ბათუმის მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლეში ცეკვის მასწავლებელმა 12 წლის მოზარდს სცემა — ფაქტის შესახებ 8 ოქტომბერს “ბათუმელებმა” დაწერა. მასწავლებელი სამსახურიდან დაითხოვეს, ფაქტზე კი გამოძიება დაიწყო. პროკურატურამ ცეკვის მასწავლებელს ბრალდება სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი პრიმა ნაწილის “ა” ქვეპუნქტით წარუდგინა, რაც გულისხმობს ცემას ან სხვაგვარ ძალადობას, რამაც დაზარალებულის ფიზიკური ტკივილი გამოიწვია და ამავდროულად აზუსტებს ჩადენილ ქმედებას წინასწარი შეცნობით არასრულწლოვანის მიმართ.
გასული წლების განმავლობაში, ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ფორმალური თუ არაფორმალური საგანმანათლებლო სივრცეებიდან და წრეებიდან ბავშვებზე ძალადობის შესახებ ინფორმაცია ვრცელდება.
სწავლების დროს ფიზიკური ძალადობის ნორმალიზებაზე, ბავშვთა უფლებებზე, სახელმწიფოს ვალდებულებასა და საზოგადოების მხრიდან გამოხმაურებებზე მედია აპრილი ბავშვთა უფლებადამცველს, ანა არგანაშვილს ესაუბრა.
ანა, ფორმალური თუ არაფორმალური საგანმანათლებლო სივრცეებიდან, ჯერ კიდევ ვრცელდება ინფორმაცია მასწავლებლების მხრიდან ბავშვებზე ძალადობის ფაქტებზე. რატომ არის ძალადობა ნორმად მიღებული, რა ამხსნელი აქვს ამ მოცემულობას?
– ისტორიულად და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში, ეს იყო ნორმირებული. თუმცა დაახლოებით 50 წელია, ეს ნორმა იცვლება. პირველ რიგში, კანონმდებლობა შეიცვალა საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად. დღეს ეს არის ცალსახად არამარტო ძალადობა, არამედ შეიძლება ასევე მიაღწიოს არასათანადო, არაჰუმანური მოპყრობის დონეს, როგორც ამას საერთაშორისო სასამართლოები მიუთითებენ. მაგრამ იმისათვის, რომ ეს კანონმდებლობა ადამიანების მენტალიტეტში გადავიდეს, არ შეიძლება იმას დაველოდოთ, თუ როდის მოხდება, ამის პასუხისმგებლობა აქვს თავად სახელმწიფოს.
სახელმწიფოს ვალდებულება ბავშვთა მიმართ ძალადობის შემთხვევების დროს:
— სახელმწიფო ხშირად ასეთ დისკურსს ავითარებს, მაგალითად: ევროკავშირს რომ არ დაევალებინა რაიმე ცვლილება, ჩვენ არ შევცვლიდით კანონს. ეს არის სრულიად არასწორი ხედვა და მოქალაქეების შეცდომაში შეყვანა.
ევროკავშირმა და განვითარებულმა მსოფლიომ იმიტომ აღიარა ბავშვის ცემა სისხლის სამართლის დანაშაულად, რომ კვლევები მიუთითებს ამის საჭიროებაზე: ბავშვები, რომელთაც სხეულებრივად, ან ფიზიკურად სჯიან, შემდეგ მთელი ცხოვრების განმავლობაში განიცდიან მძიმე მენტალურ გამოწვევებს, მათ არ აქვთ სრულფასოვანი თვითშეფასება, უჭირთ სოციალური ურთიერთობების ჩამოყალიბება და ზოგადად, საზოგადოების სრულფასოვან მოქალაქედ ცხოვრება — ეს დაადასტურა კვლევებმა.
