას. ინკლუზიური მონაცემები უზრუნველყოფს ყველა ჯგუფის, მათ შორის მარგინალიზებული თემების, წარმომადგენლობის ზრდასა და საჭიროებების გამოკვეთას.
დოქტორი კანემი აღნიშნავს, რომ მრავალი მარგინალიზებული ჯგუფი, როგორებიც არიან იძულებით გადაადგილებული ბავშვები ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ხანდაზმული პირები, ვერ იღებენ სათანადო მომსახურებას მონაცემების არასრულყოფილების გამო.
„აღრიცხვის მიღმა დარჩენა, შეუმჩნევლად და, შესაბამისად, მომსახურების გარეშე დარჩენას ნიშნავს. რის შედეგადაც კონფლიქტის დროს იძულებით გადაადგილებული 10 წლის გოგო ვერ სარგებლობს ჯანდაცვის მომსახურებით; ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ხანდაზმული ქალი სრულიად დაუცველი რჩება კრიზისის პირობებში; ხოლო შორეულ ადგილას მცხოვრებ თემში დაბადებული ახალშობილი კი – იმ დაცვისა და მომსახურების გარეშე, რომლითაც სარგებლობა მას დაბადების რეგისტრაციის გარეშე არ შეუძლია“ — აცხადებს ნატალია კინემი.
ინკლუზიური მონაცემები საშუალებას გვაძლევს, უკეთ გავიგოთ და გავითვალისწინოთ მოსახლეობის მრავალფეროვნება, რაც საჭიროა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ არავინ დარჩეს შეუმჩნეველი, ყველა ადამიანის უფლებები იყოს დაცული და ყველას ჰქონდეს თანასწორი წვდომა მომსახურებაზე.
ქალთა გაძლიერება და გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობა
გენდერული თანასწორობის უზრუნველყოფა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს დემოგრაფიული ტენდენციების მართვაში. ფლორენს ბაუერის თქმით, ქალთა უფლებების და შესაძლებლობების მხარდაჭერა, მათ შორის ოჯახისა და კარიერის დაბალანსების შესაძლებლობა, დადებითად ზემოქმედებს დემოგრაფიულ სტაბილურობაზე. ოჯახზე ზრუნვის პოლიტიკაში, ბავშვებზე ზრუნვის მხარდაჭერასა და გენდერული ნორმების წინააღმდეგ ბრძოლაში ინვესტირება ხელს უწყობს ქალთა გაძლიერებას და საზოგადოებისთვის პოზიტიური შედეგების მიღწევას.
„გენდერული თანასწორობის უზრუნველყოფაში ინვესტიციას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება დემოგრაფიული ცვლილების მართვაში. შვილების გაჩენასთან დაკავშირებული ყველაზე მძიმე ტვირთი ჯერ კიდევ ქალების მხრებზეა. ისინი ხშირად არიან პირველადი, ან სულაც, ერთადერთი მზრუნველები. შედეგად, ბევრი დედა წყვეტს განათლებას ან თავს ანებებს სამუშაოს. თუ ისინი ახერხებენ სამუშაოს შენარჩუნებას, მათი შემოსავალი მცირდება, ისინი აღარ ზრუნავენ კარიერულ წინსვლაზე, ასრულებენ დაბალანაზღაურებად სამუშაოებს და სამუშაო ადგილზე სტიგმისა და დისკრიმინაციის ობიექტები ხდებიან.
აღნიშნული „დედობის ტვირთის“ შემსუბუქება და ზრუნვის როლების უფრო თანაბრად გადანაწილება ქალებსა და მამაკაცებს შორის საფუძველს ჩაუყრის მომავალში ისეთი საზოგადოებების შექმნას, სადაც ბავშვების გაჩენა არ იქნება „ტვირთი“, არამედ შეფასდება, როგორც საზოგადოების მდგრად მომავალში შეტანილი წვლილი. ეს საშუალებას მისცემს მეტ ქალს გააჩინოს იმდენი ბავშვი, რამდენი შვილის ყოლის სურვილიც აქვთ და შეუერთდნენ სამუშაო ძალას, რაც ხელს უწყობს მშპ-ის ზრდას და მოსახლეობის დაბერებისა და მოსახლეობის რაოდენობრივი შემცირების შედეგების შერბილებას“, — ამბობს ფლორენს ბაუერი.
ქალების მხარდაჭერითა და მათი შესაძლებლობების გაფართოებით შესაძლებელია, რომ უფრო მეტი ქალი ჩაერთოს სამუშაო ძალაში და გააჩინოს იმდენი ბავშვი, რამდენიც სურს. ეს ხელს უწყობს არა მხოლოდ დემოგრაფიულ სტაბილურობას, არამედ მთლიანად საზოგადოების განვითარებასაც.
ადამიანურ კაპიტალში ინვესტიციის მნიშვნელობა
დემოგრაფიული გამოწვევების მოსაგვარებლად მძლავრი საშუალებაა ადამიანურ კაპიტალში ინვესტირება, რაც გულისხმობს განათლების, ჯანდაცვისა და სტაბილური დასაქმების უზრუნველყოფას. ფლორენს ბაუერი აღნიშნავს, რომ ძლიერი ადამიანური კაპიტალის მქონე საზოგადოებები უფრო პროდუქტიულები და ინოვაციურები არიან, რაც მათ საშუალებას აძლევს, უკეთ ადაპტირდნენ დემოგრაფიულ ცვლილებებთან.
