სტატიის ავტორი: ლანა კოკაია
საქართველოს ქალაქებსა და სოფლებში წლების წინ სამოქალაქო აქტივიზმის ახალი ტალღა დაიწყო, რომელმაც შეცვალა თემი, ეჭვქვეშ დააყენა დამკვიდრებული ნორმები და გააძლიერა ხმები, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში უგულებელყოფილი იყო.
ხშირ შემთხვევაში ეს სამოქალაქო აქტივიზმის პირველი პრეცედენტი იყო. სამი ქალი — ლუიზა მუთოშვილი პანკისის ხეობიდან, სამირა ბაირამოვა მარნეულიდან და ქეთევან ხიდაშელი გურიიდან — ამ მოძრაობის მაგალითები არიან. მათი საქმიანობა ნათელს ჰფენს აქტივიზმის გამოწვევებსა და ტრიუმფებს, რომლებიც საზოგადოებაში არსებულ მცდარ წარმოდგენებსა და სტიგმას ეწინააღმდეგება.
სწორედ პანკისის ხეობასა და ქისტებზე არასწორი წარმოდგენები და სტიგმა გახდა მთავარი მიზეზი ახმეტის მუნიციპალიტეტის სოფელ ჯოყოლოს მკვიდრ ლუიზა მუთოშვილისთვის, რომ აქტივისტი გამხდარიყო. მთელი ბავშვობა მას ასევე ესმოდა, რომ ამ ქვეყანაში არანაირი ფუნქცია არ აქვთ და ვინც მოვა, ტაში უნდა დაუკრან, რადგან ცოტანი არიან და გავლენას ვერაფერზე მოახდენენ. მაგრამ ლუიზა ასე არ ფიქრობდა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართვა სტუდენტობის პერიოდიდანვე სხვადასხვა პროექტში მონაწილეობით დაიწყო.
თუმცა ქალ აქტივისტად ყოფნა მის თემში მარტივი საქმე არ იყო. მას ჯერ “ოჯახის უფროსის”, მამის ნდობა უნდა მოეპოვებინა. უნდა დაერწმუნებინა, რომ მის აქტივიზმს თემისთვის სასიკეთო ცვლილებების მოტანა შეეძლო, შემდეგ კი — თემის ნდობა. თემის მხარდაჭერის გარეშე ლუიზას აქტივიზმი აზრს კარგავდა.
“იყო ზეწოლები ოჯახის წევრების, ნათესავების მხრიდან, რომ არ არის სასურველი აქტიურ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართვა, მაგრამ აქტივიზმი არ არის დაგეგმილი ამბავი. მთელი ცხოვრება აქტივისტი ვარ და ეს ჩემთვის არაპარტიული და ყველაზე გულწრფელი პოლიტიკაა”, — ამბობს ლუიზა.
ის 8 წელი დუისის სკოლის მასწავლებელი იყო და პარალელურად ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციაში, კახეთის რეგიონული განვითარების ფონდში (KRDF) მუშაობდა — ძირითადად, ახალგაზრდულ პროექტებზე.
დუისსა და ჯოყოლოში ფუნქციონირებს KRDF-ს დაქვემდებარებაში არსებული ორი საგანმანათლებლო ცენტრი. ლუიზა ამ ცენტრში ისტორიის რეპეტიტორ-მასწავლებლად წლებია მუშაობს და ამბობს, რომ ხეობის ყველა სოფლის აბიტურიენტს თითოეულ საგანში მომზადება უფასოდ შეუძლია.
“ბოლო 15 წელია პანკისის ხეობის აბიტურიენტს რეპეტიტორში ფული არ გადაუხდია. 10 ბავშვიდან 9 ირიცხება უმაღლეს სასწავლებელში… გარდა ამისა, თუ მანამდე სრულად ჩაკეტილები ვიყავით, ევროკავშირის და სხვა დასავლური ფონდებით დაფინანსებულმა პროექტებმა პანკისელ მოზარდებს შესაძლებლობა მისცა, ურთიერთობა ჰქონოდათ საქართველოს სხვა რეგიონების ბავშვებთან. წარმოდგენების, სტიგმის, სტერეოტიპების რღვევის შესაძლებლობა ამ ფონდების დახმარებით მოხდა”, — ამბობს ლუიზა.
