“როგორც ნივთი, ისე ვიყავი იმ სახლში მთელი 10 წელი. ჩემი აზრის გამოთქმის უფლება არ მქონდა. დიასახლისი, მოსამსახურე, ცოლი, დედა, მხოლოდ ეს ვიყავი. ვერ ვვითარდებოდი, როგორც ადამიანი”, — ასე იხსენებს ლელუკა ჩხაიძე მისი ცხოვრების გასულ პერიოდს.
გვიყვება, რომ 16 წლის ასაკში დაქორწინდა 10 წლით უფროს კაცზე, რომელსაც მანამდე რამდენიმე თვის განმავლობაში ხვდებოდა.
“მე სკოლის მოსწავლე ვიყავი, მას უკვე უნივერსიტეტიც დამთავრებული ჰქონდა და მუშაობდა, შემდგარი ადამიანი იყო. მითხრა, ხელს შეგიწყობ, ყველანაირად დაგეხმარები უნივერსიტეტში სწავლაში, სამსახურში, ვაფასებ განათლებასო, მაგრამ რეალობა სხვანაირი აღმოჩნდა. პირველი ერთი წელი მეხმარებოდა, სკოლაშიც რომ დავდიოდი. მერე წარმოიქმნა პრობლემები”.
18 წლისამ პირველი შვილი გააჩინა. ამ დროს უკვე სტუდენტი იყო, თან მუშაობდა, რომ სწავლის გადასახადი დაეფარა. ამის პარალელურად კი, უწევდა გამკლავება ყველა იმ პასუხისმგებლობასთან, რომელსაც საზოგადოება თუ ოჯახი ქალს აკისრებს.
“დილით ადრე გაღვიძება, სახლი დალაგებული უნდა ყოფილიყო, საჭმელი გამზადებული, სარეცხი გარეცხილი უნდა მქონოდა, დაუთოებული, თან არ უნდა მეწუწუნა არაფერზე. მაგრამ ამას მოცემულობად ვიღებდი, ვერც ვხვდებოდი, რომ რამე არასწორი იყო, ჩვეულებრივ მოვლენად აღვიქვამდი, რომ ასე უნდა გაეკეთებინა ქალს, ცოლს, რძალს. ფაქტობრივად, ბავშვობის წლები და სტუდენტობის პერიოდი არ მქონია. ქმრისგან და მისი ოჯახისგან არანაირი მხარდაჭერა არ იყო, პირიქით. დედამთილს პრეტენზიები ჰქონდა — არ მოსწონდა, რომ ვმუშაობდი, სახლის საქმეებს რომ ვერ ვასწრებდი, ვერ ვუთავსებდი”, — იხსენებს ლელუკა.
იძულებული გახდა, სწავლა და სამსახური მიეტოვებინა, რაც, გარდა იმისა, რომ განათლებისა და კარიერული ზრდის შეწყვეტა იყო, ფინანსურად დამოკიდებულს ხდიდა კაცზე და მის ოჯახზე. იხსენებს, რომ თითქმის ყოველთვის სახლში იყო, მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნა. ამას ემატებოდა ისიც, რომ ოჯახში ყოველდღიური განხილვის საგანი იყო, მაგალითად, შუქი თუ დარჩებოდა რომელიმე ოთახში ჩართული, რადგან კომუნალურებს ისინი იხდიდნენ.
“არანაირი ცოდნა და მხარდაჭერა არ იყო ბავშვის გაჩენის შემდეგაც, ვერც ვიტყოდი, რომ დეპრესიული ფონი მქონდა. ახლა რომ ვიხსენებ, მიკვირს, როგორ ვაკეთებდი ამ ყველაფერს მარტო”.
ამბობს, რომ ეკონომიკურ ძალადობასთან ერთად, იყო ფსიქოლოგიური ძალადობაც, ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან კომუნიკაციის ეტაპობრივი აკრძალვაც. 10 წლის შემდეგ ლელუკამ დაშორება გადაწყვიტა. ამბობს, რომ ამ პროცესში მისი ოჯახის მხარდაჭერას გადამწყვეტი როლი ჰქონდა, რადგან ორი ბავშვით სხვაგან ვერსად წავიდოდა. მშობლები მის განათლებას, კარიერულ ზრდას უჭერდნენ მხარს. მნიშვნელოვანი იყო მეგობრების მხარდაჭერაც, რომლებიც უხსნიდნენ, რომ არ არის სწორი, ყველაფერზე უარი თქვას და მხოლოდ ქმრის ინტერესები გაითვალისწინოს.
