მედია აპრილის ბლოგის რუბრიკა ეთმობა სხვადასხვა ადამიანს და განსხვავებულ შეხედულებებს. ბლოგები არ არის სარედაქციო კატეგორია და მოიცავს ავტორების პერსონალურ მოსაზრებებს. მათ მიერ გამოთქმული პოზიცია შესაძლოა არ გამოხატავდეს მედია აპრილის პოზიციას.
ავტორი: ლეილა ჩხეტიანი
თანამედროვე ავტორიტარულ რეჟიმებს, დემოკრატიული ინსტიტუტების ექსპლუატაციის გარდა, არატოლერანტული და არაპლურალისტური პოლიტიკა ახასიათებს, რისი მსხვერპლიც ხშირად უმცირესობები ხდებიან. ამგვარად, ჰომოფობია თანამედროვე ავტორიტარიზმის მთავარი ნიშა გახდა. იქნება ეს პუტინის რუსეთი, ერდოღანის თურქეთი, ევროკავშირის წევრი უნგრეთის მმართველი პარტია “ფიდესი’ თუ პოლონური ‘“კანონი და სამართლიანობა”, რომელმაც თავი ლგბტქი+ “იდეოლოგიისგან” თავისუფალ ზონად გამოაცხადა.
საქართველოშიც, მმართველი პარტიის დემოკრატიულ უკუსვლას ჰომოფობიური პროპაგანდის გავრცელება და უმცირესობების მიმართ დისკრიმინაციული პოლიტიკის წარმართვა ახლდა თან. ჩინეთის ხელისუფლებამ ფემინური და სტერეოტიპულად “არამამაკაცური” ჰაბიტუსის მქონე ადამიანების ტელევიზიაში გამოჩენა “მანკიერი” და “არანორმალური” პროპაგანდის შეჩერების მიზნით აკრძალა. უნგრეთის პარლამენტმა “გეი-პროპაგანდის” საწინააღმდეგო და ანტი-პედოფილიის კანონი მიიღო, რომელიც არასრულწლოვანებისთვის სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის შესახებ არსებული ინფორმაციის მიწოდებას კრძალავს. ჩინეთი და უნგრეთი 2013 წელს რუსეთში მიღებული ქვიარების საწინააღმდეგო კანონით იყვნენ ინსპირირებულნი. თუმცა ანტი-ლგბტქი+ პოლიტიკა გლობალურ მოვლენად იქცა და, მაგალითად, 2023 წელს უგანდაში ანტი-ჰომოსექსუალობის აქტი მიიღეს, რომელიც ლგბტქი+ თემთან იდენტიფიცირებას და მასთან დაკავშირებულ ქმედებებს კრძალავს, უკიდურეს შემთხვევაში კი, სასიკვდილო განაჩენიც კი გამოაქვთ.
მიუხედავად იმისა, რომ დისკრიმინაციული პოლიტიკის ინტენსივობა და ჰომოფობიური პოლიტიკის ინსტიტუციონალიზაცია სახელმწიფოების მიხედვით განსხვავდება, საინტერესოა, თუ რატომ ხდება ლგბტქი+ თემი ავტორიტარული რეჟიმებისა და ანტიდემოკრატიული ძალების სამიზნე.
პოლიტიკური ჰომოფობია მიზანმიმართული და სისტემური სტრატეგიაა, რომელსაც პოლიტიკური აქტორები მიმართავენ და დაფუძნებულია ეროვნულ იდენტობაზე, კულტურაზე, რელიგიასა და პოლიტიკურ ჰეგემონიაზე (Bosia, Wiess, 2013). უკანასკნელ დეკადებში ავტორიტარული პოპულისტური რეჟიმები ჰომოფობიურ კამპანიას ხშირად მიმართავენ — ქვიარობა “გადახრად”, ლგბტქი+ უფლებების დაცვა კი ოჯახის ანტითეზად იქცა.
