აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2023 წლის ადამიანის უფლებათა ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ქვიარები სისტემურ ძალადობას, ჩაგვრას, შეუწყნარებლობასა და დისკრიმინაციას განიცდიდნენ. აქვე განხილულია თბილისი პრაიდის ორგანიზებული ფესტივალის დარბევა ულტრამემარჯვენე ჯგუფების მიერ და ხაზგასმულია, რომ ამ ჯგუფების წევრები კვლავაც არ დასჯილან.
დოკუმენტი ქვიარ თემთან მიმართებით მნიშვნელოვან გამოწვევად გენდერული იდენტობისა და სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე დისკრიმინაციას მიიჩნევს. გარდა ამისა, წერია, რომ კანონმდებლობა ლგბტქი+ წყვილებსა და მათ ოჯახებს, სხვა პირებთან მიმართებით თანაბარ უფლებებს არ ანიჭებს.
ანგარიში ეყრდნობა ომბუდსმენის აპარატსა და დამოუკიდებელ არასამთავრობო ორგანიზაციებს და აცხადებს, რომ სექსუალური ძალადობა გენდერული ძალადობის ერთ-ერთ ყველაზე სერიოზულ, ყველაზე ფარულ და დაუსჯელ ფორმად რჩება. მომდევნო მნიშვნელოვან პრობლემად კი გენდერული თანასწორობის მიუღწევლობა რჩება.
▶ წაიკითხეთ მეტი ამავე თემაზე: მუშაობა გადარჩენისთვის, საფრთხის მიუხედავად — დისკრიმინაცია სოგის ნიშნით
ცალკე თავი ეთმობა იმგვარ ძალადობრივ ქმედებებს, კრიმინალიზაციასა და სხვა ტიპის შეურაცხმყოფელ ქმედებებს, რომლებიც სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობის, ექსპრესიის, ან სქესის ნიშნის საფუძველზე მოხდა.
ძალადობისა და შევიწროების ნაწილში ვკითხულობთ, რომ ასეთი შემთხვევები იყო როგორც სახელმწიფო, ასევე — არასახელმწიფო აქტორების მიერ. ხანდახან პოლიცია ან სხვა სამთავრობო ორგანოები ვერ ახერხებდნენ ადეკვატურ რეაგირებას ლგბტქი+ პირების მიმართ ძალადობის ან შევიწროების შემთხვევებზე.
ამავე ნაწილშია საუბარია თბილი პრაიდის მიერ ორგანიზებული 8 ივლისის ფესტივალის ძალადობრივ დარბევაზე.
“კონტრპროტესტანტებმა 8 ივლისის თბილისი პრაიდის ღონისძიება ჩაშალეს. უფრო მეტიც, იმ ულტრამემარჯვენე დემონსტრაციის ორგანიზატორების მიმართ, რომლებსაც პრაიდის ფესტივალი ჩაშალეს, პასუხისმგებლობის ნაკლებობა იყო”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
დისკრიმინაცია
დისკრიმინაციის განხილვის ნაწილში ვკითხულობთ, რომ სექსუალურ ორიენტაციაზე ან გენდერულ იდენტობაზე დაფუძნებული ცრურწმენები კანონის მიხედვით დამამძიმებელი ფაქტორია. თუმცა არასამთავრობოების განცხადებით, მთავრობა იშვიათად აღასრულებს კანონს.
“კანონი ცალსახად არ ცნობდა თანაბრად ლგბტქი+ წყვილებსა და მათ ოჯახებს და არც თანაბარ უფლებებს ანიჭებდა სხვა პირების უფლებებთან მიმართებით”, — ვკითხულობთ ანგარიშში.
დოკუმენტი ეყრდნობა სახალხო დამცველის აპარატსაც, რომელიც აცხადებს, რომ ლგბტქი+ პირები კვლავ განიცდიდნენ სისტემურ ძალადობას, ჩაგვრას, შეურაცხყოფას, შეუწყნარებლობასა და დისკრიმინაციას. ხოლო თანასწორობის მხარდასაჭერად მაღალი თანამდებობის პირები, პოლიტიკოსები და საჯარო ფიგურები იშვიათად აკეთებდნენ განცხადებებს.
