მიუხედავად იმისა, რომ კინო ინდუსტრიაში ათწლეულების განმავლობაში უგულებელყოფილი იყო ქვიარ გამოცდილებები და ქვიარ შემოქმედების ხმა, ფილმები არაფერს ჰყვებოდნენ ჩვენზე ჩვენი თანამონაწილეობით, დღეს ეს ყინული ნელ-ნელა ლღვება. სულ უფრო მეტი ავტორი ჰყვება ამბებს, რომლებშიც ქვიარ ადამიანებს ჩვენი გამოცდილებების ანარეკლის დანახვა შეგვიძლია, როლებს კი ხშირად ქვიარ ადამიანებივე ასრულებენ.

უგულებელყოფის მიუხედავად, მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან მოყოლებული არაერთი ფილმი გადაიღეს [მათი ნაწილი ჰეტერო რეჟისორებისა და მსახიობების ჩართულობით, მაგრამ მაინც], რომელიც გამოცდილებების მრავალფეროვნებას კარგად ასახავს. სტატიაში 5 კარგი ფილმის შესახებ წაიკითხავთ — მათი ნაწილი უკვე კლასიკად ითვლება, ზოგიც უსამართლოდ დაივიწყეს ან ფართო აუდიტორიის ყურადღება ვერ დაიმსახურა.

ტეო და ჰუგო ერთ ნავში

ოლივიე დუკასტელისა და ჟაკ მარტინოს 2016 წლის ფილმი ტეო და ჰუგო ერთ ნავში (Paris 05:59: Théo & Hugo) პარიზის გეი სექს კლუბში 20-წუთიანი ორგიით იწყება. გამხსნელ სცენაში არ გვხვდება დიალოგები — დაუვიწყარი კინოგამოცდილება სხეულების ურთიერთქმედებითა და განათებით იქმნება. სწორედ ამ თამამ სცენაში იბადება მთავარი პერსონაჟების — ტეოსა და ჰუგოს მზერა, რომელიც ერთმანეთს ხვდება და თხრობა გარიჟრაჟის პარიზის ქუჩებში გადადის. სექს კლუბში შემთხვევითობით დაწყებული ამბავი ხელოვნებაზე, პირად ცხოვრებაზე თუ სხვა სასხვათაშორისო თემებზე საუბრით გრძელდება. ახალგაღვიძებული ქალაქის სიჩუმეში კი გაიელვებენ ადგილები და სახეები, რომლებიც პარიზის მრავალფეროვნებას გვიჩვენებენ.

რეჟისორები ახერხებენ, რომ გეი ბიჭების გამოცდილებების მრავალშრიანობა აჩვენონ და კინოში (და არამხოლოდ) ხშირად უგულებელყოფილ თემაზე ისაუბრონ — როგორია აივ-სტატუსთან დაკავშირებული შფოთვა თანამედროვე სამყაროში. ყველაზე მეტად კი ფილმი ადამიანური კავშირების დამყარებისა და ემოციური თანაზიარობის განცდის სურვილზეა.

ქალი ობობას კოცნა

თუ მაგ კარის გასაღები გაქვს, სიხარულით წამოგყვები, თუ არა — თავის დაღწევას ჩემებურად ვეცდები.

ვიქტორ ბაბენკოს 1985 წლის ფილმი — ქალი ობობას კოცნა (Kiss of the Spider Woman) ორი სრულიად განსხვავებული ადამიანის ურთიერთგაგების, დაახლოების, თანაზიარი გამოცდილების გაცნობიერების გზას  გვიჩვენებს. ერთ საკანში აღმოჩენილი მეოცნებე მოლინასა (უილიამ ჰარტი) და ჰომოფობი, მიზოგინი კომუნისტის — ვალენტინის (რაულ ხულია) ურთიერთობა, რომელიც სიძულვილით, სრული გაუცხოებით არის სავსე, ნელ-ნელა ურთიერთგაგებამდე მიდის. პერსონაჟები სულ უფრო იხსნებიან და მათ შორის არსებული საერთო ნიშნების აღმოჩენას იწყებენ — ორივე ჩაგრულია, პოლიტიკური ძალაუფლების შენარჩუნების ინსტრუმენტი და სახელმწიფოსთვის ერთგვარი ხორცმეტი: ერთი “სექსუალური გადაცდომისთვის” არის დაპატიმრებული, მეორე კი პოლიტიკური დისიდენტია.