ნორისის და ინგლეჰარტის მიხედვით, ავტორიტარიზმი სამ ძირითად ღირებულებას ეფუძნება. ესენია:
- უსაფრთხოების პრიმატი;
- უმრავლესობის კონფორმულობა და მათი ტრადიციების დაცვა;
- ძლიერი და ერთპიროვნული ლიდერისადმი მორჩილება.
თანამედროვე ავტორიტარული რეჟიმებს პოპულიზმიც ახასიათებთ, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ რეალური ძალაუფლება ხალხშია და არა “ამორალურ” ელიტებში, თავად კი ხალხის სახელით იწყებენ საუბარს.
უსაფრთხოების პრიმატი ხშირად დემოკრატიასთან წინააღმდეგობაში მოდის. ავტორიტარულ რეჟიმებს მუდმივი საფრთხე და ე.წ. შიშის კულტი სჭირდებათ, რომელიც უმრავლესობის, ხალხის კეთილდღეობას დაემუქრება და მტრის ხატის წინააღმდეგ ბრძოლას გაამართლებს. ხშირად რეჟიმის განტევების ვაცი განსხვავებული იდენტობის, სოციალური თუ პოლიტიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ხდებიან. მაგალითად, ავტორიტარულ პოპულიზმში უმრავლესობის კეთილდღეობასა და იდენტობას მიგრანტები ან ლგბტქი+ თემი “ებრძვის”. სწორედ ამიტომ, ავტორიტარები დისკრიმინაციული პოლიტიკის გატარებას იწყებენ და ხშირად ჰომოფობიაც პოლიტიკური ინსტრუმენტი ხდება, როგორც მტრის ხატის წინააღმდეგ მიმართული ძალადობის გამართლება.
ლგბტქი+ თემის მიუღებლობა ტრადიციების დაცვასა და იდენტობის შენარჩუნებაზეა დაფუძნებული. ავტორიტარი პოპულისტი ლიდერები ამტკიცებენ, რომ ისინი ხალხის სახელით საუბრობენ და სახალხო ნებას აღასრულებენ, თავს ჰეტეროსექსუალური ოჯახური ინსტიტუტის, ბავშვების, რელიგიური, კულტურული და მორალური ფასეულობების დამცველებად წარმოაჩენენ.
ქვიარ თემის უფლებებისთვის ბრძოლა სხვა უმცირესობებთან შედარებით მეტად ახალი პროცესია. ქვიარების ემანსიპაცია საზოგადოების გარკვეული სეგმენტისთვის კვლავ მიუღებელი რჩება და ლგბტქი+ ადამიანების ზოგი უფლება ლიბერალურ დემოკრატიებშიც კი შეზღუდულია (მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ერთი და იმავე სქესის ადამიანების ქორწინება 2015 წლამდე აკრძალული იყო, ტრანსგენდერი ადამიანების უფლებები კი დასავლურ დემოკრატიებშიც დღემდე გამოწვევად რჩება). ქვიარ წყვილის მიერ შვილის აყვანის პროცედურა, გენდერული იდენტობის აღიარება, თანასწორი ქორწინება და მსგავსი საკითხები მრავალ ქვეყანაში კვლავ სტიგმატიზებულია, განსაკუთრებით — ჰიბრიდულ და ავტორიტარულ რეჟიმებში.
ავტორიტარი ლიდერები საზოგადოებაში ლგბტქი+ თემთან დაკავშირებულ სენტიმენტებზე აპელირებენ და მათ შესახებ არსებულ სტერეოტიპებსა და ცრურწმენებს აძლიერებენ, მათი უფლებების შეზღუდვით კი პოლიტიკურ ბენეფიტებს იღებენ.
ლგბტქი+ თემის დისკრიმინაცია და მათდამი არატოლერანტული მოპყრობის საფუძველი ხშირად რელიგიაა. საზოგადოების გარკვეული ნაწილისთვის რელიგია და ლგბტქი+ თემის არსებობა წინააღმდეგობაში მოდის. ავტორიტარული რეჟიმები ხშირად რელიგიურ ინსტიტუტებს ეტმასნებიან და მრევლის კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად უმცირესობის უფლებებს ზღუდავენ. მაგალითად, პუტინის რეჟიმმა ქვიარების საწინააღმდეგო კანონი მართლმადიდებლური ეკლესიისა და ტრადიციების დაცვის მოტივით გაამართლა. იტალიაში კი მემარჯვენე პოპულისტმა პარტიებმა ვატიკანთან თანამშრომლობით, ლგბტქი+ თემისადმი სიძულვილის ენის შემზღუდავი კანონის მიღება შეაფერხეს.