“რამე სურვილი თუ გამაჩნდა, ვერასდროს ვაკეთებდი ვერაფერს. მე რაზე რას ვფიქრობდი, სრულიად უმნიშვნელო იყო, სრულიად შეზღუდული ვიყავი. იმდენად ტრავმირებული ვიყავი, რომ ვეღარაფერს ვაკეთებდი, ბავშვებზეც ვეღარ ვზრუნავდი სათანადოდ. მაგან მაიძულა ამ ნაბიჯის გადადგმა, ბავშვებთან უნდა იყოს ჯანმრთელი დედა, მე კიდევ სრულიად დამოკიდებული ვიყავი დედამთილზე და ქმარზე, რომ აბა, ეს დავალაგო, ეს მოვასწრო და ა.შ.”
ქმარს გასული წლის დასაწყისში დაშორდა. ახლა მუშაობს — ერთ-ერთი მაღაზიის მენეჯერია. სურს, რომ განათლებასაც დაუბრუნდეს და დარწმუნებულია, ყველაფერს შეძლებს, “შვილების გამო მაინც”. როგორც ამბობს, დიდი დრო დასჭირდა, ჩვეულებრივ ცხოვრებას რომ დაჰბრუნებოდა და დაშორებიდან ერთი წლის თავზე ნელ-ნელა აუწყო ფეხი გარე სამყაროს.
“თავიდან როგორ ვიყავი იცით? დაბნეული, თითქოს 10 წელი ჩემს ცხოვრებაში გამოტოვებული მქონდა, თითქოს მეძინა მთელი ეს პერიოდი, სამყაროსგან ვიყავი მოწყვეტილი, გარე სამყაროში რა ხდებოდა, ამის შეგრძნება მქონდა დაკარგული. მქონდა დეპრესიული პერიოდი, ვფიქრობდი, რომ დამთავრდა ჩემი ცხოვრება, ვეღარ ვუწყობ ფეხს… სამსახურის გასაუბრებაზე რომ მივდიოდი და სამუშაო გამოცდილებაზე მეკითხებოდნენ, ვერაფერს ვპასუხობდი და ვფიქრობდი, რომ დასრულდა… მერე ფსიქოლოგთანაც გავიარე კონსულტაცია, ოჯახის წევრები და მეგობრები მიჭერდნენ მხარს. თანდათან დავუბრუნდი ცხოვრების ჩვეულ რიტმს”.
ამბობს, ქორწინების შესახებ გადაწყვეტილება ზრდასრულ ასაკში რომ მიმეღო, ბევრად ძლიერი ვიქნებოდი და ეს ჩემს ცხოვრებას რადიკალურად შეცვლიდაო.
“მეტად ძლიერი, თავდაჯერებული ვიქნებოდი და ვერ შეძლებდნენ ჩემით მანიპულირებას, ჩემ მართვას, ტოქსიკურ ურთიერთობაში არ შევიდოდი. ხშირად მსმენია, გოგოებს ეუბნებიან, რომ “პატრონს ჩაბარდები” და უკეთესია, “ქმარი მოგხედავს”… სისულელეა ეს. შეიძლება ყველაფერი თავზე დაეხმოს, დაენგრეს ცხოვრება ადამიანს. შენს პირად სურვილებზე გიწევს უარის თქმა. რომც იყოს ისეთი სიტუაცია, რომ განათლებაში და კარიერაში ხელს გიწყობდნენ, მაინც გიწევს რაღაცებზე უარის თქმა, მით უმეტეს, როცა ბავშვი ჩნდება. ოჯახის საქმეები, მიუხედავად იმისა, რომ 21-ე საუკუნეა და თითქოს განვითარდა სამყარო, ისევ ქალის ტვირთია — ადამიანების 90% მაინც სრულიად ქალს აკისრებს პასუხისმგებლობას”.
ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება
ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება არის ორი ადამიანის რეგისტრირებული ან არარეგისტრირებული კავშირი, რომელთაგან ერთ-ერთს მაინც ჯერ არ მიუღწევია სრულწლოვნებისთვის, ანუ ბავშვია. ასეთი ქორწინება შეიძლება იყოს იძულებითი (მაგალითად, გარიგებით) ან არასრულწლოვანის (ბავშვის) გაუაზრებელი თანხმობით. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს მიიჩნევა, ზოგადად, ადამიანის უფლებებისა და, კერძოდ, ბავშვთა უფლებების დარღვევად, რადგან ბავშვს, ასაკიდან გამომდინარე, არ შესწევს უნარი, მისცეს გააზრებული თანხმობა ქორწინებაზე.
პრაქტიკის თანახმად, ადრეულ/ბავშვობის ასაკში ქორწინების შემთხვევაში არასრულწლოვანი უმეტესწილად გოგოა.