რეალობისა და წარმოსახვის შეპირისპირება, რომელიც თავდაპირველად სრულიად გამიჯნულია ერთმანეთთან, საერთო გადაკვეთის წერტილებამდე მიდის, მოლინა და ვალენტინი ერთმანეთს ავსებენ, გადარჩენის, გამკლავების გზებს სთავაზობენ, ერთმანეთს განვითარების, გაადამიანურების, დაფარული სიღრმეების აღმოჩენისკენ მიმართავენ.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია მსახიობების უზადო შესრულება: რაულ ხულია შესანიშნავად ახერხებს მაჩოს, ტოქსიკურად მასკულინური ვალენტინის გამოძერწვას და, სიუჟეტის განვითარებასთან ერთად, ბევრად ღრმა, ემოციურ მხარეებს აშიშვლებს, უილიამ ჰარტმა (აქვე უნდა ვთქვათ, რომ სცენარის მიხედვით, მოლინა ბრაზილიელი ქვიარ ადამიანია, ჰარტი კი თეთრკანიანი ჰეტერო კაცი, ამიტომ როლზე მისი შერჩევა, განსაკუთრებით ამერიკულ კინოში, გავრცელებული მავნე პრაქტიკაა) ამ როლისთვის დამსახურებული ოსკარი მოიპოვა. ცალკე სიამოვნების წყაროა იმაზე დაკვირვება, როგორ ქმნის და ავითარებს მოლინას, როგორ ახერხებს, რომ იქამდე კინოში ფართოდ გავრცელებულ კლიშეებს გვერდი აუაროს და მრავალგანზომილებიანი პერსონაჟი შექმნას. აქვე მოლინას ისტორიების მთავარი გმირიც უნდა ვახსენოთ — სონია ბრაგა, რომელიც რამდენიმე სხვადასხვა პერსონაჟს ასრულებს, რომელთა ნაწილი წარმოსახვით ამბებში გვხვდება და თითოეულის მცირეხნიანი გამოჩენა კიდევ უფრო ღრმად გვიხსნის გზას ფილმის გააზრებისკენ.

ქალი საზამთრო

პრობლემა ისაა, რომ არ ვიცი, ფილმის გადაღება რის შესახებ მინდა. ვიცი მხოლოდ ის, რომ შავკანიან ქალებზე უნდა იყოს, რადგან ჩვენს შესახებ ამბები არასდროს მოუყოლიათ.

1996 წლის ქალი საზამთრო (The Watermelon Woman) იყო პირველი მხატვრული ფილმი, რომელიც შავკანიანმა ლესბოსელმა რეჟისორმა გადაიღო. შეროლ დანიეს უსამართლოდ დავიწყებული ფილმი (ირონიულია, რომ, გარკვეულწილად, ფილმსაც იგივე ბედი ეწია, რა თემებსაც ის ეხება) ფოკუსში აქცევს შავკანიანი ლესბოსელი ქალების ისტორიულ თუ აწმყო დროის გამოცდილებებს, რომლებიც სრულად არიან გამქრალი კინოს ისტორიიდან, “ხშირად ფილმზე მომუშავე გუნდის ჩამონათვალშიც კი არ ახსენებენ”.