“ლგბტქი+ აქტივისტებმა განაცხადეს, რომ სამუშაო ადგილზე დისკრიმინაცია გენდერული იდენტობისა და სექსუალური ორიენტაციის საფუძველზე ფართოდ გავრცელებული და ნაკლებად აღრიცხულია”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
გენდერული სამართლებრივი აღიარების ხელმისაწვდომობის ნაწილში ვკითხულობთ, რომ არ არსებობდა კანონი, რომელიც ცალსახად არეგულირებდა გენდერის სამართლებრივ აღიარებას. დამკვიდრებული პრაქტიკა კი დოკუმენტებში ცვლილებების შეტანამდე სხეულებრივი მოდიფიკაციის ოპერაციებს მოითხოვდა. კანონი არ ითვალისწინებდა ტრანსგენდერ პირებს, რომლებსაც სამედიცინო, ფინანსური ან სხვა მიზეზების გამო არ სურთ, ოპერაცია გაიკეთონ.
ნახსენებია 2022 წლის დეკემბერში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (ECHR) მიერ დისკრიმინაციის დადგენის ერთ შემთხვევაც , როდესაც მოქალაქეს სქესის სამართლებრივ აღიარებაზე უარი უთხრეს.
“ECHR-ის გადაწყვეტილების მიუხედავად, საჯარო სერვისების განვითარების სააგენტომ უარი თქვა სქესის ცვლილების რეგისტრაციაზე და მოითხოვა სქესის დამადასტურებელი ქირურგიული პროცედურის სამედიცინო ცნობა”, — ვკითხულობთ დოკუმენტში
უნებლიე ან იძულებითი სამედიცინო ან ფსიქოლოგიური პრაქტიკა
ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ე.წ. კონვერტაციის თერაპიის პრაქტიკა არ აუკრძალავთ. თბილისი პრაიდის ინფორმაციით, დაფიქსირდა შემთხვევები, როდესაც მშობლებმა ბავშვები ფსიქიატრთან მიიყვანეს სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობის ან ექსპრესიის შესაცვლელად.
დოკუმენტის თანახმად, არ ყოფილა შეტყობინებები იმგვარი ოპერაციების შესახებ, რომლებიც ინტერსექს ბავშვებს ან ზრდასრულებს თანხმობის გარეშე ჩაუტარდათ. თუმცა, კანონი და სამედიცინო გაერთიანებები არ ზღუდავდნენ ამ პრაქტიკებს და მათ საწინააღმდეგოდ არ გამოდიან.
გამოხატვის, გაერთიანების ან მშვიდობიანი შეკრების შეზღუდვები
ამ ნაწილში აღნიშნულია, რომ 2023 წელს არ არსებობდა კანონები იმ პირების ან მედიის მიმართ, რომელბიც ლგბტქია+ ადამიანების შესახებ ლაპარაკობდნენ. თუმცა ამავე ნაწილში ნათქვამია, რომ შეზღუდული იყო, როგორც ლგბტქი+ პირების საჯარო ან კერძო სივრცეში შეკრებისა თავისუფლება, ასევე — LGBTQI+ ორგანიზაციების შესაძლებლობა, სამართლებრივად დაერეგისტრირებინათ ან გაემართათ ღონისძიებები.
“8 ივლისს თბილისში პრაიდის ფესტივალის მოწინააღმდეგეებმა პოლიციის კორდონი გაარღვიეს და შევიდნენ ლისის ტბის ტერიტორიაზე, სადაც ღონისძიება უნდა გამართულიყო. მოძალადე ჯგუფებმა წინასწარ განაცხადეს ღონისძიების ჩაშლის შესახებ, თუმცა, ხელისუფლებამ არ მიიღო აუცილებელი ზომები დარბევისა და ძარცვის თავიდან ასაცილებლად. ლგბტქი+ პირებსა და მათ მხარდამჭერებს პოლიციის დახმარებით მოუწიათ ადგილის დატოვება”, — ვკითხულობთ ანგარიშში.
რა წერია ქალებზე
დისკრიმინაციისა და სოციალური ჩაგვრის ერთი ქვეთავი ქალებს ეთმობათ. ამ ნაწილში ყურადღება სექსუალურ ძალადობაზე, გაუპატიურებასა და თანხმობის კონცეფციის არარსებობაზეა გამახვილებული. კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლის მიხედვით, გაუპატიურება არის პირის სხეულში ნებისმიერი ფორმით სექსუალური ხასიათის შეღწევა სხეულის ნებისმიერი ნაწილის ან ნებისმიერი საგნის გამოყენებით, ჩადენილი ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან დაზარალებულის უმწეობის გამოყენებით, ქართველი უფლებადამცველები კი აცხადებენ, რომ გაუპატიურების დეფინიცია თანხმობის არარსებობას უნდა გულისხმობდეს.