“გთხოვთ, დამიცავით მე და ჩემნაირი გოგონები ასეთი ძალადობისგან და გათხოვების დაძალებისგან, რადგან ჩვენც ადამიანები ვართ და გვაქვს თავისუფალი არჩევანის უფლება, მე არ ვარ ნივთი, რომელსაც მაშინ აიღებენ და წაათრევენ, როცა მოუნდებათ და თან დასცინებენ იმის გამო, რომ შეძლო ხმის ამოღება და თავის დაცვა”, — ამონარიდი საკუთარი სახლის ეზოდან გატაცებული 15 წლის დაზარალებულის გამოკითხვის ოქმიდან (საქართველოს სახალხო დამცველისა და დემოკრატიისა და მმართველობის ცენტრის სპეციალური ანგარიში “ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების საზიანო პრაქტიკა საქართველოში — არსებული გამოწვევები და გადაჭრის გზები”).
ბავშვის უფლებათა კონვენციის მიხედვით, 18 წლამდე ასაკის ადამიანი ბავშვია. საქართველოს კანონმდებლობაც სრულწლოვნად 18 წლის ასაკს მიღწეულ ადამიანს მიიჩნევს. ამასთან, 2017 წლიდან აიკრძალა 18 წლამდე პირთა ქორწინების რეგისტრაცია და საქორწინო ასაკად განისაზღვრა 18 წელი, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე. შესაბამისად, ამ პერიოდიდან უფრო ნაკლები ასაკის ადამიანთან ქორწინება დანაშაულია. გარდა ამისა, 16 წლამდე ასაკის ბავშვთან სქესობრივი კავშირის დამყარება ისჯება თავისუფლების შეზღუდვით ან აღკვეთით ერთიდან სამ წლამდე.
საქართველოს სახალხო დამცველისა და დემოკრატიისა და მმართველობის ცენტრის 2022 წლის სპეციალურ ანგარიშში, რომელიც ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების საზიანო პრაქტიკასა და გამოწვევებს სწავლობს, აღნიშნულია, რომ საქორწინო ასაკად 18 წლის განსაზღვრისა და არასრულწლოვანთან ქორწინების აკრძალვის მიუხედავად, სისხლის სამართლის კოდექსი არ მიჰყვება ცვლილების სულისკვეთებას.
“ქორწინების იძულების არსებული დეფინიცია ეფუძნება დაშვებას იმის თაობაზე, რომ არასრულწლოვანს შეუძლია თავისუფალი და ნებაყოფლობითი თანხმობის გაცხადება ქორწინებაზე და დანაშაულად არ მიიჩნევა მანამ, სანამ ბავშვის წინააღმდეგ არ გამოიყენებენ ფიზიკური და ფსიქიკური იძულების ხერხებს. ამგვარი მიდგომა ბავშვს ექსპლუატაციის რისკის ქვეშ აყენებს და სისხლისსამართლებრივი მექანიზმების გამოყენებით მის ეფექტიან დაცვას გამორიცხავს”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში.
ამავე ანგარიშის თანახმად, ეს მუხლი არასრულწლოვანთან მიმართებით საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად უნდა დარეგულირდეს, რადგან ბავშვს, განსაკუთრებით 16 წლამდე არასრულწლოვანს, არ შეუძლია თავისუფალი და ნებაყოფლობითი თანხმობა გამოთქვას სრულწლოვანთან ქორწინებაზე.
გაეროს მოსახლეობის ფონდის (UNFPA) გამოცემის თანახმად, ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება ბიჭებსა და გოგოებზე განსხვავებულ გავლენას ახდენს და მას გოგოებისთვის გაცილებით უფრო მძიმე შედეგები მოაქვს — უარყოფითად აისახება მათ ჯანმრთელობასა თუ შემდგომ განვითარებაზე.
“როცა დიდი გავიზრდები, ძალიან მაგარი ვიქნები და ჩემს დას დავიცავ, რომ არავინ წაიყვანოს და სცემოს. გუშინ რომ ძალით წაიყვანეს, მე ძალიან შემეშინდა და ძალიან შემეცოდა, რომ მას ვერ მივეხმარე”, — ამონარიდი გატაცებული არასრულწლოვანის 7 წლის ძმის ჩვენებიდან, რომელიც შეესწრო დის თავისუფლების უკანონო აღკვეთის ფაქტს (საქართველოს სახალხო დამცველისა და დემოკრატიისა და მმართველობის ცენტრის სპეციალური ანგარიში “ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების საზიანო პრაქტიკა საქართველოში — არსებული გამოწვევები და გადაჭრის გზები”).
ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების შედეგად გამოწვეულ პრობლემებს შორისაა:
- ჩაგვრა და ოჯახში ძალადობა: ადრეულ/ბავშვობის ასაკში ქორწინებაში მყოფი მოზარდი გოგოები, როგორც წესი, ქმრის მშობლებთან ერთად ცხოვრობენ და ხშირად მათზეა დაკისრებული მათი ასაკისათვის შეუფერებლად მძიმე ტვირთი — როგორიცაა ოჯახის წევრების (ოჯახის ავადმყოფი წევრის, ბავშვის, მოხუცის და ა.შ.) მოვლა, საჭმლის მომზადება, სახლის მოვლა (სახლის დალაგება, სარეცხის გარეცხვა და ა.შ.). ამასთან, ისინი ოჯახში ძალადობისა და სექსუალური ზეწოლის გაზრდილი საფრთხის ქვეშ არიან. ოჯახში ძალადობის ძირითადი ტიპებია: ფიზიკური ძალადობა (ცემა, ჯანმრთელობის დაზიანება, ისეთი მოქმედება, რომელიც იწვევს ფიზიკურ ტკივილს და ტანჯვას), ფსიქოლოგიური ძალადობა (შეურაცხყოფა, შანტაჟი, დამცირება), ეკონომიკური ძალადობა, იძულება, სექსუალური ძალადობა;
- ორსულობა მოზარდობის ასაკში: ადრეულ/ბავშვობის ასაკში ქორწინებაში მყოფი გოგოების გამოცდილება აჩვენებს, რომ ისინი არიან ერთგვარი ზეწოლის ქვეშ — გააჩინონ შვილი რაც შეიძლება მალე, რათა გაამართლონ საზოგადოების თუ ოჯახის მოლოდინები. მოზარდობის ასაკში ორსულობა საფრთხეს უქმნის ჯანმრთელობას და სიცოცხლეს, რადგან ბავშვის ორგანიზმი არ არის მზად ორსულობისა და ბავშვის გაჩენისთვის, მაღალია ორსულობისა და მშობიარობის გართულებების რისკი. მოზარდ გოგოებში, ორგანიზმის უმწიფრობის გამო, ხშირია ნაადრევი მშობიარობა, სამშობიარო ტრავმა და ინფიცირება, რაც შემდგომში მათი ავადობის მიზეზი შეიძლება გახდეს. გარდა ამისა, მოზარდ ასაკში ორსულობა და დედობა განსაკუთრებით რთულია, რადგან ბავშვებს უჭირთ ბავშვისა და საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა;
- ბარიერები განათლების მიღებისთვის: ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება გოგოების მიერ სკოლის მიტოვების ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია. ქორწინების ან ნიშნობის შემდეგ, გოგოები ხშირად წყვეტენ სკოლაში სიარულს, რადგან მათ, როგორც წესი, საოჯახო საქმეების ტვირთი აწვებათ. საქართველოში 18 წლის ასაკამდე დაქორწინებულ ქალთა უმეტესობა ვერ ახერხებს საშუალო ან უმაღლესი განათლების მიღებას. არასრულფასოვანი განათლება აფერხებს გოგოების განვითარებას, არ უტოვებს მათ ფართო არჩევანს და ართმევს ცხოვრებისთვის საჭირო სახსრების მოპოვების შესაძლებლობას;
- დაურეგისტრირებელი კავშირები: 16 წლის ასაკს მიუღწეველი პირი ოფიციალურად ვერ შეძლებს ქორწინების დარეგისტრირებას. აქედან გამომდინარე, დაურეგისტრირებელი ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინება გოგოებს სამართლებრივი რეგულაციების მიღმა და მთელი რიგი სოციალური გარანტიების გარეშე ტოვებს. მაგალითად, დაურეგისტრირებელი კავშირისას არ არის დაცული ქალის ქონებრივი უფლება და, განქორწინების შემთხვევაში, იგი ვერ მოითხოვს თანაცხოვრების განმავლობაში შეძენილი ქონების წილს.
სტატისტიკა და პრაქტიკა
საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ სახალხო დამცველის ყოველწლიური ანგარიშები ადრეული/ბავშვობის ასაკი ქორწინების მონაცემებსაც მოიცავს. სხვადასხვა წლის დოკუმენტების მიხედვით, სტატისტიკა ასეთია:
- სსიპ სახელმწიფო ზრუნვისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დახმარების სააგენტომ 2021 წელს ადრეულ ასაკში ქორწინების 129 შემთხვევა შეისწავლა. შსს-ში სავარაუდო დანაშაულის 101 ფაქტზე დაიწყო გამოძიება, რომლის მოტივი ბავშვთან ქორწინება იყო. ხოლო
განათლების სამინისტროს ინფორმაციით, ქორწინების მიზეზით სკოლა 36-მა არასრულწლოვანმა მიატოვა. - 2022 წელს 815 არასრულწლოვანი ორსული დარეგისტრირდა, ხოლო არასრულწლოვანთა მშობიარობის რიცხვი 434-ია. შსს-ში შესაძლო ადრეულ ასაკში ქორწინების 171 ფაქტზე დაიწყო გამოძიება.