შეროლ დანიე ფილმში მთავარ, რეჟისორი ქალის [პერსონაჟის სახელი ასევე შეროლია] როლსაც ასრულებს და სათქმელს კიდევ უფრო ამძაფრებს — როგორია შავკანიანი შემოქმედი ქალების ბედი თეთრკანიანებითა და კაცებით დომინირებულ ინდუსტრიაში, რომელიც სულაც არ არის მომართული სივრცის დათმობისკენ, სიახლეების მიღებისკენ. დოკუმენტურისა და მხატვრულის ზღვარზე გადაღებული ფილმის მთავარი გმირი ათწლეულების წინ მცხოვრები მსახიობი ქალის ბიოგრაფიას იკვლევს, რომელსაც ფილმების შემოქმედებითი ჯგუფის ჩამონათვალში მოიხსენიებენ, როგორც “ქალ საზამთროს”. სიუჟეტის განვითარებასთან ერთად, თანამედროვე შემოქმედისა და 30-იანი წლების ფილმების მსახიობი ქალის გამოცდილებებსა და ბიოგრაფიებს შორის თანხვედრა სულ უფრო აშკარა ხდება — ორივე ურთიერთობაშია თეთრკანიან ქალთან, რაც რასობრივ “კონფლიქტს”, შეუთავსებლობას ბადებს, ორივე ცდილობს თავი დაიმკვიდროს ინდუსტრიაში, რომელიც სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის წარმომადგენლებისთვის სივრცეს ფაქტობრივად არ ტოვებს. ორივე ქალის ისტორია კი დაკავშირებულია ძველი ფიქციური ფილმის — პლანტაციის მოგონებების ჩანართთან, რომელშიც პლანტატორ ქალს შავკანიანი მოსამსახურე უყვარდება.

შეროლ დანიემ რასობრივი ურთიერთობების, სექსუალობის, გენდერისა და ისტორიის შესახებ შექმნა ფილმი, რომელიც დღესაც ისეთივე აქტუალურია, როგორც უწინ.

თავისუფლების უფლება (ინგლ. მელია და მისი მეგობრები)

ფული. ფული. ფული! თუ სიტყვას საკმარისად ხშირად გაიმეორებ, ვეღარც კი გაიგებ, რას ნიშნავს.

რაინერ ვერნერ ფასბინდერის 1975 წლის ფილმში — თავისუფლების უფლება (Fox and His Friends) უარყოფითი პერსონაჟების წყებას შეხვდებით. ეს არის ნამუშევარი გეი კაცებზე, რომლებიც ყველაფრის ფასად ცდილობენ, რომ პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ, მაქსიმალურად დაუახლოვდნენ მჩაგვრელი ჯგუფის ცხოვრების წესს. ფილმის მთავარი გმირი, ფრანცი, რომელიც ცირკში მელიის კოსტიუმის თავჩამოცმული ასრულებს ნომრებს და უეცრად ლატარიაში გამდიდრდება, ახლად მოხვეჭილი ფულის წყალობით გეი კაცების სამეგობრო წრეში ამოყოფს თავს. მათ არაფრით ჰგავს, ვერც მათი ბოჰემურ ცხოვრების წესს უგებს ბოლომდე და არც მათ “ინტელექტუალურ” მსჯელობებში შეუძლია ჩართვა, მაგრამ კლასობრივი სხვაობის უკეთეს მხარეს აღმოჩენა მაცდურია, ხოლო ამ ცდუნების უარყოფა, იმ წესრიგის მიღმა საკუთარი თავის ძიება, რომელიც ფულზე დგას — რთული.

ახალი “მეგობრებისთვის” ფრანცი დაცინვის ობიექტია, საშუალება, რომლითაც საკუთარ პრივილეგირებულ მდგომარეობას თუ ილუზიას იხანგრძლივებენ და მზად არიან ადამიანი განადგურებამდე მიიყვანონ, ოღონდ პრივილეგიების კიბეზე ერთი საფეხურით ქვემოთ არ ჩამოვიდნენ. ფრანცი კი, ზედმეტად სუსტია და გულუბრყვილო, რომ დაინახოს, ადამიანები ყველაფერზე არიან წამსვლელი, რომ სარგებლის გამო სხვა გამოიყენონ — ისიც ამ სისტემის ნაწილია, სადაც ან მტაცებელი ხარ, ან მსხვერპლი.

ფასბინდერის კრიტიკაც მინახავს, მკვეთრად ნეგატიური რეპრეზენტაციის გამო, რომელიც არ გვიჩვენებს ერთ ნათელ მაგალითსაც კი, რომელსაც მიჰყვები, მაგრამ თავისუფლების უფლება სწორედ ამის გამოა შესანიშნავი ფილმი — ეს არის სილის გაწვნა მაყურებლისთვის, რომელიც ვერც კი აცნობიერებს, რომ ეკონომიკური ექსპლუატაციის ჯაჭვში ერთი რგოლია და წინააღმდეგობის არც უნარი აქვს, არც სურვილი, არც უკეთეს ალტერნატივაზე სმენია და წარმოუდგენია რამე.