ანგარიშში აღნიშნულია, რომ ზოგიერთმა დამკვირვებელმა შეშფოთება გამოთქვა, რადგან გაუპატიურების განმარტება სრულად არ შეესაბამება ევროპის საბჭოს ქალთა მიმართ ძალადობისა და ოჯახში ძალადობის პრევენციის კონვენციის მოთხოვნებს (სტამბულის კონვენცია), რომელიც საქართველოში რატიფიცირებულია. აქვე აღნიშნულია, რომ რადგან თანხმობის არარსებობა გაუპატიურებად არ კვალიფიცირდება, გაუპატიურების შესახებ ზოგიერთი ცნობა გამოუძიებელი ან დაუსჯელი დარჩა.
▶ წაიკითხეთ მეტი ამავე თემაზე: “მოძალადე შეიძლება შეყვარებულიც აღმოჩნდეს” — რა არის თანხმობა და რატომ არის ის აუცილებელი
“ხელისუფლებამ კანონი ეფექტურად არ აღასრულა. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 2022 წლის დეკემბრის შეფასებით, “სერიოზული გამოწვევები კვლავ რჩება, რასაც, სამწუხაროდ, ფემიციდისა და სხვა სერიოზული გენდერული ნიშნით ჩადენილი დანაშაულების მნიშვნელოვანი რაოდენობა ადასტურებს”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
აქვე ვკითხულობთ, რომ საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის (საია) განცხადებით, სექსუალური ძალადობა გენდერული ძალადობის ერთ-ერთ ყველაზე სერიოზულ, ყველაზე ფარულ და დაუსჯელ ფორმად რჩება. არსებულმა კანონებმა და პრაქტიკამ ვერ უზრუნველყო ეფექტური, ძალადობაგამოვლილ ადამიანზე ორიენტირებული, გენდერულად მგრძნობიარე სამართლებრივი გადაწყვეტილებები სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ საბრძოლველად. ასევე აღნიშნულია, რომ ქალებისა და გოგოებისთვის, რომლებსაც ძალადობა გამოუვლიათ, მართლმსაჯულება მიუწვდომელი ან ძნელად მისაწვდომი იყო და პრობლემაა ძალადობა ოჯახში და გენდერული ნიშნით, რომლის წინააღმდეგაც მთავრობამ რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა.
გენდერული ძალადობის ან შევიწროების სხვა ფორმების ნაწილში აღნიშნულია, რომ ქალების გატაცება ქორწინების მიზნით რეგიონებსა და ეთნიკურ უმცირესობათა თემებში ხდებოდა, მაგრამ იშვიათი იყო. სექსუალური შევიწროება უკანონოა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მიხედვით, მაგრამ არ არის კრიმინალიზებული და რჩება პრობლემად სამუშაო ადგილზე.
დისკრიმინაცია
ამ ნაწილში წერია, რომ კანონი ქალებს იმავე უფლებებს ანიჭებდა, რომლებსაც კაცებს. სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები სამუშაო ადგილზე ქალების დისკრიმინაციის აღრიცხვას განაგრძობდნენ; სახალხო დამცველის აპარატი მონიტორინგს უწევდა საჩივრებს გენდერულ თანასწორობაზე, განსაკუთრებით ოჯახში ძალადობასა და სამუშაო ადგილზე შევიწროებას. ომბუდსმენმა აღნიშნა, რომ გენდერული თანასწორობა კვლავ პრობლემად რჩება. ადამიანის უფლებათა ცენტრმა ასევე აღნიშნა, რომ პრობლემაა სამუშაო ადგილზე დისკრიმინაცია.
რეპროდუქციული უფლებები
ამ ნაწილში ვკითხულობთ, რომ ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან არ ყოფილა შეტყობინებები იძულებითი აბორტის ან არანებაყოფლობითი სტერილიზაციის შესახებ. მთავრობამ უზრუნველყო სექსუალური და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის სერვისების ხელმისაწვდომობა სექსუალურ ძალადობაგამოვლილთათვის. მათ სამედიცინო დახმარება მიიღეს, მათ შორის გადაუდებელი კონტრაცეფცია, ძალადობის შემდგომი მედიკამენტები და ფსიქოლოგიური დახმარება. იმ სექსუალურ ძალადობაგამოვლილთათვის, რომლებიც დაორსულდნენ, არ არსებობდა ბარიერები ან ჯარიმები. პირველი ტრიმესტრის შემდეგ აბორტებისთვის სასამართლოს გადაწყვეტილება იყო საჭირო და მსგავსი გადაწყვეტილებები მხოლოდ შეზღუდულ სამედიცინო პირობებში იყო მიღებული.