ის ასევე დასძენს, რომ ევროკავშირისა და სხვა დასავლური ფონდების დახმარებით პანკისის ხეობაში არაერთი პროფესიული კურსია ხელმისაწვდომი: ჭრა-კერვა, თექაზე მუშაობა, კულინარია, საექთნო საქმე, ბუღალტერია. ლუიზა წუხს, რომ რუსული კანონის ამოქმედების შემდეგ თემი შესაძლოა ამ სიკეთეების მიღმა აღმოჩნდეს.
მარნეულის სოფელ ალგეთის მკვიდრ სამირა ბაირამოვას ბავშვობიდან ესმოდა, რომ გოგოა და მასწავლებელი ან ექიმი უნდა გახდეს, თუმცა სამირას ეს არ სურდა. მე-9 კლასში იყო, როცა მისი და თანაკლასელების თვალწინ კლასელი გოგო სკოლიდან “მოიტაცეს”. კლასელებმა მეგობარს ვერაფრით უშველეს. მეგობრები კარგად სწავლობდნენ და ბევრი ოცნება ჰქონდათ, რომელთა ასრულებას ერთად გეგმავდნენ. გვიყვება, ყველაზე მეტად ერთ უნივერსიტეტში სწავლა გვინდოდაო. კლასელის “მოტაცებამ” სამირას გადააწყვეტინა, რისთვის იმუშავებდა და იბრძოლებდა — ადრეულ ასაკში და იძულებითი ქორწინების წინააღმდეგ.
“ტიროდა, ამით ჩემი ცხოვრება დამთავრდაო. ჩემთვის ნათელი გახდა, რომ ნაადრევი ქორწინება ასრულებს ბავშვის ცხოვრებას. 2009-2010 წლებში ამ თემებზე საუბარი და წერა დავიწყე, რაც ჩემმა თემმა უბედურებად მიიღო. იმედი გვქონდა, რაღაცას მიაღწევდა და ახლა თემს ებრძვისო. ნაადრევ ქორწინებაზე საუბრით თითქოს შეურაცხყოფას ვაყენებდი. ნორმალური “ოჯახის გოგო” ასეთ რამეს არ აკეთებს, შეხვედრებს არ მართავს, თავისუფლად არ დადის, სოციალურ ქსელში არ რეგისტრირდებაო. საღამოობით მქონდა ლექციები და ვის გაუგია ასეთ დროს სწავლა იყოს სადმეო. მარნეულიდან თსუ-ში მიდიოდნენ, რომ შეემოწმებინათ, მართლა ვსწავლობდი თუ არა. არადა, სტუდენტობისას ჩემი მარშრუტი უნივერსიტეტი-სახლი იყო”, — იხსენებს სამირა.
იძულებით ქორწინებისა და ქალების უფლებებზე მუშაობას პასუხისმგებელი პირების, ხელისუფლების წარმომადგენლების კრიტიკაც მოჰყვა, შემდეგ კი სხვა პრობლემებზე საუბარიც. ამის გამო ადგილობრივი ხელისუფლების სამიზნეც გახდა. იხსენებს, რომ პრობლემებზე საუბარი მხოლოდ ქართული ოცნების დროს არ დაუწყია და ხელისუფლებას 2012 წლამდეც აკრიტიკებდა.
ყველაზე მძიმედ 2010-2015 წლები ახსოვს, როცა მის წინააღმდეგ სასულიერო პირებიც გამოვიდნენ. ამბობს, რომ ისინი უამრავ ტყუილს ამბობდნენ და სიძულვილის ენასაც იყენებდნენ.