- 2023 წელს 679 არასრულწლოვანი ორსული დარეგისტრირდა, არასრულწლოვან მშობლად კი — 409 პირი დაარეგისტრირეს. შსს-ში არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ 152 შესაძლო დანაშაულზე დაიწყო გამოძიება. პროკურატურის მონაცემებით, არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ დანაშაულებზე დაზარალებულად ცნეს 73 ბავშვი, ხოლო სისხლისსამართლებრივი დევნა 84 პირის მიმართ დაიწყო. 2023 წელს ქორწინების მოტივით 38-მა არასრულწლოვანმა მიატოვა სკოლა.
- 2024 წელს 427 არასრულწლოვანი ორსული დარეგისტრირდა, ხოლო არასრულწლოვან მშობლად — 365 პირი. შსს-ში არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ 184 შესაძლო დანაშაულზე დაიწყო გამოძიება და 74 შემაკავებელი ორდერი გამოიცა. პროკურატურის მონაცემებით, არასრულწლოვანთან ქორწინების მოტივით ჩადენილ დანაშაულებზე დაზარალებულად ცნეს 50 ბავშვი, ხოლო სისხლისსამართლებრივი დევნა 45 პირის მიმართ დაიწყო. ქორწინების მიზეზით 43 მოსწავლეს (38 გოგო 5 ბიჭი) შეუწყდა ან შეუჩერდა მოსწავლის სტატუსი;
2024 წლის დოკუმენტში ასევე აღნიშნულია, რომ სწავლის შეწყვეტასთან დაკავშირებული სტატისტიკური მონაცემი, შესაძლოა, რეალურ სურათს არ ასახავდეს, რადგან სწავლის მიტოვების საფუძვლები ხარვეზულად მიეთითება. ანგარიშის თანახმად, განსაკუთრებით პრობლემურია “მშობლის განცხადების” საფუძველზე მოსწავლის სტატუსის შეწყვეტა, რომლის უკან, რიგ შემთხვევაში, სწორედ ბავშვთა ქორწინების მოტივი დგას.
“მე ვიყავი 16 წლის, როცა გავთხოვდი. მე თანახმა არ ვიყავი, მაგრამ მშობლებს უნდოდათ. არც მიყვარდა და არანაირი გრძნობაც არ მქონდა, არც ქორწინებაზე ვფიქრობდი. ასე მეგონა, რომ დავქორწინდები და მორჩა, ეს არის ჩემი სიცოცხლის ბოლო. მე მინდოდა სწავლა. ვერ ვისწავლე მშობლების დამსახურებით. ფიქრობდნენ, რომ მე უნდა დავქორწინდე და არ არის საჭირო ჩემთვის სწავლა”, — ადრეულ ქორწინებაში მყოფი ქალი (წყარო: ადრეული/ ბავშვობის ასაკში ქორწინება საქართველოში: მიმოხილვა, UNFPA).
საქართველოს სახალხო დამცველისა და დემოკრატიისა და მმართველობის ცენტრის 2022 წლის ერთობლივი ანგარიშის თანახმად, ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების არსებული სტატისტიკა, მათ შორის, შეტყობინების სუბიექტთა ვინაობა, მიუთითებს, რომ სამართალდამცავ ორგანოებს ინფორმაცია ძირითადად მაშინ მიეწოდებათ, როცა ორსულობის ან მშობიარობის გამო არასრულწლოვანი გოგო სამედიცინო დაწესებულებას მიმართავს.
ანგარიშში ასევე ვკითხულობთ, რომ მართალია, კანონმდებლობით აიკრძალა 18 წლამდე პირთან ქორწინების რეგისტრაცია და ამან დადებითად იმოქმედა ამგვარი შემთხვევების შემცირებაზე, თუმცა ხშირია არასრულწლოვანთან არარეგისტრირებული ქორწინება, ანუ ფაქტობრივი თანაცხოვრების დაწყება, რაც ხშირად დანაშაულებრივი გზით ხდება.
დოკუმენტის თანახმად, სისხლის სამართლის საქმის მასალების შესწავლამ, თვისებრივმა კვლევამ და სახალხო დამცველის წარმოებაში არსებული საქმეების ანალიზმა აჩვენა, რომ ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების გამოძიება უმეტესად იწყება დაუყოვნებლივ, გაუჭიანურებლად. ამასთან, ანგარიშში წერია, რომ არასრულწლოვანების საქმეთა მთავარი სამმართველოს წარმოებაში არსებული სისხლის სამართლის საქმეების გამოძიების ხარისხი, პოლიციის სხვა დანაყოფებში წარმოებულ მსგავს საქმეებთან შედარებით, მაღალია.
“გოგო რომ დაიბადება ოჯახში, სულ უმეორებენ: შენ უნდა გათხოვდე, ისწავლე საჭმლის კეთება, დაგვა, ჭურჭლის რეცხვა; და არავინ ეუბნება, რომ დაწეროს ან წიგნი წაიკითხოს”, — ადრეულ ქორწინებაში მყოფი ქალი (წყარო: ადრეული/ ბავშვობის ასაკში ქორწინება საქართველოში: მიმოხილვა, UNFPA).