გარდა ამისა, გამოწვევად რჩებოდა ოჯახის დაგეგმვის სერვისების სრული ინტეგრაცია პირველადი ჯანდაცვის სექტორში, რამაც, სახალხო დამცველის აპარატის თანახმად, მნიშვნელოვნად შეაფერხა ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ოჯახის დაგეგმვის სერვისებისა და კონტრაცეპტივების შესახებ, განსაკუთრებით იმ ქალებისთვის, რომლებიც მოწყვლადი ჯგუფებიდან არიან. არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გააკრიტიკეს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო რეპროდუქციული ჯანმრთელობის მხოლოდ სამედიცინო ასპექტებთან გამკლავებაში.
ამავე თავში ერთ-ერთი ქვეთავი ბავშვებს ეხებათ: მიუხედავად იმისა, რომ ქორწინების კანონიერი მინიმალური ასაკი 18 წელი იყო, ეს მოთხოვნა ეფექტურად არ იყო აღსრულებული მთავრობის მიერ.
“სახალხო დამცველის აპარატმა განაცხადა, რომ ბავშვობაში ქორწინების ან ნიშნობის მავნე პრაქტიკა კვლავაც მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება ქვეყანაში და აღნიშნა, რომ სამთავრობო უწყებები ხშირად ვერ ახერხებენ იძულებითი ქორწინების შემთხვევების იდენტიფიცირებას”, — აღნიშნულია ანგარიშში.
დოკუმენტის სხვა ნაწილები განიხილავს, საქართველოს მიერ ევროკავშირში გაწევრიანებასა და კანდიდატის სტატუსის მიღებას. ასევე, განხილულია 2023 წლის მარტის პროტესტი რუსული კანონის წინააღმდეგ. ამ ნაწილის თანახმად, ხალხმრავალი სახალხო პროტესტები იმ კანონპროექტის წინააღმდეგ იყო, რომელსაც “შესაძლოა საფრთხე შეექმნა საქართველოს ევროკავშირის კანდიდატობისთვის”.
გარდა ამისა, აღნიშნულია, რომ ადამიანის უფლებათა საკითხებზე ინფორმაციები მოიცავს სანდო ცნობებს იმგვარ შემთხვევებზე, რომლებიც სასამართლო დამოუკიდებლობას, გამოხატვისა და მედიის თავისუფლებებთან მიმართებით არსებულ შეზღუდვებს, მშვიდობიანი შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევასა და სამთავრობო კორუფციას ეხება.
გამოხატვისა და მედიის თავისუფლების ქვეთავში აღნიშნულია, რომ ჟურნალისტები, არასამთავრობო ორგანიზაციები თუ საერთაშორისო საზოგადოების წევრები სერიოზულ შეშფოთებას გამოთქვამდნენ გამოხატვის თავისუფლების შესახებ მთავრობის დამოკიდებულებაზე, რომელიც შარშან გაწვეულ რუსულ კანონს მიემართებოდა და საფრთხეს უქმნიდა მედიის თავისუფლებას.
ამავე ნაწილში მოტანილია პარლამენტის თავმჯდომარის, შალვა პაპუაშვილის გადაწყვეტილება მედიების აკრედიტაციის შესახებ, რომელსაც მედიები აკრიტიკებდნენ და არაინკლუზიურად აფასებდნენ.
შეგახსენებთ, რომ მიმდინარე, 2024 წელსაც აკრედიტაციის ქონის მიუხედავად, ხელახლა ინიციირებული რუსული კანონის განხილვისას ონლაინმედიების ჟურნალისტებს პარლამენტში შესვლის საშუალებას ისევ არ აძლევენ. საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანებით, საკანონმდებლო ორგანოში უსაფრთხოების ყვითელი დონე მოქმედებს, რომლის მიხედვითაც, ვიზიტორებს პარლამენტის სასახლეში შესვლა ეზღუდებათ.
▶ წაიკითხეთ რას წერს სახალხო დამცველი ქვიარებების უფლებებზე 2023 წლის ანგარიშში: ქვიარების შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობა გართულებულია — ომბუდსმენი