“მანქანის ტარება რომ დავიწყე, ეს გოგო ვინ არის საერთოდ, სწავლამ გააგიჟაო. მანქანა ბანკის სესხით ვიყიდე, მაგრამ ამბობდნენ, მაჟორიტარმა დეპუტატმა უყიდაო. მერე ბანკიდან აღებულ სესხის დოკუმენტს ფოტო გადავუღე და ფეისბუქზე დავპოსტე. საერთაშორისო ორგანიზაციაში რომ დავიწყე მუშაობა, ხელმძღვანელი სამირას საყვარელია და მაგან დააწყებინა მუშაობაო. მერე აღმოჩნდა, რომ ჩემი უფროსი ქალი იყო. არაერთხელ ვცადე სუიციდი, საათობით ვტიროდი, ისეთ რაღაცებს მაბრალებდნენ. 2014 წელს ერთ-ერთი პროგრამით ამერიკაში რომ წავედი, რელიგიურმა ორგანიზაციებმა დაიწყეს საუბარი, ეს გოგო არ უნდა შემოვუშვათ ქვეყანაშიო. ჩემზე ნიუსები იწერებოდა, ტერორისტიაო. ადამიანი ამბობდა, ამ გოგოს ქუჩაში რომ დაინახავთ, მოკალით, საფრთხეა რეგიონისთვისო”, — იხსენებს სამირა.
2022 წელს სამირა რადიკალური, პრორუსული ძალადობრივი ჯგუფების სამიზნე გახდა — მას შემდეგ, რაც მარნეულში, ძალადობრივი დაჯგუფების, ალტ-ინფოს ოფისზე ანტისაოკუპაციო სტიკერები გააკრა, აქტივისტს ძალადობითა და სიცოცხლის მოსპობით ემუქრებოდნენ.
ამავე წლის ივლისში, #შინევროპისკენ კამპანიისას, როცა სამირა მარნეულის ბაზარში ბუკლეტებს არიგებდა, საჯარო მოხელეები თავს დაესხნენ. ისინი აქტივისტს სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ და სახელისუფლებო მესიჯბოქსებით ლანძღავდნენ.
ქეთევან ხიდაშელის საქმიანობა 2007 წელს, კომპიუტერის სწავლით დაიწყო, რის შემდეგაც მან კომპიუტერის გამოყენება სოფელში მცხოვრებ ბავშვებს ასწავლა.
პროფესიით ინჟინერმა, 2008 წელს გურიაში, სოფელ დვაბზუში, დონორი ორგანიზაციების მხარდაჭერით დააარსა საინიციატივო ჯგუფი “დვაბზუს ქალთა ცენტრი”, 2010 წლიდან კი, ორგანიზაცია “ქალები რეგიონის განვითარებისთვის”.
ოჯახში ძალადობა, ახალგაზრდული პროგრამები, ქალთა უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესება — ამ და სხვა პრობლემურ საკითხებზე სხვადასხვა დონორს მიმართეს და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა თბილისის თავშესაფრებში გადამისამართება დაიწყეს. ძალადობის მსხვერპლ ქალებს იურიდიულ დახმარებას ადგილზეც უწევდნენ.
ფონდ “ტასოს” დახმარებით, ქეთევანის სახლის ერთი ოთახი გაარემონტეს, რომელსაც ოფისად იყენებდნენ. თავიდან სამნი იყვნენ, დაახლოებით 5-6 წელიწადში კი შვიდნი გახდნენ.
ქეთევანი ამბობს, რომ არც “ნაციონალური მოძრაობის” ხელისუფლების პირობებში ყოფილან სამთავრობო სტრუქტურებისგან კარგი კომუნიკაციით განებივრებულნი და ეს მიდგომა ახალი ხელისუფლების შემდეგაც არ შეცვლილა — ადგილობრივი ხელისუფლებისთვის “ხელისშემშლელ” სუბიექტებად “ქართული ოცნების” პირობებშიც დარჩნენ.