უმცირესობების უფლებების, მათ შორის, ლგბტქი+ თემის უფლებების დაცვა ლიბერალური დემოკრატიის ფუნდამენტური ღირებულებაა. სწორედ ამიტომ, ავტორიტარული რეჟიმები ლგბტქი+ თემის დემონიზებით ლიბერალიზმს ნაკლებად მიმზიდველ რეჟიმად წარმოაჩენენ. ხოლო ლიბერალიზმის მიერ უმცირესობების ემანსიპაციას ლიბერალიზმის “ტოტალიტარულ” პროექტად წარმოაჩენენ, რომელიც ეკლესიის წინააღმდეგ იბრძვის.
ავტორიტარიზმი ერის უზენაესობას აღიარებს და პლურალიზმსა და მრავალფეროვნებას ებრძვის. ავტორიტარ ლიდერებს მიაჩნიათ, რომ ქვიატ იდენტობისადმი მიმღებლობა ერის აღორძინებას შეუშლის ხელს. ამასთან, უმცირესობების უფლებათა დაცვა დასავლურ დემოკრატიებთან, ევროკავშირთან და აშშ-თან ასოცირდება და ხშირად ავტორიტარული სახელმწიფოები ლგბტქი+ თემისადმი მხარდაჭერას დასავლურ ნეოკოლონიალიზმს მიაწერენ, ხოლო ადგილობრივ ლგბტქი+ თემის უფლებებზე მომუშავე გაერთიანებებს დასავლური სამყაროს “აგენტებად” და ტროას ცხენად მიიჩნევენ, რომლებიც ქვეყნის სუვერენიტეტს საფრთხეს უქმნიან. მსგავსი მიდგომა “ქართლი ოცნების” ბოლოდროინდელ რიტორიკაშიც ირეკლება, როდესაც მმართველი პარტიის წარმომადგენლები დასავლეთსა და ადგილობრივ სამოქალაქო ორგანიზაციებს ლგბტქი+ “პროპაგანდის” გავრცელებასა და საქართველოს სუვერენიტეტის დარღვევაში ადანაშაულებენ.
დასავლურ ინდუსტრიულ დემოკრატიებში შობადობის დაბალი მაჩვენებელი ავტორიტარი ლიდერებისთვის დამატებითი არგუმენტია იმის დასამტკიცებლად, რომ გენდერული და სექსუალური ემანსიპაცია ოჯახისა და ტრადიციების რღვევას უწყობს ხელს.
ავტორიტარული რეჟიმებისა და არადემოკრატიული ძალების მიერ ლგბტქი+ თემის წინააღმდეგ მობილიზაცია მათი საერთაშორისო სტატუსის ამაღლებასაც ემსახურება. მცირე ზომის ან პოლიტიკურად დაღმავალი სახელმწიფოები საერთაშორისო სტატუსის ამაღლებას “მორალური უპირატესობის” მოპოვებით ცდილობენ. ამის მაგალითია რუსეთი, რომელიც საბჭოთა კავშირის დაშლისა და გლობალური გავლენის დაკარგვის შემდეგ საკუთარ გეოპოლიტიკური სტატუსის დაბრუნებას მართლმადიდებლური ქრისტიანობის დაცვის იდეით ცდილობს. საქართველოში “ქართული ოცნების” მიმდინარე ნარატივები — დემოკრატიული ევროკავშირის მორალურ დეკადანსში დადანაშაულება და მცირე ერის მიერ “მამულის, ენისა და სარწმუნოების” დამცველად წარმოჩენა გლობალური პოზიციის ამაღლების მცდელობაა.