თუმცა დოკუმენტი საუბრობს არაერთ პრობლემაზე, მაგალითად:
- კვლავ პრობლემურია ეფექტიანი და გამართული კოორდინაცია საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოსა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს შორის და რეფერირების პროცედურების გამართულად მუშაობა;
- პრობლემად რჩება ბავშვთა ქორწინების შემთხვევების გამოვლენა და მათი გადამისამართება (რეფერირება). გამოიკვეთა რეფერირებაზე პასუხისმგებელი სუბიექტების მიერ კანონმდებლობით დაკისრებული ვალდებულებების შეუსრულებლობის ან არაჯეროვანი შესრულების შემთხვევები;
- შესაბამის სპეციალისტებს, განსაკუთრებით მასწავლებლებს, არ აქვთ სათანადო ინფორმაცია და ცოდნა ბავშვობის ასაკში ქორწინების გამოვლენის ინდიკატორების, რეფერირების პროცედურებისა და ვალდებულებების შესახებ;
- სახალხო დამცველის წარმოებაში არსებული საქმეების შესწავლა აჩვენებს, რომ არასრულწლოვანთა შესაძლო ნიშნობის შემთხვევაში, უწყებების მხრიდან უმეტესად ვერ ხერხდება სავარაუდო ქორწინების იძულების გამოკვეთა;
- გამომძიებლის მიერ არასრულწლოვანი მსხვერპლისათვის დასმული შეკითხვები ხშირად შაბლონურია და ბავშვისთვის გასაგებ ენაზე არ არის ფორმულირებული. ასევე, გამოვლინდა დისკრიმინაციული, არარელევანტური და სტერეოტიპული შეკითხვების დასმის პრაქტიკა;
- იმ საქმეებში, სადაც ადგილი ჰქონდა არასრულწლოვანთან სქესობრივი კავშირის დამყარებას ვაგინალური ფორმით, მტკიცებულების შეგროვების პროცესში, უმეტესწილად გადამწყვეტ როლს ასრულებდა ე.წ. საქალწულე აპკის მთლიანობის დადგენის მიზნით დანიშნული სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნა, მაშინ, როდესაც არასრულწლოვანთან ვაგინალური ფორმით სქესობრივი კავშირის დამყარების ფაქტი შეიძლება დადგინდეს სხვა მტკიცებულებებით, ე.წ. საქალწულე აპკის შემოწმების გარეშე, რომლებიც არ არის დისკრიმინაციული და მატრავმირებელი.
რაც შეეხება გამოძიებას და ბრალდებულებისთვის დაკისრებულ სასჯელს, დოკუმენტის თანახმად, საქმეთა უმეტესობაში გაფორმდა საპროცესო შეთანხმება. კერძოდ, 39 საქმიდან, 29 საქმეზე (74%) დაიდო საპროცესო შეთანხმება — “საპროცესო შეთანხმების გაფორმების პრაქტიკა, განსაკუთრებით მაღალია სრულწლოვნის მიერ 16 წლის ასაკს მიუღწეველთან სქესობრივი კავშირის დამყარებისა და თავისუფლების უკანონო აღკვეთის დანაშაულებზე”.
“მინდა სოფელში შეიცვალოს მიდგომები, გოგოებს არ ეკითხებოდნენ როდის თხოვდებიან და არ ხდებოდეს მათი მოტაცება სკოლის მერხებიდან”, — ამონარიდი დაზარალებული არასრულწლოვანის ჩვენებიდან (საქართველოს სახალხო დამცველისა და დემოკრატიისა და მმართველობის ცენტრის სპეციალური ანგარიში “ადრეული/ბავშვობის ასაკში ქორწინების საზიანო პრაქტიკა საქართველოში — არსებული გამოწვევები და გადაჭრის გზები”).
ასევე, ანგარიშში მითითებულია, რომ დამნაშავეთა მიმართ უმეტესად გამოიყენება პირობითი მსჯავრი და დაბალია სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების მაჩვენებელი.
“სასამართლოს მიერ მიღებული განაჩენები, ძირითადად შაბლონური და ზედაპირულია, განსაკუთრებით იქ, სადაც საპროცესო შეთანხმებაა გაფორმებული. ძალიან მწირია მსჯელობა ფაქტობრივ გარემოებებსა და მტკიცებულებებზე, ასევე, ნაკლებად არის დასაბუთებული დამნაშავეთა მიმართ გამოყენებული სასჯელის სახე და ზომა; აქცენტი, ძირითადად, საპროცესო ნორმების დაცულობის საკითხზე და არა საქმის შინაარსობრივ მხარესა და მათ კანონმდებლობასთან შესაბამისობაზე კეთდება”.