“ჩვენ არც ვამბობდით ხმამაღლა, რომ, მაგალითად, სოფელში ბაღი ჩვენი ადვოკატირების შედეგად აშენდა, არ გვინდოდა გაგვეღიზიანებინა მთავრობა, მაგრამ იქ სოფლის მოსახლეობა იძახდა, რომ ამ ორგანიზაციის სახელობის უნდა იყოს ეს ბაღიო. არამხოლოდ მუნიციპალიტეტში, არამედ გარეთაც რომ მხვდებოდნენ ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები, გამარჯობას არ მეუბნებოდნენ. ოჯახში ძალადობის საკითხებზეც რომ ვრეკავდით, აგრესია იყო, რადგან მიუღებელი იყო ჩვენი ასეთი ქცევა — როგორ შეიძლება მეზობელი დააჭერინოო. ჩემს ქმარს ეუბნებოდნენ, შენს ცოლს ვერ მოაკეტინებო?!”, — გვიყვება ქეთევანი.
მისი თქმით, ბოლო წლებში სამუშაო გარემო იმდენად შეიცვალა და ადგილობრივ მთავრობასთან კომუნიკაცია იმდენად გართულდა, რომ პროექტის ფარგლებში შეხვედრების ჩასატარებლად სივრცესაც არ უთმობდნენ.
“ოზურგეთში კი იყო დემოკრატიული ჩართულობის ცენტრი, სადაც დაჯავშნიდი სივრცეს, მაგრამ ყოველთვის ოზურგეთში ვერ ჩაატარებდი სემინარებს — სოფლებში, ძირითადად, სკოლის დარბაზში ან გამგეობის შენობაში ვმართავდით შეხვედრებს. ძალიან ბევრი ვიბრძოლე და ბოლოს დავიღალე. ფინანსური ინტერესი ამ საქმეს არ ახლავს, გიყვარს ეს საქმე და დებ ენერგიას. რასაც ვიღებდი ხელფასს, ის იყო იმ დახარჯული დროის კომპენსაცია და არა ანაზღაურება”, — ამბობს ის.
ქეთევან ხიდაშელმა 2017 წელს კატო მიქელაძის სახელობის პრემია მიიღო, რომელიც საქართველოში ქალთა უფლებების დამცველებს ყოველწლიურად გადაეცემათ.
60 წლის ქეთევანს, რომელმაც სამოქალაქო აქტივიზმში 13 წელი გაატარა, 2020-ის თებერვალში შრომით მიგრაციაში წასვლა მოუწია. მეოთხე წელია იტალიის ქალაქ ბოლლატეში ხანდაზმულს უვლის. გული წყდება, რომ საქართველოში თავის საყვარელ საქმიანობას ჩამოშორდა. წუხს, კიდევ ბევრი რამის გაკეთება შემეძლოო. თუმცა საქმეს რომ მორჩება, თავისუფალ დროს ქალთა ზეპირ ისტორიებზე მუშაობს. ამბობს, რომ ამით “ახარებს საკუთარ ჭიას”.
ქალთა უფლებებზე მომუშავე ორგანიზაციების კრიტიკა მოჰყვა 4 აპრილს, საქართველოს პარლამენტის მიერ გენდერული კვოტირების სისტემის გაუქმებას. ლუიზა მუთოშვილის თქმით, კვოტების მუდმივად არსებობის მომხრე არ არის, მაგრამ მიაჩნია, რომ ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი დროებითი მექანიზმი იყო.
“კვოტირების გარეშე ვერც პარლამენტში, ვერ თვითმმართველობებში ვერ შევძლებთ ყოფნას ქალები. ქალი პოლიტიკოსების რეაქციები სრულიად განსხვავებულია, მაგალითად, სოციალურ საკითხებზე. წყლის პრობლემა არასდროს გაახსენდება კაცს, იმიტომ, რომ ის არ მოიხმარს მას იმ რაოდენობით, რა რაოდენობითაც ქალი. ჩემს ქმარს სულ არ უნდა საკრებულოში ვმუშაობდე და მთელი 3 წელი იმის მცდელობაშია, როგორ გადამაფიქრებინოს და დამანებებინოს თავი”, — ამბობს ლუიზა, რომელიც ამჟამად ახმეტის საკრებულოს წევრია.