ავტორიტარი ლიდერები ლგბტქი+ თემის ოპრესირებით თავს ტრადიციებისა და ღირებულებების დამცველებად წარმოაჩენენ და ერის “სიწმინდის” დაცვით სახალხო პოპულარობისა და პოლიტიკური ლეგიტიმაციის მოპოვება სურთ. გარდა ამისა, ლგბტქი+ თემის წინ წამოწევა ავტორიტარული რეჟიმებისთვის პრობლემად ქცეული ეკონომიკური და პოლიტიკური კრიზისიდან ყურადღების გადატანის მცდელობაცაა. ანთროპოლოგ გეილ რუბინის თქმით, “სექსუალური ქცევის შესახებ დავა ხშირად სოციალურ შფოთვებს ანაცვლებს და თანმდევ ემოციურ ინტენსივობას განმუხტავს. შესაბამისად, სექსუალობას განსაკუთრებული პატივისცემით ეპყრობიან დიდი სოციალური დაძაბულობისას”.
ამასთან, არადემოკრატიული ძალები პოლიტიკური ჰომოფობიითა და მანიქეიზმით საზოგადოებაში პოლარიზაციას აღვივებენ, ერთი მხრივ ტრადიციების დამცველ, რეჟიმის ერთგულ ადამიანებსა და ლგბტქი+ თემის მხარდამჭერი, “გარყვნილი” ადამიანების ერთმანეთთან დაპირისპირებით. გარდა იმისა, რომ პოლარიზაცია და საზოგადოების დესტაბილიზაცია დემოკრატიის განვითარებას ხელს უშლის, მსგავსი საზოგადოებრივი განხეთქილება ხშირად პოლიტიკური ოპონენტების დისკრედიტაციისათვისაც გამოიყენება. რუსეთი ხშირად ევროკავშირს “გეიროპად” მოიხსენიებს, ხოლო “ქართული ოცნება” კრიტიკულად განწყობილ არასამთავრობო სექტორს “ლგბტ პროპაგანდის” გავრცელებაში ადანაშაულებს.
ჰომოფობიის ინსტრუმენტალიზაცია ავტორიტარულ რეჟიმებს ძალაუფლების შენარჩუნებასა და პოლიტიკური ბენეფიტების მოპოვებაში ეხმარება. სწორედ ამიტომ, პოლიტიკური ჰომოფობია განსაკუთრებით აქტუალური წინასაარჩევნო პერიოდში ხდება. სწორედ ამით აიხსნება მმართველი პარტიის მიერ ანტი-ლგბტქი+ “პროპაგანდის” საწინააღმდეგო კანონის ინიციირება.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- Ayoub, P., & Stoeckl, K. (2024). The Global Resistance to LGBTIQ Rights. Journal of Democracy, 35(1), 59–73.
- Norris, P., Inglehart, R. (2019). Cultural backlash: The rise of authoritarianism. New York: Cambridge University Press.
- Tsaturyan, A. (2024). Visualizing the Emergence of Political Homophobia: Anti-LGBTQ+ and Anti-Ukrainian Sentiment in Russian Public Opinion. Socius, 10. https://doi.org/10.1177/23780231241234622
- Reid, G. (2023). Russia, homophobia and the battle for traditional values. Social Europe. Retrieved July 16, 2024, from https://www.socialeurope.eu/russia-homophobia-and-the-battle-for-traditional-values
- Khrushcheva, N. (2021). Homophobes and autocrats. The Japan Times. Retrieved July 16, 2024, from https://www.japantimes.co.jp/opinion/2021/09/23/commentary/world-commentary/homophobes-autocrats/
- Rankin, J. (2021). Hungary passes law banning LGBT content in schools. The Guardian. Retrieved July 16, 2024, from https://www.theguardian.com/world/2021/jun/15/hungary-passes-law-banning-lbgt-content-in-schools
- Unal, D. (2024). Political homophobia as a tool of creating crisis narratives and ontological insecurities in illiberal populist contexts: lessons from the 2023 elections in Turkey. New Perspectives on Turkey, 1–22. doi:10.1017/npt.2024.4
ფოტო: Chatham House