დოკუმენტი მიმოიხილავს რამდენიმე კონკრეტულ მაგალითსაც. მათ შორის, ასახელებს ერთ-ერთ საქმეს, რომელზეც გამოძიება არასრულწლოვანი გოგოს დედის განცხადების საფუძველზე დაიწყო, შვილის მიმართ ქმრის დედის მხრიდან შესაძლო ფსიქოლოგიური ძალადობის ფაქტზე. გამოძიების მიმდინარეობისას გამოვლინდა, რომ 15 წლის არასრულწლოვანი იყო ფაქტობრივ თანაცხოვრებაში, რომლის შესახებაც ცნობილი უნდა ყოფილიყო საავადმყოფოს ორი ექიმისთვის — გინეკოლოგებისთვის, რომლებსაც ამის თაობაზე არ შეუტყობინებიათ სამართალდამცავი ორგანოებისთვის.
“დაზარალებულის განმარტებით, გინეკოლოგებმა მას ისიც კი ურჩიეს, თუ როგორ დაეცვა თავი ორსულობისგან, ვინაიდან 15 წლის იყო და მშობიარობა გაუჭირდებოდა. ექიმებმა გამოკითხვის დროს განმარტეს, რომ მათთან დაზარალებული მისული იყო მენსტრუაციული ციკლის დარღვევის გამო და არ იცოდნენ, რომ მას, შესაძლოა, სქესობრივი კავშირი ჰქონოდა”.
გარდა ამისა, დოკუმენტი საუბრობს კიდევ ერთ საქმეზე, რომელიც ქორწინების მიზნით, სრულწლოვანის მიერ 16 წლის ასაკს მიუღწეველთან სქესობრივი კავშირის დამყარებას ეხებოდა. ანგარიში თანახმად, არასრულწლოვანის გამოკითხვას ესწრებოდა მისი დედა, რომელიც თავადვე უწყობდა ხელს შვილის ადრეულ ასაკში ქორწინებას.
კვლევაში ვკითხულობთ იმასაც, რომ განსაკუთრებული პრობლემურობითა და ხარვეზებით გამოირჩევა გაუპატიურების საქმეები. კერძოდ, დოკუმენტის თანახმად, შესწავლილი 39 საქმიდან 4 შემთხვევაში სხვა დანაშაულებთან ერთად, პირს ბრალი ედებოდა გაუპატიურების ან გაუპატიურების მცდელობის ჩადენაში. თუმცა მოსამართლემ, 2 შემთხვევაში, გაუპატიურების ბრალდება გადააკვალიფიცირა დაზარალებულის თანხმობით ჩადენილ სქესობრივ დანაშაულზე, ხოლო ერთ შემთხვევაში, გაამართლა პირი გაუპატიურების ნაწილში. მოსამართლემ პირი დამნაშავედ მხოლოდ გაუპატიურების მცდელობაში ცნო.
დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ ყველა იმ საქმეში, რომელშიც შეიცვალა კვალიფიკაცია თანხმობით ჩადენილ სქესობრივ დანაშაულზე ან პირი გამართლდა გაუპატიურების ჩადენაში, მოსამართლე ავითარებს სტერეოტიპულ მსჯელობას დაზარალებულის მხრიდან ფიზიკური წინააღმდეგობის გაწევის აუცილებლობაზე, რაც, მისი აზრით, არ დასტურდებოდა მოპოვებული მტკიცებულებებით ან ძირითადი დასკვნები ეყრდნობა ე.წ. საქალწულე აპკის შესამოწმებლად ჩატარებულ ექსპერტიზას ან ფსიქოლოგიური ექსპერტიზის დასკვნის არასწორ შეფასებას.
“ადრეულმა ქორწინებამ ძალიან შემიშალა ხელი იმაში, რომ ჩემი საკუთარი აზრი ჩამომყალიბებოდა. მე ძალიან კარგი მოსწავლე ვიყავი სკოლაში, აი, რომ გავთხოვდი, მერე ვეღარც სწავლა გავაგრძელე. კოლეჯის მერე მუშაობაც ვერ შევძელი, არ გამიშვა ჩემმა მეუღლემ, არ სჭირდებოდა ჩემი მუშაობა. ეკონომიკურად არ იყო იმის საჭიროება, რომ მე მემუშავა. ამან ძალიან დამოკიდებული გამხადა, აბსოლუტურად უსუსური”, — ადრეულ ქორწინებაში მყოფი ქალი (წყარო: ადრეული/ ბავშვობის ასაკში ქორწინება საქართველოში: მიმოხილვა, UNFPA.