მან ადგილობრივ თვითმმართველობის არჩევნებში მონაწილეობა პირველად 2014 წელს, 24 წლის ასაკში მიიღო, მაგრამ 12 ხმით წააგო.
“იმხელა წინააღმდეგობა იყო შიგნიდან, იმხელა სირცხვილად აღიქვამდნენ, რადგან გამარჯვების შემთხვევაში საკრებულოში უნდა მემუშავა, სადაც თანამშრომლების უმრავლესობა კაცები იყვნენ და ეს ძალიან ცუდ ტონად ითვლებოდა. ჩემი ნათესავები დღემდე დარწმუნებულები არიან, რომ დიდი სირცხვილი ამარიდეს მაშინ”, — ამბობს ლუიზა.
გენდერული კვოტების გაუქმებიდან ერთ დღეში, 3 აპრილს “ქართულმა ოცნებამ” განაცხადა, რომ კვლავ აინიციირებს რუსული კანონს, რომელიც გასული წლის მარტში მასობრივი პროტესტის შემდეგ გაიწვია. წინა წლისგან პროექტს მხოლოდ ის განასხვავებს, რომ “უცხოური გავლენის აგენტის” ცნება შეცვლილია “უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელი ორგანიზაციის” ცნებით.
მიუხედავად იმისა, რომ კანონპროექტის წინააღმდეგ ფართომასშტაბიანი პროტესტები უწყვეტად მიმდინარეობდა თბილისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში, მმართველმა პარტიამ დაამტკიცა დოკუმენტი, რომლის მსგავსმა კანონმა ავტორიტარულ ქვეყნებში გააქრო თავისუფალი მედია და ყველა დემოკრატიული ინსტიტუტი.
აღსანიშნავია, რომ ფართომასშტაბიან აქციებზე შეკრებილი მშვიდობიანი მოქალაქეების წინააღმდეგ ხელისუფლებამ არაერთხელ გამოიყენა როგორც უხეში ფიზიკური ძალა, ასევე ცრემლსადენი გაზი, წიწაკის სპრეი თუ წყლის ჭავლი. ფიზიკურად გაუსწორდნენ ჟურნალისტებს და აქციის არაერთ მონაწილეს. გარდა ამისა, მოქალაქეებს, რომლებიც რუსულ კანონს აპროტესტებენ, ფარული ნომრებიდან ურეკავდნენ, ემუქრებოდნენ და აგინებდნენ. რამდენიმე ადამიანს უცნობი პირები სახლებთან დახვდნენ და ფიზიკურად გაუსწორდნენ. ადამიანების შეშინების კიდევ ერთი მეთოდი იყო საცხოვრებელ სახლებთან თუ ოფისებთან შეურაცხმყოფელი და სიძულვილის წარწერების გაკეთება, პლაკატების გაკვრა.
- წაიკითხეთ ვრცლად: ზარები, თავდასხმები, წარწერები და დაკავებები — რატომ არის პროტესტის ჩახშობის ეს გზა რუსული
ფაქტობრივად, არ დარჩენილა სფერო, რომლის წარმომადგენლებმაც კანონპროექტის საწინააღმდეგო პოზიცია არ გამოთქვეს. კრიტიკულია ქვეყნის პარტნიორების განცხადებებიც, მათ შორის, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება ევროკავშირში ინტეგრაციის პროცესი. ამასთან, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ქართული ოცნების წარმომადგენლებსა და მათი ოჯახის წევრებს სანქციები, კერძოდ, სავიზო შეზღუდვები დაუწესა. აშშ ამ დროისთვის სანქციების კიდევ რამდენიმე პაკეტს განიხილავს.