რომ შევაჯამოთ, ზუსტად სახელმწიფოს ვალდებულებაა თავის მოსახლეობამდე მიიტანოს როგორც კვლევების, ისე კანონმდებლობის შესახებ ინფორმაცია და გამოაცხადოს, რომ იქნება აბსოლუტური მიუღებლობა მსგავსი ქცევის მიმართ. ახლა რას ნიშნავს მიუღებლობა, ასეთი ფაქტი ჯერ პროაქტიულად უნდა მოიძიოს სახელმწიფომ; არ უნდა დაელოდოს, მაგალითად როდის გასაჯაროვდება ფაქტები. პროფესიონალი ვალდებული უნდა იყოს, რომ მაგალითად ბავშვს ამგვარი ფიზიკური ძალადობა არ მიაყენოს და თუ შემთხვევით ეს მოხდება, უნდა იყოს შეტყობინების მექანიზმები.
ასევე სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს შექმნილი ეფექტური საგამოძიებო და სხვა საკანონმდებლო ჩარჩო და შემდეგ უკვე თუ მაინც მოხდება ასეთი ფაქტი, ბავშვს უნდა ჰქონდეს სრული დაცულობა. გამოძიება არ უნდა იყოს დამოკიდებული მშობლის აქტიურობაზე. სახელმწიფო ამ შემთხვევაში თვითონ არის ბავშვის დამცველი და უნდა იყოს ადეკვატური სასჯელი. თუ ჩვენ გავიგებთ ერთ შემთხვევას მაინც, რომელიც არ დაისჯება, ეს ორჯერ უფრო გააუარესებს დანარჩენი ბავშვების მდგომარეობას, იმიტომ რომ მოძალადეები შემდეგ უფრო თავდაჯერებულად არღვევენ ბავშვის უფლებებს და სჩადიან სისხლის სამართლის დანაშაულს. ამიტომ ნამდვილად კომპლექსური პრობლემაა და ნამდვილად არის დაკავშირებული საზოგადოებაში განწყობებთან. არ შეიძლება საზოგადოების განწყობების თავისთავად შეცვლას რომ დაველოდოთ, ეს არის სახელმწიფოს მხრიდან პოზიტიური ვალდებულების დარღვევა. ის სტერეოტიპები, რაც გვაქვს ბავშვებზე, თავისთავად შეიცვლება ასი წლის მერე, მაგრამ ასი წელი არ შეიძლება რომ ჩავდიოდეთ სისხლის სამართლის დანაშაულს და ეს რჩებოდეს დაუსჯელი.
რაც შეეხება საზოგადოებაში არსებულ განწყობებს და გამოხმაურებებს. როდესაც სოციალურ ქსელებში უფროსის მხრიდან ბავშვზე ძალადობის ვიდეო გავრცელდება, საზოგადოების ნაწილი ამბობს, რომ “მათ დროსაც ასე იყო”, ან მსგავსი ფრაზებია. რატომ არის მცდელობა, ბავშვების მიმართ ძალადობა მსგავსი “არგუმენტებით” განიმარტოს?
— ეს არ არის არგუმენტი და თუ მსგავსი ფაქტები ხდებოდა, თვითონაც ძალიან მძიმე დანაშაულის მსხვერპლობა გამოიარეს. ის, რაც ხდებოდა, მაგალითად ადამიანების გაყიდვა ან მონობა, დღეს ხომ შეიცვალა. ანუ ის ფაქტი, რომ ადრე ეს ხდებოდა, არგუმენტი არავითარ შემთხვევაში არ არის. ეს ერთი და მეორე, რაც აფერხებს ასეთი ქმედების დასჯას, არის ის, რომ საზოგადოებას თავად ბავშვების აქტიურობასთან აქვს არაადეკვატური დამოკიდებულება. ანუ თუ ბავშვი აქტიური იქნება და თავის უფლებებს დაიცავს, ამ ბავშვს სამწუხაროდ შემდეგ უთითებენ რომ ეს არის მისი მხრიდან მიუღებელი და ბავშვისგან არ ელიან. არათუ არ ელიან, ხშირად სჯიან საკუთარი უფლებების დაცვისთვის.