მაგალითად, ადამიანურ კაპიტალში ინვესტიციით შესაძლებელია ახალგაზრდების განათლება და მათთვის კარგი სამსახურის შეთავაზება, რაც ხელს უწყობს მათი როგორც ფინანსური დამოუკიდებლობის, ისე კეთილდღეობის ზრდას. ეს ინვესტიციები გრძელვადიან პერსპექტივაში საზოგადოების მდგრადობასა და ზრდას უზრუნველყოფს.
„ადამიანური კაპიტალი არის ტერმინი, რომელსაც ვიყენებთ მოსახლეობის ჯანმრთელობის, ცოდნისა და უნარების აღსაწერად. ძლიერი ადამიანური კაპიტალის მქონე საზოგადოებები, როგორც წესი, უფრო პროდუქტიულები და ინოვაციურები არიან და უადვილდებათ დემოგრაფიულ ცვლილებასთან ადაპტაცია. მაგალითად, როდესაც ხანდაზმული ადამიანები არიან ჯანმრთელები და განათლებულები, ისინი აგრძელებენ აქტიურ მონაწილეობას ეკონომიკასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, თავიანთი უნარებისა და გამოცდილების შესაბამისი წვლილი შეაქვთ საზოგადოების კეთილდღეობაში და ნაკლებად არიან დამოკიდებული სოციალურ დახმარებებზე. ანალოგურად, თუ ახალგაზრდა ქალები ფლობენ კონტროლს თავიანთ სხეულსა და ნაყოფიერებაზე, ისინი იღებენ განათლებას, შოულობენ კარგ სამუშაოს და არიან ფინანსურად დამოუკიდებლები. შესაბამისად, ადამიანურ კაპიტალში ინვესტიცია დემოგრაფიულ ცვლილებასთან გამკლავების საუკეთესო გზაა“, — ამბობს ფლორენს ბაუერი.
ამგვარად, მდგრადი ინვესტიციები ადამიანურ კაპიტალში და გენდერული თანასწორობის მხარდაჭერა აუცილებელია დემოგრაფიული ცვლილებების ეფექტურად მართვისთვის. ქვეყნები, რომლებიც ზრუნავენ და იყენებენ თავიანთი მოსახლეობის უნარებსა და შესაძლებლობებს, დემოგრაფიული ცვლილებების პირობებშიც კი შეძლებენ, დარჩნენ კონკურენტუნარიანები და სტაბილურები.
UNFPA-ს ინიციატივები და რეკომენდაციები
გაეროს მოსახლეობის ფონდი (UNFPA) აქტიურად თანამშრომლობს აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მთავრობებთან, რათა ხელი შეუწყოს დემოგრაფიულ ცვლილებებთან გამკლავებას. ფონდის პროგრამა ეფუძნება ოთხ ძირითად საყრდენს: პოლიტიკა, ადამიანური კაპიტალი, სისტემური რეფორმები და საზოგადოებრივი მხარდაჭერა.
- პოლიტიკა: მთავრობებმა უნდა მიიღონ მტკიცებულებებზე დაფუძნებული პოლიტიკა, რომელიც ხელს შეუწყობს გრძელვადიანი განვითარების მიზნებს;
- ადამიანური კაპიტალი: ინვესტიციები განათლებაში, ჯანდაცვაში და სტაბილურ დასაქმებაში აუცილებელია, რათა მოსახლეობა იყოს ჯანმრთელი, განათლებული და პროდუქტიული;
- სისტემური რეფორმები: მთავრობებმა უნდა განახორციელონ სისტემური რეფორმები, რომლებიც ხელს შეუწყობს გენდერულ თანასწორობას და უზრუნველყოფს რეპროდუქციული უფლებების დაცვას;
- საზოგადოებრივი მხარდაჭერა: საზოგადოების მხარდაჭერა მნიშვნელოვანია, რათა უზრუნველყოფილი იყოს მტკიცე დემოგრაფიული სტაბილურობა.
„საბოლოო ჯამში, დემოგრაფიულ ცვლილებასთან გამკლავების საუკეთესო გზა არის ისეთი პირობების შექმნა, რომელიც ადამიანებს საკუთარი მომავლისა და ოჯახის მიმართ მტკიცე რწმენას გაუჩენს. თუ ახალგაზრდებს აქვთ წვდომა ხარისხიან განათლებასა და ჯანდაცვაზე, თუ ისინი სტაბილურ სამუშაოზე არიან დასაქმებული და იღებენ დახმარებას საკუთარი ოჯახების კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მათ ემიგრაციაში წასვლის სურვილი გაუჩნდეთ და, გარდა ამისა, უფრო მეტი შვილის გაჩენის გადაწყვეტილებას იღებენ. მოსახლეობის რაოდენობა მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია. მაგრამ რაოდენობაზე უფრო მნიშვნელოვანია ინდივიდის შესაძლებლობები, უნარები და ნიჭი, ისევე როგორც მათი ჯანმრთელობა და პროდუქტიულობა. სწორედ ამიტომაა, რომ ქვეყნებს, რომლებიც ზრუნავენ და იყენებენ თავიანთი მოსახლეობის ადამიანურ კაპიტალს და იზიდავენ ნიჭიერ პირებს სხვა ქვეყნებიდან, აქვთ უნარი აყვავდნენ და დარჩნენ კონკურენტუნარიანი მაშინაც კი, როდესაც შობადობის მაჩვენებელი მცირდება და მოსახლეობის დაბერების მაჩვენებელი კი იზრდება“, — აცხადებს ფლორენს ბაუერი.