ტკივილი და დიდება

ვფიქრობდი, ჩემი სიყვარულის ძალა მის ადიქციას დაამარცხებდა, მაგრამ ასე არ მოხდა. სიყვარული საკმარისი არაა. შეიძლება, სიყვარულს მთების დაძვრა შეუძლია, მაგრამ საკმარისი არაა იმ ადამიანის გადასარჩენად, ვინც გიყვარს.

ამ სიაში ლეგენდარული ესპანელი რეჟისორის, პედრო ალმოდოვარის არაერთი ფილმის მოხსენიება შეიძლება. ალმოდოვარი პირად გამოცდილებებსა და ამბებს, რომლებსაც ხანგრძლივი კარიერის გზაზე გადაჰყრია, დაუვიწყარ კინო გამოცდილებებად აქცევს — პედროსთვის დამახასიათებელი ფერებით, დიალოგებით, ურთიერთობების განვითარებით და ესპანური ტელე-ნოველების გავლენით ჰყვება კომპლექსურ გამოცდილებებზე.

ტკივილი და დიდება (Pain and Glory) კი, ალბათ, რეჟისორის ყველაზე პერსონალური ფილმია, რომლის მთავარი გმირია ასაკოვანი რეჟისორი — სალვადორ მალო (ანტონიო ბანდერასი), რომელსაც ჯანმრთელობის პრობლემები აქვს, ტკივილებით იტანჯება და ცდილობს უკან მოიტოვოს დედამისის გარდაცვალების ტრავმა. სალვადორი ტკივილების დასაცხრობად ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებას იწყებს და თრობისას ბავშვობის მოგონებებს უბრუნდება — ახალ სახლში გადასვლას, სექსუალური გამოღვიძების მომენტს და სიღარიბეს, რის გამოც განათლების მიღების ერთადერთი გზა სასულიერო სემინარიაში სწავლა იყო, აგონდება დედის ბოლო დღეებიც და სინანული სათანადო ყურადღების არგამოჩენის თუ მისთვის მიცემული დაპირების დარღვევის გამო. 

მაშინ, როცა სალვადორის ტექსტზე სპექტაკლს დგამენ, რეჟისორის წარსული და აწმყო გადაიკვეთება, ძველი ურთიერთობის განახლების შანსი დგება, მაგრამ აქვს კი აზრი ძველი ამბების ხელახლა დაწყებას?! ფილმში წარსულსა და აწმყოს შორის კავშირები, ძველი ამბების, დავიწყებული ისტორიების მობრუნების მომენტები კიდევ არაერთხელ ჩანს და შეიძლება ითქვას, მიგვანიშნებს, რამდენად განუყოფელია ეს ორი. ერთი შეხედვით, ფილმი მეტწილად ტკივილზეა — ფიზიკურზე თუ ემოციურზე, თუმცა უკვე ასაკოვანი რეჟისორის დიდების მომენტებიც მრავლად გვხვდება, გამარჯვებებს კი უხვად ვხედავთ: იქნება ეს წარმატების მიღწევის მცირე შანსის გამოყენება, სინანულთან, ტკივილებთან თუ შემოქმედებით კრიზისთან გამკლავება.

ტკივილი და დიდება არაერთ მნიშვნელოვან თემას ეხება — ადიქციას, დაბერების პროცესს, ჯანმრთელობას, გლოვასა და დანაკარგებს, ნამდვილსა და გამონაგონს შორის ზღვრის ძიებას, ურთიერთობებსა და თვითგამორკვევას თუ სხვა. ფილმის დასასრული კი, ცალკე აღნიშვნის ღირსია — ეს არის მომენტი, როცა მხატვრული ნამუშევარი თუ უწყვეტ შემოქმედებით წვაში, სამუშაო პროცესში მყოფი რეჟისორის გამოცდილება ერთდება.