როდესაც ბავშვები თავად ხდებიან უფლებადამცველები:
— დღეს საერთაშორისო სამართალში ძალიან სერიოზულად განიხილება ბავშვი უფლებადამცველების საკითხი. ბავშვი უფლებადამცველები მარტო საკუთარ უფლებებს კი არ იცავენ, ზუსტად აქციებსაც მართავენ, პროტესტსაც გამოხატავენ, შეუძლიათ, მაგალითად, სკოლაც კი გააცდინონ პროტესტის ნიშნად — ამის განსაკუთრებული მიუღებლობა არის საზოგადოებაში, იმიტომ რომ ბავშვებისგან ვერ იღებენ უფლებების დაცვის მოთხოვნას და ცდილობენ რომ ისევ გამოიყენონ ძალაუფლება მათ გასაჩერებლად. ესეც შეიცვლება დარწმუნებული ვარ, რამდენიმე წელში, უბრალოდ ჩვენ, დანარჩენმა საზოგადოებამ, ვინც ინფორმირებული ვართ ბავშვთა უფლებების შესახებ, ბავშვებს მხარი უნდა დავუჭიროთ, რომ თავად იცოდნენ თავიანთი უფლებები, თავად მიმართონ პოლიციას და მოითხოვონ სამართალი.
ხშირია შემთხვევები როდესაც ბავშვები კლასელის, ან ჯგუფელის მიმართ განხორციელებული ძალადობის ფაქტის მომსწრეები ხდებიან. როგორია ძალადობრივი ქმედების გავლენა ამ ბავშვებზე?
— ასევე საერთაშორისო სამართალში, უკვე ეროვნულ სამართალშიც არის ჩანაწერი იმის შესახებ, რომ მოწმე ბავშვი უტოლდება მსხვერპლ ბავშვს. როდესაც ვამბობთ უტოლდება, ეს ნიშნავს, რომ მასაც ეკუთვნის სამართლებრივი დახმარების მიღება, მასაც ეკუთვნის კომპენსაცია, რადგანაც მისი ფსიქიკა არანაკლებ ზიანდება. შეიძლება ხანდახან უფრო მეტადაც კი დაზიანდეს, იმის მიხედვით, მოახერხებს თუ არა ის მსხვერპლის დაცვას და როგორი იქნება შემდეგ, ასე ვთქვათ, საკუთარი როლის გააზრება: ხელი ხომ არ შეუწყო მოძალადეს, ან იქნებ ვერ დაიცვა მსხვერპლი. ანუ მოწმე ბავშვების მდგომარეობა არანაკლებ მძიმეა, ვიდრე მსხვერპლი ბავშვების, ამიტომ ხშირად ათანაბრებენ და ორივე ბავშვზე ხდება დაცვის ღონისძიებების გატარება, როდესაც მოძალადე არის უფროსი, ზრდასრული ადამიანი.
რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ჩვენ უნდა ვასწავლოთ ბავშვებს, რომ ძალადობის დანახვის დროს, ისინი გვერდზე არ უნდა დადგნენ, იმიტომ რომ მსხვერპლი ბავშვი მაშინ არის უფრო სუსტი, როდესაც არავის დახმარების იმედი არ აქვს და თუ თანატოლებისგან იმის იმედი ექნება, რომ არ გაჩუმდებიან (თავისი შესაძლებლობის ფარგლებში, ვერ დავავალდებულებთ, იმიტომ რომ შეიძლება ეს ბავშვებიც ძალიან პატარები არიან) შემდეგ უკვე პოლიციასთანაც ითანამშრომლებენ და ა.შ. ამ დროს მსხვერპლი ბავშვი უფრო დაცულად გრძნობს თავს. თუმცა უნდა გვახსოვდეს პოლიციისადმი ნდობის პრობლემაც. ჩვენ წინა წლებში გვახსენდება ფაქტები, როდესაც ბავშვების მხრიდან პოლიციის მიმართ ნდობა შეირყა. მძიმე შემთხვევები გვქონდა საქართველოში. ამ ნდობის აღდგენაზე, აუცილებლად ჭირდება პოლიციას მუშაობა, იმიტომ რომ ისე, რაც არ უნდა აქციები ჩაატარონ, რაც არ უნდა ბუშტები გაუშვან, ბავშვების ნდობა მათ არ ექნებათ.
მასწავლებლების მხრიდან ბავშვზე ძალადობის სხვა ქეისები რა გახსენდებათ, თქვენი პროფესიული საქმიანობიდან?