“მაგალითად, ერთ-ერთი საქმეში დაზარალებული არასრულწლოვანი უთითებდა რომ მოტაცების შემდეგ ერთ-ერთი პირის სახლში მიიყვანეს, სადაც უცხო ქალები დახვდნენ. დაზარალებულის თქმით, ის ყვირილით სთხოვდა ამ ქალებს დახმარებას, მაგრამ მათ უარი განუცხადეს და ბრალდებულთან ერთად ოთახში მარტო დატოვეს. როგორც საქმის მასალებიდან ირკვევა, ოთახში მოთავსებულ საწოლზე ბრალდებულმა ძალით გახადა ტანსაცმელი არასრულწლოვანს და გააუპატიურა. ამ სახლში არასრულწლოვანი ორდღენახევარი იმყოფებოდა, გაქცევა უნდოდა, მაგრამ ვერ ახერხებდა”, — აღნიშნულია დოკუმენტში და მითითებულია, რომ ამ საქმეში მოსამართლის შეფასებით, არასრულწლოვანთან სქესობრივი კავშირი მისი თანხმობით დამყარდა და, მისივე აზრით, იგი არ იმყოფებოდა უმწეო მდგომარეობაში, “მაშინ, როდესაც ამავე მოსამართლემ დადასტურებულად მიიჩნია, რომ გოგოს თავისუფლება უკანონოდ აღუკვეთეს”.
ანგარიშის თანახმად, სასამართლომ განმარტა, რომ წინააღმდეგობის გაწევას რეალურად უნდა ჰქონდეს ადგილი დაზარალებულის მხრიდან და მისი მოქმედებით ნათელი უნდა იყოს, რომ მას არ სურს ნებაყოფლობითი სქესობრივი კავშირის დამყარება. ასევე, იმსჯელა, რომ, თუ დაზარალებულმა ნამდვილად გაუწია წინააღმდეგობა, ბრალდებულს უნდა მიეღო გარკვეული დაზიანებები, რომლებიც მას არ აღენიშნებოდა.
“სრულიად არაარსებითი და სტერეოტიპული იყო მოსამართლის მხრიდან ყურადღების გამახვილება დაზარალებულის მხრიდან ფიზიკური წინააღმდეგობის გაწევაზე, ნაცვლად იმისა, რომ განვითარებულიყო მსჯელობა დაზარალებულის ნების თავისუფლების ხარისხსა და მის უმწეო მდგომარეობაზე, რაც გამორიცხავდა სქესობრივ აქტზე არასრულწლოვანის ნამდვილ და თავისუფალ თანხმობას”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში.
კიდევ არაერთი ექსპერტი თუ კვლევა ხაზს უსვამს ბავშვობის ასაკში ქორწინების ამკრძალავი კანონების აღსრულებისა და უკვე დაქორწინებული გოგოების მხარდაჭერის აუცილებლობას.
“გოგოები, რომლებიც დაცულები არიან ბავშვობის ასაკში ქორწინების საზიანო ეფექტებისგან, სავარაუდოდ, უფრო დიდხანს ივლიან სკოლაში, შედარებით გვიან დაორსულდებიან, უფრო ჯანმრთელი ბავშვები ეყოლებათ, ცხოვრებისთვის აუცილებელ უნარებს აითვისებენ და უფრო მაღალ შემოსავალს გამოიმუშავებენ, რითაც წვლილს შეიტანენ არა მხოლოდ საკუთარ, ასევე ოჯახისა და საზოგადოების კეთილდღეობაში”, — აღნიშნავს UNFPA.
ადრეული/ბავშვთა ქორწინება დანაშაულია. თუ ხარ არასრულწლოვანი და გაიძულებენ ქორწინებას ან გაქვს ინფორმაცია სხვა არასრულწლოვანზე ძალადობის შესახებ, შეგიძლია მიმართო პოლიციას ან დარეკო სხვადასხვა ორგანიზაციაში.
- 112 — გადაუდებელი დახმარების ნომერი. ზარი უფასოა და მუშაობს 24-საათის განმავლობაში. ასევე, შეგიძლიათ გადმოწეროთ მობილური აპლიკაცია “112”;
- 116 006 — ცხელი ხაზი, რომელიც მოქალაქეებისთვის საკონსულტაციო მომსახურების გაწევის მიზნით ფუნქციონირებს;
- 032 2 25 11 30 — გაეროს ბავშვთა ფონდი;
- 599 407 603 — საფარი;
- 032 272 67 17 — ძალადობისგან დაცვის ეროვნული ქსელი/Anti-Violence Network of Georgia;
- 032 222 06 89 — წამების მსხვერპლთა ფსიქოსოციალური და სამედიცინო რეაბილიტაციის ცენტრი (GCRT).
მასალა მომზადებულია გაეროს ერთობლივი პროგრამის “გენდერული თანასწორობისათვის” ფარგლებში, შვედეთის ფინანსური მხარდაჭერით. მისი შინაარსი წარმოადგენს ავტორის პასუხისმგებლობას და შესაძლოა, არ ასახავდეს შვედეთისა და გაეროს მოსახლეობის ფონდის ხედვას.