— ერთ-ერთი საქმე იყო საბავშვო ბაღში მასწავლებლის მხრიდან ბავშვზე ძალადობა. ეს ქეისი გაეროს ბავშვთა უფლებების კომიტეტმა განიხილა და საქართველოს მიმართ დაადგინა დარღვევა, იმიტომ რომ ბავშვი შევიდა ბაღში დაზიანების გარეშე და გამოვიდა დაზიანებით. ანუ საერთაშორისო სამართლის ნორმა და რასაც გაეროს კომიტეტი ეთანხმება არის ის, რომ როდესაც ბავშვი არის სახელმწიფო პატრონაჟის — უფრო პასუხისმგებლობის ქვეშ, მაგალითად როდესაც მიდის სკოლაში, ბაღში, ან თუნდაც ცეკვაზე, რაც არ უნდა მოხდეს იქ, ამაზე ვალდებულება უკვე ეკისრება სახელმწიფოს.
გაეროს კომიტეტი შენიშნავს, რომ 5 წელი ვერ გამოიძიეს ეს საქმე. შესაბამისად, კომიტეტმა დაადგინა, რომ როდესაც ბავშვი შედის ბაღში დაზიანების გარეშე და გამოდის დაზიანებით, ანუ ბაღში რაღაც მოხდა, სახელმწიფოა ვალდებული ახსნას, რატომ გაუჩნდა დაზიანება, ან სახელმწიფოს დაეკისრება პასუხისმგებლობა ამ დაზიანების არსებობაზე, როგორც, ძალადობის კვალზე. საქმეზე სახელმწიფოს დარღვევა დაუდგინდა, ასევე დაევალა, რომ მომავალში თავიდან აიცილოს ბავშვების მიმართ ძალადობა, შესაბამისი ზოგადი ღონისძიებების განხორციელებით ხოლო ამ საქმეში დაზარალებულს კი გადაუხადოს კომპენსაცია. შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში ბავშვთა უფლებების დარღვევა ფიზიკური და სხეულებრივი სასჯელისგან დაცვის შეუძლებლობით, არის საერთაშორისო დონეზე დადგენილი ფაქტი.
რა რჩევები გექნებათ მშობლებისთვის და ბავშვებისთვის?
— ძალიან ხშირად მშობლებს აფერხებთ ის მომენტი, რომ შეიძლება თვითონაც ჰქონიათ ცხოვრებაში ეპიზოდი, როდესაც ვერ მოთოკეს ნერვები და რაიმე სახის სხეულებრივი სასჯელი განახორციელეს. ეს ეპიზოდი და ისტორია არ უნდა გახდეს იმის საფუძველი, რომ მათ შემდგომში თავი შეიკავონ ამ საკითხზე პოზიციის გამოხატვისგან. ზუსტად უნდა ვაღიაროთ, რომ ჩვენ ყველას შეიძლება შეცდომა დაგვიშვია და აი, ამ შეცდომების აღიარებით ბავშვების აღზრდაში, იწყება ჩვენი — მშობლების რეაბილიტაცია. ყოველდღე ხელახლა უნდა ვცადოთ, რომ უკეთესი მშობლები გავხდეთ და ბავშვთა უფლებები არ დავარღვიოთ.
არავინ არის, ვისაც ბავშვთა უფლებები არ დაურღვევია მეტ-ნაკლებად. ყველა მშობელი, სამწუხაროდ, ვინც დავიბადეთ და გავიზარდეთ, ჩვენი უფლებებიც ირღვეოდა და ჩვენც ხშირად არ ვიცით, როგორია სწორი მშობლობა, ამიტომ უნდა მივიღოთ მოცემულობად, რომ ჩვენ არ ვართ სრულფასოვნები და მიუხედავად ამისა, გვყოფნის სითამამე რომ დღეს ვთქვათ — კი, ვიცავთ ბავშვთა უფლებებს მაქსიმალურად და მზად ვართ, ერთმანეთსაც ვასწავლოთ, ვაღიაროთ ჩვენი შეცდომები, ბავშვებსაც მივცეთ საშუალება თუნდაც შენიშვნა მოგვცენ, იმიტომ რომ ბავშვის მოსმენის გარეშე ჩვენი კულტურა არ შეიცვლება. ამიტომ უნდა დავიწყოთ მშობლებმა აღიარებით და უკეთესი მშობლობისკენ სიარულით.